Wstęp.........................................................................................................................................3
Prezentacja treści.......................................................................................................................4
1. Zabawa i jej funkcje.......................................................................................................7
2. Terapia pedagogiczna...................................................................................................12
3. Propozycje zabaw.........................................................................................................20
Zakończenie..............................................................................................................................24
Bibliografia...............................................................................................................................26



Wstęp

Jedną z bardziej przyjemnych rzeczy podczas obserwacji dzieci w wieku od niemowlęcia po wczesny wiek szkolny jest ich obserwacja podczas spontanicznej zabawy. Obserwując zabawy dzieci możemy dostrzec, iż czerpią z tej formy aktywności wiele radości. Według W. Dynera zabawa jest najbardziej charakterystyczną cechą życia dziecka, która jest dla niego sensem życia.1 Już dawno odkryto, że skoro jest to ulubiona forma spędzania czasu przez dzieci to można wykorzystać jej elementy jako metodę wspomagania rozwoju dzieci, a także jako element diagnozy i terapii.
Ważną wskazówką dla osoby obserwującej dziecko podczas zabawy (rodzica, terapeutę czy nauczyciela) może stać się fakt, ile wysiłku dziecko wkłada w wykonanie czynności, czy łatwo poddaje się w momencie powstawania trudności, oraz w jaki sposób reaguje na ewentualne niepowodzenia. W momencie, kiedy to osoba dorosła jest inicjatorem zabawy ważnym czynnikiem jest odpowiednie jej dopasowanie do wieku a przede wszystkim umiejętności dziecka. Brak powodzenia podczas "zabawy" po pierwsze staje się dla dziecka nie miłe, a po drugie powoduje powstanie u niego stresu. Jak już wcześniej było to sygnalizowane stres u dzieci powoduje blokowanie integracyjnej pracy mózgu, a tym samym powoduje nie możność korzystania ze wszystkich funkcji półkul mózgowych. Stres uruchamia także pierwotne mechanizmy obronne. Jeżeli dziecko jest podatne na takie sytuacje (co możemy zaobserwować właśnie podczas zabawy), jest to informacja dla nas, że podczas zabawy mamy wprowadzać wiele elementów zmierzających do rozluźnienia ciała i zniwelowania powstałego napięcia mięśniowego, a więc elementów relaksacji. Dzieci, o których mowa jak żadne inne potrzebują pochwał, dostrzegania ich umiejętności, najmniejszych sukcesów i doceniania ich za wszelki wysiłek.
?Zabawa jest zjawiskiem społecznym determinowanym wieloma czynnikami, m.in. wiekiem życia dziecka, jego stanem psychofizycznym, potrzebami, doświadczeniami, poziomem rozwoju społeczno-emocjonalnego, warunkami socjo-kulturowymi środowiska, w jakimi się ono wychowuje, nastrojem, umiejętnościami bawienia się itp.? Obserwując dziecko w czasie zabawy możemy uświadomić sobie potrzeby dziecka, jego zainteresowania, źródła lęku i frustracji, tajemnice, oraz sposoby radzenia sobie w potrzebie.

Prezentacja treści

Zabawa jest odrębnym rodzajem działalności typowym dla okresu dziecięcego. Zabawa, nauka, praca mają wiele cech wspólnych: są to czynności celowe, społecznie uwarunkowane, wpływające kształcąco na rozwój jednostki i społeczeństwa, związane z jego możliwościami biologicznymi. W toku zabawy, podobnie jak w procesie uczenia się i nauczania, dziecko zdobywa różne wiadomości i umiejętności, naśladuje i odtwarza elementy pracy ludzkiej, czasem wykonuje różne wytwory podobnie jak to robią w pracy dorośli. Jest jednak wiele cech różniących zabawę od nauki i pracy.
Zabawa nie jest dla dziecka obowiązkiem (jak nauka), lecz zaspokojeniem potrzeby działania. W zabawie podejmuje te czynności, które je w danej chwili interesuje. Zaś wytwory zabawowe nie mają wartości materialnej, ich motywem są przeżycia, które mają znaczenie tylko dla dziecka. Zabawa sprawia dziecku przyjemność, daje radość z odbierania wrażeń, z osiągnięcia celu (np. wykonania wytworu) lub z odtwarzania i przekształcania rzeczywistości. Potrzeby i zainteresowania dziecka znajdujące swój wyraz w zabawach rozwijają się u niego w kontakcie ze środowiskiem i rzeczywistością społeczną. Uczestnictwo dorosłych (rodziców, wychowawców) w zabawach dziecka daje możliwość przejmowania przez nie treści społecznych i wzorów zachowań. Zabawa ma, więc wpływ na proces socjalizacji jednostki.
W psychologii rozwojowej istnieją różnorodne klasyfikacje zabaw oparte na różnych kryteriach podziału. Najbardziej powszechny w literaturze polskiej jest podział zabaw wg P.A.Rudika, który wyróżnił cztery grupy zabaw:
? zabawy twórcze (tematyczne)
? zabawy konstrukcyjne
? zabawy dydaktyczne
? zabawy ruchowe.
Zabawy tematyczne.
Polegają na bawieniu się w coś lub w kogoś. Określony temat zabawy wyznacza jej charakter, przebieg, granice oraz tok. Nie ma zabawy bardziej zróżnicowanej i zindywidualizowanej niż zabawa tematyczna. Dziecko zabarwia temat aktualnymi przeżyciami, improwizuje, przekształca go, zmienia jego treść i formę. Trudno jednak orzec, gdzie w zabawach przebiega granica między fikcją a rzeczywistością. Dlatego też w literaturze dla określenia zabaw tematycznych, spotkać można terminy: zabawa fikcyjna, iluzyjna, udawana czy imaginowana.

W trakcie zabawy tematycznej dziecko przekazuje różne treści fabularne np. zabawa w lekarza, sklep, szkołę. Dziecko inscenizuje wtedy małe przedstawienie, dobierając do niego odpowiednie rekwizyty. Dlatego też zabawy tego typu nazywane bywają: inscenizacyjnymi, dramatycznymi lub w role. Przedmioty, które dziecko używa mają charakter umowny, zastępczy. Również ruchy i czynności mogą być umowne i skrótowe. Nie są realnie użyteczne, lecz zyskują wartość i znaczenie symboli. Z wiekiem bierze w nich udział coraz więcej osób. Zaś przebieg i struktura zabawy zależy nie tylko od tematu, ale także od wieku i poziomu umysłowego dziecka, np. w młodszym wieku szkolnym tematem zabaw stają się zajęcia szkolne. Często też odgrywa rolę służebną wobec nauki i obowiązków szkolnych. Odgrywa także dużą rolę w rozwoju percepcji przedstawień teatralnych i filmów a także czytelnictwa.

