Zmienna- jest to zbiór wartości, jakie przyjmuje dany obiekt w populacji do której należy.

Populacja to teoretycznie określony zbiór obiektów będących przedmiotem badania.

Cechy zmiennej: 1)wartości zmiennej muszą być rozłączne, nie mogą mieć części wspólnej; 2) wartości zmiennej muszą wyczerpywać wszystkie jej warianty, które występują w danej populacji.

Definiowanie zmiennej to czynność badacza polegająca na przypisaniu jej wartości.

Kryterium klasyfikacji:

• rodzaj wartości: zmienne jakościowe i ilościowe

• liczba wartości: zmienna wielowartościowa, dwuwartościowa

• budowa zbioru wartości: zmienne ciągłe, dyskretne

• intencjonalność: zmiennie niezależne, zależne

• siła oddziaływania na zmienną zależną: zmienne niezależne główne i uboczne

• kontorolowalność: zmienne zakłócające kontrolowane i niekontrolowane

Zmienne zależne to zmienne losowe, a więc takie, których rozkładu wartości w zbiorze badanych obiektów badacz nie może przewidzieć

Zmienne niezależne to zmienne ustalone, a więc takie, których rozkład wartości w zbiorze badanych obiektów ustala sam badacz.

Zmienne niezależne główne to te zmienne, które najsilniej działają na zmienną zależną.

Zmienne niezależne uboczne, to te zmienne, które słabiej działają na zmienną zależną.

Zmienna zakłócająca to taka zmienna niezależna, która osłabia lub zrywa związek między zmiennymi niezależnymi a zmienną zależną.

Zmienna zakłócająca niekontrolowana to zmienna, o której działaniu badacz nie wie lub wie, ale jej wartości nie uwzględnia.

Zmienna zakłócająca kontrolowana to zmienna, o której działaniu badacz wie i uwzględnia jej udział w badaniu.

Konceptualizacja- to wybór definicji teoretycznej zmiennej.

Operacjonalizacja – procedura przekładania teoretycznych definicji zmiennych na język badania poprzez dobieranie do nich wskaźników.

Wskaźnikiem zjawiska nieobserwowalnego N nazwiemy takie zjawisko obserwowalne W, którego wystąpienie pozwoli nam w sposób bezwyjątkowy i/lub z większym od przeciętnego prawdopodobieństwem stwierdzić, że zaszło zjawisko N.

Pomiar to przypisywanie badanym obiektom wartości zmiennych odzwierciedlających rzeczywiste stosunki między tymi obiektami.

Wyróżniane są 4 poziomy (skale) pomiarowe: nominalny, porządkowy, interwałowy(przedziałowy) oraz ilorazowy(stosunkowy).

Pomiar na poziomie nominalnym pozwala przypisać obiekty do kategorii, do której należą. Cechą tego pomiaru jest równoważność.

Pomiar na poziomie porządkowym pozwala na uporządkowanie badanych obiektów wg wielkości badanej zmiennej. Cechy tego pomiaru to równoważność oraz występowanie relacji porządku.

Pomiar na poziomie interwałowym pozwala na szacowanie różnicy pomiędzy wielkościami badanych zmiennych. Cechy tego pomiaru to równoważność ,występowanie relacji porządku, istnienie interwałów.

Pomiar na poziomie ilorazowym pozwala na szacowanie stosunków pomiędzy wielkościami badanych zmiennych. Cechy tego pomiaru to równoważność ,występowanie relacji porządku, istnienie interwałów oraz istnienie absolutnego zera.

Hipoteza- jest zdaniem wyprowadzonym z teorii, które odnosi się do warunków empirycznych pozwalających na zweryfikowanie teorii.

Hipoteza: służy weryfikacji empirycznej twierdzeń teoretycznych; zawiera zmienne obserwowalne; określa warunki, w których twierdzenie teoretyczne może zweryfikować się w świecie empirycznym; jest formułowana tylko w badaniach teoretycznych-weryfikacyjnych.

