W 1990 roku w Polsce został przywrócony dualistyczny model administracji publicznej w terenie, który składa się z pionu: rządowego , który jest zbudowany na zasadzie centralizmu oraz z pionu samorządowego – ukształtowanego na zasadzie decentralizacji i pomocniczości.
Samorząd terytorialny jest wyodrębniony w strukturze państwa, powstały z mocy prawa, związek lokalnego społeczeństwa, powołany do samodzielnego wykonania administracji publicznej, wyposażony w materialne środki umożliwiające realizację nałożonych nań zadań. Pojęcie "samorządu", a w szczególności "samorządu terytorialnego" było już niejednokrotnie definiowane. Mimo to nie jest nadal rozumiane jednolicie. Wpływ na taki stan rzeczy miały z reguły konkretne warunki polityczne, w jakich tworzono poszczególne definicje. "Instytucja samorządu jako jednego ze sposobów decentralizowania administracji państwowej ma za sobą tak bogatą literaturę, iż dodanie jakichś nowych elementów do samego określenia tego, co jest samorządem, jest już chyba niemożliwe". Instytucja współczesnego samorządu terytorialnego jest wynikiem długiej ewolucji. Jej rezultatem były dwa rozbieżne pojęcia samorządu. Samorząd w znaczeniu prawnym (korporacyjnym), rozumiany jako wykonywanie zadań administracji publicznej w sposób zdecentralizowany i na własną odpowiedzialność przez odrębne w stosunku do państwa podmioty, które nie są w zakresie wykonywania swoich zadań poddane żadnej ingerencji państwowej.

Cechy samorządu :
1) korporacyjny charakter ( polega na zabezpieczeniu określonym grupom społecznym prawa do zarządzania ich sprawami)
2) obligatoryjny udział w wykonywaniu samorządu ( członkiem korporacji samorządowej osoba fizyczna staje się z mocy ustawy a nie na podstawie własnego aktu woli
3) wykonywanie przez samorząd i jego organy zadań z zakresu administracji publicznej
4) nadzór nad działalnością samorządu jest możliwy jedynie w formach określonych ustawą.

Idea utworzenia samorządu terytorialnego i wprowadzenia go w życie została zawarta w Konstytucji Marcowej ( 1921 rok). W Konstytucji tej został określony trójszczeblowy podział terytorialny państwa na: województwa, powiaty, gminy wiejskie i miejskie, które były jednocześnie jednostkami samorządu terytorialnego. Samorząd lokalny miał określony zakres ustawodawstwa, szczególnie z dziedziny administracji, kultury i gospodarstwa, a także miał zagwarantowaną samodzielność decydowania oraz działania. Samodzielność ta była ograniczona przez uprawnienia nadzorcze organów administracji rządowej.
Realizacja tej idei, która została zapowiedziana w 1921 roku, została zawarta w uchwalonej 23 marca 1933 roku tzw. „ ustawie scaleniowej”. Na jej mocy w Polsce został wprowadzony jednolity ustrój samorządu na szczeblu gminy wiejskiej, miasta i powiatu, z wyjątkiem województwa śląskiego, który był autonomiczny. Nie wprowadzono samorządu na szczeblu województwa.
23 kwietnia 1935 roku uchwalono Konstytucję Kwietniową, którą poprzedził proces umacniania pozycji monokratycznych organów administracji rządowej, a także wzrost dominacji wojewodów i starostów nad organami samorządu terytorialnego. Do czasu wybuchu drugiej wojny światowej miała miejsce centralizacja władzy państwowe, która charakteryzowała się przypisaniem decydującej roli w administracji terenowej organom władzy administracji ogólnej. Zasada decentralizacji, która pojawiła się w Konstytucji z 1921 roku nie została umieszczona w Konstytucji Kwietniowej. Samorząd był identyfikowany z administracja państwową. W Polsce powojennej do 1950 roku obowiązywał model samorządu terytorialnego z 1921 roku. Jednak było to tylko formalne odtworzenie samorządu terytorialnego ( prawne podstawy tego odtworzenia zawarte były w Manifeście PKWN z 22 lipca 1944 roku ). W 1946 roku została znowelizowana ustawa o radach narodowych – terenowym radom narodowym przyznano uprawnienia do kontrolowania rządowych i samorządowych organów wykonawczych. Po nowelizacji z 1946 roku samorząd terytorialny został sprowadzony do roli samorządowych organów wykonawczych, a na mocy ustawy z 20 marca 1950 roku został całkiem zniesiony.
8 marca 1990 roku to data reaktywowania samorządu terytorialnego w Polsce, kiedy to została uchwalona ustawa o samorządzie terytorialnym oraz ustawę o zmianie Konstytucji RP. W Ustawie Konstytucyjnej z 17 października 1992 roku gmina została określona jako podstawowa jednostka samorządu terytorialnego, a samorząd został uznany za podstawową formę organizacji lokalnego życia publicznego.

Na poziomie gminy zadaniem samorządu jest przede wszystkim zaspokajanie potrzeb lokalnej społeczności: dbanie o porządek i bezpieczeństwo publiczne, ekologię, komunikację, szkolnictwo służbę zdrowia i opiekę społeczną. Władze gminy mogą ponadto wydawać tzw. przepisy gminne obowiązujące tylko na terenie danej gminy. Władzę ustawodawczą na terenie gminy sprawuje rada gminy, a wykonawczą - wójt, prezydent lub burmistrz; ponadto sami obywatele mogą zadecydować bezpośrednio w tzw. referendum gminnym.

Samorząd powiatowy wykonuje zadania o charakterze ponad-gminnym; jak już wspomniano jego kompetencje nie mogą naruszać samodzielności gminy, a jedynie stanowić dla niej uzupełnienie. Ciałem ustawodawczym na tym szczeblu jest rada powiatu, a wykonawczym - starosta. W powiatach miejskich funkcje ustawodawcze pełni rada miasta, a wykonawcze - zarząd miasta.

Co się tyczy województwa, to jego działalność jest skoncentrowana wokół zadań o charakterze regionalnym. Organem ustawodawczym jest sejmik województwa, do którego kompetencji należy uchwalenie budżetu wojewódzkiego oraz wybór zarządu województwa kierowanego przez marszałka województwa, na którego czele stoi marszałek województwa. Ponadto na trenie województwa działają również przedstawiciele administracji rządowej - wojewodowie, którzy pełnia funkcje kontrolne. Oprócz tego nadzór nad działalnością sejmiku wojewódzkiego sprawują premier i Naczelna Izba Obrachunkowa.