TEORETYCZNE PODSTAWY WYCHOWANIA
Prof. Dr hab. Maria Nowicka Kozioł
Freud – koncepcja osobowości id ego superego
Id- sfera popędów biologicznych, nie ujawnia się bezpośrednio, zasada przyjemności
Eros → instynkt samozachowawczy tanatos → popędy agresji, zniszczenia , walki,
Autodestrukcji, agresja na zewnątrz
Ego – tworzy mechanizmy obronne
wyparcie w podświadomość negatywnych doświadczeń
projekcja
racjonalizacja, racjonalnie tłumaczymy nasze zachowanie
sublimacja uwznioślenie popędu
Superego – to uwewnętrzniona kultura, tzn. normy i wzory kulturowe blokuje ujawnienie się popędów seksualnych ( sumienie) represyjne w stosunku do id tzn. tłumi je
Rozwój dziecka zależy od rozwoju biologicznego.
Strefy erogeniczne:
oralna – dziecko ssie pokarm. Napięcie ust
analna – napięcie wokół wydalania
genitalna- napięcie wokół sfery. Dostrzega płeć.
Kompleks Edypa i Elektry
PSYCHOLOGIA POZNAWCZA Reykowski Janusz
Koncepcja przeciwstawna koncepcji Freuda, Reykowski uważa, że centrum osobowości stanowi świadomość, człowiek jest przede wszystkim istotą społeczną, interakcja z drugim człowiekiem. Najważniejsze jest środowisko społeczne i to że człowiek ma kontakt ze środowiskiem społecznym.
Osobowość kształtuje się na podłożu bazy biologicznej - to co dziedziczymy i to co wrodzone.
Dziedziczona i wrodzona jest inteligencja, wrodzona jest biochemia organizmu – temperament.
Osobowość to jest coś co powstaje jako nadbudowa bazy biologicznej. Jest najwyższą instancją regulacji zachowania się, jest centralnym systemem integracji.
Cecha to coś stałego, osobowość nie jest mozaiką cech jest systemem czynność.
Jest organizacją schematów organicznych, ale nie wszelkich schematów, lecz tych które można nazwać schematami naczelnymi, charakteryzującymi się względną staością, ogólnością własności integracyjnych w stosunku do schematu niższego rzędu.
Osobowość jest systemem ogólnych nastawień i w skład jej wchodzą:
mapa informacji
integracja informacji. Obraz świata i własnej osoby.
podstawowe zadania i potrzeby życiowe integracja różnych kierunków działań w systemie niewielu tendencji kierunkowych
system stałych i ogólnych postaw
integracja technik i sposobów zachowania się wobec przedmiotów, osób, sytuacji
mechanizmy kontroli
Osobowość jest systemem działających całościowo wymienione elementy są współzależne.
Osobowość pełni różne funkcje w życiu społecznym jednostki:
integrującą
kontrolującą
regulującą
Funkcja integrująca – dzięki niej możemy przewidzieć pewne reakcje osobnika, znając jego ogólne tendencje, ogólne nastawienia. Dzięki istnieniu ogólnych postaw zachowania się osobnika, wykazuje spójność i stabilność.
Ambiwalencja zachowań występuje wtedy gdy:
brak postaw ogólnych tzn. przy pewnych patologiach
gdy zasadnicze tendencje nie rozwinęły się dostatecznie (małe dzieci)
gdy postawy są nie zintegrowane np. człowiek rządzi się pewną liczbą postaw ogólnych, ale przeciwstawnych.
Wiąże się z funkcją kontrolującą, która polega na tym że osobowość nie dopuszcza pewnych zachowań sprzecznych z oczekiwaniami społecznymi z pełnioną rolą społeczną.
Człowiek w każdej sytuacji dostrzega wymagania jakie wiążą się z daną sytuacją i oczekuje od innych reakcji związanych z tą sytuacją.
Funkcja regulująca polega na tym, że osobowość jest oparta na samoregulacji na zasadzie
homeostazy tzn. samoregulacja jest koniecznością dla osobowości.
Funkcja aktywizująca to dzięki niej osobowość jest strukturą aktywną.
Prospektywna polega na tym że osobowość wytwarza tzw. Idealne wzory którymi człowiek kieruje się w postępowaniu i które są dla niego transformacją doświadczeń indywidualnych.
Wzór idealny – obraz rzeczywistości nie taki jaka ona jest, lecz taką jaka naszym zdaniem być powinna.
Jest transformacją doświadczeń indywidualnych zdobyty w toku aktywności społecznej jednostki.
Dzięki aktywizującej funkcji osobowości, osobowość jest systemem prospektywnym nastawionym na przyszłość motywowanym do aktywności przez wzorzec idealny.
Wzór idealny – obraz rzeczywistości jaka być powinna.
Kształtowanie się osobowości wg Reykowskiego
Umysł ludzki nie jest w stanie niczego odebrać i zarejestrować bez odpowiedniego treningu wstępnego. Nawet najprostsza czynność wymaga odpowiednich „instalacji” w sytuacji nerwowych, które są wynikiem procesu uczenia się. Powstają pewne organizowanie mózgowe tzw. Układy funkcjonalne ze względu na pewne cechy, tego rodzaju układów określa się je także jako schematy „dynamiczne” lub „nastawienia”.
Zdolność człowieka do postrzegania i działania, czyli do wykonywania czynności istnieje w chwili narodzin tylko w sposób potencjalny – jest to zdolność do tego by nauczyć się widzieć i działać.
Owo uczenie się rozpoczyna się od formowania bardzo prostych schematów. Schematy te są stosunkowo niezależne od siebie dlatego poszczególne formy aktywności małego dziecka są chaotyczne i zmienne, jednakże organizacje porządkujące tworzą się stopniowo i obejmują coraz większe całości tworzą się coraz to bardziej ogólne schematy poznawcze, schematy integrujące coraz to bardziej ogólne schematy poznawcze, schematy integrujące coraz to większy zakres faktów, które zaczynają być podporządkowane – tworzą hierarchię.
Są dwa twory integracji:
integracja wokół to coraz bardziej złożonych zadań
podporządkowanie działań coraz to bardziej ogólnym zasadom
Mapa informacji – obraz świata i własnej osoby system złożonej strukturze wewnętrznej, gdzie każda informacja działa poprzez . . . . . . . .
Ten sam sygnał może wywrzeć inny wpływ na różnych ludzi mających inną wiedzę i inny system informacji wszystkie informacje działają pośrednio poprzez istniejący już system regulujący, tzn. bodźce są tak odbierane, że mapa informacji jest filerem dla odbieranych bodźców.
Regulujący wpływ subiektywnego obrazu rzeczywistości na czynności, zależy od poziomu organizacji wewnętrznych człowieka, od współdziałania wszystkich mechanizmów regulacji i od wewnętrznych spoistości świadomości. Przy strukturze mało spoistej obniża się możliwość świadomej regulacji zachowania się człowieka, zbyt mały stopień integracji poszczególnych elementów świadomości, obniża jej skuteczność regulacyjną i jest albo:
wynikiem rozpadu systemu już wytworzonego – patologie lub wstrząsy
wynikiem słabej spójności systemu jeszcze nie ukształtowanego – małe dziecko
Świadomość jest centralnym ośrodkiem psychiki człowieka, a więc i jego osobowości. Świadomość jest zorganizowanym systemem organizacyjnym i składa się z:
system wiadomości - tworzy obraz świata
system wartości i scen oraz stosunek emocjonalny do otaczającego świata (oceny mogą być utylitarne, moralne, estetyczne)
system operacji – przez operacje psychologia rozumie umiejętności nawyki programy działania i schematy operacyjne
Funkcje
Sygnały napływające do świadomości są odbierane i odczytywane i na poziomie świadomości dokonują się procesy przetwarzania informacji. Sygnały nie odkładają się w świadomości tylko są subiektywizowane.
Podstawowe funkcje świadomości zostały opisane przez Piageta asymilacja, akomodacja.
Asymilacja – tworzenie nowych informacji poprzez włączanie nowych informacji napływających znanych klas informacji, tzn. informacje nowe napływające muszą być zgodne z obrazem świata jaki posiada jednostka.
Akomodacja – to tworzenie nowych klas informacji poprzez reorganizację sieci poznawczych. Niezgodność wiadomości z istniejącym systemem inf. nazywamy DYSONANSEM POZNAWCZYM.
Festinger badał dysonans poznawczy i wyróżnił następujące sytuacje:
problemowe – mają miejsce wtedy kiedy następuje kolizja nowych wiadomości, z tymi które już posiadamy – powstaje stan zaciekawienia. (nie wiąże się z lękiem)
sytuacja zagrożenia powstaje wtedy kiedy nowe informacje, są zasadniczo sprzeczne z istniejącym obrazem świata, dotyczą informacji ważnych dla jednostki wobec czego budzą stan lęku
sytuacja trudna wiąże się lękiem, oznacza utknięcie w miejscu, poczucie trudności nie do przełknięcia, kolizja nowych wiadomości z tymi które są dla nas ważne.
selekcja – obraz świata, który posiadamy w świadomości jest filarem napływających informacji tzn. obraz świata eliminuje wiadomości z nim niezgodne.
eksploracja – aktywne poszukiwanie wiadomości, które mogłyby wzmocnić lub usunąć informacje wchodzące w skład obrazu świata, który jednostka posiada. To funkcja świadomości, która wiąże się z tzw. potrzebami poznawczymi człowieka
amplifikacja – zmiana siły jednego procesu pod wpływem drugiego, np.:
• podnoszenie się subiektywnego prawdopodobieństwa wiadomości o rzeczach pożądanych a obniżenie się przy wiadomościach nie pożądanych
• sytuacje podjęcia trudnej decyzji, wzmocnienie argumentów, niepewnych po podjęciu decyzji
interpretacja – modyfikacja treści wiadomości, inne odczuwanie, przekazywanie informacji inne postrzeganie faktów
interpolacja – uzupełnianie luk w wiadomościach, uzupełnianie ogniw w rozumowaniu
ekstrapolacja – uzupełnienie wiadomości, uzupełnianie zakończenia w rozumowaniu
Kształtowanie się osobowości.