Pytanie badawcze jest to zdanie rozpoczynające się od partykuły pytajnej, które zawiera zmienne obserwowalne oraz algorytm poszukiwania odpowiedzi.

Pytanie badawcze musi: być konkretne, zawierać zmienne obserwowalne, określić stan lub związki między zmiennymi, zawierać informacje o operacjach które doprowadzą do uzyskania odp, być powiązane z celem badań oraz definicjami zmiennych, dotyczyć istotnych dla teorii lub praktyki zagadnień, ukierunkować badanie i jego etapy.

Pytanie dopełnienie jest zdaniem rozpoczynającym się od partykuły jak, ile, czym, dlaczego itd., które formułuje się w celu uzupełnienia brakującej wiedzy.

Pytanie rozstrzygnięcia to zdanie rozpoczynające się od partykuły „czy”, która formułuje się w celu rozstrzygnięcia kontrowersji teoretycznych lub praktycznych i/lub w celu zdobycia elementarnych informacji o badanych zmiennych.

Próbka badawcza to pobrany z populacji zbiór obiektów objętych badaniem.

Dobór losowy:

Kroki konieczne do losowego pobrania próbki z populacji: Zdefiniowanie populacji; Sporządzenie spisu elementów populacji; Zakodowanie(ponumerowanie) elementów populacji; Dokonanie losowania obiektów z populacji do próbki.

Losowanie- to metoda doboru badanych z populacji, zapewniająca wszystkim elementom populacji jednakową szansę dostania się do próbki.

Losowanie indywidualne nieograniczone- polega na dobieraniu pojedynczych elementów populacji do próbki za pomocą liczb losowych.

Losowanie indywidualne systematyczne polega na wybieraniu kolejnych elementów populacji w oparciu o wcześniej ustalony, stały algorytm, zwany odstępem losowania.

Losowanie warstwowe- polega na wydzielaniu ze względu na ostre kryterium warstw populacji, w obrębie których dokonuje się losowania indywidualnych obiektów. Podział populacji na warstwy musi być wyczerpujący i rozłączny, a liczebności warstw znane.

Losowanie grupowe polega na dobieraniu do próbki elementów skupionych w grupach, które powinny być wewnętrznie zróżnicowane pod względem szacowanej zmiennej, a między sobą podobne.

Losowanie wielostopniowe stanowi kombinację schematów losowania indywidualnego, grupowego i warstwowego. Podstawowe stopnie losowania to: podział populacji na warstwy, z nich losowanie grup, a z grup losowanie pojedynczych obiektów.

Dobór nielosowy:

Dobór nielosowy to taki sposób pobierania obiektów z populacji do próbki, którego błędu nie można oszacować. Nie jest wtedy znane prawdopodobieństwo, z jakim można wnioskować o populacji na podstawie badań próbki. Dobór nielosowy nie pozwala zatem przenosić wniosku z badania na populację.

Metody zbierania danych: a) jakościowych: wywiad, przeszukiwanie źródeł wtórnych, obserwacja etnograficzna; b)ilościowych: obserwacja ilościowa, ankieta, metody testowania (testy).

Wywiad to kierowana przez badacza rozmowa z osobą lub osobami badanymi.

Wywiad kompletnie kierowany: to rozmowa oparta na kwestionariuszu pytań oraz odpowiedzi do wyboru, służąca do pomiaru zmiennych ilościowych.

Wywiad mało kierowany to rozmowa, w której dominują wypowiedzi badanego na temat zainicjowany przez badacza.

Wywiad częściowo kierowany to rozmowa, w której badacz przerywa narracje badanego, zadając mu szczegółowe pytania.

Wywiad indywidualny to rozmowa badacza z jedną osobą badaną.

Wywiad grupowy: to rozmowa badacza z kilkoma badanymi jednocześnie.

Wywiad narracyjny to rozmowa, podczas której osoba badana opowiada historię swojego życia lub jego fragmentu z punktu widzenia jakiegoś kryterium.

Obserwacja etnograficzna jest metodą zbierania danych poprzez bezpośredni udział badacza w naturalnym środowisku społecznym.

