1. OPTYMALIZACJA PROCESU PRACY

Ergonomia w swoim podstawowym ujęciu zajmuje się optymalizacja, pracy, rozumianej jako układ lub system współdziałania człowieka ze środkami pracy w określonym środowisku materialnym i społecznym, zmierzający do wytworzenia tzw. produktu.

Ergonomia określana jest też bardzo często jako: interdyscyplinarna nauka, zajmująca się przystosowaniem narzędzi, maszyn, środowiska i warunków pracy do anatomicznych i psychofizycznych cech człowieka, zapewniając sprawne, wydajne i bezpieczne wykonywanie przez niego pracy, przy stosunkowo niskim koszcie biologicznym.

1. PRZYCZYNY OPTYMALIZACJI, PLUSY I MINUSY

1. PRZYCZYNY:
   -straty ekonomiczne bezpośrednie, których wielkość możliwa jest do oszacowania (np.: mała wydajność i produkcja braków spowodowana przemęczeniem, nadmiernym hałasem, złym oświetleniem, wysoką temperaturą, skutki wypadków przy pracy, choroby zawodowe, zwolnienia lekarskie)

- straty ekonomiczne pośrednie, których wielkości nie można w prosty sposób oszacować (np. utrata zdrowia, duża płynność kadr, niszczenie materiałów, narzędzi i maszyn wskutek niedbalstwa i nielubienia swojej pracy)

- straty moralne, nie poddające się ekonomicznej wycenie (np. cierpienie, złe samopoczucie spowodowane przemęczeniem, niski etos pracy, brak poczucia podmiotowości, wzrost bierności i apatii, zanik potrzeby wartości wyższych).

B) PLUSY

• lepszej i wydajniejszej pracy

• zmniejszeniu biologicznych kosztów pracy

• zmniejszeniu liczby i kosztów braków oraz błędów popełnianych w pracy

• zwiększeniu bezpieczeństwa pracy i eliminacji chorób zawodowych

• lepszemu wykorzystaniu czasu pracy

• ograniczeniu absencji chorobowej

• zwiększeniu satysfakcji z pracy oraz pozytywnej motywacji

• odczuwaniu zadowolenia i przyjemności z kontaktu z urządzeniami technicznymi.

3. MINUSY:

1. INSTYTUCJE ZWIĄZANE Z ERGONOMIĄ

- Centralny Instytut Ochrony pracy

-Zakład Ergonomii i eksploatacji Systemów Technicznych

-Instytut Wzornictwa Przemysłowego

-HCI

- Krajowy Punkt Centralnej Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy

-Państwowa Inspekcja Pracy

-ErgoWeb

1. ERGONOMIA ARCHITEKTURY
   Właściwy organ przeprowadza obowiązkową kontrolę budowy w celu stwierdzenia czy jest zgodna z ustaleniami i wcześniejszymi warunkami określonymi w zezwoleniu na budowę. Kontrola obejmuje:

- zgodność obiektu budowlanego z projektem zagospodarowania terenu

- zgodność obiektu budowlanego z projektem w zakresie parametrów technicznych, wykonania widocznych elementów nośnych układu konstrukcyjnego, geometrii dachu, wykonania urządzeń budowlanych, wyposażenia budowlano- instalacyjnego, warunków niezbędnych do korzystania z tego obiektu przez osoby niepełnosprawne
- wyroby budowlane istotne dla bezpieczeństwa konstrukcji bezp. pożarowego
- porządek na terenie budowy

Właściciel budowy zobowiązany jest do tego, bu zapewnić ochronę ppoż, przestrzegaż związanych z nią wymagań, wyposażyć budynek w gaśnice, zapewnić konserwację i naprawy urządzeń, zapewnić drogę ewakuacji, zapoznać pracownikami z zasadami ppoż, ustalić proces postępowania w razie wypadku

1. ZAKRES ERGONOMII:

Zastosowanie ergonomia znajduje w każdej dziedzinie działalności człowieka. Na przestrzeni lat ergonomia poddana była ewolucji. Zrodziła się jako ergonomia korekcyjna, której zadaniem była poprawa stanu już istniejącego. Sprecyzowane na jej podstawie przesłanki dały podstawy do wykształtowania się ergonomii koncepcyjnej (zastosowanie wytycznych ergonomicznych w trakcie procesu projektowania). Obecnie ergonomia traktowana jest systemowo, czyli jest uwzględniana współzależność elementów biorących udział w procesie pracy.