Osobowość powstaje na skrzyżowaniu dwóch rodzajów wymagań:
wymagania wewnętrzne
wymagania zewnętrzne
wewnętrzne potrzeby, głód
zewnętrzne przepisy ról społecznych motywy, bodźce społeczne itp.
Wymagania zewnętrzne i wewnętrzne są silnie ze sobą sprzężone. Wzajemnie się warunkują i przenikają – potrzeba głodu, gusty smakowe.
Osobowość to system ogólnych nastawień
powtarzanie – utrwala nawyki
kary i nagrody – kara wzmocnienie negatywne, nagroda wzmocnienie pozytywne.
Człowiek dąży do sytuacji nagradzanych, unika kary.
Utożsamianie się z wzorami – identyfikacja z rodzicami, oznacza przejęcie gotowych postaw wartości, sytuacji, aktywne przeobrażenie treści przyswajanych przez jednostkę, różne aspekty procesu przekształceń schematów przyswojonych.
W procesie przekształceń schematów przyswojonych dokonuje się idealizacja tzn. wytwarzanie obrazu rzeczywistości, nie jaka jest, jaka być powinna, wiemy że jest to mechanizm napędowy osobowości, wiąże się z tworzeniem celów działania...............
Organizacja osobowości.
Pytanie o osobowość to pytanie dociekające jakie są trwałe nastawienia człowieka i jak są one zorganizowane, zrozumienie tych nastawień umożliwia znajomość historii osobowości wychowanka, jednostki.
Czynniki budujące osobowość pozostawiają trwałe ślady w treści nastawień i sposobie ich organizacji. Osobowość ulega przeobrażeniu, to jednakże elementy doświadczeń są trwałe bądź względnie trwałe i wyznaczają dalsze przeobrażenia struktury osobowej. Analizując historię osobowości powinniśmy zwrócić uwagę na pewne czynniki dominujące ich kształtowaniu.
Reykowski nazywa je punktami węzłowymi, wokół których kształtowały się i organizowały się trwałe nastawienia.
Są cztery grupy czynników stanowiące punkty węzłowe:
osoby znaczące, nastawienie organizujące się wokół osób, mających szczególny wpływ na rozwój jednostki np. rodzice, członkowie rodziny, nauczyciele
systemy wymagań – chodzi o to, że nastawienia organizują się wokół pewnych wymagań, które ma społeczeństwo w stosunku do swoich członków, przepisy ról społecznych normy moralne i obyczajowe, wzory zachowań itd.
sytuacje powtarzające się wielokrotnie powodują, że wokół nich kształtują się nastawienia, często związane ze stereotypami zachowań (stereotyp)
zdarzenia w wyjątkowej sile, szczególnie ważne są tu krytyczne sytuacje, majce charakter negatywny, które nazywamy traumami.
Trauma – silne negatywne przeżycie,
Wstrząs – zdarzenie, które może tworzyć nowe nastawienie lub (to występuje wcześniej) dokonywać przeobrażeń w istniejącym systemie nastawień.
Może zupełnie rozpić osobowość.
Osoby znaczące – rodzice dostarczają prototypu innych stosunków społecznych, tzn. wytwarzają określone oczekiwania u dziecka ponieważ doświadczenia wyniesione z interakcji z innymi osobami szczególnie z rodzicami, dziecko przenosi na stosunki z innymi osobami, tworzą się prototypy postaw do innych ludzi.
Rodzice są wzorami zachowań, są wzorami osobowości, oznacza to proces identyfikacji dziecko identyfikuje się z rodzicami. Rodzice są źródłem kar i nagród. Rodzice dostarczają warunków materialnych dziecku.
Postawy są różne definicje, zależnie od tego jaki kierunek psychologiczny zwraca szczególną uwagę, różnica polega na tym co się uważa za czynnik konstytucyjny postawy, stanowiący podstawę postawy.
Klasyfikując według czynnika konstytucyjnego postawę, można wymienić następujące typy poglądów dotyczących postaw:
pogląd że istotą postawy jest czynnik poznawczy, w przekonaniach Kerlingera
postawa jest trwałą strukturą opisujących i oceniających przekonań, które predysponują jednostkę do wybiórczego zachowania się w stosunku do desygnatu postawy
istota postawy są pozytywne lub negatywne uczucia Theurstone uważa że postawa jest stopniem pozytywnego uczucia wiążącego się z pewnym psychologicznym przedmiotem.
W psychologii są skale Theurstona, które maja badać różne stopnie przydatności do przedmiotu
Definicja Rosenberga
Postawa jest względnie stała reakcją uczuciową w stosunku do pewnego przedmiotu. Postawy
Według Shetter:
Postawa jest organizacją motywów wokół relacji jednostki w stosunku do osoby czy instytucji.
Według Newcomb
Postawa – to wspólne motywy przejawiające się w wielu reakcjach jednostki.
Stanowisko behawioralne.
- Russo
postawa jest to prawdopodobieństwo wystąpienia określonych sytuacji w reakcjach.
- Catelli
łączy dwa stanowiska - motywacyjne i – behawioralne i mówi że postawa jest tendencją do działania w szczególny sposób w jakiejś sytuacji ale od czasu do czasu przechodzi w samo działanie.
- T. Mądrzycki
T. Mądrzycki
Postawa jest to względnie stała i zgodna organizacja poznawcza uczuciowo motywacyjna i behawioralna podmiotu związana z określonym przedmiotem lub klasą przedmiotu.
Postawy ukierunkowują działanie.
Postawy dynamizują działanie.
Postawy można ujmować równocześnie z relacją:
Postawa jest pewnym związkiem organizmu ze środowiskiem człowieka ze światem, widzimy jako pewien stosunek czegoś do czegoś.
Postawą jest także wewnętrzną podmiotową organizacją.
Przedmiotem postawy może być wszystko co nas otacza, co istnieje obiektywnie lub subiektywnie dla ludzi i ma dla nich jakieś znaczenie poprzez swój związek z zaspokojeniem potrzeb (egzemplifikacja) przedmioty materialne, niematerialne, ludzie, grupy społeczne.
komponent poznawczy
wiadomości dotyczące przedmiotu postawy
przekonania intelektualny stan pewności o realności lub słuszności jakiegoś przedmiotu lub stan rzeczy mający aspekt oceniający
przekonania
przypuszczenia
Komponent motywacyjno – emocjonalny
motywy, pragnienia, dążenia
emocje i uczucia; radość, miłość, zachwyt, szacunek i ich przeciwieństwa
Komponent behawioralny
reakcja – mimiczne, pantomimiczne, wokalne, werbalne, działania
Opinia dla psychologii – względnie stała i świadoma, odpowiedź słowna na postawione pytanie dotyczące określonego przedmiotu czy sytuacji. Odzwierciedlający poznawczy jak i motywacyjno – uczuciowy stosunek do przedmiotu. Opinia może wyrażać przekonanie, przypuszczenie, wątpienie, antypatia.
Działanie – aktywność zorganizowana i ukierunkowana na cel.
W odniesieniu do postaw mówimy o cechach:
treść przedmiotowa postawy – czego postawa dotyczy
zakres postawy – dotyczy jednej lub większej ilości)
kierunek postawy – dodatnia, ujemna, neutralna
siła postawy- silna, słaba neutralna, ale nigdy nie ma zera kompletnego, każda wywołuje jakiś ślad emocji
złożoność postawy – złożona, pełna, niepełna
zawartość postawy
ambiwalentna – kocham nienawidzę
trwałość – zależna od wszystkich wyżej
Charakter- system postaw względnie trwałych.
Kształtowanie się postaw:
Postawa jest związkiem podmiotowo – przedmiotowym i można wyróżnić następujące fazy kształtowania się tego związku:
powstanie związku – pierwszy kontakt z przedmiotem
utrwalenie związku
rozbudowa struktury związku
rozszerzenie zakresu związku
włączenie nowego związku w system postaw
Proces kształtowania się postaw zwykle rozpoczyna się od uformowania jednego z komponentów.
Drogi kształtowania się postaw:
Tyler wyróżnił cztery drogi:
przystosowanie do otoczenia
emocjonalny wpływ pewnego rodzaju doświadczeń
dramatyczne doświadczenia
procesy intelektualne
Kształtowanie postaw u małego dziecka.
Postawy małego dziecka kształtują się zwykle od ....
Postawy małego dziecka często zaczynają się od uwarunkowań.
Eksperyment Watsona:
I faza (pozytywy)
Dziecko i królik – cieszy się nim, głaszcze
II faza
Cieszy się i poznaje, przytula (bodziec+)
Uderzono w gong (silny dźwięk) dziecko się przestraszyło (bodziec - )
III faza
Nie cieszy się i jest przerażone, płacze boi się, tak się przestraszyło, że inne futrzaki a nawet materiał dziecko reagowało płaczem.