Obserwacja jest ukryta, gdy badani nie wiedzą o roli, jaka pełni badacz. Obserwacja jest jawna, gdy badani wyrażają zgodę na jej prowadzenie. Obserwacja ta nazywa się etnograficzna, ponieważ badacz uczestniczy w codziennych, naturalnych rytuałach społeczności, która wytworzyła własną kulturę.

Źródła wtórne- to zastane przez badacza zbiory danych, będące materialnymi śladami ludzkiej działalności.

Obserwacja ilościowa- polega na rejestrowaniu przez badacza spsotrzeżeń i zamienianiu ich na liczby. Badacz przystępuje do obserwacji aktów zachowania badanych, zaopatrzony w uprzednio przygotowany arkusz obserwacji, na który nanosi dane obrazujące częstotliwość lub natężenie obserwowalnych zjawisk.

Ankieta jest metodą zbierania danych ilościowych, polegającą na zorganizowanym zadawaniu pytań osobom badanym, zamieszczonych w kwestionariuszu. Pytanie wraz z wariantami odpowiedzi stanowi pozycję kwestionariusza. Posługiwanie się ankietą jako metodą zbierania danych przebiega w dwóch etapach: przygotowanie kwestionariusza i przeprowadzenie pomiaru właściwego.

Rodzaje pytań zamkniętych: pytanie z wyborem, pytanie wprowadzające do pytania właściwego, pytanie ze skalą szacunkową trójstopniową, pytanie z ukryta opcją, pytanie z rangami, pyt ze skalą szacunkową Likerta, pyt ze skalą szacunkową czterostopniową.

Rodzaj kwestionariusza: audytoryjny(badacz rozdaje do wypełnienia arkusze grupie badanych); ustny( badacz zadaje pyt i sam zaznacza odp); telefoniczny(badacz prowadzi wywiad przez telefon); pocztowy.

Metody testowania podstawą jest pojęcie testu, który traktowany jest jako sprawdzian czynności psychicznych i osiągnięć szkolnych.

Test jest to obiektywny i wystandaryzowany sprawdzian, którego wynik jest wyrażony w postaci danych ilościowych na poziomie interwałowym. Metoda testowania umożliwia zbieranie danych opisujących osoby badane oraz aspekty ich działania na wymiarach reprezentujących zmienne nieobserwowalne, szacowane za pomocą testu.

Waldemar Dutkiewicz, str 14- 27

TYPY BADAŃ NAUKOWYCH

a) Badania podstawowe (poznawcze)

Mają one na celu wzbogacenie wiedzy danej dyscypliny przez formułowanie ogólnych praw naukowych. Prace magisterskie teoretyczne oparte na badaniach typu poznawczego, zawierają najczęściej zagadnienia dotyczące określonej teorii naukowej lub koncepcji. Zazwyczaj w prace te jest włączony element historyczny, który może ujmować zjawisko:

-rozwojowo (następstwo czasowe)

-genetycznie (proces poznania)

-historycznie (rozwój i geneza relacji podmiotowo- przedmiotowych )

W takich pracach przeprowadza się równocześnie ocenę krytyczną dotychczasowych punktów widzenia. To pozwala na ukazanie możliwości modyfikacji danej teorii przez zaproponowanie zmian. Prace teoretyczne mogą dotyczyć też zagadnień metodologicznych dyscypliny. Rezultatem badań poznawczych są najczęściej nowe twierdzenia lub teorie w dyscyplinie. W badaniach tego typu początkiem jest problem sformułowany na podstawie dotychczasowej wiedzy, a końcem- twierdzenia lub nowe teorie

Schemat badań typu poznawczego:

Postawienie problemu na podstawie

dotychczasowych uogólnień

↓

wyjaśnienie teoretyczne problemu

i postawienie nowych hipotez

↓

logiczna i empiryczna weryfikacja hipotez

↓

nowe uogólnienia, twierdzenia, nowe teorie

b) Badania stosowane

Umożliwiają sformułowanie wniosków, które mogą być wdrożone do praktyki w celu poprawy efektywności działania. Mogą one dotyczyć m.in. udoskonalenia metod nauczania i wych., nowych programów nauczania. Prace badawcze na potrzeby praktyki to najczęściej prace empiryczne. Wśród tych prac wyróżniamy prace deskryptywne, eksplanacyjne, replikacyjne.