Zabawy konstrukcyjne.
Do zabaw konstrukcyjnych zalicza się te wszystkie czynności zabawowe, w wyniku, których powstaje określony wytwór, niezależnie od tego czy został sporządzony z określonego materiału, rękami dziecka, czy też powstał w wyobraźni dziecka. W tego rodzaju zabawach dziecko świadomie dąży do sporządzenia jakiegoś wytworu i dostrzega rezultat swych działań. S. Szuman zwraca uwagę, iż u dziecka podobnie jak u dorosłych, rozwija się stopniowo proces uświadamiania sobie własnych i cudzych sposobów działania, odróżniania sposobów skutecznych od nieskutecznych.
Zabawa konstrukcyjna zależy od rodzaju doświadczeń dziecka. Na jej rozwój wpływają warunki, w jakich dziecko się wychowuje, a w szczególności dostęp do materiałów i narzędzi, które odgrywają główną rolę w zabawach konstrukcyjnych. Zabawy konstrukcyjne kształcą precyzją ruchów, myślenie i wyobraźnie dziecka, rozwijają jego uwagę, wytrwałość, systematyczność i umiejętność pokonywania przeszkód. Dziecko powinno umieć cieszyć się własnym dziełami uczyć się krytycznie je oceniać. Obserwacje zachowania dziecka w czasie zabaw konstrukcyjnych może dostarczyć materiału na temat indywidualnych cech jego charakteru i osobowości. W młodym wieku szkolnym pod wpływem zajęć technicznych przeradzają się w różnego rodzaju majsterkowanie.

Zabawy dydaktyczne.
Rodzaje i formy zabaw dydaktycznych są bardzo różnorodne. Ich wspólną cechą jest to, że nie są bne wynikiem swobodnej twórczości dziecka, lecz wymagają podporządkowania się określonym warunkom, regułom podanym przez instrukcję i są ukierunkowane na fikcyjny cel. Zabawy dydaktyczne są dla dziecka bardzo atrakcyjne, sprawiają im wiele przyjemności. Zalicza, się do nich: loteryjki, układanki, rebusy, krzyżówki, gry stolikowe np. chińczyk, karty logiczne itp. Mogą w zabawowy sposób utrwalać zasady pisowni, doskonalić technikę czytania, uczą matematycznego myślenia, mogą również nadać nauce charakter zabawy: są wykonywane w różnych kontekstach, co sprzyja wyrabianiu giętkości myślenia i rozwijaniu fantazji dzieci. Zabawy dydaktyczne dają szansę dzieciom o różnych możliwościach.

Zabawy ruchowe.
Treść zabaw i gier ruchowych może być różna. Ich znaczenie wychowawcze jest bardzo duże. Mogą być prowadzone w domu, na podwórku lub w pomieszczeniu np. świetlica. W zabawach ruchowych dzieci uczą się przestrzegać najprostszych zasad postępowania, współdziałania ze sobą, stają się bardziej spostrzegawcze, zdyscyplinowane, uważne i przedsiębiorcze. Przede wszystkim zaś wywierają dodatni wpływ na rozwój motoryczny dziecka. Zabawa ruchowa dziecka to prosta forma oparta na naturalnych ruchach motorycznych człowieka - jego podstawowych ruchach lokomocyjnych. W trakcie zabawy zmienia się liczba uczestników co nie wpływa na przebieg zabawy. Występuje w niej rywalizacja indywidualna, a nie zespołowa. Dziecko może porównywać własne umiejętności z umiejętnościami innych dzieci. Zabawa ruchowa jest zawsze dostosowana do możliwości psychofizycznych dziecka, umiejętności koncentracji, uwagi itp. Można w niej stosować podział na mniejsze zespoły w celu zwiększania intensywności ruchu.

