Błędy rozumowania Błąd formalny - we wnioskowaniu traktowanym jako dedukcyjne wniosek nie wynika logicznie z przesłanek (non sequitur).Błąd materialny - gdy przesłanka jest fałszywa (rozpoznana jako fałszywa).

Błędy w słownym wyrażaniu myśli: Amfibolia – wieloznaczność wyrażenia złożonego spowodowana wadliwą składnią (np. Skazano Jana i Piotra lub Jakuba.; Jan zakopał skarb wraz żoną i teściową.) Elipsa - wieloznaczność wyrażenia złożonego polegająca na ‘wypadnięciu’ części zdania (np. Jan roztrwonił majątek swój i część żony.; Po bitwie, w której Cezar pobił Pompejusza, wódz ten udał się do Egiptu) Ekwiwokacja - błąd w słownym wyrażaniu myśli taki, że wyraz potencjalnie wieloznaczny użyty jest w jakimś rozumowaniu co najmniej dwa razy, za każdym razem w innym znaczeniu, wtedy gdy powinien występować w jednym znaczeniu (np. Każde małżeństwo jest umową. Niektóre małżeństwa mają dzieci. -> Niektóre umowy mają dzieci.)

Błędy związane z nieostrością zakresu – gdy istnieją przedmioty, co do których nie potrafimy rozstrzygnąć czy należy on do zakresu tej nazwy czy tez nie. Błędy związane z niewyraźnością treści – gdy nie można wskazać takiego zespołu cech, które łącznie przysługują wszystkim jego desygnatom.

Chwyty erystyczne Ad hominem - argument do człowieka, jego okoliczności; polega na tym, że w sporze zaimast zwalczania tezy głoszonej przez przeciwnika zwalcza się jego osobę, podając fakty mające go zdyskredytować i podważyć jego wiarygodność . Ad personam – do osoby - zwalczanie przeciwnika poprzez bezpośredni atak na jego osobę, lżenie go, znieważenie. Ad verecundiam – polega na nierzetelnym posługiwaniu się argumentacją z autorytetu, odwoływaniu się do nazwisk, cytowaniu w obcych jęcykach lub wybiórczym cytowaniu , czy powoływaniu się na znajomość ważnych osobistości w celu onieśmielenia lub ośmieszenia przeciwnika . Ad populum - do ludu – stosowanie zabiegów nakierowanych na pozyskanie dla głoszącego sympatii słuchaczy lub wzbudzenie w nich niechęci do przeciwnika Ad baculum – apelowanie do kija - polega na użyciu gróźb w celu wymuszenia pewnego zachowania się Ad misericordiam - apelowanie do miłosierdzia przeciwnika.

Dedukcyjny schemat wnioskowania - gdy jest oparty na jakimś prawie logiki.

Definicje - podziały definicji: - sprawozdawcza gdy sami rozumiejąc dany wyraz, chcemy uczynić go zrozumiałym dla tych, którzy jeszcze go nie rozumieją.- projektująca – za ich pomocą nadajemy nowe znaczenia wyrazom( także nadawanie starym wyrazom nowego znaczenia).- regulująca – częściowo zachowuje zastane znaczenie wyrazu definiowanego (podobnie jak definicja sprawozdawcza), a częściowo je modyfikuje. [ uwzględniając pierwotne nieostre znaczenie wyrazu, zmienia je w taki sposób, że zakreśla ostre granice jego zakresu] - realna jakiegoś przedmiotu – zdanie, które o tym przedmiocie wypowiada coś, co o jednym i tylko jednym przedmiocie można zgodnie z prawda wypowiedzieć - nominalna wyrazu W na gruncie słownika S- wypowiedź która pozwala każde zdanie zbudowane z wyrazów słownika i wyrazu W przetłumaczyć na zdanie zbudowane z samych wyrazów słownika S. - definicja spełnia warunek przekładalności (eliminowalnośći) wtw , gdy dla każdego zdania zawierającego wyraz definiowany można na podstawie tej definicji podać równoważne mu zdanie, wyrazu definiowanego nie zawierające. -równościowa – jest zbudowana z 3 członów : *członu definiowanego - definiendum, *członu definiującego - definiens *spójki definicyjnej o charakterze równości -klasyczna – definicja równowartościowa, w której definiens zbudowany jest z dwóch części, *rodzaju najbliższego (genus proximus) *róznicy gatunkowej (differentia specifica)- definicje nierównościowe - nie zawierają porównania zakresów lub treści definiendum i definiensa (definicje indukcyjne , definicje przez postulaty i definicje cząstkowe) Warunki poprawności definicji
1. Powinna obejmować charakterystyczne / istotne cechy gatunku 2. Powinna być adekwatna 3. Nie powinna zawierać błędnego koła 4. Nie powinna być czysto negatywna

Dowodzenie a argumentowanie : argumentowanie jest to czynność zmierzająca do wywoływania u kogoś określonych przeświadczeń lub ocen czy dążeń . Dowodzenie jest czynnością, której dokonuje się nie zważając na to, dla kogo jest dany dowód przeznaczony ..

