Katarzyna Korzeniewska

Socjologia II st. II r. niestacjonarne

EDUKACJA OBYWATELSKA

„ORGANIZACJA POZARZĄDOWA JAKO PRZYKŁAD DOBRYCH PRAKTYK EDUKACJI OBYWATELSKIEJ.”

-ZWIĄZEK HARCERSTWA POLSKIEGO

Harcerstwo Polskie założył Stanisław Sedlaczek (pedagog, instruktor i działacz harcerski, harcmistrz Rzeczypospolitej, Naczelnik Harcerzy Związku Harcerstwa Polskiego) związany z nurtem katolicko-narodowym. Starał się on zaszczepić na grunt ZHP myśl skautingu katolickiego. W Warszawie powstał też Krąg Starszoharcerski św. Jerzego który skupiał podobnych jemu instruktorów ZHP o poglądach narodowo-katolickich min. Roberta Baden-Powella.

Celem skautingu katolickiego jest wychowanie człowieka wiary, syna Kościoła. Inny wymiar zyskały też pozostałe zasady skautingu: badenpowellowski codzienny dobry uczynek jest tu czynem wypływającym z chrześcijańskiej miłości do bliźniego, nadany został chrześcijański sens zastępowi, który stał się grupą skautów będących braćmi w Chrystusie.. Wychowanie religijne stało się nie jednym z czynników przyrodzonego oddziaływania kształcącego, ale zajmuje należne sobie stanowisko czynnika integrującego, wprowadzając określone wartości w życie skauta i społeczności skautowej. Działalność Hufców Polskich opierała się na następujących tezach programowych:

• Harcerstwo jest ruchem narodowym mającym na celu dobro Polski i wychowanie Polaków na dzielnych obywateli i żołnierzy

• Harcerstwo opiera swoje zasady na nauce Chrystusa – jest organizacja chrześcijańską

• Harcerstwo jest organizacją o wysokich wymaganiach etycznych

• Harcerstwo jest organizacją społeczną tzn. nie może uzależniać się od biurokracji państwowej.

Hufce Polskie stały na stanowisku, że należy skupiać się na kształtowaniu postaw pod hasłem: "Wychowanie młodych Polaków dla Boga i Narodu". Działalność ich opierała się na zbiórkach, wycieczkach oraz organizacji obozów. Przez cały czas okupacji w drużynach i zastępach trwała rutynowa praca harcerska, choć nie używano mundurów i odznak. Hufce Polskie wraz z innymi podziemnymi organizacjami młodzieżowymi uczestniczyło w Akcji "M" polegającej na prowadzeniu pracy opiekuńczej i wychowawczej wśród niezorganizowanej młodzieży, która w czasie wojny najbardziej była narażona na demoralizację, np. harcerki pracowały w świetlicach dla dzieci i koloniach powadzonych przez RGO. Kierownictwo Hufców Polskich zgadzało się nawet na udział w walce konspiracyjnej harcerzy starszych, którzy byli już odpowiednio przeszkoleni, ukształtowani psychicznie i bardziej odporni na demoralizację.

Dziś Harcerstwo możemy określić jako polski system wychowywania dzieci i młodzieży wzorowany na skautingu, oparty o służbę, samodoskonalenie (pracę nad sobą) i braterstwo. Harcerstwem nazywane są także organizacje harcerskie pracujące w oparciu o powyższe zasady i unikalną metodę harcerską. Pozwolę sobie zaprezentować wyszukane cytaty, które moim zdaniem doskonale odzwierciedlają realia tej organizacji i wskazują na wcielanie w życie młodych ludzi dobrych praktyk edukacji obywatelskiej:

• „Harcerstwo jest organizacją nastawioną nie na „żądanie” od społeczeństwa, ale na „dawanie” społeczeństwu, służenie mu. „

Aleksander Kamiński

• „Harcerka bez sprawności może dużo i dobrze chce ale mało może. Każda bowiem sprawność zdobyta to krok na drodze harcerskiego doskonalenia się, krok ku lepszej przyszłości, krok do uczciwszego „Czuwamy!”. „