Diagnostyczna funkcja zabawy
Podczas obserwacji dziecka przez osobę diagnozującą, prowadzącą zajęcia, można dokonać wstępnej diagnozy:
? Rozwoju percepcyjno-motorycznego dziecka, a także jego stanów emocjonalnych
? Obserwując dziecko podczas zabawy można ustalić między innymi czy występuje u niego dyspraksja, zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej, czy jest nadwrażliwe na dotyk, czy ma zaburzenia związane z układem przedsionkowym.6 W przytaczanej książce można znaleźć pytania diagnostyczne dotyczące rozwoju zabawy dziecka takie jak: - czy dziecko bawiło się samodzielnie? - czy dziecko bawiło się z innymi dziećmi? - czy dziecko jest twórcze podczas zabawy? - jakiego rodzaju zabawki dziecko lubi?, - jakie rodzaju zabaw dziecko nie lubiło? - jakiego rodzaju zabaw dziecko nie lubi obecnie?
? Funkcjonowania społecznego i emocjonalnego.
? Obserwacja dziecka podczas zabawy może stać się źródłem informacji o zainteresowaniach, umiejętnościach, twórczym działaniu dziecka, istotnej dla nauczyciela i prowadzącego zajęcia.
? Dzieci z zaburzeniami praksji nie potrafią odpowiednio bawić się zabawkami, manipulować nimi, układają je w szereg lub przesuwają z miejsce na miejsce.
? Dzieci z zaburzeniami koncentracji maja problem z pewnymi sekwencjami zachowań.
1. Zabawa i jej funkcje.
Można powiedzieć, że na początku swojego istnienia dziecko potrzebuje zaspokojenia dwóch potrzeb (poza potrzebami fizjologicznymi): potrzeby miłości i bezpieczeństwa, oraz potrzeby zabawy. Do spełnienia obu tych potrzeb konieczne są osoby dorosłe: kochający rodzice i opiekunowie. Ze względu na rodzaj zabawy podejmowanej przez dziecko, możemy mówić o zabawie: aktywnej (ekspresyjnej) np. śpiew, taniec, gra w piłkę, baraszkowanie, malowanie itd. receptywnej (biernej) np. słuchanie muzyki, zabawie swobodnej i kierowanej, indywidualnej i grupowej. Literatura przedmiotu podaje także rodzaje zabaw ze względu na ich treści (np. zabawa manipulacyjna, ruchowa, dydaktyczna itd.).
O zabawie można powiedzieć, że posiada takie cechy, które sprawiają, że staje się ona czymś:
- spontanicznym,
- odkrywczym,
- wolnym od rywalizacji,
- radosnym,
- relaksującym,
- pozbawionym pośpiechu,
- wspomagającym rozwój bawiącego się dziecka
Na podstawie przeglądu literatury można wskazać na następujące funkcje zabawy:
1. Funkcja poznawcza ? kształcąca
2. Funkcja społeczno - wychowawcza: dziecko podczas zabawy wchodzi w role społeczne a przede wszystkim wchodzi w interakcje z innym dziećmi ucząc się tym samym współdziałania i współpracy. Ponieważ niektóre z zabaw rządzą się swoimi prawami i zasadami, dziecko uczy się także przestrzegania tychże zasad. Te zabawy, które nie mają reguł tzn. jest to spontaniczna zabawa w grupie czy też niedyrektywna terapia zabawowa i tak wymagają ustalenia zasad dla każdego dziecka a zwłaszcza dla dziecka z takimi zaburzeniami jak ADHD. Mowa tutaj o ustaleniu zasad zabawy bezpiecznej (bliżej omówione to zostanie w punkcie zabawa w terapii i wspomaganiu rozwoju dziecka).
3. Funkcja - rozwijanie wyobraźni
4. Funkcja diagnostyczna
5. Funkcja terapeutyczna
Zabawa nabiera szczególnego znaczenia w edukacji dzieci niepełnosprawnych. Pozwala na usprawnienie psychoruchowe, intelektualne, społeczne. Na terapeutyczny aspekt zabawy zwróciła uwagę V. Axline ?...podkreślając fakt, iż właśnie w zabawie dziecko ma wiele okazji do wykonywania rzeczy niemożliwych w codziennym życiu, realizuje je w sytuacji bezpiecznej, nie jest za to karane, może, więc zupełnie swobodnie ujawniać przeżywane w tym momencie emocje. Ponadto dziecko w zabawie wzbogaca nie tylko wiedzę o świecie, ale i o sobie samym, poznaje swoje możliwości i uczy się oceniać ...? W oligofrenopedagogice używa się wiele rodzajów zabaw, które umożliwiają osiągnięcie tych celów. Są to: zabawy z żywiołami (woda, powietrze, ziemia, glina), baraszkowanie, zabawy z tworzywami przekształcalnymi ( przykładem może być tu masa solna), zabawy tematyczne i wiele innych. W. Winnicott ujmuje terapeutyczną funkcję zabawy, akcentując przede wszystkim korzyści, jakie dziecko czerpie z zabawy czyli: rozszerzenie kręgu swoich doświadczeń, przyjemność związana z nabywaniem doznań zmysłowych, nawiązanie kontaktów społecznych i wzbogacenia sposobów komunikacji z innymi uczestnikami zabawy, wyrażanie i rozładowanie tłumionych dotąd emocji.Zabawa w przypadku dzieci upośledzonych umysłowo jest okazją do poznania i określania poziomu rozwoju mowy, umiejętności komunikacyjnych, sposobów ich porozumiewania się z otoczeniem, rozpoznania trudności na jakie napotykają one w zakresie uczenia się itp. W czasie zabawy terapeuta potrafi nie tylko określić rysujące się potrzeby dziecka, ale też ustalić i określić zakres niezbędnej dla niego pomocy.Z. Topińska uważa, że zabawa stwarza warunki, które pozwalają dziecku upośledzonemu na ujawnienie własnej aktywności. Aktywność ta niezależnie od wieku życia, płci i rodzaju dodatkowych wad i zaburzeń rozwojowych, przejawia się w różnorodnych czynnościach i zachowaniach ukierunkowanych na określony cel bądź samo działanie. Ich działanie, podobnie jak działanie małego dziecka z tzw. normą rozwojową ma przede wszystkim charakter przedmiotowy. Nastawione jest głównie na opanowanie przedmiotów, ich poznawanie i manipulowanie nimi. Najprostsze czynności, takie jak: chwytanie, potrząsanie, przesuwanie, domalowywanie czegoś, piętrzenie, szeregowanie i temu podobne czynności manipulacyjne, a także lokomocyjne (przemieszczanie się, pokonywanie przeszkód terenowych, typu: kamienie, wzniesienia, nierówności, krawężniki, schody itp.), służą do eksploatacji nowego, nieznanego dziecku upośledzonemu świata. Dziecko to poprzez własne działania odkrywa zjawiska dotąd mu nieznane, poznaje ich istotę, eksperymentuje, doświadcza. Sposobem poznania świata przez dzieci upośledzone umysłowo jest przede wszystkim eksperymentowanie, które znajduje odbicie w zabawach badawczych. Przykładami zabaw stymulujących rozwój dzieci głęboko upośledzonych są zarówno zabawy ruchowe, manipulacyjne jak też zabawy twórcze, w których aktywnie uczestniczą, angażują w nich własne ciało, a zwłaszcza ręce i nogi. W podjętych zabawach dziecko szybko dostrzega niezbędność nie tylko tworzywa ale też choćby najprostszych zabawek, bądź spełniających takie funkcje przedmiotów (np.: wałek do ciasta, kosmetyczka, krochmal, farby, papier, kasza, woda, piasek, ciastolina, modelina, kasztany, żołędzie itp.). Wykorzystywanymi w zabawach mogą być niekiedy materiały odpadowe, nieużyteczne, z których dzieci same wyczarowują ?bawidła? sprawiające im radość, a jednocześnie inspirują je do podjęcia nowych, dotąd nie ujawnionych czynności zabawowych.Sukces w zabawie dziecka upośledzonego umysłowo to jego życiowy sukces. Doznania przyjemności bawienia się, poczucie bycia sprawcą i kreatorem nowych inicjowanych działań zabawowych jest dla niego najlepszą nagrodą uwieńczającą i nagradzającą trud włożony w zabawę.Dzieci głęboko upośledzone mają żywotność rozwojową zahamowaną stale lub przejściowo. Aby u dziecka następował dalszy rozwój należy