1. ZAKRES EKOLOGII

W zależności od sposobu spojrzenia, ekologię można rozważać pod kątem opisowym, funkcjonalnym lub ewolucyjnym.

• Ekologia opisowa - charakteryzuje całe formacje organizmów, takie jak: tajga, las tropikalny, las liściasty strefy umiarkowanej itp., oraz związanych z nimi gatunków roślin i zwierząt.

• Ekologia funkcjonalna – poszukuje ogólnych zasad funkcjonowania systemów ekologicznych poprzez badanie wzajemnych zależności pomiędzy jednostkami interesującymi ekologię opisową. Przedmiotem ekologii opisowej są więc reakcje populacji i zespołów wielogatunkowych na aktualnie istniejące warunki środowiskowe (bada związki bezpośrednie).

• Ekologia ewolucyjna - rozważa organizmy i relacje między nimi jako efekt procesu ewolucji (bada związki podstawowe).

Każda z wymienionych koncepcji ma słabe strony. Wydaje się więc być zasadne całościowe traktowanie zagadnień środowiska w kontekście funkcjonalno ewolucyjnym.

Zainteresowania ekologii

Ekologia zajmuje się badaniem zjawisk zachodzących na pięciu poziomach organizacji żywej przyrody: osobniczym, populacyjnym, gatunkowym, biocenotycznym i biosfery.

1. DYSCYPLINY ERGONOMII

Wszystkie trzy elementy występujące w układzie człowiek - środki pracy - środowisko są ważne dla prawidłowego kształtowania warunków pracy, ze względu na wzajemne oddziaływanie. Kluczowym zagadnieniem jest jednak wiedza o człowieku.

Podstawa, tworzenia zasad kształtowania optymalnych warunków pracy jest znajomość możliwości psychofizycznych człowieka. Ważna jest zwłaszcza znajomość ograniczeń tych możliwości. Gdy praca przekracza możliwości adaptacji, pojawia się zmęczenie umysłowe i fizyczne, rozwijają się dolegliwości i choroby zawodowe. Traci na tym wydajność pracy. I kiedy nie jest to zjawisko dotyczące jednej osoby, oznacza to nie mniej ni więcej, że dane miejsce pracy zostało źle zaprojektowane i wymaga natychmiastowej reorganizacji.

Konieczna jest znajomość cech człowieka istotnych dla wykonywania pracy - wydolności fizycznej, umysłowej, cech psychicznych oraz obciążenia fizycznego (dynamicznego i statycznego) i psychicznego wynikającego z danej pracy.

Zakres prac w działaniach ergonomicznych na tych wszystkich polach aktywności człowieka obejmuje zawsze relacje miedzy aktywnością, człowieka, środkami służącymi do uprawiania tej aktywności a środowiskiem. Rolą ergonomii jako nauki jest tworzenie wiedzy kompleksowej oraz opracowywanie metod i narzędzi integrujących te dziedziny.

1. Cele Pacholskiego:

• Skorygować zagospodarowanie strefy roboczej, w celu uczynienia jej bardziej przestronną.

• Zbadać możliwość redukcji ilości pracowników na stanowisku roboczym.

• Zmienić rozstawienie stanowisk roboczych (maszyn).

• Skorygować zagospodarowanie powierzchni stanowiska roboczego (rozmieszczenie pojemników, materiałów, detali).