*prace deskryptywne

W tych pracach dokonuje się opisu badanych faktów lub zjawisk pod kątem analizy ich struktury i mechanizmów ich funkcjonowania. Pyt problemowe zaczyna się od partykuły jaka?, jaki?, które?, itd. Na Zachodzie rezygnuje się z dążenia do ustalenia praw i budowania teorii na rzecz dokładnych i wiernych opisów zjawisk, procesów i zbiorowości społ. Ten typ badań nie spełnia warunków badań teoretycznych, ale też i war. badań praktycznych.

*prace eksplanacyjne

Dotyczą one badania związków i zależności przyczynowych między określonymi zjawiskami.

*prace replikacyjne

Noszą do pewnego stopnia charakter odtwórczy ze względu na to, że problem, który jest w nich podjęty, był już badany przez innych. Podejmowane badania albo rozszerzą zakres terytorialny uprzednich badań, albo wiążą się z innymi metodami ich przeprowadzenia. To próba znalezienia potwierdzenia lub różnic danego zjawiska na nowym terenie. Dobrze przeprowadzone badania replikacyjne przyczyniają się do rozszerzenia uprzednio sformułowanych wniosków bądź do nich modyfikacji. Są też źródłem nowych hipotez. W badaniach tych może być zmieniony teren badań i narzędzia, ale przeprowadza się je według takich samych reguł metodologicznych. W przypadku dokonania istotnych zmian wyniki nie mogą modyfikować wcześniej sformułowanych wniosków.

Schemat badań stosowanych:

postawienie problemu wynikającego z potrzeb praktyki

↓

przyjęcie określonych hipotez na podstawie dotychczasowych

teorii i wyników nadań empirycznych

↓

krytyka logiczna i weryfikacyjna danych teorii

↓

twierdzenie typu diagnostycznego, terapeutycznego

lub prognostycznego }przydatne w praktyce teorii

Diagnostycznymi nazywamy takie twierdzenia, które orzekają o istniejącym stanie faktycznym badanego zjawiska lub procesu społecznego

Terapeutycznym określamy twierdzenie, które daje odp. na pytanie: jak doprowadzić do określonych przekształceń lub zmian badanej rzeczywistości i jak zmiany te dokonują się

Prognostyczne to takie twierdzenia, które orzekają o przyszłych stanach badanych procesów lub zjawisk. Wyniki badań pozwalają określić tendencje rozwojowe w badanych zjawiskach i procesach

Badania teoretyczne i praktyczne są ze sobą powiązane. Jeżeli badania służą wyłącznie poznaniu, to noszą charakter teoretyczny; jeżeli natomiast wyniki badań stanowią podstawę do podejmowania określonych decyzji i przedsięwzięć kształtujących rozwój zjawisk, mówimy, że badania noszą charakter praktyczny.

Czynniki poznawcze mają na celu dążenie do wyjaśnienia faktów, a zastosowanie metody mają prowadzić do realizacji tego celu. Ostatecznym efektem działalności naukowej jest zwiększenie zakresu działań praktycznych opartych na wiedzy naukowej i rosnący stopień skuteczności tych działań.

c) Badania diagnostyczne

Mają na celu przede wszystkim stwierdzenie w interesującym nas wycinku rzeczywistości pewnych faktów, ustalenie cech i zasad ich funkcjonowania. Badania te wymagają dużej wiedzy ogólnej o tej klasie zjawisk, do jakiej klasyfikuje się interesujący nas przedmiot badań. Zdaniem S. Nowaka w badaniach tych niejednokrotne musimy formułować nowe hipotezy i wykrywać zależności między zjawiskami, niezależnie od tego, że punktem wyjścia tych badań było badanie struktury zjawiska. Dzięki temu na podstawie badań diagnostycznych można też prognozować.