jego chęć do zabawy rozbudzać (gdyż dążenie do samorozwoju przejawia się w zabawie).H. Olechnowicz proponuje aby, te skuteczne sposoby oddziaływania terapeutycznego jakimi są zabawy, objąć wspólną nazwą ?metody wyzwalające?, gdyż ich celem jest wyzwolenie samorzutnej aktywności dzieci w dążeniu do samorozwoju.Wśród wymienionych rodzajów zabaw, to właśnie ?baraszkowanie? można stosować po to, aby dzieci upośledzone głęboko stopniowo mogły opanować, pojąć wiedzę o tym, jak dorośli rówieśnicy mogą przejawiać czułość. Mogą również rozróżniać zachowania pieszczotliwe od zachowań agresywnych. Uczą się również współpracować z rówieśnikami bez lęku i zahamowań, zdają sobie sprawę z własnych odczuć, tak w sytuacji czułości jak i konfliktu oraz regulować nasilenie własnych zachowań.Zabawy z wodą również wzmagają samorzutną aktywność dziecka. Są skutecznym środkiem ułatwiającym nawiązanie kontaktu, ?...stwarzają warunki do swobodnego przeżywania różnych stanów emocjonalnych, do wyrażania emocji w sposób prosty, zrozumiały dla każdego, nawet najmłodszego lub najbardziej upośledzonego dziecka? .S. Szuman uważa, że duża skuteczność w wyzwalaniu ekspresji emocjonalnej, rozbudzaniu zainteresowań zabawą i skupianiu na niej uwagi, nawet najgłębiej upośledzonych, zapewniają ?zabawy paluszkowe?.Zabawy te mają wiele zalet np.: pozwalają na przeżywanie bez wysiłku, pozytywnych emocji, ułatwiają kontakt przez dotyk, są dobrym ćwiczeniem, w zamianie ról i przewidywania reakcji partnera, pozwalają na udział dziecka na zasadzie ?jestem i działam?, bez konieczności wykazywania się działaniem efektywnym. Są pożyteczną techniką terapeutyczną dla dzieci i opiekunów. Terapia zabawą oparta na dotyku w przypadku wielu dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim stanowi podstawę nawiązania kontaktu, czasem jest jedyną metodą rozwijającą aktywność dziecka. W odróżnieniu od pozostałych zmysłów, które są zlokalizowane w jednym określonym organie, narządy dotyku rozłożone są na całej powierzchni ciała. Zmysł dotyku reaguje na różne bodźce. Jest czuły na głaskanie, uciskanie, oklepywanie, reaguje na temperaturę, różne faktury przedmiotów, których oddziaływaniom jest poddany. Dotyk stanowi podstawę kontaktu z dzieckiem upośledzonym głęboko. Należy wykorzystywać w zabawie właściwości terapeutyczne i relaksacyjne dotyku dla ułatwienia dziecku poznania samego siebie, dla pobudzenia dziecka, jego ciała do aktywności. W zabawie takiej można wykorzystać bogactwo wrażeń dotykowych do rozwijania świadomości własnego ciała, oraz poznania jego możliwości u dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim. Kontakt z tworzywami przekształcalnymi (glina, piasek, masa solna itp.) sprzyja wyzwoleniu emocji oraz przygotowuje do mówienia. Te tworzywa nie stwarzają żadnych ograniczeń ? a zabawa nimi jest twórcza i kształcąca. Uczą one nawiązywania dobrego kontaktu z innymi.Terapia zabawą obejmuje nie tylko interakcje z dorosłymi, ale także z rówieśnikami w obecności terapeuty. Może ona mieć miejsce podczas specjalnej sesji lub, na co dzień. Podczas zabawy dziecko upośledzone powinno mieć prawo wyboru. Co więcej, bywa i tak, że to ono powinno dyktować, co ma robić dorosły. Im głębiej upośledzone dziecko, tym istotniejsza jest dla niego zabawa spontaniczna, spontaniczna ciekawość, która pozwoli na spontaniczny rozwój i poznanie świata.Zabawa odgrywa ogromną rolę w pracy z dzieckiem głęboko upośledzonym, gdyż właśnie na niej opiera się stymulacja dziecka, jest podstawą pracy z nim. Należy pamiętać, że zabawa jest naturalną formą aktywności dziecka.Dzięki zabawie dzieci mają okazję poznać otaczający świat, oraz swoje możliwości. Ważne jest to, żeby wybrać zabawę odpowiednią do możliwości dziecka i zgodną z jego zainteresowaniami. Wszystkie dzieci, nawet te głęboko upośledzone są twórcze, potrafią (często przy pomocy nauczyciela), lepić, kleić, malować, bazgrać. Rodzaj twórczości zależy od możliwości dziecka. Jednak rolą nauczyciela-terapeuty jest odpowiednia ocena i docenianie możliwości i zdolności dziecka do przekształcania rzeczywistości i samodzielnego tworzenia.
2. TERAPIA PEDAGOGICZNA - jest to oddziaływanie za pomocą środków psycho - pedagogicznych na przyczyny i przejawy trudności w uczeniu się, mające na celu eliminowanie niepowodzeń szkolnych oraz ich ujemnych konsekwencji (poziom samooceny, niechęć do dalszej nauki, zaburzenia koncentracji uwagi, zaburzenia kontaktów interpersonalnych, nerwice, trudna i patologiczna sytuacja domowa- zbyt duży nacisk na naukę), likwidowanie przyczyn, wyrównywanie wiadomości szkolnych, kompensacja .
Cele terapii pedagogicznej:
. stymulowanie rozwoju dziecka - jest to cel nadrzędny
. stymulowanie i usprawnianie rozwoju funkcji psycho - motorycznych
. wyrównywanie braków w wiadomościach i umiejętnościach
. eliminowanie niepowodzeń szkolnych poprzez różne techniki
. eliminowanie niepowodzeń emocjonalno - społecznych i ich konsekwencji.
Bardzo ważnym i istotnym efektem zajęć terapii pedagogicznej jest to, że są one efektywne, i powodują zmiany (np. zmiana nastawienia do nauki, pracy, opanowanie niechęci do szkoły).Dobór metod pracy podyktowany jest trudnościami, jakie ma dziecko.
Rodzaje Terapii:
? Muzykoterapia z zastosowaniem "Efektu Mozarta"
? Choreoterapia,
? Terapia proprioceptywna "Rytmiczny Ruch",
? Terapia taktylna,
? Terapia pedagogiczna
? Metoda Ruchu Rozwijającego bazującego na pracy Veroniki Sherborne,
TERAPIA TAKTYKALNA
Skóra jest najrozleglejszym organem naszego ciała. Bogata jest w liczne receptory lekkiego dotyku, silnego dotyku, nacisku, ciepła, zimna, ból. Propriocepcja jest wrażeniem z mięśni, ścięgien i układu przedsoinkowego, które sprawia, że mózg może zdecydować o ruchu oraz pozycji ciała i jego części w przestrzeni. Wrażenia dotykowe docierają do mózgu ze wszystkich obszarów skóry i pobudzają wiele różnych poziomów i obszarów mózgu od pnia mózgu, wzgórza poprzez układ limbiczny (odpowiedzialny za emocje) do czuciowej kory mózgu (płat ciemieniowy). Uczucie, że jest się dotykanym, zwiększa produkcję specyficznego hormonu w mózgu: Nerwowego Czynnika Wzrostu (NCW), który podwyższa aktywność układu nerwowego, a zwłaszcza wpływa na rozwój sieci nerwowej. Gdy dzieciom brak dotyku, wykazują one obniżone funkcjonowanie sensoryczne, ruchowe i psychiczne.
W terapii taktylnej stymulujemy produkcję nerwowego czynnika wzrostu, oddziałujemy również na pracę przysadki, podwzgórza i szyszynki, które aktywizują ośrodek kontroli sensorycznych - ruchowych bodźców , wpływają na dojrzałość niektórych funkcji psychicznych.
Dotyk i miłość od matki są niezbędne aby utrzymać aktywność układu limbicznego, który budując emocjonalny stosunek do nowych sytuacji jest bramą do nowego uczenia się. Jeśli pojawia się stres układ limbiczny blokuje dolne i górne partie mózgu w konsekwencji nie ma nowego uczenia się.
Każdy z nas niezależnie od wieku powinien być dotykany minimum 30 razy dziennie!
Gdy brakuje dotyku zmniejsza się stymulacja kory mózgowej, rośnie napięcie mięśniowe, impulsywność, poczucie izolacji, agresja.