• Zbadać możliwość zmiany kształtu (gabarytów) lub ustawienie maszyny pod kątem likwidacji wystających części.

• Rozpatrzyć ewentualność przystosowania obszaru pracy do wymiarów i pozycji pracownika.

• Wyposażyć stanowisko robocze w siedzisko.

• Dopasować siedzisko do pracownika oraz do układu przestrzennego stanowiska roboczego.

• Wyposażyć stanowisko (siedzisko) w podpórkę pod stopy.

• Dostosować podnóżek do wymogów ergonomicznych (wysokość, kąt nachylenia).

• Wyposażyć siedzisko w podpórki pod łokcie, ramiona lub plecy.

• Dostosować podpórki pod łokcie, ramiona lub plecy do możliwości pracownika oraz układu przestrzennego stanowiska roboczego.

• Skorygować posadzkę (podłogę) pod względem współczynnika tarcia.

• Skorygować posadzkę pod względem równości.

• Dostosować podłogę do wymagań pod względem przewodnictwa cieplnego.

• Dostosować posadzkę do wymagań w zakresie jej twardości i sprężystości.

• Dostosować ciężar narzędzi ręcznych do wymagań ergonomii w tym zakresie.

• Skorygować wymiary i ukształtowanie rękojeści narzędzi ręcznych.

• Zmienić usytuowanie pomocy warsztatowych w polu pracy na lepsze z punktu widzenia ergonomii.

• Wyposażyć stanowisko robocze w pojemniki, skrzynki itp.

• Skorygować istniejące pojemniki pod względem wagi, rozmiarów, usytuowania, bezpieczeństwa.

• Zlikwidować sygnały dźwiękowe.

• Zróżnicować (czas trwania, częstotliwość, poziom głośności, układ dźwięków) sygnały dźwiękowe.

• Wydłużyć czas trwania sygnałów dźwiękowych.

• Spowodować wyodrębnienie sygnałów dźwiękowych z normalnego hałasu pomieszczenia.

• Ograniczyć utrudnienia w porozumiewaniu się za pomocą mowy, spowodowane przez nadmierny hałas.

• Zmienić rozmiar wskaźników i urządzeń sygnalizacyjnych.

• Wprowadzić na tarczach wskaźników ilościowych strefy sygnalizacji jakościowej.

• Zastosować wskaźniki cyfrowe zamiast wychyłowych.

• Zmienić rozmiar cyfr, liter i symboli na wskaźnikach i oznaczeniach w celu poprawienia ich czytelności.

• Zróżnicować kształt, kolor itp. wskaźników w celu łatwego ich rozróżnienia między sobą.

• Skorygować czytelność wskaźników.

• Zastosować oświetlenie rtęciowe.

• Przedstawiać wszystkie przesłanki decyzji na stanowisku roboczym we właściwym czasie i kolejności.

• Zapewnić, w cyklu produkcyjnym, czas na podjęcie i realizację decyzji.

• Zmienić system kodowania informacji.

• Podawać pracownikowi dane w odpowiednio skróconej formie i wyeliminować zbędne informacje.

• Zmniejszyć ilość informacji docierających do pracownika w jednostce czasu.

• Eliminować możliwość jednoczesnego pojawiania się sygnałów z kilku źródeł.

• Skorygować system sygnałów tak, aby jeden rodzaj sygnału odpowiadał konkretnej jednej sytuacji.

• Skoordynować kierunek ruchu urządzeń sterujących z efektem sterowania.

• Dostosować rozmieszczenie urządzeń wskaźnikowych i kontrolnych do rozplanowania odpowiadających im sterów.

• Zapewnić łatwość rozróżnienia urządzeń sterujących w sytuacjach normalnych i awaryjnych.

• Zapewnić łatwość rozróżniania wzrokowego urządzeń sterujących.

• Wprowadzić powszechnie zrozumiałe napisy i oznaczenia.