Dowodzenie- jest to proces myślowy polegający na tym, że uważając jakieś zdanie za wątpliwe, szukamy dlań racji wśród zdań poprzednio uznanych za prawdziwe, by z prawdziwości owej racji wnioskować o prawdziwości zdania dowodzonego.

Działania na treściach nazw 1. Abstrahowanie – polega na wyodrębnianiu cech przynależnych wszystkim desygnatom danej nazwy od tych, które przynależą tylko niektórym jej desygnatom. 2.Generalizacja (uogólnianie) – polega na wyszukiwaniu klas przedmiotów nadrzędnych względem danego zbioru przedmiotów. 3. Konkretyzacja (determinowanie) – polega na dodawaniu cech do treści nazwy i jest zabiegiem odwrotnym do generalizacji. 4. Idealizacja – typ abstrahowania; polega na ujmowaniu pewnych cech istotnych w ich granicznym natężeniu. .

Działania na zakresach nazw ( podziały ) Podział abstrakcyjny - polega na wyróżnieniu podzbiorów jakiegoś zbioru. Jest logicznym gdy spełnia następujące warunki : 1. jest wyczerpujący – zakresy wszystkich jego członów spełniają się do całości dzielonej 2. jest rozłączny – zakresy członów podziału wzajemnie się wykluczają i żaden z przedmiotów nie należy do dwóch członów podziału: *Czasem dodaje się zasadę naturalności – do danego członu podziału należą przedmioty pod wieloma względami podobne .

Forma nazwowa- wyraz lub wyrażenie zawierające tzw. zmiennie wolne, które staje się nazwą między innymi po podstawieniu za te zmienne odpowiednich stałych.

Forma zdaniowa – wyrażenie zawierające tzw. zmiennie wolne, które staje się zdaniem między innymi po podstawieniu za te zmienne odpowiednich stałych, czyli stałych tej samej kategorii składniowej co zmienne – np. stałych zdaniowych za zmienne zdaniowe

Funkcje wypowiedzi językowych
- deskryptywna (opisowa, informacyjna)- gdy za pomocą wypowiedzi językowych stwierdzamy zachodzenie pewnych stanów rzeczy. – ekspresywna – służy do wyrażania stanów wewnętrznych podmiotu, jego przekonań, przeżyć, pragnień.
– impresywna – wypowiedź stanowi bodziec do określonego zachowania się odbiorcy komunikatu– performatywna (wykonawcza) – poprzez wygłoszenie określonych słów zmienia się stan rzeczywistości ( np. złożenie przyrzeczenia, nadanie imienia, wydanie wyroku).

Funkcje znaku : prezentowanie – ( ze względu na przedmiot) znak odsyła myśl do tego na co wskazuje komunikowanie- (ze względu na podmiot) znak umożliwia przekazywanie informacji

Funktor – wyrażenie, które wraz z innymi wyrażeniami, zwanymi jego argumentami, tworzy wyrażenie złożone.

Funktor prawdziwościowy –jest to taki funktor zdaniotwórczy od argumentów zdaniowych, że wartość logiczna każdego zdania utworzonego za pomocą tego funktora jest wyznaczona wyłącznie przez wartości logiczne jego argumentów a nie przez treść tych argumentów.

Ignoratio elenchi - dobieramy dla uzasadnianego twierdzenia niewłaściwą przesłankę (ignoratio elenchi- nieświadomość tego, co ma być dowiedzione) np. argumentun ad hominem.

Indukcja eliminacyjna
Dla indukcji eliminacyjnej podaje się tzw. kanony indukcji eliminacyjnej (zw. Kanonami Milla). Wśród nich najbardziej znane to: •Kanon jedynej zgodności •Kanon jedynej różnicy •Kanon zmian towarzyszących
Istotną czynnością wiedzo twórczą jest dobre postawienie pytania. Pytanie wyjaśniające (w punkcie wyjścia zdanie przyjęte – pytanie dlaczego?) Pytanie uzasadniające (w punkcie wyjścia zdanie nieprzyjęte, pytanie Czy?)