Warunkowanie emocji polega na tym że bodziec objęty lub wywołujący pozytywne emocje skojarzył z tym bodźcem, ujemnym wówczas negatywnym ładunek emocjonalny przeniesie się na bodziec wywołujące reakcje obojętną czy pozytywną. Może być oczywiście odwrotnie możemy kojarzyć bodziec negatywny z pozytywnym uzyskamy przeniesienie pozytywnego ładunku na bodziec ujemny to jaki będzie od siły emocji, który każdy z nich wywołuje.
Zasada warunkowania emocji leży u podstaw kształtowania się wielu postaw u małego dziecka.
Warunkowanie emocji może odbywać się nie tylko w sposób bezpośredni, ale także pośrednio poprzez słowo. Ze słowami mogą być skojarzone dodatnie lub ujemne ładunki emocjonalne. Słowa mogą zastępować bodźce konkretne i wywoływać rekcje analogiczne jak te bodźce.
Postawa małego dziecka kształtuje się od uformowania działań, tu postawy kształtują się pod wpływem naśladownictwa, modelowania i identyfikacji.
Naśladownictwo- powtarzanie, powielanie zewnętrznych form zachowań (mały Kowalski, duży Kowalski- ojciec i syn)
Modelowanie- powtarzanie zewnętrznych zachowań oraz przejawianie nastawienia związanego z tym zachowaniem.
Identyfikacja- utożsamianie się z osobą, przejęcie gotowych postaw od osoby.
Kształtowanie działań może odbywać się nie tylko przez przyswojenie od innych nowych reakcji, ale także przez proces samodzielnego działania jednostki (metoda prób i błędów) oddziaływania są nagradzane bądź karane w różnym sensie kary, utrwalają się tę które doprowadziły do sukcesu
Komponent poznawczy
Wiedza kształtuje się poprzez zmysły im. Im więcej zmysłów tym lepiej dla rozwoju dziecka, tym lepiej dla wiedzy którą zdobywa.
Percepcja słownych informacji o obiekcie może spełniać trojaką funkcję w kształtowaniu się postaw
Recepcja informacji może być środkiem uzupełnienia niepełnej postawy w której ukształtowany jest tylko komponent emocjonalny i behawioralny.
Recepcja informacji może stanowić początek kształtowania się nowej postawy, w tym przypadku postawa kształtuje się począwszy od komponentu poznawczego.
Recepcja treści nowych informacji może spowodować korygowanie, przekształcanie uformowanej, już postawy.
Oddziaływanie na stronę poznawczą może polegać na pokonywaniu gotowych sądów, opinii może także angażować myślenie gdy daje się dziecku pewne przesłanki do rozumowania zostawiając mu możliwość samodzielnego wnioskowania.
Integracja i dezintegracja postaw.
Integracja postaw- zawsze ma miejsce wtedy kiedy zachodzi proces kształtowania się postaw.
Dezintegracja postawy- zachodzi wtedy, gdy chcemy zmienić postawę.
Dyferencja rozstrzelenie postaw.
W procesie rozwoju jednostki określone osoby, rzeczy czy idee wywołują specyficzne myśli, uczucia, motywy- dokonuje się proces dyferencji
Równocześnie występuje scalenie się myśli, uczuć motywów i działań jednostki związany z określonym przedmiotem – jest to integracja wewnętrzna postaw.
Wraz z rozwojem jednostki poszczególne jej postawy łączą się ze sobą tworząc określone zespoły – jest to zewnętrzna integracja postaw.
Jednostka dąży do integracji zarówno wewnętrznych postaw jak i integracji między postawami.
Dyferencja i integracja występują zarówno w procesie kształtowania się poszczególnych czynności jednostki, tj. postrzeganie, myślenie, działanie, takich jak w procesie rozwoju postaw, charakteru, osobowości.
Integracja zewnętrzna postaw dokonuje się przez generalizację i kategoryzację doświadczeń.
Generalizacja- przeniesienie emocji na przedmioty (dziecko w doświadczeniu Watsona bało się nie tylko królika, ale wszystkich zwierząt futerkowych a nawet takich materiałów).
Kategoryzacja – jest to przeniesienie reakcji na całą klasę przedmiotów do której należy bodziec (np. współwystępujące, niechęć do jednej osoby, niesie niechęć do wszystkiego co się z nią wiąże RASIZM).
Kategoryzacja odbywa się za pomocą słowa zatem opanowywaniem mowy umożliwia dziecku ukształtowanie reakcji w stosunku do klasy przedmiotu.
Integracja postaw jednostki jest również wynikiem oddziaływania na nią danych danego dla danego społeczeństwa wzoru postaw, osobowych norm i zasad społecznych.
Wzory postaw określają jakie jednostka powinna przejawiać przekonania, uczucia motywy zachowania odnośnie pewnych osób, rzeczy, idei.
Wzory postaw określają treść poszczególnych postaw jednostki jako człowieka danego społeczeństwa.
Wzory osobowe są to konkretne osoby ważne dla jednostki, one wyznaczają ogół postaw jednostki. Jednostka identyfikując się z wzorami osobowymi przejmuje gotowe postawy.
Wszędzie tam gdzie mamy do czynienia z kształtowaniem się postaw, przebiega proces integracji (kształtowanie myśli przez integracje)
Wszędzie tam gdzie mamy do czynienia z procesem zmiany postaw postrzegamy dezintegracje postaw ponieważ każda zmiana postawy poprzedza proces dezintegracji.
Dezintegracja może być zewnętrzna i wewnętrzna.
Dezintegracja wewnętrzna to rozbicie struktury pojedynczej postawy, np. rozluźnienie związku między procesami poznawczymi a woli zmieniającej się, działania miedzy uczuciami a procesami poznawczymi itp. Rozluźnienie związku między komponentami postawy.
Dezintegracja zewnętrzna to rozpad lub rozluźnienie się dotychczasowych powiązań między postawami.
Postawa jest pewnego rodzaju stereotypem dynamicznym. Dezintegrację postaw można traktować jako rozchwianie się stereotypów
Dezintegracji postaw towarzyszą zaburzenia emocji i zachowania.
Dezintegracja większych zespołów postaw pociąga za sobą zaburzenia w przystosowaniu jednostki gdzie przez przystosowanie się stan równowagi wewnętrznej , biologicznej i psychicznej.
Zmiana postaw jest funkcją dysonansu i konfrontacji informacji.
Problematyka zmiany postaw.
Jak wynika z badań zmiana postaw zależy od recepcji nowych informacji, które z punktu widzenia osoby zainteresowanej w taki sposób odnoszą się do obiektu postawy, mogą się odnosić bezpośrednio lub pośrednio. Jak podkreśla ..... po pierwsze zmiana obiektu o którym wydajemy sąd po drugie może to być zmiana sądu o obiekcie, który sam w rzeczywistości się nie zmienia.
Informacja bezpośrednia – dotycząca obiektu, zmiana obiektu o którym wydajemy sąd.
Zmiana sądu o obiekcie – informacja pośrednia.
Jak wynika z badań eksperymentalnych zmiana postaw następuje nie w wyniku zmiany samych uczuć wobec właściwości danego obiektu lecz na skutek nowych nowych
informacji, które dodają lub odejmują jakąś ważną cechę obiektowi.
Nowe informacje jakie jednostka zyskuje o obiektach.
Metody zmiany postaw:
Generalnie dzielimy na werbalne i niewerbalne, behawioralne.
Warunek skuteczności wszystkich metod zmiany postaw jest poziom centralności postawy.
Postawa centralności czyli postawy dotyczące centralnych obiektów są trudne do zmiany łatwiejsze są tzw. Postawy peryferyjne.
Postawa centralności dotyczy obiektów centralnych tzw. Psychologicznie bliskich. Obiektami postawy centralności zwykle są te o których jednostka zgromadziła dostatecznie dużą ilość informacji, które wiążą się z dość silnymi emocjami i które są włączone w pewien łańcuch ważnych dla jednostki celów.
Postawy peryferyjne dotyczą obiektu o niskim stopniu centralności. Obiekt psychicznie odległy – jednostka ma mały zasób informacji, z którymi wiąże ją całość słabe uczucie i który ma dość mały związek z głównymi celami jednostki. stawy peryferyjne są dość łatwe do zmiany.
!!! Metoda perswazji.
Perswazja to szczególny rodzaj wpływu interpersonalnego w którym jedna strona uzasadnia punkt widzenia drugiego. Badania nad perswazją określiły prawdopodobieństwo zmiany postawy zależy od warunków:
Właściwości postaw jednostki.
Chodzi o poziom centralności postawy. Pewne typy przekazu perswazyjnego powodują zmiany a inne nie. Ta zależność – najważniejszy jest stosunek treści przekazu do motywacyjnego podłoża postawy. !!!
Od ogólnego charakteru sytuacji której dostarczone są jednostce nowe przeciwdziałające informacje
są to właściwości samego przekazu perswazyjnego
właściwości czynnika przenoszącego przekaz czyli jego źródła
Postawy jednostki wobec obiektu o określonym stopniu centralności mogą się zmieniać w odpowiedzi na nowe perswazyjne informacje. W takiej mierze w jakiej informacje te dotyczą podłoża z którego wzięła początek centralna pozycja danego obiektu w świadomości jednostki. !!!!
najskuteczniej spowoduje zmianę postawy taki przekaz, który jest właściwie dostosowany do określonej struktury postawy zależnej od jej podłoża motywacyjnego i który zawiera argumenty dostarczone, znowelizowane, aby można było się spodziewać że jednostka nie została na nie uodporniona przez kontr informacje. !!!!
Istotnym czynnikiem zmiany postaw pod wpływem przekazu perswazyjnego jest nie tylko ocena samego przekazu i jego cechy ale także ocena samego źródła przekazu.