• Zróżnicować usytuowanie elementów sterujących w celu łatwego ich rozróżnienia na podstawie rozmieszczenia.

• Zróżnicować kształt, wielkość lub powierzchnię elementów sterujących w celu ułatwienia ich rozróżnienia dotykiem.

• Zmienić lokalizację lub siły oporu urządzeń sterujących w celu zapobieżenia ich przypadkowemu uruchomieniu.

• Skorygować dostępność urządzeń sterowania ręcznego z punktu widzenia postawy.

• Dostosować rozmiary, kształt, powierzchnię, materiał ręcznych urządzeń sterujących do wymogów w zakresie siły.

• Wyeliminować (ograniczyć) sterowanie nożne.

• Skorygować dostępność urządzeń sterowania nożnego z punktu widzenia postawy oraz poprawić ich rozróżnialność.

• Dobrać właściwy opór pedału.

• Zmienić typ pedałów sterujących na inny, odpowiedni z punktu widzenia sił, zasięgu i tempa ruchów wymaganych przy sterowaniu.

• Ograniczyć wpływ wibracji na wykonywanie pracy.

• Ograniczyć wpływ wibracji na pracownika.

• Zabezpieczyć pracownika przed możliwością uszkodzenia słuchu przez hałas.

• Zlokalizować źródło hałasu.

• Podjąć, w ramach ESP, próbę ograniczenia poziomu natężenia hałasu.

• Izolować pracownika od wpływu hałasów zewnętrznych (spoza ESP).

• Skorygować poziom natężenia oświetlenia.

• Ograniczyć promieniowanie cieplne od źródeł światła sztucznego.

• Zlikwidować różnice poziomów oświetlenia.

• Wyeliminować możliwość olśnienia na stanowisku roboczym i w jego otoczeniu.

• Ograniczyć nadmierne migotanie światła.

• Zapewnić odpowiednią barwę światła sztucznego.

• Zastosować środki techniczne ograniczające szkodliwość pyłów i (lub) czynników chemicznych.

• Zbadać przyczyny niestosowania technicznych środków ograniczających szkodliwość pyłów i związków toksycznych.

• Przeanalizować utrudnienie pracy przez stosowane środki ochrony przed zanieczyszczeniem powietrza.

• Dostosować temperaturę otoczenia do wymogów ergonomicznych.

• Uzależnić czas pracy i przerw od faktu występowania temperatur skrajnych (zimno, gorąco).

• Dostosować wilgotność powietrza do wymogów ergonomicznych.

• Skorygować prędkość przepływu powietrza w pomieszczeniu.

• Ograniczyć wpływ promieniowania cieplnego na pracownika.

• Przeanalizować utrudnienie pracy przez stosowane środki techniczne związane z klimatyzacją.

• Zlikwidować emisję energii szkodliwej dla pracownika.

• Zastosować środki obniżające szkodliwość energii emitowanej (np. promieniowania elektromagnetycznego).

• Przeanalizować utrudnienie pracy przez stosowane środki obniżające szkodliwość emitowanej energii.

• Dokonać prawidłowego wyboru między pracą w pozycji siedzącej, stojącej i pracą w ruchu oraz połączeniem tych rodzajów prac.

• Dostosować urządzenie sterujące do postawy przy pracy.

• Dostosować konstrukcję i rozmieszczenie przyrządów do postawy przy pracy.

• Dostosować rozmieszczenie materiałów, detali itp. do postawy przy pracy.

• Przystosować maszynę do postawy przy pracy.

• Wyeliminować ruchy zbędne w ramach przyjętego sposobu pracy.

• Uprościć ruchy w ramach przyjętego sposobu pracy.

• Wyeliminować kombinację: ruch dokładny + duży wysiłek mięśniowy, w ramach przyjętego sposobu pracy.

• Ograniczyć dźwiganie lub podnoszenie dużych ciężarów.

