Banachowicz Aleksandra
Drzycimska Katarzyna
Kiciński Patryk
Sokal Jakub
Cukrzyca u dzieci
Cukrzyca jest zaburzeniem, którego istotą jest nieprawidłowa przemiana glukozy spożytej z pokarmem w energię potrzebną do pracy każdej komórki organizmu. Jest to stan zaburzeń homeostazy energetycznej, występującym na skutek niedoboru insuliny lub zaburzeń jej działania co prowadzi do nieprawidłowego metabolizmu węglowodanów, białek i tłuszczy. Cukrzyca jest obecnie najczęściej występującym wśród dzieci i młodzieży schorzeniem endokrynologiczno-metabolicznym. Dzieci dotknięte chorobą stają w obliczu konieczność ciągłego monitorowania swojego stanu, przestrzegania odpowiednich zaleceń, w tym dietetycznych. Zachorowalność i umieralność wynikają z powikłań ale obecna wiedza pozwala całkowicie zrozumieć patomechanizm objawów klinicznych. Według badaczy graniczna wartość glukozy we krwi na czczo przekraczająca 140 mg/dl, jest zawyżona, gdyż u zdrowych dzieci poziom glukozy we krwi na czczo nie powinien przekraczać wartości 120 mg/dl.
Cukrzyca nie jest pojedynczą jednostką chorobową ale stanowi grupę schorzeń, których następstwem jest upośledzenie tolerancji glukozy. Zidentyfikowano trzy główne postacie cukrzycy. Typ I cukrzycy nazywamy też cukrzycą młodzieńczą lub insulinozależną - wywołana jest zniszczeniem komórek beta trzustki, odpowiedzialnych za produkcję i wydzielanie insuliny. Ten rodzaj cukrzycy występuje częściej u ludzi młodych oraz dzieci. Jedyny możliwym leczeniem tej choroby jest podawanie insuliny oraz właściwe odżywianie i wysiłek fizyczny. II typ cukrzycy jest właściwie chorobą dorosłych, chociaż może występować również u dzieci. Cukrzyca typu II jest cukrzycą insulinooporną, znaczy to, że tu przyczyną podwyższonego poziomu cukru nie jest brak insuliny, ale jej nieprawidłowe działanie w organizmie. Najczęściej cukrzycy typu II towarzyszy otyłość oraz bardzo często nadciśnienie tętnicze. Ten typ występuje najczęściej u ludzi starszych. Początkowe leczenie opiera się na stosowaniu odpowiedniej diety, dostosowanego do możliwości chorego wysiłku fizycznego oraz doustnych leków przeciwcukrzycowych. Wyróżniamy także cukrzycę wtórną. Charakterystyczne dla tej postaci choroby są współistniejące z cukrzycą inne zaburzenia lub zespoły chorobowe. Przykładem tego jest cukrzyca związana z chorobami wewnątrzwydzielniczymi trzustki, jak mukowiscydoza; z chorobami endokrynologicznymi nie dotyczącymi trzustki (np. zespół Cushinga); oraz ze spożyciem pewnych leków i trucizn.Do podklasy tej należą także niektóre zespoły genetyczne, łącznie z chorobami przebiegającymi z anomaliami receptora insuliny.
