Rozdział 4

Poznanie społeczne: w jaki sposób myślimy o świecie

poznanie społeczne: sposób, w jaki ludzie myślą o sobie samych i o świecie społecznym; a dokładniej, jak selekcjonują, interpretują, zapamiętują i wykorzystują informację społeczną w wydawaniu sądów i w podejmowaniu decyzji

Z olbrzymią liczbą danych, które do nas stale docierają, radzimy sobie, stosując metodę oszczędności poznawczej. Oszczędność poznawcza: teza mówiąca, że ludzie uczą się stosować efektywne uproszczenia myślowe i praktyczne reguły zdroworozsądkowe, które pomagają im zrozumieć rzeczywistość społeczną, ponieważ nie są zdolni przetwarzać całej

oddziałującej na nich informacji społecznej Uproszczenia myślowe są użyteczne. Zaufanie im wiąże się jednak z pewnym ryzykiem, ponieważ niekiedy okazują się po prostu całkowicie błędne. Nasze metody oszczędności poznawczej mogą sprawiać, że będziemy dokonywali nietrafnych ocen czy nawet będziemy w sposób zniekształcony spostrzegali i interpretowali rzeczywistość społeczną. Jeszcze bardziej komplikuje problem to, iż często nie zdajemy sobie sprawy z tego, że się mylimy.

Schematy: struktury poznawcze, za pomocą których ludzie organizują swoją wiedzę o świecie według pewnych tematów; schematy silnie wpływają na to, co w otrzymanej informacji zauważamy, o czym myślimy i co później pamiętamy. Schematy działają jak filtry, które „odsiewają" informację sprzeczną lub niespójną z dominującym motywem. Niekiedy oczywiście, jakiś fakt może być do tego stopnia niezgodny ze schematem, że prawdopodobnie go zapamiętamy.

Co więcej, nasza pamięć ma charakter rekonstrukcyjny. Pamiętamy tylko część informacji

i „przypominamy sobie" to, czego nie było, rzeczy, które bezwiednie dodaliśmy później

Funkcja schematów: efektywny sposób osiągania zrozumienia społecznej rzeczywistości.

• Niekiedy to, co spostrzegamy, jest względnie jednoznaczne i nie musimy uciekać się do naszych schematów, by dokonać interpretacji.

• Tak długo, jak długo ludzie mają powód, by wierzyć, że ich schematy są trafne, w pełni sensowne jest posługiwanie się nimi dla radzenia sobie z wieloznacznością.

• Schematy dostarczają także użytecznych wskazówek dotyczących naszego działania,

• tak że nie musimy zatrzymywać się i zastanawiać nad każdym kolejnym krokiem.

Wybór schematu:

Niekiedy sytuacji odpowiada tylko jeden schemat. Kiedy indziej nie jest tak jasne, którym ze schematów powinniśmy się posłużyć, żeby zrozumieć sytuację czy drugą osobę.

dostępność: łatwość, z jaką możemy sobie uświadomić rozmaite myśli i idee; Dostępność takich czy innych treści może zależeć od czynników przypadkowych.

wzbudzanie schematu pod wpływem zdarzeń poprzedzających - zwiększanie się

dostępności schematu pod wpływem tego, co było doświadczane bezpośrednio

przedtem

Spostrzeganie świata przez pryzmat schematów przynosi niezliczone korzyści. Spostrzeganie świata przez pryzmat schematów może być zarazem źródłem problemów. Jeżeli będzie on nietrafny, nieuchronnie doprowadzi do błędnych ocen.

Zmienianie schematów: jak łatwo ludzie modyfikują swoje poglądy

Dlaczego ludzie tak trwają przy swoich z góry przyjętych założeniach, nawet gdy mają do czynienia z wyraźnie niezgodną z nimi informacją?

• Uznanie, że nie mamy racji, wzbudza dysonans, a spostrzeganie rzeczywistości jako zgodnej z naszymi potrzebami, życzeniami i przekonaniami przynosi naszemu ego satysfakcję.

• Decyduje także sposób funkcjonowania umysłu. Dane potwierdzające nasze przekonania są przez nas łatwiej zauważane, lepiej pamiętane i uznawane za ważniejsze. Informacja niezgodna z przekonaniami częściej zostaje przeoczona.