CHOREOTERAPIA
Choreoterapia, terapia tańcem stosowana jest w wielu krajach od blisko trzydziestu lat. Należy do niewerbalnych metod pracy z dziećmi i dorosłymi, które pozwalają diagnozować, wspomagać leczenie, a także stymulować harmonijny rozwój psychofizyczny człowieka.
Celem choreoterapii jest korekta zaburzeń psychomotorycznych i poprawa kontaktów społecznych.
Wśród czynników, które mają największy wpływ na dziecko w tej terapii autorzy wymieniają: ruch, muzykę, czas, przestrzeń, dotyk, grupę i terapeutę, a także harmonijne angażowanie różnych sfer, jak sfera motoryczna, psychiczna, emocjonalna, poznawcza, motywacyjno - wolicjonalna, duchowa.
Dobór form ruchowych i muzycznych wyznaczają cele terapeutyczne.
Program ruchowy składa się z tańców, ćwiczeń muzyczno - ruchowych, improwizacji ruchowych oraz zabaw ruchowych.
Do walorów tej metody należy zaangażowanie wielu zmysłów: wzroku, słuchu, zmysłu kinestetycznego i zmysłu dotyku. Daje też możliwość docierania do problemów emocjonalnych dziecka poprzez wiele wymienionych już sfer odczuć.
Wśród korzyści i efektów płynących z choreoterapii wymienić należy:
- obniżenie poziomu lęku,
- poprawa koncentracji uwagi,
- obniżenie poziomu neurotyczności,
- poprawa koordynacji ruchowej,
- poprawa odporności na zmęczenie,
- obniżenie napięcia psychofizycznego,
- rozładowanie nadmiaru energii i agresji,
- podniesienie samooceny - lepsza ocena swoich możliwości i ograniczeń,
- korzystne zmiany zachowania, zadowolenie
- aktywizacja naturalnych senso-motorycznych układów koordynacji.
Dzieci biorące udział w zajęciach nie mają poczucia uczestniczenia w terapii, dla nich to doskonała okazją do zabawy.
Terapia proprioceptywna - "Rytmiczny Ruch"
Od niedawna w Polsce łatwa i lubiana przez dzieci metoda wsparcia w:
- trudnościach w uczeniu się,
- nadpobudliwości psychoruchowej,
- zaburzeniach mowy ,
- autyźmie,
- mózgowym porażeniu dziecięcym .
Fragmenty tekstu oznaczone odpowiednim kolorem w szczególny sposób odnoszą się do danego zagadnienia.
Twórcami metody są Kerstin Linde i dr Halard Blomberg (Szwecja). Inspiracją w tej metodzie terapeutycznej były rytmiczne ruchy jakie wykonują dzieci zanim zaczną chodzić - kołysanie na cztery strony, pełzanie itd. Kerstin Linde zmodyfikowała te ruchy w rytmiczne ćwiczenia całego ciała, które stosowane są dla dzieci jak i dorosłych.
Celem terapii jest intensywna aktywizacja układu przedsionkowego.
Rytmiczne Ruchy efektywnie stymulują wiele zmysłów jak: kinestetykę, dotyk, równowagę razem dostarczają one silnego przepływu impulsów nerwowych biegnących od najniższych partii mózgu - pnia mózgu przez móżdżek, układ limbiczny do płatów czołowych kory mózgowej odpowiedzialnej za myślenie przyczynowo-skutkowe, przewidywanie i inne.
Ta droga przepływu impulsów nerwowych ma wiele korzystnych efektów, do najistotniejszych należą:
- przywrócenie właściwego napięcia mięśniowego ,
- pobudzenie ciała do aktywności.
Jeśli przepływ impulsów z układu przedsionkowego poprzez układ siatkowaty jest zbyt słaby, efektem może być niski tonus mięśniowy oraz problemy z koncentracją uwagi.
Ćwiczenia Rytmicznego Ruchu poprawiają :
- napięcie mięśni,
- strukturę i postawę ciała,
- równowagę statyczną i dynamiczną,
- koncentrację uwagi.
U dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym rytmiczna stymulacja powoduje relaksacje mięśni, zmniejszenie napięcia.
Podczas ćwiczeń Ruchu Rytmicznego silnie stymulujemy najwcześniej dojrzewające zmysły jak: dotykowy, proprioceptywny i przedsionkowy, które wspólnie z integracją odruchów leżą u podstaw całego przyszłego rozwoju dziecka. Badania dowodzą, że działanie zmysłów "wyższego rzędu"(słuchowego i wzrokowego) jest stymulowane przez sensoryczne bodźce płynące z dotyku, propriocepcji i narządu przedsionkowego. Układ przedsionkowy odgrywa istotną rolę w utrzymaniu równowagi, reakcji posturalnych, percepcji wzrokowej, widzenia przestrzeni i normalizacji funkcji mięśni oczu.
Dzieci z poważnymi trudnościami jak upośledzenie, autyzm lepiej uczą się, gdy na skutek terapii nastąpi poprawa integracji w zakresie reakcji posturalnych i przedsionkowo-ocznych. Mogą wówczas patrzeć na to , co robią i uważnie słuchać tego, co mają robić, skupiać wzrok na terapeucie, przedmiocie, na tym co robią rękami czy innych czynnościach.
Istnieje również ścisła neurofizjologiczna zależność pomiędzy układem przedsionkowym i słuchowym. Deficyty w zakresie funkcjonowania układu przedsionkowego pozytywnie korelują z zaburzeniami percepcji słuchowej, wzrokowej co ma zasadniczy wpływ na rozwój zdolności językowych oraz naukę czytania.
Ćwiczenia Rytmicznych Ruchów są bardzo korzystną formą terapii dla dzieci mających zaburzenia mowy i języka, zwykle reagują one zwiększoną rozmownością czy wokalizacją na czynności pobudzające układ przedsionkowy. W ćwiczeniach tych działając na procesy integracji zmysłowych z poziomu pnia mózgu można wspomóc funkcje pochodzące z wyższych poziomów mózgu, tj. mowę, zdolności językowe, percepcję słuchową.
Dzieci nadpobudliwe psycho-ruchowo są w ciągłym ruchu , ich mózg domaga się stymulacji, wymuszając zachowani, które zwykle oceniane jest jako niewłaściwe. Dla dzieci z ADHD charakterystyczne jest silne przeżywanie emocji, które często kończą się wybuchem, gdyż impulsy nerwowe płynące z niższych partii mózgu zatrzymują się w środkowych częściach - układzie limbicznym (odpowiedzialnym za emocje) i nie docierają do ośrodków świadomej kontroli w płatach czołowych. Już po 5-6 miesiącach ćwiczeń u ćwiczących wiele zaczyna się zmieniać pojawia się integracja na wszystkich poziomach mózgu, co przejawia się zmianami w zachowaniu: - dzieci rzadziej tracą kontrolę nad swoimi emocjami, - częściej myślą przyczynowo- skutkowo, wydają sądy, - pojawia się kontrola emocji i zachowania, - umiejętność przewidywania konsekwencji własnych zachowań, - znacznie poprawia się koncentracja uwagi.
Dzieci z autyzmem niepewnie stoją na nogach ich ruchy są nieskoordynowane (dysharmonia ruchów, chaotyczność). Powodem jest brak integracji między procesami pobudzenia i hamowania czego konsekwencją jest również duże zróżnicowanie w napięciu mięśniowym. Często obserwuje się nadmierne napięcie mięśni, w szczególności mięśni pleców w połączeniu z wiotkością mięśni brzucha, obszaru łydkowego w połączeniu z obniżonym napięciem mięśnia czterogłowego uda. Terapia kinezjologiczna oraz ćwiczenia Ruchu Rytmicznego mogą przynieść wiele pozytywnych zmian dzieciom z autyzmem, które mają również trudności w utrzymaniu równowagi - postawa ciała najczęściej nadmiernie "pochylona do przodu". Środek ciężkości ciała odpowiednio nieproporcjonalnie przenosi się do przodu , żeby utrzymać równowagę mózg przekazuje polecenie ścięgnom i mięśniom podkolanowym o konieczności "wytężenia wszystkich sił, żeby ustać". Taka sytuacja nadmiernie aktywizuje obronną reakcję "walki lub ucieczki". Prowadzi ona w jeszcze większym stopniu do ruchów impulsywnych. Wysoka impulsywność na poziomie kinestetycznym jako obrona ciała obniża emocjonalną wrażliwość dziecka. Im bardziej dziecko nachyla się do przodu, tym bardziej napinają się mięśnie brzucha, pleców i nóg, a także zatrzymuje się oddychanie - zatrzymanie na wdechu (typ oddychania przyspieszonego, powierzchownego, piersiowego) i tym bardziej narasta potrzeba "szybkiego biegnięcia". Niestabilność pracy mięśni i typ oddychania zatrzymanego nieustannie aktywizuje tylne części mózgu (pień) i tym samym uniemożliwia rozwój środkowych partii mózgu - układu limbicznego odpowiedzialnego za emocje, przednich przyczynowo uwarunkowanych części mózgu.