Cukrzyca jest chorobą, która może rozwijając się bezobjawowo przez długi czas. Jest to pierwszy okres, kiedy w organizmie zachodzą tylko procesy związane z tworzeniem się przeciwciał powoli niszczących komórki β trzustki. Kiedy wydzielanie insuliny zostanie już znacznie zaburzone i zacznie brakować jej w organizmie pojawiają się bardzo niespecyficzne objawy. U dzieci można zaobserwować ogólne osłabienie, łatwe męczenie się i powolne chudnięcie. Klasyczny początek cukrzycy u dzieci charakteryzuje się wystąpieniem takich objawów jak zwiększone wydalanie moczu, nasilone pragnienie, zwiększony apetyt i utrata masy ciała. Okres trwania objawów jest zmienny ale zwykle nie przekracza jednego miesiąca. U wielu dzieci pierwszym uchwyconym objawem cukrzycy jest kwasica ketonowa (stan organizmu, w którym w celu produkcji energii następuje spalanie tłuszczów zamiast glukozy). Często również objawom typowym dla cukrzycy towarzyszą infekcje grzybicze jamy ustnej oraz zewnętrznych narządów płciowych, co spowodowane jest poważnymi zaburzeniami ogólnoustrojowymi, utratą pierwiastków śladowych i witamin z moczem oraz niedoborem ciał odpornościowych.
Insulinoterapia to podstawowe leczenie dla chorych na cukrzycę typu 1. Ma również zastosowanie u chorych na cukrzycę typu 2, u których nie wystarcza odpowiednia dieta, tryb życia i doustne leki przeciwcukrzycowe. Cukrzyca leczona jest także przy pomocy zdrowego odżywiania, które oparte jest na obliczaniu kaloryczności posiłków oraz ilości zawartych w nich węglowodanów. Dziecko chore na cukrzycę powinno być aktywne fizyczne, bo wysiłek jest ważnym elementem terapii, podczas ćwiczeń dochodzi do spadku glukozy we krwi. Osoba chora na cukrzycę typu 1 powinna spożywać 6-7 posiłków o łącznej wartości energetycznej 30 do 40kcal na 1kg masy ciała na dobę. Ostatni posiłek powinien mieć miejsce tuż przed snem (kanapka, owoc, kasza, ryż). Największe posiłki koordynuje się w czasie z zastrzykami insuliny. Cukrzyk powinien odczekać 30-45 minut po podskórnym podaniu insuliny zanim przystąpi do jedzenia. Ważne jest by posiłki miały stałe pory, tak jak zastrzyki. W cukrzycy typu 2 wskazane jest mniejsze dobowe spożycie kalorii, rozłożone na 3-4 posiłki. Gdy przyczyną cukrzycy jest względny niedobór insuliny i związana z nią insulinooporność (cukrzyca typu 2), skuteczne są doustne leki hipoglikemizujące. Szczególnie popularne i efektywne w leczeniu cukrzycy insulinoniezależnej są pochodne sulfonylomocznika. Obniżają one poziom glukozy przez pobudzanie komórek beta trzustki do wydzielania hormonu oraz zwiększają wrażliwość tkanek obwodowych i wątroby na insulinę.
Z zachorowaniem na cukrzyce wiążą się powikłania tej choroby. Pod pojęciem powikłania cukrzycy kryją się różne stany chorobowe, które pojawiają się u osób chorych na cukrzycę. Są to zarówno ostre zaburzenia metaboliczne, z którymi chorzy stykają się na co dzień jak hipoglikemia i hiperglikemia, jak i przewlekłe stany chorobowe, które mogą się zdarzyć w przyszłości. Wieloletnia cukrzyca prowadzi do wielu groźnych powikłań, które dotyczą wielu narządów. Ryzyko wystąpienia i postęp przewlekłych powikłań zależą głównie od kontroli metabolicznej cukrzycy. Powikłania polegają głównie na uszkodzeniu drobnych naczyń krwionośnych oka (retinopatia), nerek (nefropatia), nerwów (neuropatia), dużych naczyń (miażdżyca) i soczewki (zaćma). Wielu chorych doświadcza również hipoglikemii. O hipoglikemii mówimy, gdy stężenie glukozy we krwi spada poniżej 45-50mg/dl. Makroangiopatie prowadzące do zmian miażdżycowych naczyń o średniej i dużej średnicy mogą prowadzić także do zwiększonej zapadalności na choroby układu sercowo-naczyniowego. Najważniejsze powikłania naczyniowe występujące u diabetyków to choroba niedokrwienna serca i zawał mięśnia sercowego; zespół stopy cukrzycowej – zaburzeń ukrwienia i unerwienia stopy, mogących prowadzić do owrzodzeń i deformacji stopy, infekcji a w konsekwencji do martwicy i konieczności mniejszych lub większych amputacji; udar mózgu – prowadzący do różnego stopnia uszkodzenia mózgu. U diabetyków mogą ponadto występować m.in. zmiany metaboliczne, takie jak nabyta hiperlipidemia, spadek odporności czy gorsze gojenie się ran. U pacjentów z cukrzycą częste są również zmiany skórne. Zdarza się, że to właśnie dzięki ich obecności rozpoczyna się diagnostykę, w wyniku której rozpoznaje się chorobę podstawową. Doświadczenia kliniczne i wyniki badań eksperymentalnych zdecydowanie sugerują zależność powikłań od kontroli glikemii. Nie wiadomo jednak czy istnieje punkt krytyczny glikemii, powyżej którego powikłania rozwijają się wykładniczo lub poniżej którego można ich uniknąć.