Jadwiga Falkowska

• „Harcerstwo to nie jest coś, co się umie, ale to jest coś, czym się jest. „

Kazimierz Lutosławski

• „Jeśli harcerstwo chce nadal żyć i pełnić swoją funkcję, to musi samo zdobyć się na próbę odszukania własnego oblicza w dzisiejszym polskim życiu. Harcerska postawa powinna być postawą pozytywnego dążenia do zmian na lepsze... Dążeniem naszym jest, aby harcerstwo było organizacją samorządną, kierowaną przez władze wyłonione z wyborów, aby ZHP harmonizując swe prace z ideałami i potrzebami nowej Polski, dokonywał tego w ścisłym związku z tradycją skautingu i harcerstwa... „

Aleksander Kamiński w 1946, na konferencji instruktorskiej w Osowcu.

• „Jest złudzeniem, że harcerstwo może być apolityczne. Tylko trzeba wyróżnić: czy harcerstwo ma służyć polskiej racji stanu, czy też partykularnym interesom partii politycznych. „

Stefan Mirowski

• „Ukochanie i odczucie idei bardziej ją wcieli w życie niż najokrutniejsze regulaminy. „

Andrzej Małkowski

Cytaty ukazują różnego rodzaju wartości, szczególnie etyczno-moralne, ich pochodzenie, sposób istnienia, strukturę i hierarchie, zasady stosowania i funkcjonowania, zmienność w czasie i przestrzeni oraz zależność od innych elementów rzeczywistości ludzkiej. Krótko mówiąc wskazują aksjologię ZHP.

Następnie powołam się na Prawo Harcerskie, które jest system zasad obowiązujących w harcerstwie, będące podstawą wychowania harcerskiego. Zasady te są skrupulatnie przestrzeganych w strukturach harcerskich. Postaram się je scharakteryzować wspierając się autorytetem hm. Stefana Mirowskiego (styczeń 1996 r.) i wskazać w nich podłoże dla edukacji obywatelskiej.

PRAWO HARCERSKIE:

1. HARCERZ SUMIENNIE SPEŁNIA SWOJE OBOWIĄZKI WYNIKAJĄCE Z PRZYRZECZENIA HARCERSKIEGO, wrażliwym okiem spogląda na otaczający go świat, na potrzeby ludzi, na potrzeby środowiska, w którym żyje. Jest dobrym uczniem i pracuje rzetelnie. Jest gotów zawsze pełnić służbę innym, dawać z siebie wszystko, co dobre, nie żądając w zamian nic, za jedyną nagrodę uważa radość płynącą z dobrze spełnionych obowiązków. Obcy mu jest egoizm, postawa konsumpcyjna, wyznaje prymat wartości duchowych nad materialnymi. 

-Widocznie realizowane są w nim cele edukacji obywatelskiej tj.: rozwój postaw zaangażowania społecznego, przez nabywanie zdolności i świadomości prawa do kształcenia wspólnoty; wykształcenie potrzeby aktywizacji społecznej i poczucia współodpowiedzialności ; umożliwienie rozumienia zachowań procesów społecznych. W tym miejscu można wskazać również wiele celów praktycznych szczegółowych: nabywanie umiejętności potrzebnych do funkcjonowania w społeczeństwie i państwi; rozwój kompetencji społecznych, kształtowanie podstaw obywatelskich

aktywizowanie osób i społeczności , przezwyciężanie syndromu – homo sobieticus; nauka aktywności w różnych obszarach.

2. NA SŁOWIE HARCERZA POLEGAJ JAK NA ZAWISZY - to nakaz prawdomówności, wierności, zgodności słów i czynów z nakazami własnego sumienia, swym słowem i czynem harcerz zasługuje na zaufanie, dotrzymuje słowa, przywraca wiarę w solidność, rzetelność, spolegliwość, mówi, co myśli, robi, co mówi. Postawą i zachowaniem daje świadectwo o wartościach, jakie wnosi harcerstwo w życie młodzieży i całego społeczeństwa. Harcerz jest punktualny. 