• Zapewnić możliwość regeneracji zdolności fizycznej pracownika do podejmowania znacznego wysiłku fizycznego.

• Zapewnić właściwą naprzemienność: wysiłku i odpoczynku oraz dynamicznych i statycznych elementów obciążenia.

• Ograniczyć statyczne obciążenie mięśni wynikające z trzymania materiału, narzędzia lub pozycji przy pracy.

• Wyeliminować możliwość mylenia ważnych sygnałów.

• Zmienić tempo informacji tak, aby nie przekraczało ono wydolności umysłowej operatora i nie przeciążało go.

• Zapewnić sygnałom z preferencją, wyższą wartość ostrzegawczą.

• Zapewnić pracownikowi jednoznaczne i adekwatne informacje potrzebne do wykonania zadania.

• Wyeliminować możliwość mylenia akcesoriów i obiektów.

• Uniemożliwić mylenie ruchów.

• Przeanalizować możliwość dostarczenia części na montaż w kolejności ich montowania.

• Dostosować przerwy wypoczynkowe do metody pracy.

• Zapewnić możliwość regulowania tempa pracy zgodnie z kryteriami fizjologicznymi.

• Skorygować normy czasu pracy zgodnie z kryteriami ergonomii.

10. METODY ZAPOBIEGANIA MONOTONII W PRACY:

Pierwszym krokiem w zapobieganiu monotonii w pracy powinna być ocena stopnia ryzyka zawodowego, związanego z jej występowaniem oraz analiza przyczyn jej powstawania. W zależności od ustalonej przyczyny powstawania monotonii, należy wybrać metodę jej zapobiegania.

Metody zapobiegania monotonii to przede wszystkim zmiany w organizacji pracy, głównie zmniejszenie jednostajności procesów zrutynizowanych. Służyć temu może:

wprowadzenie rotacji na stanowiskach pracy monotonnej

urozmaicenie treści pracy (np. przez wprowadzenie zdań naprzemiennych)

ograniczenie liczby powtórzeń czynności, częstotliwości oraz czasu ich trwania w trakcie zmiany roboczej

prowadzenie szkoleń dotyczących sposobów radzenia sobie z problemami monotonii (np. przy długotrwałym prowadzeniu pojazdu)

wprowadzenie przerw w pracy polegającej na wykonywaniu czynności monotonnych (np. po każdej godzinie pracy rutynowej z monitorami ekranowymi, czy podczas prowadzenia pojazdu)

zaplanowanie w czasie przerw czynności wymagających od pracownika aktywności odmiennej od tej, która towarzyszy czynności rutynowo wykonywanej w czasie zmiany roboczej

wprowadzenie, w uzgodnieniu z pracownikami, urozmaicenia środowiska pracy możliwego na danym stanowisku, np. nadawanie cichej muzyki.

Opracowanie sposobów zapobiegania monotonii powinno nastąpić w wyniku analizy charakteru pracy na konkretnym stanowisku pracy.

11. MONOTYPOWOŚĆ

O monotypowości (jednostajności) ruchów roboczych mówi się, kiedy praca wymaga udziału tylko pewnych grup mięśni, co powoduje ich szybkie zmęczenie. Dotyczy to prac silnie zmechanizowanych, np. przy taśmie produkcyjnej, obsłudze automatów, malowaniu. Skutkiem jest wrażenie uciążliwości pracy. Zmęczenie mięśni jest źródłem zakłóceń rytmiki i precyzji wykonywanych ruchów, co skutkuje mniejszą wydajnością, wzrostem braków w produkcji, a nawet wypadków przy pracy. Monotypowość dotyczy przede wszystkim fizjologii człowieka, jednak istotny jest również aspekt psychiczny: taki charakter pracy często nie pozwala na wykorzystywanie i rozwój posiadanych umiejętności, co może prowadzić do dyskomfortu psychicznego oraz frustracji pracownika. Monotypowość ruchów roboczych powoduje także znużenie - spowodowane brakiem lub jednostajnością bodźców i działań, obniżenie czujności itp.