Język- w semiotyce zbiór znaków wzbogacony o zbiór reguł używania znaków składający się z dwóch podzbiorów reguł: 1) reguł składania znaków - które spośród ciągów znaków są sensowne 2) reguł znaczeniowych – jakie myśli wiązać z poszczególnym znakiem na gruncie danego języka

Należenie do tej samej kategorii składniowej – wyrażenie, należy do tej samej kategorii składniowej wtedy i tylko wtedy, gdy po zastąpieniu jednego z wyrażeń poprzez drugie, dowolne wyrażenie zdaniowe zawierające wyrażenie zastępowane , po zastąpieniu pozostaje wyrażeniem zdaniowym.

Nazwa – wyraz lub wyrażenie, które może pełnić funkcję podmiotu lub orzecznika orzeczenia imiennego w zdaniu podmiotowo-orzecznikowym postaci „A jest B”.

Nazywanie - Supozycje (rola znaczeniowa): a.Zwykła(prosta) – nazwa generalna jest traktowana jako konkretna b.Formalna – nazwa generalna jest traktowana jako abstrakcyjna c.Materialna – nazwa generalna jest traktowana jako wyraz Zakres nazwy (denotacja) – zbiór desygnatów nazwy. Treść – zbiór cech łącznie przysługujących każdemu desygnatowi danej nazwy.

Niedopowiedzenia – w jakimś wyrażeniu opuszcza się jego pewien istotny składnik; utrudniają lub uniemożliwiają o cenę wartości logicznej zdania.
Niedopowiedzenia kwantyfikacji – nie wskazuje się ilości desygnatów. Niedopowiedzenia relatywizacji – zwroty relatywne traktuje się jak absolutne

Niezawodny schemat wnioskowania - taki schemat wnioskowania, który zawsze prowadzi od prawdziwych przesłanek do prawdziwego wniosku.

Operator – wyrażenie, którego funkcją jest wiązanie zmiennych. Kategorię składniową operatorów charakteryzujemy w taki sam sposób jak kategorie składniowe funktorów.

Petitio principii (uroszczenie zasady, założenia dla konkluzji) - jako przesłankę w rozumowaniu przyjmuje się zdanie nieuzasadnione. Często jest to zdanie tej samej treści, co wniosek, tylko inaczej wyrażone.

Podział dychotomiczny – podział całości dzielonej na dwa podzbiory w ten sposób, że do jednego członu podziału należą wszystkie przedmioty posiadające określoną cechę, zaś do drugiego członu te, które tej cechy nie posiadają.

Podział logiczny Systematyka – podział jednorodny , poszczególne człony zawierają przedmioty zawierające te samą cechę (modyfikację zasady); ostre granice. Typologia – podział niejednorodny, z powodu różnorodnej dziedziny dzielonej grupuję się przedmioty w członach podziału ze względu na podobieństwo do tzw. typów ( Typ – przedmiot wzorcowy, realny bądź idealny, zawiera cechy wyraziste i powtarzające się z różną intensywnością u poszczególnych elementów danego członu podziału); nieostre granice. Podział dychotomiczny- całość dzieli się na zbiór przedmiotów cechę posiadających i zbiór przedmiotów cechy nie posiadających (człowiek, kobiety); Podział ze względu na zasadę- całość dzieli się na człony podziału ze względu na pewną cechę, zwaną zasadą podziału, której poszczególne modyfikacje przysługują wszystkim przedmiotom należącym do poszczególnego członu podziału (np. człowiek, kobieta-mężczyzna, zw względu na zasadę: płeć)

Podział ze względu na zasadę – całość dzieli się na człony podziału ze względu na pewną cechę, zwana zasadą podziału, której poszczególne modyfikacje przysługują przedmiotom należącym do tego samego członu

Podziały nauk: Aprioryczne – ostatecznymi przesłankami są twierdzenia aprioryczne. Nauki te przyjmują postać systemu dedukcyjnego opartego na określonych pewnikach lub postulatach np. logika, matematyka. Empiryczne – wyprowadzone z innych twierdzeń i twierdzeń apriorycznych, przyjmują wyłącznie twierdzenia bezpośrednio oparte na doświadczeniu np. fizyka, biologia. Humanistyczne – ostatecznymi przesłankami, obok twierdzeń apriorycznych i twierdzeń opartych na doświadczeniu, także twierdzenia bezpośrednio oparte na rozumieniu cudzych wypowiedzi. Idiograficzne (sprawozdawcze)- poznanie faktów i ich opisanie w konkretnej postaci, bez wyszukiwania praw rządzących tymi faktami np. historia Nomotetyczne (wyjaśniające) – zmierzają do podania praw na podstawie zebranych faktów danych w doświadczeniu i do wyjaśnienia tych faktów i praw przy pomocy hipotez i zasad, wreszcie do tworzenia teorii wyjaśniających większe dziedziny tych faktów np. psychologia, socjologia. Aksjologiczne (wartościujące) – poddany badaniu jest świat w aspekcie wartości : prawda, piękno, dobro np. etyka, estetyka.