d) Badania weryfikacyjne

W pracach mających na celu ustalenie zależności w obrębie zjawisk i procesów najczęściej stosuje się badania weryfikacyjne typu indukcyjnego (sprawozdawcze albo projektujące) lub redukcyjnego. Badania te pozwalają na ustalenie zależności między zmiennymi niezależnymi i zależnymi; punktem wyjścia są albo znane bliżej skutki (bez znajomości przyczyn) albo znane dokładnie przyczyny bez znajomości skutków

*typu indukcyjnego

Szukamy następstw dla znanych przyczyn. Określamy w nich zmienne zależne, które są wynikiem znanych zmiennych niezależnych, np. gdy zamierzamy ustalić w jakim stopniu różne czynniki wpływają na poprawę efektywności nauczania. Ten typ badań może być sprawozdawczy albo projektujący.

*typu redukcyjnego

Polega na ustaleniu, w jakim stopniu znane zmienne zależne wpływają na nieznane zmienne niezależne; znamy skutki, szukamy przyczyn.

Badania weryfikacyjne prowadzone są według określonej metodologii.

e) Badania przekrojowe (transwersalne)

To jednorazowe badania np. dzieci z różnych klas, w różnym wieku, odmiennej płci i z różnych środowisk. Na podstawie badań tego typu wnioskuje się niekiedy o procesach rozwojowych. Badania prowadzi się w grupach niezależnych, tzn. są to grupy wyodrębnione ze względu na jakąś cechę, ale w każdej grupie są to inni badani.

f) Badania ciągłe- podłużne (longitudinalne)

Opierają się na pomiarach tej samej próby dokonywanych przez dość długi okres czasu. Dziś o badaniach podłużnych mówimy wtedy, gdy przedmiotem badań są te same zjawiska w dłuższym okresie czasu. Muszą być spełnione 2 warunki: w każdym badaniu musi być pomiar przeprowadzony w taki sam sposób; muszą istnieć możliwości porównywania wyników badań ( ta sama technika opracowywania danych ).

Badania podłużne są rzadziej stosowane w pracach magisterskich (m.in. ze względu na ich pracochłonność). Badania stosuje się do ustalenia pewnych tendencji rozwojowych. Przeprowadza się je w grupach zależnych tzn. za każdym razem, kiedy przeprowadzane są badania, są to te same osoby.

Badania półciągłe (semilongitudinalne)

Są badaniami wielokrotnie powtarzanymi u tych samych osób przez pewien czas, krótszy jednak niż cały interesujący nas odcinek czasu. W ten sposób krzywe uzyskane dla jednej grupy uczniów są przedłużane przez krzywe uzyskane z badań innej już grupy uczniów. Przy zastosowaniu tej metody można kilkakrotnie skrócić czas badań, uzyskując efekt jak przy badaniach ciągłych. Badania rozpoczyna się w 3grupie niezależnych, tj. 7latków i 13latków. Przez 3 lata w grupach tych kontynuuje się badania (są to grupy zależne). Po 3 latach uzyskujemy wyniki, czyli został skrócony czas badań z 9 do 3 lat.

Badania mieszane

Stosowane, gdy w czasie badań ciągłych lub półciągłych osoby nie stawiają się na niektóre badania. Na ich miejsce w systemie badań mieszanych dobiera się osoby o podobnych cechach do tych, które nie wzięły udziału w badaniach. Ten rodzaj badań nie ma zastosowania w badaniach społecznych.

g) Badania synchroniczne

Oparte na jednorazowym pomiarze (obserwacji) :

*retrospekcja

Polega na odtworzeniu przebiegu procesów indywidualnych (jednostkowe biografie) lub grupowych. Opierać się może na źródłach zastanych (listy, dokumenty) lub źródłach wywołanych (np. autobiografie zamówione przez badacza).