Ocena źródła przekazu wpływa na ocenę przekazu perswazyjnego a więc decyduje także o prawdopodobieństwie zmiany postawy.
Komponenty oceny źródła przekazu:
Kompetencje źródła – naturalną reakcją jest porównanie własnych kompetencji z kompetencjami źródła
prestiż źródła osoby mogą akceptować wiele informacji i poglądów
autorytet źródła wewnętrzny i zewnętrzny.
Ocena wiarygodności źródła. Z badań wynika że mogą zdyskwalifikować źródła jako wiarygodne pewne cechy osobowościowe.
Różnica postaw którą sygnalizuje osoba, źródło informacji, jąkanie się, ciche mówienie.
Socjotechnika( foot in the door) czyli minimalizacja na początku przekazu perswazyjnego rozbieżność pomiędzy postawą podmiotu i przedmiotem przekazu potem dystans powoli zwiększamy aż do całkowitego otwarcia drzwi.
Twórcą pierwszej pełnej teorii perswazji był Arystoteles. Retoryka 323 r pne.
Rozróżnił 3 aspekty perswazji.:
Źródło czyli ethos
Komunikat czyli logos
Emocje widowni pathos
Arystoteles udziela przyszłemu nadawcy wskazówek dotyczących każdego z aspektów np. zaleca by mówca prezentował się jako osoba dobra i godna zaufania, by formułował argumenty logiczne i ilustrował swoje tezy żywymi obrazami odwołującymi się do wyobraźni słuchaczy . Komunikat powinien być tak sformułowany. Uważał że najważniejsze jest zrozumienie emocji słuchaczy . jak mówił osoba rozgniewana będzie się inaczej zachowywać jak radosna. Mówca musi umieć sterować emocjami do celu przekazywania informacji słuchaczy.
Główne techniki wywierania wpływu
Przejecie kontroli nad sytuacją i stworzenie atmosfery sprzyjającej komunikatowi (perswazja wstępna)
Wiarygodność źródła. Nadawca musi zaprezentować się jako ktoś sympatyczny dobrze poinformowany i godny zaufania.
Skonstruowanie i przekazanie komunikatu takiego który skupi uwage i myśli na tym na czym zależy nadawcy.
Kontrolowanie uczuć odbiorcy (zasada wzbudzenia w odbiorcy określonych emocji podsunięcie sposobu reakcji na te emocje)
Reklama jest swoistym rodzajem perswazji.
Rola sympatii do osób reklamujących produkty
Rola podbudowywania obrazu wszystkiego ja
wykorzystywanie sławnych aktorów i sportowców (za słone wynagrodzenia)
METODY ZMIANY POSTAW.
Dyskusja- dwuosobowa, grupowa, kierowana przez jedna osobę , która chce zmienić postawę danej grupy.
EKSPERYMENT- Kurt Lewnin. Dyskusja jest skuteczniejsza od perswazji.
Wyodrębniono grupę kobiet prowadzących dom które deklarowały awersję do podróbek.
Podzielono je na 2 grupy Jedna grupa uczestniczyła w wykładzie na temat walorów podrobów(metoda perswazji)Druga grupa uczestniczyła w kierowanej dyskusji gdzie przekazywane były identyczne informacje co na wykładzie.
Po zakończeniu obu spotkań zapytano kobiety czy zmieniają postawę dotyczącą podrobów.
W grupie 1 było to zaledwie 3 % kobiet
W grupie 2 aż 32%.
W grupie dzieją się procesy naśladowania innych
Powodem różnicy jest to, że dyskusja powoduje obustronną wymianę informacji.
EMOCJE+MYŚLENIE=DYSKUSJA
Ważna jest rola uświadamiania sobie ze inni ludzie o podobnych postawach i doświadczeniach ulegali perswazyjnemu wpływowi nowych informacji. Świadomość ta wywierało to wpływ na osoby niepewne swojego zdania – następowało naśladowanie.
Behawioralne metody zmiany postaw
Jednostka jest prowokowana do niepożądanego dla siebie , ze względu naswoje postawy działanie - nakłonić do określonego zachowania
Ale niezbędny jest także pewien stopień zgody lub osobiste zaangażowanie się w działanie.
Teoria dysonansu poznawczego Leona Festingera wskazuje między innymi na to ze zaangażowanie się w zachowanie wobec którego jednostka ma postawę negatywną wywołuje rozdźwięk lub niezgodność wzbudzająca stan napięcia lub motywację w kierunku podejmowania produkcji dysonansu w taki lub inny sposób . W efekcie powiedzieć można że ostatecznie obiekt postawy nie jest taki zły jak się wydawało uprzednio - następuje przewartościowanie postawy.
Metody:
zaangażowanie się w zachowanie (dzieci w Anglii same dawały tabliczki na trawniki. Przyniosło to efekt ponieważ same już nie deptały trawników.)
nadawanie ról i funkcji- wzmacnianie postaw na sutek odgrywania roli jest bardziej prawdopodobna , jeśli:
grający daną rolę uważa ją za nagradzaną lub nagradzającą
Wysiłek związany z odgrywaniem roli pozwala mu zyskać nowe spojrzenie na obiekt postawy
King i Janis wykazali w badaniach, że grana rola wówczas ma istotne znaczenie gdy zezwala na pewien margines improwizacji, gdy nie jest tylko odczytanym tekstem.
Eksperyment
Grupie studentów zadano zadanie.
Gr.A wygłoszenie referatu eksperymentatora sprzecznego z ich postawami.
Gr.B Napisać referat sprzeczny z ich postawami
nic się nie zmieniło
postawę zmienił jakiś % uczniów.
Należy dać margines samodzielności w pełnieniu roli wychowanka sprzecznej z postawą.
Gordon Thomas wykazał że w odgrywaniu ról społecznych w grupie jednostka zostaje skłoniona do grania roli pośredniej między jej własnym stanowiskiem a stanowiskiem grupy
Badał opinie wygłaszane publicznie i stwierdził ze są one czymś pośrednim między własną postawą a opinią grypy.
CZYNNOŚCI I POSTAWY PROSPOŁECZNE
Czynności te zawsze SA wykonywane na czyjąś korzyść, czyli obiektów społecznych będących poza „Ja”
Wyróżniamy czynności na rzecz:
Konkretnych osób
Zbiorowości
Instytucji
Idei
Cele ku którym są skierowane charakteryzują się tym, że mają przysporzyć dobro obiektów zewnętrznych
Jest to usunięcie szkody lub zwiększenie dobra
Usunięcie szkody lub zwiększenie dobra może dotyczyć sfery:
cielesnej (nakarmić głodnego, zabezpieczyć przed bólem)
materialnej(wspomóc, ofiarować)
moralnej(bronić dobrego imienia)
orientacyjnej (wyjaśnić informacje)
praktycznej(pomóc w wykonywaniu czynności )
emocjonalnej(pocieszać, uspokajać)
Cechy czynności
czas trwania
ponoszony koszt
Diagnoza- co jest dla kogoś dobre
Leon Wispe –Czynność prospołeczna to zachowanie co do którego można się spodziewać ze może się przyczynić do spowodowania dobra fizycznego i psychologicznego innej osoby. Zachowanie to zmierza nie tylko do dobra lecz zakłada gotowość do dzielenia z nią cierpień i smutku, z tym że podmiot nie utożsamia się.
Berkowitz- Zachowanie to jest zachowaniem przynoszącym pożytek osobie, która spełnia określone warunki bez oczekiwania zewnętrznej nagrody. Wewnętrzna nagroda a więc poczucie satysfakcji i dumy z popełnionego czynu nie dyskwalifikuje go.
Aron Freed- zachowanie prospołeczne jest to takie zachowanie które ma na celu przysporzenie dobra osobie ale które jest kontrolowanie przez antycypacje konsekwencji jakie przynosi innej osobie.
Daniel Bar-Tal zachowanie prospołeczne jest to dowolne zachowanie podejmowane po to, by przynieść korzyści komuś komu innemu nie oczekując w zamian zewnętrznej nagrody. Jest ono podejmowane w dowolnych okolicznościach:
jako zachowanie stanowiące cel sam w sobie
Jako akt restytucji (restytuować- przywracać do dawnego stanu)
Oprócz czynności prospołecznych pojawiają się reakcje percepcyjne, emocjonalne, intelektualne, a więc procesy emocjonalne, których charakterystyczną cechą jest zorientowanie na potrzeby innych (chodzi tu o spostrzeganie obcych i indywidualnych potrzeb i spostrzeganie sytuacji z cudzej perspektywy).
Postawa prospołeczna to stała gotowość, która ma następujące aspekty:
Aspekt poznawczy-poglądy i przekonania czyli taki sposób myślenia o świecie, który polega na uznawaniu cudzego dobra za wartość, którą można w większym lub mniejszym stopniu realizować.
Aspekt emocjonalno-motywacyjny trwały stosunek emocjonalny do innych dzięki któremu dobro innych jest źródłem pozytywnych emocji, a szkoda innych powoduje negatywne reakcje emocjonalne.
Aspekt behawioralny- skłonność do prospołecznych działań.
Postawy prospołeczne:
*wyrażają się w działaniu prospołecznym
*wyrażają się w komunikowaniu się z innymi
*wyrażają się w powstrzymywaniu się przed pewnymi czynnościami
Postawy altruistyczne:
Ghiselin-człowiek rodzi się agresywny i wrogi, jest gotowy zabić drugiego, lecz życie społeczne mu na to nie pozwala.
Donald Hebb-neurofizjolog-altruizm istnieje i stanowi element dziedzicznego filogenetycznie uwarunkowanego wyposażenia człowieka.