PODZIAŁY NAZW 1) Ze względu na zakres: a. Ogólne – więcej niż 1 desygnat b. Jednostkowe – mające 1 desygnat np. obecny papież c. Puste – nieposiadające desygnatów np. mamut 2) Ze względów na sposób wskazywania na desygnaty: a. Generalne – poprzez znaczenie b. Indywidualne – poprzez konwencje – spełniają funkcję oznaczania 3) Ze względu na to, czym jest desygnat:
a. Konkretne – desygnat jest konkretem , indywiduum czasoprzestrzennym b. Abstrakcyjne – desygnaty określa się jako własności przedmiotów, stanów rzeczy lub relacje między przedmiotami („białość, bycie wyższym od”). Znaczenie – wspólny dla użytkowników języka sposób rozumienia nazwy/wyrażenia przypisany przez reguły języka (pojęcie pragmatyczne). Oznaczanie – nazwa N oznacza przedmiot P wtedy i tylko wtedy, gdy można ją zgodnie z prawdą orzec o tym przedmiocie, to znaczy, gdy prawdziwe jest zdanie „P jest N”.

Pośrednie - uznane w oparciu o rozum

Pragmatyka- dział semiotyki, dotyczy związków zachodzących między wyrażeniami języka a jego użytkownikami ( np. rozumienie, błąd ).

Przekonanie – zdania uznawane z pełną asercją

Przypuszczenie – zdania o niepełnej asercji
Pytania – zdanie pytajne języka

Pytania dopełnienia: zaczynające się od innych niż Czy? słów pytajnych, np. Kto?, Kiedy?, Dlaczego?: mają jakby lukę czasowo zapełnioną przez słowo pytajne, np. Kto odbył Ameryką?', Kiedy odbyła się bitwa pod Płowcami

Pytania rozstrzygnięcia - zaczynające się od słówka Czy? - dotyczą tego, czy założenie pytania jest zdaniem prawdziwym czy fałszywym?; możliwa jest na nie tylko odpowiedź "tak" lub "nie", np. Czy Siemiatycze mają prezydenta miasta?

Rozstrzyganie- - rowumowanie polegające na tym że ze zdania sprawdzonego wyprowadzamy konsekwencje i konsekwencje te testujemy empirycznie lub poddajemy krytycznej analizie.

Rozumowanie - operacja wiedzo twórcza o charakterze dyskurywnym, czyli rozumowanie jest to proces myślowy, w którym na podstawie pewnej (jakiejś określonej) wiedzy dochodzimy do uznania wiedzy doskonalszej od tej w punkcie wyjścia.

Rozumowanie dedukcyjne jest to takie rozumowanie, w którym wniosek wynika logicznie z przesłanek (oparte na jakimś prawie logiki).

Rozumowanie nie-niezawodne może czasami prowadzić od zdań prawdziwych do zdania fałszywego (nie jest ono jednak zawodne, bo wówczas nie zaliczalibyśmy takiej operacji w ogóle do rozumowań).

Rozumowanie niezawodne jest to takie rozumowanie, które jest oparte na niezawodnym schemacie wnioskowania, tzn. takim schemacie wnioskowania, który zawsze prowadzi od zdań prawdziwych do zdania prawdziwego.

Rozumowanie przed indukcję zupełną polega na tym, że na podstawie szeregu zdań jednostkowych stwierdzających, że poszczególne przedmioty rodzaju P wnioskujemy, że każdy przedmiot rodzaju P posiada cechę W. Jeśli brek jest tej ostatniej przesłanki, mamy do czynienia z indukcją niezupełną.

Rozumowaniu redukcyjnym wniosek nie wynika logicznie z przesłanki, ale z wniosku wynika logicznie przesłanka.

Schemat wnioskowania – układ wyrażeń zdaniowych, który powstaje w wyniku zastąpienia we wnioskowaniu stałych pozalogicznych przez odpowiednie zmienne (w każdym miejscu wnioskowania te same stałe zastępujemy przez te same zmienne).