Ćwiczenia Ruchu Rytmicznego aktywizują wyższe partie mózgu odpowiedzialne za procesy poznawcze w tym:
- myślenie przyczynowo-skutkowe,
- koncentrację uwagi,
- pamięć,
- rozwój mowy,
- stymulują pojawienie się nowych koordynacji,
- wpływają również na poprawę napięcia mięśniowego, relaksują i wyciszają.

Integracja Sensoryczna
Dzięki zabawie kierowanej w odpowiedni sposób dziecko może zdobywać poczucie własnej wartości poprzez możliwość odczuwania sukcesu i zdobywanie nowych umiejętności. Dzięki połączeniu zabawy ze stymulacją polisensoryczną dziecko w łatwy i przyjemny dla niego sposób może rozwijać się wszechstronnie. Podczas zabawy uruchomione zostają wszystkie zmysły.
Wspominając o stymulacji polisensorycznej warto wspomnieć o terapii integracji sensorycznej (SI). Terapia ta, którą jako pierwsza zaczęła stosować J. Ayers nazywana jest także "naukową zabawą". Przypadkowy obserwator uczestniczącego w terapii dziecka, może zauważyć, że przede wszystkim świetnie się ono bawi huśtając się, bujając, turlając, kręcąc, wąchając różne zapachy, dotykając zabawek o różnych fakturach itp. Poprzez zabawę mózg i cały układ nerwowy integruje bodźce zmysłowe i doświadczenia w taki sposób, by móc je wykorzystać w celowym działaniu i procesach uczenia się."
Niedyrekytywna terapia zabawowa
Jak sama nazwa wskazuje terapia w tym przypadku opiera się na jednej tylko zasadzie: prowadzący ma zapewnić bezpieczeństwo bawiącemu się dziecku i podążać za nim w tym, co ono robi. Najczęściej taki sposób postępowania stosuje się wobec dzieci z autyzmem i ZA, ale także z dziećmi z upośledzeniem umysłowym. Taki rodzaj zabawy jest odpowiedni do wykorzystania podczas pierwszych spotkań terapeuty z dzieckiem, pozwala na dokładniejsza jego obserwację a także pozwala na budowanie poczucia bezpieczeństwa pomiędzy dzieckiem a terapeutą. Można wykorzystać ją także w przypadku gdy z jakiegoś powody pierwszy kontakt z dzieckiem nie wypadł pomyślnie.
Orginal Play- pierwotna, naturalna zabawa
Nie odmówię sobie wspomnieć o tej metodzie, ponieważ brałam udział w warsztatach prowadzonych przez jej twórcę Freda Donaldsona. Autor metody to człowiek, który jest specjalistą w zakresie naturalnej zabawy, jest międzynarodowym konsultantem do spraw edukacji. Prowadził badania nad zabawą małych dzieci i dzikich zwierząt. Zabawa metodą "Orginal Play" ma na celu przekazanie między osobami bawiącymi się komunikatu: " jesteś wart miłości- nie ma powodów do strachu". Zawiera ona sekwencje dotyku, które pozwalają na agresję wyzwalaną podczas zabawy odpowiedzieć łagodnie i bez rywalizacji.
Zabawa tą metodą wygląda jak swobodne baraszkowanie dzieci na czworakach, wolne od rywalizacji i agresji. Dzieci i osoba prowadząca muszą przestrzegać kilku zasad np.: na terenie wyznaczonym do zabawy przebywamy zawsze na kolanach, zakaz chwytania i przytrzymywania kogoś, łaskotania. Ktoś, kto obserwuje bawiące się w ten sposób osoby na pewno będzie miał skojarzenie z baraszkującymi spontanicznie i radośnie zwierzętami. Zabawa w taki sposób niesie za sobą wiele korzyści zarówno emocjonalnych jak i społecznych i biopsychicznych, min:
- redukuje lęk i stres,
- wzbudza radość,
- daje możliwość odprężenia,
- zmniejsza zachowania obronne przed dotykiem,
- jest alternatywą dla modelu napastnik-ofiara,
- usprawniania niewerbalne umiejętności społeczne,
- pozytywne emocje uwalniane podczas zabawy powodują wzrost skuteczności systemu immunologicznego, endokrynnego i układu krążenia,
- powoduje wzrost zakresu możliwości ruchowych (koordynacja, zręczność, równowaga, elastyczność),
- integracja sensomotoryczna, kinestetyczna, emocjonalna.
Gimnastyka Mózgu P. Dennisona
Ze względu na mnogość opracowań, dotyczących kinezjologii edukacyjnej autorka artykułu nie będzie przybliżać tutaj podstaw teoretycznych metody. Przypomnę jedynie, iż ćwiczenia Gimnastyki Mózgu (GM - jeden z programów Kinezjologii Edukacyjnej P. Dennisona) mają na celu przywrócenie naturalnych mechanizmów ruchu człowieka. Techniki, o których mowa powodują wzrost połączeń nerwowych w obrębie mózgu i powiązań między systemem odruchów i mięśni.
Dziecko od chwili narodzin kształtuje swoje umiejętności kinestetyczne. Właściwa pozycja głowy podczas raczkowania powoduje na przykład aktywizację widzenia obuocznego i wzorce ruchu naprzemiennego, właściwe ułożenie języka podczas ssania wzmacnia mięśnie szyi. Podczas poruszania się aktywny jest układ przedsionkowy itd. Wszystkie te informacje powinny być wystarczające, aby mieć świadomość, że szczególnie u dzieci, u których występują trudności rozwojowe powinniśmy wspomagać rozwój poprzez stosowanie ćwiczeń Gimnastyki Mózgu, które można z łatwością dostosować do wieku i możliwości rozwojowych dziecka.
Ćwiczenia Gimnastyki Mózgu połączone z zabawą stymulującą zmysły dziecka mogą stanowić:
- korzystne oddziaływanie profilaktyczne (na przykład, gdy w wywiadzie występują czynniki ryzyka),
-wspomaganie rozwój dziecka, co procentować będzie w przyszłości,
- pomoc w przezwyciężaniu trudności rozwojowych.

Muzykoterapia
Warto jest wspomnieć o roli muzyki podczas pracy z dziećmi z ADHD, ZA i podobnymi zaburzeniami, a także o jej wartościowym znaczeniu podczas uczenia się. Dźwięk to wibracje, rytm, ruch i energia. Rozwój układu przedsionkowego może być stymulowany przez dźwięk. Istnieją badania, dzięki którym wiemy, że pewien rodzaj muzyki ma niezwykły wpływ na człowieka. A. Tomatis odkrył, że muzyka Mozarta jest bogata w częstotliwości, które wywierają wpływ między innymi na koncentrację uwagi, poprawę pamięci, motywacji do pracy, harmonijną pracę wszystkich mięśni oraz obniżenie poziomu stresu. Warto jest, aby podczas zabawy z dziećmi towarzyszyła nam muzyka. Może być ona wykorzystana w rozmaity sposób np. : malowanie przy muzyce, wspólne muzykowanie na instrumentach, swobodny ruch przy muzyce, muzyka podczas wykonywania ćwiczeń P. Dennisona, zabawa z wykorzystaniem tańca i dramy.
Propozycje zabaw
Jedną z form zabawy pojawiającą się często na placach zabaw w USA są labirynty. Na nasz użytek może to być kilka skakanek ułożonych w "ślimak", lub wspomniany "ślimak" narysowany kredą na ziemi. Uważa się, że taka sama ilość skrętów w prawo i lewo równoważą pracę mózgu. Poruszanie się w takim labiryncie okazało się znacząca pomocą dla dzieci z ADHD, ale także autyzmem, dysleksją czy problemami emocjonalnymi. Aby przejść labirynt dziecko musi skupić uwagę. Wskazywano także na inne pozytywne aspekty labiryntu: dziecko zawsze ma możliwość przejścia labiryntu, cały labirynt jest widoczny dla dziecka, więc nie pojawia się stres, że nie podoła go przejść.
Przykładowe ćwiczenia Gimnastyki Mózgu P. Dennisona
Ruchy naprzemienne
- w zależności od wieku dziecka można to ćwiczenie wykonywać na leżąco, na stojąco lub na siedząco: - zabawa chodzenie po kamieniach - dziecko chodzi po ułożonych na ziemi "kamieniach" (mogą to być kwadraty; 10 czerwonych i 10 czarnych, lewą noga po czarnych, prawa po czerwonych).