Cukrzyca nie jest chorobą łagodną. Z badań przeprowadzonych nad odległym rokowaniem w tej chorobie, które przeprowadzone zostały wśród 45 dzieci, u których rozpoznanie ustalono przed 12 rokiem życia wynika, że w wielu przypadkach w okresie od 10 do 25 lat od rozpoznania nastąpił zgon pacjenta; trzy zgony związane były bezpośrednio z cukrzycą a dwa pozostałe spowodowane samobójstwem. Istotne znaczenie dla rokowania u chorych z cukrzycą typu 1 ma dynamika rozwoju powikłań przewlekłych. Najczęściej przeżywalność zmniejszają zaburzenia ze strony układu sercowo-naczyniowego, wielu pacjentów umiera także z powodu zaburzeń nerek – nefropatii. Retinopatie i zespół stopy cukrzycowej prowadza raczej do inwalidztwa i u pacjentów dobrze wyedukowanych i dbających o siebie występują rzadziej. Główną przyczyną umieralności chorych z cukrzycą typu 1 jest nefropatia cukrzycowa, natomiast u chorych z cukrzyca typu 2 makroangiopatia (zaburzenia ze strony układu sercowo-naczyniowego).
W celu monitorowania stanu metabolizmu i kontroli w celu uniknięcia niektórych powikłań wykonuje się badania kontrolne. Do najważniejszych badań kontrolnych należą badanie poziomu hemoglobiny glikowanej (HbA1c) najlepiej co 2-3 miesiące, badanie poziomu fruktozaminy, badanie poziomu cholesterolu LDL i HDL oraz trójglicerydów co najmniej raz w roku, pomiar poziomu kreatyniny raz w roku i badanie w celu wykrycia mikroalbuminurii (raz w roku). Konieczne są także konsultacje specjalistyczne. Badanie okulistyczne powinno się wykonywać przynajmniej raz w roku. Najważniejsza jest tu ocena dna oczu pod kątem retinopatii cukrzycowej. Konsultacja neurologiczna, przeprowadzana raz na rok, jest konieczna ze względu na możliwość pojawienia się uszkodzenia nerwów obwodowych kończyn górnych lub dolnych. Badanie EKG powinno być wykonywane raz w ciągu roku w związku z ryzykiem wystąpienia choroby wieńcowej. Badania kontrolne powinny być ważną częścią życia każdego diabetyka dlatego rodzice dzieci obarczonych cukrzycą powinni mieć odpowiedni poziom wiedzy na temat choroby swoich dzieci, dzięki temu będą mogli zapewnić im w miarę normalne życie.
Cukrzyca u dzieci / Elżbieta Piontek, Daniel Witkowski.
Podręcznik pediatrii Nelsona / red. Richard E. Behrman ; red. wyd. pol. Maria Sieniawska.
www.diabetica.pl