Można u zwierząt obserwować zorganizowane ukierunkowane zachowania przynoszące pożytek drugiemu zwierzęciu (pomoc napadniętemu słabszemu, wzajemne karmienie itp.)
empatia-ma dwa znaczenia
1. Poznawcza empatia-jest to proces polegający na wstawieniu się w cudze sytuacje, trafne przewidywanie cudzych reakcji.
2. Empatia emocjonalna- współdziałanie, przeniesienie cudzych uczuć na siebie.
Frames zanotował szereg obserwacji dotyczących przejawów empatii u małych dzieci tzn. wrażliwości u małych dzieci lub dorosłych.
Syntomnia=empatia wczesnodziecięca
EKSPERYMENT-empatia jest wrodzona
grupa dzieci osesków (niemowląt) w 3 dobie po urodzeniu-75 dzieci podzielono na 3 grupy, ale każde dziecko osobno w kołysce-stymulatorze (po 25 dzieci)
1gr. poddano oddziaływaniu płaczu utrwalonego na taśmie
2gr. poddano białego szumu, dźwięk o widmie ciągłym obejmujący cały zakres słyszalnych częstotliwości
3gr. żadne oddziaływanie
Wyniki:
1gr. 16 dzieci płakało pod wpływem płaczu słyszalnego, wzrosło tempo pracy serca
2gr. na biały szum reagowało płaczem 7 dzieci
3gr. reagowała spontanicznie 5 dzieci
wiosną jesienią bardziej pobudliwe do płaczu, ten eksperyment wskazywałby na to, że empatia jest wrodzona, specyficzna, wyuczona.
Hipoteza niespecyficznego pobudzenia.
Niektórzy uważają, że empatia emocjonalna powstaje w toku doświadczenia. Przesłanką tej hipotezy jest:
Niespecyficzna wrażliwość (ogólna) na ekspresyjne sygnały podniecenia pokazywane przez inne osoby, podstawą emocji jest negatywne pobudzenie, ale początkowo ma charakter niespecyficzny dopiero interpretacja bodźców na poziomie poznawczym określa treść i znak emocji. Wielkość i rodzaj emocji zależy od tego w jakim stopniu sytuacja pobudza jednostkę oraz jak ją odczyta.
Przeciwni tej hipotezy twierdzą, że są osoby które nigdy nie cierpiały a potrafią być empatyczne.
Obserwacja Lorentza zaprzecza hipotezę niespecyficznego pobudzenia.
Schemat dziecięcości-od razu widząc pewne osoby, zwierzęta o pewnych specyficznych kształtach i wyglądzie od razu mamy takie empatyczne poczucie zapewnienia tym istotom bezpieczeństwa, przytulenia czyli taka empatia natychmiastowa od razu ukierunkowana (nie musimy mieć małych dzieci by wzbudzić się niemowlętami).
Lorentz wykazał, że u pewnych zwierząt i ludzi można stwierdzić specyficzną dodatnią reakcję wobec istot odznaczających się pewną charakterystyczną budową: duże głowy, oczy, miękkość ciała (jak małe lwy, kotki) i ludzie, niemowlęta też.
Charakterystyczną reakcją na schemat dziecięcości jest emocja czułości tendencja do zbliżenia, pogładzenia, ochrony. Ten bodziec kluczowy u zwierząt wyzwala instynkt opiekuńczy, u człowieka powoduje emocje dodatnią, skłonności do opiekowania się, wrażliwość na sygnał dziecięcości jest większa u kobiet niż mężczyzn. Wrażliwość ta jest prawdopodobnie jedną z przesłanek nabywania reakcji prospołecznych.
Reaktywność psychologiczna:
Zjawisko empatii emocjonalnej czyli wielkość pobudzenia emocjonalnego pod wpływem sygnałów, emocji od innych osób zależy od stymulacji oraz od wrażliwości empatycznej. Wrażliwość ta ma różny stopień u różnych ludzi, jest ona uzależniona od czynników tempera mentalnych jak i czynniki temperamentu.
W temperamencie dużą rolę odgrywa reaktywność psychologiczna.
Reaktywność psychologiczna określa wrażliwość jednostki na działanie bodźców, a także tzw. Wydolność psychologiczną, tzn. maksymalną siłę bodźców na których zmiany jednostka jest wrażliwa. Może być ona niska wiąże się z zapotrzebowaniem na silną emocje ekstremalne (skok na bungie), zależy ona od czynników stałych i zwykle zmienia się pod wpływem czynników sytuacyjnych np. wrażliwość zwykle słabnie pod wpływem stykania się często z silną stymulacją(urbanizacja, szybkie tempo życia). Współczesne warunki życia obniżają wrażliwość empatyczną jednostki i dlatego dziecko, które było empatyczne jako człowiek dorosły może przestać być empatyczny.
Przeciążenie-maksimum bodźców prowadzi do wielu negatywnych następstw psychologicznych, np. wzajemne zobojętnienie ludzi na siebie. Wrażliwość emocji zmienia się pod wpływem aktualnych doświadczeń, słabnie w stale powtarzających się sytuacjach.
Rodzaje wpływów empatii emocjonalnej na zachowanie:
1. Podjęcie czynności prospołecznej.
2. Zahamowanie czynności własnych, które mogą zwiększyć lub wzbudzić emocjonalne reakcje innej osoby np. ktoś bije dziecko, przestaje karać).
3. Niepokój i tendencja do uspokajania samego siebie.
4. Podjęcie czynności mających na celu uspokojenie osoby która jest źródłem przykrych emocji wywołujących reakcję empatyczną.
5. Atak na ofiarę która jest źródłem empatycznego podniecenia (dziecko upadło płacze a matka jeszcze je bije) płacz może wywołać współczucie i irytacje.
Empatia może być rozpatrywana jako cecha wrodzona, specyficzna (czyli właściwość aparatu regulacji, czyli jako cecha uczuciowa).
Zjawisko centralizacji, egoizmu, podejmowanie czynności prospołecznych:
Centracja-jest to skupienie całej uwagi na jakimś jednym źródle motywacji z pominięciem pozostałych.
Formą centracji jest:
*skupienie struktury na ego „ja” czyli egocentryzm
*skupienie się na określonej osobie i jej potrzebom-allocentryzm
*socjocentryzm skupienie się na potrzebach społecznych
Każdej z centracji odpowiada inny sposób przejawów, ale cechą każdej centracji jest tendencja do przeceniania przedmiotów na których następuje cent racja. Główną konsekwencją centracji jest poruszanie działań naruszających równowagę całośći.
Centracja na strukturze „ja”.
Jak wynika z obserwacji badań struktura „ja” ma hamujący wpływ na motywację społeczną. Według Berkowitza centracja na sobie zmniejsza wrażliwość na normy społeczne i zwiększa obawę aby osoba której się pomaga nie otrzymała za dużo. Wzbudzenie struktury „ja” tłumi wszelkie inne formy działań nie związanych z „ja”.
Koncepcja psychologiczna:
Egocentryzm bywa aktywny i bierny:
U osób aktywnych (egocentrycznych) obserwuje się wyraźną przewagę przy dawaniu sobie ocen pozytywnych nad negatywnymi. A u osób egocentrycznie biernych-odwrotnie. Nie wszystkie badania kliniczne to potwierdziły.
Według pewnych koncepcji centracja na sobie może występować w 2 różnych formach:
-centracja klasyczna (aktywna) osoby te cenią się bardzo wysoko i wszystko co ich dotyczy ma wartość najwyższą
-centracja bierna-wiąże się z niepewnością co do własnej wartości, z obecnością dużego napięcia w strukturze ja w związku z tym występuje tu stałe dążenie do usunięcia tego napięcia i ograniczenia tej niepewności.
Dążenia związane z koncentracją na sobie są źródłem motywacji konkurencyjnych w stosunku do innych motywów.
Maria Jarymowicz eksperyment badała osoby przejawiające centrację na strukturze „ja”.
Wniosek: Jeżeli gotowość do działania dla innych jest obniżona na skutek niepokoju dotyczącego własnej wartości to obniżenie tego niepokoju przez podwyższenie własnej wartości jest bezskuteczne. Osoby o niskiej samoakceptacji mogą zgłaszać się do pomocy innym lecz nie widzą jak to uczynić, następuje blokada czynności percepcyjnych i programujących.
Jerzy Karłowski- teza nie zawsze centracja na strukturze „ja” prowadzi do osłabienia zachowań na rzecz innych.
1. Centracja na strukturze „ja” której towarzyszy poczucie winy to, to poczucie może wzmagać działania prospołeczne, wywołać czynność prospołeczną dla podwyższenia dobrego mniemania o sobie.
2. Ważne jest jakie wartości zawiera struktura „ja”. Jeśli w tej strukturze znajdują się wartości prospołeczne mogą stać się źródłem czynności prospołecznych.
Karłowski twierdzi, że źródła motywacyjne prospołeczne mogą pochodzić z poza „ja” (pomogę mu bo leży i cierpi) bądź też z własnego „ja” np.(pomogę mu bo wierzę w miłość bliźniego).
Źródła motywacyjne mogą być egzocentryczne-sygnały pochodzą z zewnątrz z poza „ja” i endocentryczne źródła pochodzą z wewnątrz od struktury „ja”.
Motywy zachowań prospołecznych.
Motywacja zachowań prospołecznych może być specyficzna i niespecyficzna.
Motywacja specyficzna jest wtedy kiedy autentycznym celem czynności jest przyczynienie się do pewnego dobra lub usunięcie szkody.