-W ten punkt dosłownie wpisany jest jeden z elementów, które tworzą wzór aktywnego obywatela (demokraty), mianowicie: odpowiedzialność za słowa, i dodatkowo możemy zawrzeć w nim: Otwartość umysłu – odwaga w myśleniu, w czasie zmieniających się okoliczności, przystosowanie się i plastyczność umysłu; dyscyplinę wewnętrzną – zdolność do długodystansowego wysiłku, dyscypliny w imię czegoś; Tolerancję, wyrozumiałość – poszanowanie cudzych potrzeb i opinii, których nie dzielimy; odwaga cywilna; uczciwość intelektualna – myślenie do końca, niezgoda na zakłamanie, obojętność wobec autorytetu; krytycyzm; rycerskość – uczy jak wygrywać i przegrywać.
3. HARCERZ JEST POŻYTECZNY, jego czyny zawsze służą społeczności, w której żyje. Naukę traktuje jako podstawę przyszłej służby Ojczyźnie i ludzkości. Praca zawodowa jest nie tylko źródłem jego utrzymania, ale przede wszystkim formą realizacji służby społecznej. HARCERZ NIESIE POMOC BLIŹNIM chętnie i ofiarnie, nie czeka aż go ktoś o pomoc i opiekę poprosi, lecz sam szuka okazji, by być pomocnym każdemu człowiekowi i każdej społeczności, którą spotyka na swej drodze.

- Widoczne jest tu szeroko pojęte kształcenie od aktywności obywateli w sferze publicznej, nacisk na działania wychodzące poza ramy bezpośredniej realizacji interesów własnej małej grupy bądź poza jej obrębem.
4. HARCERZ W KAŻDYM WIDZI BLIŹNIEGO, każdemu służy pracą, pomocą, ujmuje się za każdym pokrzywdzonym, obca mu jest znieczulica i oziębłość w stosunkach między ludźmi. Przezwycięża urazy i waśnie między ludźmi i między narodami, swą postawą daje wyraz uznania naturalnych praw człowieka. Sprzeciwia się przejawom nienawiści, nie poniża nikogo. Harcerz ZA BRATA UWAŻA KAŻDEGO INNEGO HARCERZA, każdego skauta na całym świecie, każdego wiernego tym samym ideałom. Takie widzenie świata i ludzi prowadzi do poszanowania cudzych przekonań, do demokracji i tolerancji. 

- Do tworzenia aktywnego obywatela przyczyniają się także elementy tj.: tolerancja i wyrozumiałość – poszanowanie cudzych potrzeb i opinii, których nie dzielimy; aspiracje perfekcjonistyczne - doskonalenie życia zbiorowego i siebie; wrażliwość estetyczna.
5. HARCERZ POSTĘPUJE PO RYCERSKU, traktuje życie jak wielką grę, w której ważna jest nie tylko wygrana, ale ważne jest przede wszystkim to, jak się gra. Harcerstwo to czysta gra. Harcerz mimo negatywnych doświadczeń wierzy, że inni też grają czysto. Czysta, uczciwa, rycerska gra obowiązuje przede wszystkim wobec przeciwników. Harcerz wyciąga rękę do zgody. Harcerz jest dzielny, walczy z chamstwem, nietolerancją, przejawami brutalności. Jest uprzejmy i kulturalny, potrafi się odpowiednio zachować w każdej sytuacji. Harcerz dba o swój wygląd.

- Powyższe cechy niewątpliwie przyczyniają się do tworzenia postaw człowieka wzorowego i aktywnego, który potrafi wykazać się rycerskością, odwagą cywilną i dyscypliną wewnętrzną.
6. HARCERZ MIŁUJE PRZYRODĘ, nie niszczy jej, przeciwdziała jej dewastacji, I STARA SIĘ JĄ POZNAĆ, uczy się czytać "świętą księgę przyrody", odczuwa silną więź z całą przyrodą. Ma świadomość, że jest jej cząstką, zgłębia jej tajemnice, w niej szuka i odnajduje równowagę ducha. Przeciwdziała zagrożeniom środowiska, których źródłem jest nie tylko cywilizacja przemysłowa, ale także bezmyślność, lenistwo, brak wyobraźni, nieświadomość skutków naszych działań i zaniedbań. Dba o bogactwa naturalne, o piękno krajobrazu.