Do oceny monotypowości ruchów roboczych wykorzystuje się metodę szacunkową, uwzględniającą:

-Stopień ograniczenia ruchowego,

-Liczbę powtórzeń,

-Wielkość koniecznego wysiłku mięśni

Ocena jest obrazowana na trzystopniowej skali, a stopień dyskomfortu zwiększa się o jedną klasę, kiedy:

- Więcej niż 75% wysiłku przeznaczone jest na czynności o wydatku energetycznym (WE) > 5kcal/min

- Więcej niż 50% wysiłku przeznaczone jest na czynności, które wymagają WE > 8kcal/min

- Temperatura efektywna TE > 30°

Sposoby zapobiegania skutkom monotypowości to m.in.:

-Wprowadzenie rotacji na takich stanowiskach

-Ograniczenie liczby powtórzeń czynności, częstotliwości oraz czasu ich trwania w trakcie zmiany roboczej

-Wprowadzenie przerw w pracy

-Zaplanowanie podczas przerw czynności wymagających od pracownika działań innych niż te, które towarzyszą czynności rutynowo wykonywanej podczas pracy

-Wprowadzenie, w uzgodnieniu z pracownikami, urozmaicenia środowiska pracy możliwego na danym stanowisku, np. nadawanie cichej muzyki.

Przykłady czynności roboczych gdzie występują elementy pracy statycznej:

• większość prac biurowych – praca operatorów monitorów komputerowych

• praca siedząca przy taśmach montażowych

• kierowców aut ciężarowych na długich trasach(utrzymanie stałej pozycji ciała, stabilizującej położenie głowy , tułowia i kończyn górnych).

• praca fizyczna statyczna np. ręczne przemieszczanie ciężarów np. rolnictwo, służba zdrowia, budownictwo.

• przy posługiwaniu się ciężkimi narzędziami(ręczne podtrzymywanie elementów maszyn itp.)

12. INTERDYSCYPLINARNOŚĆ

Interdyscyplinarność ergonomii związana jest z wzajemnym uzupełnianiem się (komplementarnością) zagadnień z różnych obszarów nauki, co pozwala na kompleksowe podejście do układu człowiek - praca - środowisko, niemożliwe do zrealizowania na gruncie poszczególnych nauk wyizolowanych. Dyscypliny składowe ergonomii, traktowane równorzędnie, można podzielić na 3 grupy:

-Biologiczne

antropometria (mierzenie parametrów człowieka, np. zasięgu kończyn),

higiena pracy (tworzy zasady ochrony zdrowia w miejscu pracy),

medycyna pracy,

fizjologia pracy (badanie reakcji organizmu podczas pracy),

psychologia,

socjologia,

pedagogika,

biologia,

biochemia,

biomechanika.

Badają one właściwości człowieka i gromadzą o nim dane, na podstawie których podejmowane są działania koncepcyjne i korekcyjne, dotyczące dostosowania urządzeń do człowieka, za które to dostosowanie odpowiadają dyscypliny,

-Techniczne

urbanistyka,

architektura,

inżynieria maszyn,

inżynieria obiektów,

inżynieria transportu,

technologia,

organizacja,

bezpieczeństwo pracy,

prawo;

Są one odpowiedzią na potrzeby wyspecyfikowane przy pomocy nauk z grupy A, kształtujące stanowisko pracy - narzędzia, maszyny, siedziska, budynki.

-Organizacyjne

Dopełniają dwa poprzednie obszary, podejmując zagadnienia kształtowania warunków pracy, wpływające na funkcjonowanie maszyn i ludzi. Bez rozwiązań organizacyjnych niemożliwe jest dostosowanie warunków technicznych do organizmu człowieka. Obszarem zainteresowań są tu zagadnienia przerw w pracy, systemu zmian, itp.