Motywacja niespecyficzna to taka która nie jest w sposób naturalny powiązana z wynikami czynności (np. ktoś śpieszy z pomocą biednym bo chce czuć się wyższy).
| Źródła motywów | Klasyfikacja motywów |
|---|---|
| 1.Motywy pochodzące od pierwotnych mechanizmów afektywnych popędowo-emocjonalnych np. wrażliwość emocjonalna. | 1.Motywy empatyczne. |
| 2.Motywy pochodzące od struktury „ja”. | 2.Motywy ipsocentryczne a)zewnętrzne (np.nadzieja, nagrody, lęk przed karą, korzyść materialna) b)wewnętrzne (np.atrakcyjność czynności, atrakcyjność partnera) |
| 3.Motywy pochodzące od systemu normatywnego, a więc systemu wartości a)uzależnione od „ja” b)uniezależnione od „ja” |
3. a)motywy endocentryczne (pomogę wam bo jestem chrześcijaninem) b)motywy egzocentryczne (autoteliczne, motywy prospołeczne) a’)koncentracja na dobór osób-motywy allocentryczne b’)koncentracja na dobór grup-motywy socjocentryczne c’)koncentracja na realizacji systemu normatywnego-motywy pryncypialistyczne |
Uruchamianie czynności prospołecznych:
Czynności prospołeczne-bywają uruchamiane po namyśle bądź też decyzja zapada w czasie krótszym niż 15sekund-pomoc impulsywna
Schwartz-opracował model decyzyjny
Model decyzyjny opiera się na założeniu, że działanie prospołeczne dochodzi do skutku jako następstwo łańcucha procesów przetwarzania informacji, prowadzących do powstania określonych decyzji dotyczących działań.
Zachowanie prospołeczne według Schwartza dochodzi do skutku, dzięki rozstrzygnięciu 7 następujących głównych problemów:
*czy ktoś czegoś potrzebuje?-dostrzeżenie potrzeby
*czy ja mogę mu pomóc?-dostrzeżenie możliwości
*czy na mnie spoczywa odpowiedzialność by mu pomóc, względnie wpłynąć na jego syt.-dostrzeżenie odpowiedzialności
*odczucie powinności by udzielić pomocy-uruchomienie normy osobowości
*co może się stać jeżeli mu nie pomogę, co on może stracić, jak ja się będę wtedy czuł, jakie będę mieć konsekwencje
*co ja mogę stracić, co mi może grozić
*czy mogę uniknąć konieczności udzielenia pomocy
Jeśli są spełnione pierwsze 3 to powstają następne.
Centralne punkty tego modelu to pkt. 2 i 4.
Hipoteza niespecyficznego pobudzenia twierdzi, że wszyscy mamy pewną niespecyficzną pobudliwość, niespecyficzną wrażliwość, w której widzimy jakieś objawy cierpienia u innych ludzi. Niespecyficzna tzn. nieukierunkowana. Z tą niespecyficzną pobudliwością człowiek się rodzi jako pewna cecha naszej psychiki.
Zarzuty do tej hipotezy:
1. Są ludzie, którzy nigdy nie cierpieli a potrafią współczuć.
2. Lorentz opisał schemat dziecięcości:
Hipoteza niespecyficznej wrażliwości-kłóci się z obserwacją Lorentza dotyczącą reagowania ludzi i niektórych zwierząt na tzw. Schemat dziecięcości (pewne zwierzęta i ludzie reagują na sygnały dziecięcości od razu.)
Cudzy uśmiech też na ogół wywołuje natychmiastową reakcję, chęć odwzajemnienia się uśmiechem, uśmiech jest to odruch warunkowy w przyjemnych sytuacjach.
Pomoc impulsywna-kiedy decyzja zapada w czasie krótszym niż 15 sekund.
Warunki pojawienia się pomocy impulsywnej (Piliavinowie) :
Zdaniem Piliavinów pomoc impulsywna pojawia się gdy spełnionych jest 5 warunków:
1.Podmiot jest aktywny fizycznie porusza się lub stoi, ogólne pogotowie do działania jest wyższe.
2.Gdy wydarzenie jest bardzo wyraźne ofiara jest widoczna w sposób niebudzący wątpliwości, wzywa pomocy.
3.Gdy ofiara jest choć w minimalnym stopniu znana np. chociażby jednorazowo i krótkotrwale widziana przed wypadkiem.
4.Gdy wypadek ma wszelkie cechy realności (tzn. nie można go traktować jako formy udawania)
5.Gdy Inne osoby znajdują się w pobliżu i można dostrzec ich reakcje przede wszystkim wzbudzenie i wstrząs.
Gdy te warunki są spełnione wiele osób podejmuje pomóc i nie występuje zjawisko rozłożenia odpowiedzialności czyli wtedy gdy np. w wypadku oglądający go nie czują odpowiedzialności by podjąć pomoc (dlaczego ja a nie on)
Podstawą procesu decyzyjnego jest jednak przede wszystkim interpretacja sytuacji danej osoby jako wskazującej na wystąpienie u niej potrzeby (ranna, nieszczęśliwa tego rodzaju jest określana jako zdolność do przyjmowania cudzej perspektywy-dzieli się na
*perspektywę percepcyjną tzn. to jak syt, wygląda w oczach innej osoby
*perspektywę umysłową- jak inna osoba może rozumieć tą sytuację
*perspektywę emocjonalno-motywacyjną to czego inna osoba potrzebuje, co czuje, czego pragnie
Podmiot bierze pod uwagę przypuszczalne procesy psychologiczne zachodzące w innej osobie.
Czy dziecko może przyjąć cudzą perspektywę?
Zdaniem Piazeta dziecku nie pozwala dostrzec potrzeb innych jego egocentryzm dziecięcy (eksperymenty nie potwierdziły tej cechy).
Według Scherdena dziecko jest w stanie funkcjonować na zasadzie „co ja bym zrobił na jego miejscu?”. Zgodnie z tezą Sherdena można wyróżnić 4 fazy rozwoju zdolności do przyjmowania cudzej perspektywy:
I FAZA-występuje tu brak rozróżnienia pomiędzy pozycją swoją i cudzą, dziecku zdaje się, że inni wolą to co ono mimo, że położenia są różne.
II FAZA-występuje rozróżnienie swojej i cudzej pozycji, ale dziecko nie potrafi zdać sobie sprawę z tego, co może widzieć inny.
III FAZA-dziecko potrafi formułować przewidywania cudzego spojrzenia na sytuacje, ale przypisuje mu podobne właściwości jak sobie.
IV FAZA-dziecko potrafi zdać sobie sprawę nie tylko z różnic pozycji, ale także z różnic zewnętrznych, a więc sposobu myślenia , uczuć, zainteresowań miedzy sobą a partnerem i stara się budować przewidywania odniesione do tego rodzaju różnic.
Schuman sugeruje, ze już część inteligentnych sześciolatków potrafi osiągnąć nawet 4 poziom. Nie znaczy to jednak, że wszystkie dzieci to osiągają ten poziom, a także nie znaczy to ze wszyscy dorośli funkcjonują na poziomie 4.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ
Zasadniczym warunkiem podjęcia czynności prospołecznych jest uznanie własnej odpowiedzialności za stan innej osoby.
Proces uznania odpowiedzialności zależy od wielu czynników, ale najwyraźniej występuje wtedy, gdy jednostka zda sobie sprawę, że ona i tylko ona jest w stanie zareagować na zaistniałą sytuację.
Podmiot jest skłonny przypisywać sobie odpowiedzialność, gdy:
1. Gdy jest w jakiś sposób związany z osobą potrzebującą, a nikt inny nie jest z nią związany z obecnych.
2. Gdy podmiotowi powierzono odpowiedzialność. Już u małych dzieci można zaobserwować efekt powierzenia odpowiedzialności.
EKSPERYMENT: Pusty pokój, stół, na stole otwarte pudełko czekoladek, dzieci po kolei się wprowadzały, Jasiu miał pilnować czekoladki, żeby nie zniknęły i każdy tak po kolei-żadne nie zjadło tylko pilnowało czekoladek.
3. Gdy odpowiedzialność wynika z pełnionej roli np. obecność lekarza, pielęgniarki.
4. Gdy podmiot jest sprawcą zaistniałego wydarzenia i dąży do naprawy szkody.
Kształtowanie postaw prospołecznych:
1. Modelowanie-dawanie przykładów.
2. Wdrażanie do empatii.
3. Wdrażanie do wartości prospołecznych (etos chrześcijanina, itp.)
4. Warunkowanie- nagradzanie w tendencji prospołecznej w zachowaniu drugiej osobie.
AGRESJA-zachowanie agresywne polega na bezpośrednim lub pośrednim wyrządzeniu szkody, mogą wystąpić różnice w pojmowaniu szkody i może być ona odległa w czasie.
Trudność w pojmowaniu agresji polega na tym, że przez agresje rozumiemy każde wyrządzenie szkody (ból, krzywda) czy tylko wtedy gdy wyrządzenie szkody leży w intencji zachowującego się. Jedni autorzy przyjmują konieczność wystąpienia takiej intencji inni nie, np. Irena Obuchowska, która zajmuje się agresją mówi o agresji nie intencjonalnej u małych dzieci np. krojenie żaby z ciekawości co ma w środku.
Agresja i agresywność:
Od agresji ujmowanej behawioralnej, odróżniamy agresywność jako względnie trwałą gotowość do reagowania agresją…
Ludzie różnią się siłą, czasem trwania i formami reakcji agresywnych oraz ilością i rodzajem sytuacji wywołujących agresję. Agresywność zmienia się w ciągu życia i zdaje się być najbardziej nasilona w młodości.