Ludzie spostrzegają nowe dane przez pryzmat schematów.

zjawisko wrogich mediów: odkrycie, że każda z antagonistycznych, silnie zaangażowanych w coś grup spostrzega neutralne, zrównoważone przekazy mediów jako sobie wrogie, ponieważ media nie przedstawiły faktów jednostronnym ujęciu, o którym antagoniści „wiedzą", że jest prawdą.

Wystarczy przysłuchać się kilku sprawom rozwodowym, by zaobserwować podobne zniekształcanie faktów w służbie ego.

Efekt pierwszeństwa: proces, za sprawą którego nasze pierwsze wrażenie dotyczące innej osoby wpływa na to, że jej późniejsze zachowanie interpretujemy w sposób

zgodny z tym pierwszym wrażeniem.

Raz utworzone schematy zaczynają żyć własnym życiem, wpływając na spostrzeganie przez nich nowej informacji, bez względu na to, czy zagraża samoocenie czy też nie.

Ludzie utrzymują swoje schematy, nawet gdy pierwotne dane je wspierające zostały podważone - efekt uporczywości: odkrycie, że przekonania ludzi dotyczące ich samych i świata społecznego utrzymują się nawet wtedy, gdy dane wspierające te przekonania zostały podważone

Obecność efektu uporczywości nie jest ograniczona do przekonań dotyczących nas samych — uporczywie utrzymywane są również schematy odnoszące się do innych osób.

Samospełniające się proroctwo: zjawisko polegające na tym, że ludzie:

(a) mają określone oczekiwania dotyczące innej osoby, co

(b) wpływa na ich postępowanie względem tej osoby, które

(c) powoduje, że zachowuje się ona w sposób zgodny z ich wyjściowymi oczekiwaniami

Nasze schematy mogą być odporne na zmiany, ponieważ widzimy wielką liczbę fałszywych świadectw potwierdzających.

Uproszczone reguły myślowe są efektywne i zwykle prowadzą do dobrych decyzji, podejmowanych w rozsądnym czasie.

Uproszczenia myślowe stosowane przez ludzi w próbach budowania trafnego obrazu świata, są nazywane heurystykami wydawania sądów.

Heurystyki wydawania sądów: uproszczone reguły wnioskowania, którymi posługują się ludzie, by wydawać sądy w sposób szybki i efektywny.

Heurystyka dostępności: nieformalna reguła umysłowa, na mocy której ludzie wydają sądy kierując się tym, jak łatwo mogą coś przywołać do świadomości

Problem z heurystyką dostępności polega na tym, że niekiedy to, co jest dostępne w naszej pamięci, ma charakter nietypowy i prowadzi do błędnych ocen.

Heurystyka reprezentatywności: jak podobne jest A do B - klasyfikowanie rzeczy na podstawie ich podobieństwa do przypadku typowego.

informacja o proporcji podstawowej: informacja o częstości występowania w populacji przedstawicieli różnych kategorii

Heurystyka zakotwiczenia/dostosowania: uproszczona metoda wnioskowania, która polega na posłużeniu się jakąś liczbą czy wartością jako punktem wyjściowym i następnie na sformułowaniu odpowiedzi na pytanie przez zmodyfikowanie tej wartości stanowiącej zakotwiczenie.

Posługiwanie się uproszczonymi metodami myślowymi w wydawaniu sądów społecznych.

wnioskowanie z prób niereprezentatywnych: dokonywanie uogólnień na podstawie prób informacji, o których wiadomo, że są tendencyjne bądź nietypowe

Szacowanie współzmienności: przewidywanie jednej zmiennej na podstawie innej ocenianie stopnia, w jakim dwie zmienne są skorelowane, to znaczy przewidywanie jednej zmiennej (np. tego, jak przyjacielska jest dana osoba) na podstawie innej zmiennej (np. płci tej osoby)

korelacja pozorna: przekonanie, że dwie zmienne są skorelowane, podczas gdy w rzeczywistości tak nie jest; wynika ono ze schematu, zgodnie z którym istnieje pomiędzy nimi związek

Charakterystyka ludzkiego wnioskowania

bariera nadmiernej ufności: zbyt duże zaufanie do trafności własnych sądów; zazwyczaj nie są one tak trafne, za jakie się je przyjmuje

Każdy zatem, kto usiłuje udoskonalić ludzkie wnioskowanie, musi stawić czoło barierze nadmiernej ufności.