- W tym momencie budzi się w młodym człowieku wrażliwość estetyczna i uczciwość intelektualna, niezgoda na zakłamanie.
7. HARCERZ JEST KARNY, karnością opartą na rozumnym posłuszeństwie, wynikającą z dobrowolnego wyboru drogi i celu, wyboru dającego poczucie wolności. Harcerz jest POSŁUSZNYRODZICOM, wierny rodzinnej tradycji, która współtworzy tradycję Ojczyzny. Jest posłuszny WSZYSTKIM SWOIM PRZEŁOŻONYM, którzy prowadzą go do wspólnie realizowanego celu - przez służbę Bogu, Polsce i bliźnim. Karność staje się źródłem poszukiwania i uznawania autorytetów w życiu społecznym.

- Umożliwia ono rozumienia zachowań procesów społecznych tworzy w człowieku poczuci dyscypliny wewnętrznej – zdolności do długo dystansowego wysiłku, dyscyplina w imię czegoś.
8. HARCERZ JEST ZAWSZE POGODNY, idzie między ludzi z otwartym spojrzeniem płynącym z pogody ducha. Harcerz panuje nad swoimi emocjami i nerwami. Jest optymistą, ma poczucie humoru. Pomaga innym przezwyciężyć apatię, smutek, zniechęcenie, obojętność. Cieszy się radością innych. 
-Sprzyja to budowaniu silnej i odpornej na negatywne bożce zewnętrzne osobowości.
9. HARCERZ JEST OSZCZĘDNY, nie skąpy, ale gospodarny, nie marnuje czasu, nie marnuje życia, pracuje skutecznie. Harcerz jest OFIARNY w niesieniu pomocy innym, hojny w uczynności. Przywiązuje szczególne znaczenie do bezinteresownej działalności społecznej. Przezwycięża marnotrawstwo materiałów i darów przyrody, pieniędzy i pracy. 
-Dziewiąte prawo harcerskie daje idealne podwaliny dla aktywnego obywatela, ponadto uczy dawania siebie innym (nie tylko pod względem materialnym ale i np. ofiarność swojego czasu wolnego).
10. HARCERZ JEST CZYSTY W MYŚLI, MOWIE I UCZYNKACH, najpierw myśli, potem mówi, dba o czystość i piękno języka. Sprawy płci traktuje poważnie i odpowiedzialnie. Harcerz dba o zdrowie, NIE PALI TYTONIU I NIE PIJE NAPOJÓW ALKOHOLOWYCH, nie ulega żadnym nałogom, nie próbuje używania narkotyków, pomaga innym w zwalczaniu nałogów. Abstynencję traktuje jako ważny element troski o zdrowie, o hart ducha, o opanowanie słabości własnego charakteru.

- W ostatnim punkcie prawa harcerskiego również przewinęło się wiele z elementów wywierających wpływ na postawę obywatelską, a mianowicie: dyscyplina wewnętrzna; odwaga cywilna; krytycyzm; odpowiedzialność za słowa; wrażliwość estetyczna
Ideologia przyświecająca młodzieżowej organizacji chrześcijańskiej jaką jest harcerstwo zwraca uwagę na wiele ponadczasowych wartości, które zarówno dawniej jak i dziś są niezwykle ważne dla społeczeństwa polskiego. Tworzą inteligentną, aktywną społecznie grupę jednostek, które nie są obojętne na rzeczywistość w której żyją. Dodatkowo jednostki te wyposażone są już w młodym wieku w spory bagaż doświadczeń z funkcjonowania w organizacji, mają określoną wiedzę i umiejętności współorganizacyjne. Ponadto uważam , iż taka działalność przynosi też ogromne korzyści samym jednostkom, które nie czują alienacji społecznej, bezradności, uczą się sprawnego zarządzania swoim czasem i majątkiem, dbałości o interes i dobro wspólne i patrzenia na świat nie tylko ze swojej perspektywy- empatii, co na pewno zaprocentuje w przyszłości.

Wszystko co nasze Polsce oddamy.
W niej tylko życie, więc idziem żyć.
Świty się bielą, otwórzmy bramy,
Rozkaz wydany: „Wstań w słońce idź!”

Ramię pręż, słabość krusz,
Ducha tęż ojczyźnie miłej służ!
Na jej zew, w bój czy w trud
Pójdzie rad harcerzy polskich ród.
Harcerzy polskich ród.

Hymn ZHP