Wyróżniamy różne formy agresji:
1. Agresja jest jawna i ukryta.
Jawna to ta którą możemy zaobserwować(widoczna)
Ukryta to ta której nie można zaobserwować(w myśleniu, marzenia agresywne)
JAWNA dzieli się na :
Bezpośrednią:
ma formę agresji fizycznej, werbalnej (mówienie), ekspresyjnej (pokazywanie)
Pośrednią:
ma formę werbalną np. oszczerstwo, plotka.
2. Spontaniczna-gorąca.
3. Instrumentalna – zimna, podejmowana z premedytacją.
U małych dzieci rzadko spotykamy się z wyraźną intencją szkodzenia (agresji) a ich działania są na ogół spontaniczne. Im dziecko młodsze tym agresja bardziej bezpośrednia, globalna, obejmuje kontakt fizyczny, werbalny jak i ekspresję pantomimiczną.
Jak twierdzi Irena Obuchowska chłopcy są na ogół agresywni stosują agresję bezpośrednią i aktywną, dziewczęta pośrednią (działają w ukryciu) dlatego trudno jest stwierdzić kto jest bardziej agresywny.
Agresja i okrucieństwo u dzieci i młodzieży:
OKRUCIEŃSTWO jest ekstremalną formą agresji.
Obuchowska wymienia bezpośrednie przyczyny okrucieństwa u dzieci i młodzieży:
-nie intencjonalne okrucieństwo u małych dzieci w stosunku do zwierząt np. krojenie żaby, urywanie skrzydełek motylkom
-okrucieństwa z nienawiści w okresie dorastania (agresja ulega mechanizmom przemieszczania-kierowanie agresji na obiekty zastępcze, bardzo dostępne i bezbronne np. nastolatek został fizycznie ukarany przez ojca-nienawidzi go i boi się go, lecz nie okaże nienawiści
-okrucieństwo jako akt zemsty-jest to agresja niekoniecznie gorąca
-okrucieństwo jako wyładowanie nagromadzonej agresji w wyniku skumulowanych emocji i powtarzających się frustracji
-w okrucieństwie często występuje AUTOSTYMULACJA- wzmagające się okrucieństwo (widzi, że bije i robi krzywdę, ale nie przestaje)
-okrucieństwo dla zabawy (sadyzm)
-okrucieństwo dla sprawdzenia siebie i chęci panowania nad innymi (przywódcza)
Stwierdzono, że w wielu zachowaniach agresywnych występuje komponent lęku (lęk może wyzwolić agresję).
Źródła agresji:
Problem powstawania agresji nie jest do końca wyjaśniony, teorie wyjaśniające to zjawisko są co najmniej trzy:
-teoria popędu (rodzimy się z nią)
-teoria związku agresji z frustracją
-teoria uczenia się agresji
Teorie te nie wykluczają się wzajemnie.
Czy agresja jest wrodzonym instynktownym popędem czy raczej wynikiem sposobu zachowania?
Czy istnieje wpływ wychowania na wychowanie agresywne?
Eksperyment ( kot i mały szczur w jednej klatce zaprzyjaźniły się, jako dorosłe serdeczne uczucie przerodziło się do wszystkich szczurów)
Instynkt agresji może być przez zachowanie wygaszany. Nie dowodzi to jednak tego, że agresja jest tylko instynktem . Zarówno u ludzi jak i u zwierząt agresja nie reakcją instynktowną . istnieją określone społeczne i sytuacyjne czynniki, które wywołują zachowanie agresywne a także modyfikują ich sposób przejawiania.
I blok tematyczny
Neuronalne i chemiczne procesy jako przyczyna agresji:
W ciele człowieka a także w ciele wyżej opisywanych zwierząt istnieje obszar rdzenia kręgowego w ciele migdałowatym . Sprawuje kontrole nad zachowanie człowieka i u zwierząt. Drażnienie ciała migdałowatego zamienia łagodne zwierzęta w agresywne . przerwanie motywu stymulacji powoduje , że agresywne zwykle zwierzęta stają się łagodne. Zależność ta może być modyfikowana przez wpływ czynników społecznych.
Eksperyment ->wielokrotnym mordercom skazanym na karę śmierci zaproponowano odwołanie kary za wycięcie ciałka migdałowatego. Zmienili osobowość byli jak roślinki, wynikał problem prawny, ze takich osób nie można trzymać w więzieniu.
Wniosek- wycięcie tego ciałka zmienia całkowicie osobowość ludzką i zwierzęcą.
Zależność ta może być modyfikowana przez wpływ czynników społecznych.
Eksperyment-> Samiec małpy człekokształtnej. Podrażniono ciałko migdałowate. W obecności małpy będącej jego przywódcą małpa drażniona w popłochu ucieka. Czuje agresje jednak ucieka. Boi się przywódcy. Gdy tej samej małpie podrażni się ciałko w obecności samca podległego, małpa podrażniona rzuca się z agresją na tego samca. Człowiek reaguje identycznie. Ważny jest kontekst społeczny . Może on budować relację.
Za agresję odpowiada hormon męski testosteron.
Wykryto, ze określone związki chemiczne odpowiadają za pojawienie się agresji. Na przykład zaaplikowanie zwierzęciu testosteronu — męskiego hormonu płciowego — spowoduje nasilenie u niego agresji (Moyer). Badania Hoppera(koniec lat 80-tych) poziom testosteronu u więźniów skazanych za przemoc fizyczną, u kobiet i mężczyzn. Chłopcy mają więcej agresji od dziewczyn.
Nawet w warunkach eksperymentu laboratoryjnego, badani wprowadzeni w upojenie alkoholowe zdecydowanie agresywniej i wrogo reagowali na próby prowokacji niż badani , którym nie podano alkoholu. Alkohol rozluźnia kontrolę.
Ból i niewygoda jako przyczyna agresji :
-jeśli zwierzę doświadcza bólu i nie może uciec od jego źródła to prawie zawsze podejmuje atak
-ludzie jak wynika z amerykańskich badań statystycznych również reagują agresją w czasie niewygody, dyskomfortu, zwiększa się ilość przestępstw. W czasie upałów zależność między temp. a nastrojem człowieka jest wyraźna. Prawdopodobieństwo społecznych niepokojów niższe jest w chłodne dni a wyższe w upalne.
Sytuacje społeczne prowadzące do agresji:
1.Frustracja jako przyczyny agresji.- Uczucie frustracji jest wywołane pojawieniem się preszkód na drodze do celów. Wszyscy doświadczają czasem frustracji o rożnym stopniu. Badania wykazały że doświadczenie frustracji może zwiększać nasilenie się agresji. Frustracja nie w każdej sytuacji prowadzi do agresji.
Eksperyment Berkera i Kurta Lewina:
Pokazano dzieciom pokój wypełniony pięknymi zabawkami. Nie pozwolono jednak się nimi bawić. Mogły tylko oglądać z poza ogrodzenia. Dopiero po długim czasie oczekiwania pozwolono im się bawić. Druga grupa kontrolna bawiła się od razu. Pierwsza grupa doświadczyła frustracji i wpuszczona do pokoju zaczęła niszczyć zabawki , rzucać nimi o ścianę, rozdeptywać. Tendencje agresywne wzrastają wtedy gdy frustracja dotyka nas niespodziewanie i sądzimy, ze doświadczamy jej niesłusznie. Frustracja nie zawsze prowadzi do agresji. Na ogół wywołuje ona złość, irytację a zach. agresywne pojawiają się w sprzyjających im doświadczeniach. Frustracja nie prowadzi zwykle do agresji jeśli jej powody są zrozumiałe .
W eksperymencie Barkera frustracja połączona była z deprywacją relatywną (stan niezaspokojenia potrzeb)
Zwykła deprywacja nie musi prowadzić do agresji. Dzieci , które nie mają zabawek w domach nie reagują agresją.
Bezpośrednia prowokacja i odwet:
Jedną z oczywistych przyczyn agresji jest agresywne zachowanie ze strony drugiej osoby i związane z tym pragnienie odwetu. Jednakże podjęcie zajęć rewanżowych sprzyja zaniechaniu prowokacji. Natomiast jeśli prowokacja jest przypadkowa i nie wynika z czyjś intencji to większość osób nie reaguje odwetem.
Obecność przedmiotów kojarzonych z agresja, jak przyczyna agresji:
Eksperyment, Berkowitz
Jak wynika z badań sama obecność bodźca wyzwalającego agresję przedmiot kojarzony potocznie z działaniami agresywnymi (np. rewolwer); sama jego obecność zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia aktów agresji.
Usiłowano rozzłościć studentów biorących udział w badaniu. Część studentów przebywała w pokoju gdzie na stole leżał pistolet. Część gdzie na stole leżała rakietka do tenisa. Następnie uczestnikom dawano możliwość zadawania wstrząsu bolesnego osobnikom. Osoby widzące pistolet używały prądu o większym nasileniu niż ci, którzy widzieli rakietkę tenisową
Statystyki ukazują, ze w miastach, w których jest dozwolony dostęp do broni jest znacznie więcej aktów przemocy.
Teoria społecznego uczenia – naśladownictwo i agresja:
Głównym źródłem agresji jest społeczne uczenie się.
Eksperyment Bandury.
Lalka Bobo.
Wnioski: Zazwyczaj widok agresywnych działań drugiej osoby nasila tendencję agresywnych zachowań w obecności dziecka.
Plastikowa duża lalka imieniem Bobo , która odbija się po uderzeniu. Miała ją osoba dorosła, kopała. Dzieci się przyglądały. Dzieci później tak samo bawiły się lalka a nawet uderzały mocniej.