Semiotyka – logiczna teoria języka, nauka o języku ujętym jako narzędzie sprawnego komunikowania się. Semiotyka obejmuje 3 dziedziny: semantykę, syntaktykę, pragmatykę Semantyka- dział semiotyki, który dotyczy relacji zachodzących między wyrażeniami języka a rzeczywistością. Przykłady pojęć: prawdziwość, fałszywość, wynikanie logiczne Syntaktyka- dział semiotyki, który dotyczy relacji zachodzących między wyrażeniami języka. Bada się w niej, które z ciągów znaków są poprawnie zbudowane (np. poprawność składniowa)

Specyfika nauk prawnych – znajdują się pośród nauk humanistycznych społecznych choć historia prawa w historycznych. Mogą mieć charakter bardziej teoretyczny – teoria prawa bądź praktyczny – dogmatyka prawa.

STOSUNKI MIĘDZY ZAKRESAMI NAZW 1. Tożsamości : nazwa S ma ten sam zakres co nazwa P, wtw, gdy wszystkie desygnaty S są desygnatami P i odwrotnie . 2. Nadrzędność : nazwa S ma zakres nadrzędny względem P wtw, gdy wszystkie desygnaty P są desygnatami S, ale nie odwrotnie . 3.Podrzędność : zakres nazwy S jest podrzędny względem zakresu nazwy P, gdy każdy desygnat S jest desygnatem P, ale nie odwrotnie 4. Krzyżowanie się zakresów : zakres nazwy S krzyżuje się z zakresem nazwy P, gdy isniteje co najmniej jeden desygnat S bedący desygnatem P, ale nie istnieją desygnaty nie będące P i są desygnaty P nie będące desygnatami S . 5. Stosunek wykluczenia : zakres S wyklucza się z zakresem P, gdy nie istnieje przedmiot będący jednocześnie desygnatem obu tych nazw . 6. Stosunek podprzeciwieństwa : zakres nazwy S jest przeciwny względem zakresu P, gdy zakresy tych nazw wykluczają się , ale nie dopełniają . 7. Stosunek sprzeczności : gdy zakresy nazwy wykluczają się i dopełniają .

Typy wiedzy ludzkiej Światopogląd – zbiór tez o świecie i program działania w świecie jednostki ludzkiej( istnienie Boga, powstanie świata, człowieka). Może być świadomy lub przypadkowy, racjonalny(własne władze poznawcze ) lub nieracjonalny(przeżycia poza poznawcze), scjentystyczny lub niescjentystyczny, religijny lub areligijny. Ideologia - układ twierdzeń, ocen, norm, haseł, programów o różnym charakterze, koncentrujący się głównie na sprawach społecznych i stanowiący podstawę lub narzędzie działania jakiejś grupy społecznej lub instytucji oraz wyraz interesów tej klasy Wiedza naukowa – poznanie twórcze, teoretyczne, specjalistyczne, racjonalnie uzasadnione, usystematyzowane formalnie i treściowo, wyrażone w informatywnym języku.

Uzasadnienie – stwierdzenie, że zdanie p potwierdza to, co jest w rzeczywistości .

Uzasadnienie bezpośrednie – odróżnia się w oparciu o świadectwo zmysłów zewnętrznych lub wewnętrznych oraz uznane na podstawie relacji wiarygodnego informatora. Czasem też intuicja intelektualna.

Warunki poprawności pytania: 1 poprawne semiotycznie (tzn. jego budowa winna być przejrzysta i winno być - wyrażone w precyzyjnym języku); 2 trafne: gdy nie zawiera fałszywych założeń; 3 zasadne: gdy możliwe są co najmniej 2 odpowiedzi na to pytanie. 4 rozstrzygalne: gdy na gruncie danej wiedzy możliwe jest podanie odpowiedzi na pytanie;

Wnioskowanie - proces myślowy, w którym na podstawie uznania pewnych zdań zwanych przesłankami dochodzimy do uznania innego zdania zwanego wnioskiem.

Wyjaśnienie – proces myślowy, w którym dla zdania przyjętego szukamy racji tylko wśród zdań przyjętych lub wśród zdań przyjętych i nieprzyjętych .

Wynikanie logiczne - stosunek zachodzący między zdaniami w sensie logicznym

Zdanie w sensie logicznym - wypowiedź oznajmująca, która posiada wartość logiczną.

Znak- przedmiot (zjawisko, układ rzeczy) A jest znakiem przedmiotu B, gdy spostrzeżenie A wywołuje w spostrzegającym myśl o przedmiocie B.