Przykładowe ćwiczenie przekraczające linię środka ciała;
Dziecko może siedzieć w twoich nogach lub samodzielnie,(jeśli potrafi): układamy zabawkę po lewej stronie i kierując ręka dziecka lub, jeśli potrafi samodzielnie uchwycić przedmiot prowokujemy je do schwytania zabawki. Przekładamy zabawkę na drugą stronę.
Wodzenie oczami
Bierzemy kolorową zabawkę i kilka razy powoli przesuwami przed oczami dziecka prowokując je do wodzenia oczami. Z czasem można zabawką kreślić znak leniwej ósemki (w lewo do góry). W przypadku dzieci starszych wodzenie oczami może odbywać się po linii poziomej, pionowe, po owalu.
Leniwa ósemka
Podobnie jak inne ćwiczenia to ćwiczenie możemy dopasowywać do wieku dziecka. Leniwą ósemkę możemy kreślić na ciele dziecka; na brzuszku, plecach, nóżkach, możemy obrysowywać ósemką oczka i szukać dowolnie ósemkowych połączeń. Stwarzamy przy tym możliwość kontaktu dotykowego z dzieckiem. Starsze dzieci mogą samodzielnie kreślić leniwą ósemkę na kartce, w powietrzu, mogą malować ją palcami lub całymi dłońmi na kartce, piasku, mące itp.
Rysowanie oburącz
Dzieci młodsze - chwytamy rączki dziecka i kreślimy w powietrzu różne wzory (jedna i druga rączka to samo) mogą to być "esy-floresy?, ale także chmurki, słoneczko itd. Dzieci starsze robią to samodzielnie. Podobnie jak w przypadku leniwej ósemki dobrze jest, gdy robią to na dużych powierzchniach, pędzlami malarskimi, na piasku, mące (stymulując w ten sposób zmysł dotyku). Możemy wykorzystać do tego muzykę i pobawić się na przykład w dyrygenta orkiestry.
Słoń
Dziecko staje w lekkim rozkroku, przykłada prawe ucho do prawego ramienia i prawą rączką rysuje ogromne uszy słonia uginając przy tym nogi w kolanach. Następnie zmieniamy stronę. Możemy przy tym śpiewać piosenkę o słoniach na przykład "cztery słonie wesołe słonie" lub wymyślić samodzielnie historię.
Punkty pozytywne
Przykładamy do czoła dziecka (nad oczami, w połowie odległości pomiędzy linią włosów a brwiami) dwa palce obu dłoni i trzymamy przez chwilkę (możemy poczuć lekkie pulsowanie).
Ziewanie energetyczne
U młodszych dzieci delikatnie masujemy staw żuchwowy, starsze dzieci w tym czasie głośno ziewają.
Kapturek myśliciela
Masujemy delikatnie palcami brzegi małżowiny usznej zaczynając od góry i kończymy na dolnych płatkach. Masujemy jednocześnie oboje uszu powtarzając to 3-5 razy. Ćwiczenie to poprawia percepcje słuchową a także odruch ustalenia głowy.
Inne zabawy
Jak najwięcej zabaw powinno opierać się na kontakcie fizycznym i bliskości z rodzicem lub opiekunem: koguciki - kucamy naprzeciw siebie i odpychamy się dłońmi, pizza - na plecach dziecka ugniatamy ciasto, nakładamy składniki itd., naleśnik - zawijamy dziecko w kocyk i delikatnie turlamy po podłodze, dziecko kładzie się na podłodze prowadzący ciągnie kocyk po podłodze.
Zabawka rozwijająca zmysł dotyku - warto stworzyć własną zabawkę rozwijającą zmysł dotyku dziecka. Wypełniamy skarpetę, rękawiczkę itp. i przyszywamy do niej różnego rodzaju materiały tak, aby były miękkie, szorstkie, gładkie, zimne, puszyste, twarde (guziki).
Paluszkowe zabawy- zabawy z wykorzystaniem rączki i paluszków typu warzyła sroczka kaszkę itp. lun wierszyki , których treść można czytać i jednocześnie rysować dziecku na plecach (nagrana płyta z tekstem wierszy oraz instrukcją do rysowania autorstwa M. Bogdanowicz ).

Zabawy usprawniające motorykę małą:
- oburącz w różnym rytmie (wyklaskiwanie, wystukiwanie, wytupywanie),
- rwanie gazety raz jedną raz drugą ręką,
- rwanie gazety obiema rękami,
- obiema rękami równocześnie zwijanie gazet tak by powstały sztywne pałeczki, robienie z gazet kulek, następnie rozprostowywanie ich.
- po śladzie leniwej ósemki toczenie przedmiotu, rozmazywanie plasteliny, masy solnej itp., przyklejanie na nią sznurka, waty, wydzieranie i przyklejanie kolorowego papieru, układanie na niej guzików, kredek, muszelek, wpinanie pinesek, szpilek itp.
Elementy rozluźnienia i relaksacji:
Dziecko napina i rozluźnia różne części ciała w różnych kombinacjach:
- obie ręce, obie dłonie,
- oba kolana, obie stopy,
- dłoń i stopę, ramię i biodro po stronie lewej,
- dłoń i stopę, ramię i biodro po stronie prawej,
- lewą dłoń i prawą stopę, lewą stopę i prawą dłoń,
- prawe ramię i lewe biodro, lewe ramię i prawe biodro.
Zabawa "Minutka" - dzieci kładą się w wygodnie, w dowolnej pozycji na podłodze. Zamykają oczy, ich zadaniem jest policzyć spokojnie czas jednej minuty czyli starają się powoli liczyć do 60 jeżeli któreś z nich uzna, że czas się skończył otwiera oczy. Oczywiście im bliżej minuty tym lepiej. Dziecko stoi, ręce wyciągnięte do góry, dłonie splecione, Na wydechu powoli pochyla się, tak aby jego dłonie znalazły się jak najbliżej podłoża. Na wdechu prostuje się.
Zabawa stymulująca układ propriocepcji
Dziecko staje przy krześle, małym stole lub czymś na czym będzie mogło położyć rękę. Kładzie na nim rękę i zaczyna wirować wokół niego (chodząc, podskakując, biegając) do przodu i do tyłu. Następnie zmienia rękę.
Zabawa "Co to jest"
Dziecko kładzie się na podłodze- rozluźnia ciało, nogi i ręce rozrzuca na boki, zamyka oczy. Osoba prowadząca kładzie na jego brzuszku jakiś przedmiot, który dziecko obejmuje rękami i nogami i rozpoznaje co to jest. Wraca do pozycji wyjściowej i mówi co to jest. W innym wariancie przedmiotem dotykamy różnych części ciała a dziecko nazywa te części.
Zabawa "Kocie ruchy": Niech dziecko porusza się jak kot, który:
- ociera się o nogi,
- bawi się piłeczką,
- pije mleko,
- skrada się by coś spsocić,
- przestraszył się,
- udaje, że jest groźny i nie pozwala wejść na swoje terytorium, wyleguje się na słońcu,
- zasnął.
PAMIETAJMY, ABY PO KAZDYM WYKONANYM ĆWICZENIU POCHWALIĆ DZIECKO, UŚCISNĄĆ, WRĘCZYĆ DYPLOM!!
Zakończenie
Zabawa w terapii i wspomaganiu rozwoju dziecka- przegląd metod
Wykorzystując podczas zajęć wspomagających i terapii zabawę musimy pamiętać o kilku zasadach:
1. Zapewnieniu bezpieczeństwa.
2. Dobrowolności zabawy (możemy ewentualnie próbować zainteresować dziecko).
3. Ustaleniu jasnych, zrozumiałych dla dziecka zasad
Zabawa dziecka powinna oddziaływać na następujące funkcje: emocje, koncentracja, motywacja, motoryka, zachowania społeczne, pamięć. Nierozłącznym elementem zabawy jest ruch. Poza dotykiem, jest to drugi elementem, który od najmłodszych lat dziecka stymuluje rozwój i pracę jego mózgu. Prawidłowy naturalny rozwój ruchowy dziecka jest podstawą do kształtowania się nawyków widzenia, słuchania, twórczości. Według kinezjologów naturalny rozwój ruchowy dziecka powinien przebiegać w myśl zasady integracji myśli i ruchu.