Wpływ na dzieci w środowisku masowego przekazu . Było wiele badan jednak nie wszystkiw yniki jednoznaczne. Oglądanie przemocy wywołuje agresywne zachowania u dzieci.
Eksperyment Liberta i Bajona:
Grupa kontrolna oglądała zawody sportowe pozbawione przemocy. Każdemu dziecku pozwolono w oddzielnym pomieszczeniu bawić się z inna grupą rówieśników. Dzieci, które oglądały „niedotykalnych” wykazywały znacznie większa agresję niż dzieci , które dotykały „dotykalnych”
Joseph Son
Oglądanie brutalnych scen wykazuje większy wpływ na dzieci , które maja tendencje do agresji. Oglądanie scen przemocy jest odbierane jako przyzwolenie na wyzwolenie własnej agresji.
Badania terenowe Lieinsa wykazały, ze nie agresywne dzieci poddane przez dłuższy czas oddziaływaniom filmów z atakami przemocy zaczęły prezentować zachowania agresywne.
Aronson (4 przyczyny, dla których przemoc w środkach masowego przekazu modyfikuje naszą gotowość do reagowania na agresję
„jeśli inni mogą to robić to ja tez mogę”- osłabienie przyjętych norm nakazujących kontrolowanie impulsów.
2„ach to tak się robi”- dostarczenie pomysłów jak wyjawić własne agresywne uczucia.
„myślę że to co czuję to właśnie agresja- uświadomienie sobie własnej złości i spowodowanie szybszego uruchomienia działań agresywnych
„ale lipa, znowu się tłuką, co jest na innym kanale?” –oglądanie wielu krwawych scen likwiduje nasze przerażenie i wstręt na widok przemocy, zmniejsza współczucie wobec ofiary.
Czy kara sprzyja hamowaniu zachowaniu agresywnych?
Karanie stanowi złożone zjawisko zwłaszcza gdy jest reakcją na agresję. Z jednej strony karanie każdego zachowania wyłącznie z agresywnym zmniejsza częstotliwość jego występowania. Z drugiej strony ponieważ karanie zwykle przybiera formę przemocy może zamiast osiągniętego celu stać się wzorem zachowania agresywnego i stworzyć warunki procesu modelowania. Wyniki badań wskazują jednak , że u małych dzieci, które nie maja jeszcze rozwiniętego systemu wartości można wytworzyć niechęć do agresji poprzez stosowanie błyskawicznych ale niezbyt bolesnych kar za przejawy zachowań agresywnych .
Katharsis a agresja :
Wiele eksperymentów, badania wykazały, że koncepcja jest błędna.
Rozładowanie gniewu dziecka prowadzi do agresji (metody)
Prowokowanie dziecka do zwierzenia się , do opowiedzenia o swoim gniewie
Przeprosiny jako sposób na rozładowanie gniewu.
Modelowanie nieagresywnego zachowania ( eksperyment Bayrona)
Trening umiejętności komunikacyjnych i strategii rozwiązywania problemów
Eksperyment Aronsona 1995r.
Pozwalano dzieciom bawić się lalkami . uczono dzieci zasad współpracy.
Psychologiczne ujęcie podmiotowości.
Problematyka podmiotowości wzbudza zainteresowanie psychologów i pedagogów .
Koncentracja na człowieku jako źródło wpływu na świat. Wspólne także jest założenie o względnej autonomii osoby, wpływy środowiska są ważne ale maja charakter upośledzony tzn. są transformowane przez wewnętrzny system reakcyjny związany z mapa informacji i własnymi nastawieniami.
Co dzieje się z człowiekiem gdy nie ma możliwości dokonywania wyboru?
Jaką role odgrywają inni ludzie w podtrzymywaniu lub hamowaniu poczucia podmiotowości.
Definicja Kofty Mirosława :
Być źródłem przyczynowości znaczy to, że człowiek uważa się za sprawcę zdarzeń pochodnych od jego działania , to on dokonuje wyborów ról , zadań, partnerów swej działalności, to od niego samego jest zależny poziom aktywności , aż do jej zaniku włącznie . To on podejmuje decyzje , wpływa, i kontroluje przebieg związany z jego działalnością zdarzeń i jej skutków a więc czuje się odpowiedzialny. Jest podmiotem i za podmiot się uważa. Bycie podmiotem ma konsekwencje dla rozwoju i rozumienia człowieka. Tak jak pewne konsekwencje niesie za sobą zniewolenie, odebranie jednostce prawa wyboru.
Niektórzy psychologowie rozumieją przez podmiotowość potencjał rozwojowy czyli popęd w spontanicznej aktywności i rozwoju.
Jednostka ludzka:
Dąży do wywołania zmian w otoczeniu przez spontaniczną aktywność sprawczą
Dąży do panowania nad środowiskiem przez ćwiczenie i rozwijanie swoich sprawności motorycznych i sprawczych
Dąży do komunikacji – emitowanie znaczeń własnym zachowaniem , ich odczytywanie w zachowaniach innych
Dąży do eksploracji środowiska a więc „bezinteresownej aktywności „ służącej wzbogaceniu wiedzy o świecie.
Dążenie do bycia przyczyną zdarzeń jest zdaniem tych autorów fundamentalną ludzką motywacją przyrównywaną do popędów biologicznych. Nie są więc to produkty uczenia się ani wpływu środowiska. Motywacja ta pełni funkcję służebną wobec innych potrzeb jednostki. Swoboda wyboru form zachowywania i prowadzenia kontroli nad efektami własnych działań są warunkami zaspokajania własnych potrzeb.
Psychologia rozwojowa
Stwierdza, ze aktywność sprawcza jest warunkiem rozwoju struktur poznawczych i wykonawczych a więc inteligencji, kompetencji językowej dziecka a także umiejętności nawiązywania i podtrzymywania interakcji społecznych.
Psychologia humanistyczna zauważa że aktywność, w której dziecko może wyrażać swoje intencje i dokonywać wyborów jest niezbędnym warunkiem samorealizacji a więc harmonijnego rozwoju potencjału intelektualnego i emocjonalnego dziecka( autorzy Maslow i Rogers). Maslow uważa , ze jest ona warunkiem zdrowia publicznego. Można ujmować podmiotowość jako potencjał podmiotowy.
- od podmiotowości jako potencjału rozwojowego należy odróżnić podmiotowość jako pewną formę ustosunkowania się do siebie i świata w pewnej sytuacji.
- w tym drugim ujęciu należy zwrócić uwagę na okoliczności, sytuacyjne lub ubiegłe doświadczenie , które mogą sprzyjać lub blokować pojawienie się w działaniu cech podmiotowych. Jeżeli nawet przyjmiemy, że ludzie mają naturalną tendencję do podejmowania aktywności podmiotowej to i tak wpływy kulturowe, zabiegi socjalizacyjne i niepowodzenia w radzeniu sobie z zadaniami mogą tę tendencje hamować.
Powstanie wspólnego programu zapewnia obydwu partnerom poczucie sprawstwa i kontroli a także poczucie zobowiązania do realizacji zadań co za tym idzie, lepszy poziom w ich wykonaniu. Gdy partnerzy nie potrafią stworzyć takiej linii działania. Lub tez w trakcie interakcji któryś z nich traci możliwość kontroli to interakcja zostaje zerwana lub zaburza poczucie możliwości konsekwencji tego stanu zaburzenia. Powstaje u jednostki, która odczuwa bunt .
Każde takie zaburzenie u wych. Rzutuje na jego dalszy rozwój.
Konsekwencje zerwania interakcji wychowawczej:
Reprezentacja w świadomości dziecka zdarzenia jako pryioratynwgo niesatysfakcjonującego. Obraz wychowawcy jako niekompetentnego i niesprawiedliwego.
Obraz samego siebie jako skrzywdzonego bądź winnego poznania co rzutuje na poznanie własnej wartości.
Generalizacja wywołanych przez prejorytywne zadanie uczuć na inny syf. Wychow. Lub życiowe podobne w swej treści do ……….zdarzenia.
Tak zdobyte niekorzystne doświadczenie może mieć wpływ na dalsze funkcjonowanie jednostki i doprowadzi do negatywnych zmian w jej osobowości.
Kondziela wyodrębnia różne rodzaje przemocy: psychiczną, fizyczną, jawną, ukrytą, zamierzoną, nie zamierzoną .
Knieciuński mówi o przemocy bezpośrednio osobistej, która jest odczuwana przez podmiot jako czynność wyższa przeciwdziałającej siły, dominacji mocy, i tutaj można mówić o psychicznej i fizycznej , może się wiązać ze stanem zależności elementarnej innych potrzeb interesów od podporządkowania się innemu podmiotowi zbiorowemu lub pośredniemu przez organizacje , indywidualnemu.
Brak przemocy strukturalnej.
Przemoc personalna to taki typ przemocy, w której występuje aktor I twarz przemocy jest widoczna.
Strukturalna- brak aktora, „twarz przemocy” jest zamazana, wtopiona w struktury społeczne i kulturowe.
Symboliczna- jest określana jako przekaz wzorów zachowań wraz z nadaniem im znaczeń i interpretacji.
W literaturze psychopedagogicznej wyróżnia się 4 główne kategorie przemocy.
Przemoc fizyczna –mamy z nią do czynienie podczas bicia , zadawania bólu
Psychiczna – stosunki interpersonalne ulegają patologizacji i brak szacunku , poważania
Seksualna- uznaje się każde zachowanie osoby dorosłej wobec dziecka , które służy zaspokojeniu własnych potrzeb seksualnych
Zaniedbanie objawia się niedostrzeganiem potrzeb psychicznych i fizycznych dziecka, depresją potrzeb emocjonalnych i rozwojowych.