87. Proszę omówić teorie Mackindera i Haushofera

Halford Mackinder był brytyjskim geografem żyjącym na przełomie XIX i XX wieku, jego największe dzieło z zakresu geopolityki zostało nazwane The geographical pivot of history i zostało opublikowane w 1904 roku. Najważniejszą teorię, która zostało później zaadoptowana przez wielu geopolityków było pojęcie Heartlandu czyli terenów Azji północnej i środkowej. Na tym terytorium zgodnie z teoria Mackindera toczyły się dzieje wielkich cywilizacji, które dążyły do ekspansji w stronę zewnętrznego pasa okalającego heartland nazwanego strefą wewnętrzną( Europa, Azja południowa, bliski i daleki Wschód). To właśnie na terytorium heartlandu ukształtowały się wielki potęgi lądowe, które od zawsze konkurowały z potęgami morskimi. Pozostała część świata została określona mianem pasa zewnętrznego.

Ludność zamieszkująca heartland odznaczała się bardzo dużą potrzebą ekspansji ze względu na nadwyżkę demograficzną, która nie mogła zamieszkiwać spokojnie na jednym terytorium i szukała nowych terenów do osiedlenia się, bogatych w zasoby naturalne. Mackinder uważał, że państwo, które zawładnie Europą wschodnia zapanuje nad heartlandem a ten kto panuje nad heartlandem panuje nad całym światem. Początkowo zagrożenie dostrzegał ze strony Niemiec, obawiając się, że jeżeli podbiją państwa Europy wschodniej i Rosję zyskają panowanie nad światem. Z biegiem czasu teoria ewoluowała na rzecz Rosji jako państwa, które dąży do opanowania heartlandu a następnie do wizji Rosji i Niemiec jednoczących się w celu podbicia świata. Wiele z tych teorii miało swoje źródło w skomplikowanej sytuacji politycznej na początku XX wieku. Mackinder uważał, że aby nie dopuścić do opanowania świata przez jakiekolwiek mocarstwo należy popierać państwa leżące pomiędzy Niemcami i Rosją, tak by były w stanie tworzyć swego rodzaju strefę buforową. Po II Wojnie Światowej geograf wzbogacił teorię o pojęcie Midland Ocean, które to zawierało w sobie terytorium USA, Francji i Wielkiej Brytanii, państw, które swoim wspólnym potencjałem znacznie przewyższały potencjał heartlandu. Teoria ta z początku mało doceniana w przyszłości legła u podstaw stworzenia NATO. Mackinder był również twórcą pojęcia Man Power. Zwracając uwage na kluczową rolę czynnika ludzkiego, kształtowanie potęgi ludzkiej wpływającej na losy historii.

Karl Haushofer był niemieckim generałem urodzonym pod koniec XIX wieku, miał największy wpływ na rozwój geopolityki w Niemczech. W swoich pracach odwoływał się do takich geografów Ratzel , Klejen czy Mackinder. Od tego ostatniego przejął koncepcję heartlandu i woli ludzkiej jako głównego czynnika sprawczego na przestrzeni dziejów. Przejmując te pojęcia dopasował je do interesu narodu germańskiego i wzbogacił o teorie germanofilskie Ratzela. W ten sposób powstała teza o potrzebie zdobywania tak zwanego Lebensraum czyli przestrzeni życiowej, która należy się narodowi niemieckiemu kosztem państw Europy wschodniej, które powinny zostać objęte protektoratem w sojuszu z Rosją. Ta wizja została zrealizowana w postaci paktu Ribbentrop-Mołotow.

Hauhofer dokonał również podziału państwa na państwa statyczne( skazane na wegetację i upadek) oraz państwa dynamiczne, które powinny drogą ekspansji zdobywać przestrzeń niezbędną do życia i rozwoju. Narodem dynamicznym były oczywiście Niemcy ze względu na wysoki potencjał demograficzny ale również z powodu wysokiego poziomu rozwoju kultury, cywilizacji i przemysłu. W ten sposób powstałą idea Mitteleuropy czyli obszaru stworzonego z środkowej, południowej i wschodniej Europy nad którymi dominować miał naród germański. Pozwoliłoby to na zachowanie jedności i porządku oraz utrzymanie równowagi na kontynencie, który po Traktacie Wersalskim został podzielony na wiele, małych, słabych i sztucznie odseparowanych państw, które nie radzą sobie jako osobne twory narodowe. Za głownego wroga ideii Mitteleuropy były uznawane państwa liberalistycznego i kapitalistycznego zachodu a w szczególności Wielka Brytania. W krajach wschodu takich jak Rosja czy Chiny kierujących się ideologia społecznego kolektywizmu Haushofer doszukiwał się sojuszników.

Haushofer do dziś przez wielu jest uważany za głównego ideologa polityki Hitlera i Trzeciej Rzeszy, podkreślane są jego bliskie kontakty z Rudolfem Hessem i samym Hitlerem. Jednak w swej teorii Haushofer podkreśla, że przejęcie państw słowińskich powinno się opierać nie na ucisku i podejściu łupieżczym ale raczej polegać na przejęciu pokojowego przewodnictwa. Również fakt, popełnienia samobójstwa przez Karla oraz jego żonę oraz to, że syn Haushofera był oskarzony o zbrodnie przeciwko narodowi za co cała rodzina trafiła na krótki czas do obozu w Dachau rzuca trochę inne światło na miejsce badacza w systemie władz nazistowskich. Lecz pomimo tego geopolityka Haushofera jak i sama osoba generała okryła się złą sławą wykreślając na długi czas pojęcie geopolityki, w szczególności tej niemieckiej, z oficjalnego słownika polityków i ludzi nauki.