Rozwój ruchowy dziecka charakteryzuje się swoim przebiegiem, a podstawowym jego nośnikiem jest ciało. Odczuwanie ciała w zabawie sprawia, że jesteśmy bardziej świadomi jego zachowań. We współczesnych warunkach kształcenia już ok. 5 roku życia dziecka zostają zaburzone podstawy naturalnego rozwoju dziecka. Związane jest to z faktem, że nauka angażuje w pracę myśli a ruch odchodzi na dalszy plan. Dodatkowym obciążeniem jest fakt, że procesowi temu towarzyszy zwykle napięcie, wzrasta lęk i poczucie "niepodołania" zadaniu, co w konsekwencji prowadzi do stresu.5 Stres powoduje wyłączenie bilateralnej pracy mózgu, zanik twórczości i spontaniczności w działaniu i nauce. W warunkach stresowych uruchamia się odruch ochronny, powodujący skurcz mięśni. Dzieci borykające się z różnorodnymi trudnościami związanymi z ich dysfunkcjami narażone są bardziej niż pozostałe ich koleżanki i koledzy na ocenianie. Odbierają one wiele negatywnych często przekazywanych nieświadomie komunikatów, co dodatkowo obciąża ich obraz postrzegania samego siebie i powoduje sytuacje stresową. Wynika z tego, że należy ogromną rolę przypisać tutaj zabawie, która będzie ze sobą niosła możliwość odprężenia i rozluźnienia napiętych mięśni.



Wydawnictwa zwarte:
1. Bondarowicz, Zabawy i gry ruchowe na cztery pory roku. Jesień, Wyd. Bellona, Warszawa 1985
2. Campbell D., Efekt Mozarta, Anon Books,1997
3. Donaldson F., Orginal Play zabawy ruchowe wspomagające rozwój dziecka, w: Nowoczesne metody stymulacji rozwoju ruchowego i mowy. opr. Zbiorowe, Warszawa- Krynica Górska 2005
4. Dunin ? Wąsowicz M., O dobrej zabawie, Nasza Księgarnia 1972
5. Dyner W., Zabawy tematyczne dzieci w domu i przedszkolu, Wrocław 1983
6. Dzierma I., Twórcza edukacja przez ruch wykorzystanie Kinezjologii Edukacyjnej w przedszkolu, w : Nowoczesne metody stymulacji rozwoju ruchowego i mowy. opr. Zbiorowe, Warszawa- Krynica Górska 2005
7. Hannaford C., Serce dziecka, Warszawa 2004
8. Hizzingą J., Homo ludenns. Zabawa jako źródło kultury. Warszawa 1985.
9. Hołyńska B., Zabawy rozwijające mowę dziecka, Warszawa 1986
10. Metera A., Muzykoterapia - muzyka w medycynie i edukacji, Leszno2002
11. Mosetter K., Mosetter R., Nowa metoda leczenia ADHD, Łódź 2006
12. Parysz J., Pokorska J., Pedagogika zabawy, Nowa Szkoła 2000, nr 2,
13. Rojewska J., Grupa bawi się i pracuje, Oficyna Wydawnicza UNUS, 2000
14. Skakuj L., Gry i zabawy w przedszkolu , Olecko 1995.
15. Słysz S., Gry i zabawy, MAN, Warszawa, 1990
16. Trześniowski R., Zabawy i gry ruchowe, WSiP, Warszawa 1995
17. Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Krakowie, Funkcje zabaw w edukacji przedszkolnej i Wczesnoszkolne,. Wydawnictwo Naukowe WS,. Kraków, 1998
18. Zborowski J., Rozwijanie aktywności twórczej dzieci, Warszawa 1986
19. Żebrowska M., Psychologia dzieci i młodzieży, PWN, Warszawa 1982
Artykuły z czasopism:
1. Bronkowski M., Zabawy i gry ruchowe w świetle nowej koncepcji zreformowanego kształcenia : zabawy i gry ruchowe w gimnazjum i liceum, Lider. - 2000, nr 7/8, s. 28-30
2. Czapicki Z., Kształcąca i wychowawcza funkcja zabaw i gier ruchowych, Wychowanie w Przedszkolu. - 1994, nr 9, s. 539-543
3. Dąbrowski D., Gry i zabawy ruchowe w kształceniu zintegrowanym, Lider. - 2003, nr 6, s. 21-22
4. Fituch E., Zabawy przy muzyce, Grupa i Zabawa. - 2001, nr 2, s. 19-21
5. Jezierska K., Nauczanie i doskonalenie gier sportowo ? rekreacyjnych, Lider. - 1999, nr 2, s. 18-19
6. Jurczak A., Gry i zabawy ruchowe w terenie leśnym, Lider. - 1997, nr 5, s. 11-14
7. Jurkowska L., Wpływ ruchu na prawidłową postawę dziecka, Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne. - 2006, [nr] 4, s. 42-43
8. Kempska E., Zabawy i gry z chustą animacyjną, Lider. - 2006, nr 9, s. 16-17
9. Klaś K., Metody i formy prowadzenia zajęć ruchowych, Remedium. - 2005, nr 10, s. 13
10. Kroczak M., Zabawy na różne okazje, Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne. - 2001, [nr] 5, dod. s. 12 - 14
11. Mocek K., Banasik D., Program z zakresu gier i zabaw ruchowych dzieci w młodszym wieku szkolnym, Nauczyciel i Szkoła. - 2002, nr 3/4, s. 256-265
12. Muszkieta R., Bronikowski M., Wychowawcze znaczenie gier i zabaw ruchowych, Wychowanie na Co Dzień. - 2002, nr 2/3, s. 13-17
13. Winczewski P., Wychowanie przez gry i zabawy ruchowe, Życie Szkoły. - 2006, nr 6, s. 12-17
14. Zaorska Z., Pedagogika zabawy-metodyka pracy z grupą, Kropka Nr 1/1982,s. 7 ? 11.