*rekonstrukcja

Polega na zgromadzeniu różnych dostępnych źródeł na temat zmian, które zaszły w różnym czasie w strukturze badanych przez nas i interesujących nas jednostek, grup, stowarzyszeń. Rekonstrukcje stosuje się dla wyjaśnienia stanu aktualnego i w celu badania trendów rozwojowych pozwalających przewidywać przyszły stan analizowanego zjawiska.

*obserwacje obiektów o przyspieszonej / zwolnionej dynamice zmian

Opierają się na założeniu, że do badań wybieramy takie obiekty (zjawiska), które mają większą niż przeciętna (lub mniejsza) dynamikę zmian. Badania te mają na celu ocenę procesów, wyjaśnienie ich genezy, struktury różnic między obiektami o zwolnionej lub przyśpieszonej dynamice.

*podejście typologiczne

Dynamikę można zaobserwować przez zestawienie cech porównawczych grup ekstremalnych, np. szybkiego i wolnego rozwoju. Podejście to pozwala na wykorzystanie dotychczasowego stanu wiedzy na temat interesujących nas zjawisk.

*badania przekrojowe (transwersalne)

Oparte są na jednoczesnym, jednorazowym pomiarze zbiorowości generalnej lub pobranej z niej próby losowej. Przykładem mogą być badania nad dojrzałością szkolną dzieci z różnych środowisk.

*porównania międzypokoleniowe oparte na:

-zestawieniu statusu społ. i kulturalnego dzieci ze statusem pokolenia rodziców, dziadków

-analizie samooceny awansu międzypokoleniowego

Badania międzypokoleniowe- porównanie dotyczy często 2pokoleń- dotyczą ruchliwości międzypokoleniowej. W badaniach porównawczych mogą być realizowane tylko wtedy, gdy używane w wielu porównywalnych badaniach pojęcia zmiennej (ich cech) będą miały jednoznaczny lub zbliżony sens teoretyczny i empiryczny.

h) Badania asynchroniczne

Oparte przynajmniej na dwukrotnym pomiarze:

*eksperyment naturalny

Jest procedurą badawczą zawierającą przynajmniej dwa pomiary w różnych momentach czasowych. Jest wiele autorów definicji eksperymentu (W. Zaczyński, M. Łobocki, A. Sułka). Zdaniem A. Sułki „eksperyment to powtarzalny zabieg polegający na planowanej zmianie przez badacza jednych czynników w badanej sytuacji, przy równoczesnej kontroli innych czynników, podjęty w celu uzyskania w drodze obserwacji odpowiedzi na pytania o skutki tej zmiany.” Niezależnie od przyjętej definicji ten typ badań ma istotne cechy, które występują w każdym eksperymencie. Do nich J. Brzeziński zalicza: manipulowanie co najmniej jedną zmienną niezależną- główną, kontrolowanie zmiennych niezależnych ubocznych, minimalizowanie wpływów zmiennych niezależnych- zakłócających na zmienną zależną, dokonanie pomiaru zmiennej zależnej spowodowanej przez zmienne niezależne główne.

* porównywanie zamierzeń z ich późniejszą realizacją (losami)

Jest zbliżone do badań podłużnych. Opiera się przynajmniej na dwóch pomiarach

- pomiarze zamierzeń pewnej zbiorowości z danego terytorium

- pomiarze cech zbiorowości odpowiednio starszej na tym samym terenie. Badanie przeprowadza się w grupach niezależnych.

* powtórna monografia

Czyli powtórne studium tej samej instytucji. Procedura zbliżona do podejścia typologicznego, bowiem jest to analiza zmian w czasie. W powtórnej monografii powinny być zachowane takie same warunki badania jak w monografii pierwszej. Monograficzne badania terenowe są opisem polegającym na szczegółowym wyodrębnieniu cech i elementów zjawiska oraz scharakteryzowaniu ich funkcjonowania i zmian pod wpływem różnych czynników.

* badania panelowe

To obserwacja dokonywana w odstępach czasu, koncentrująca się na powiązaniu ze sobą zmiennych, dokonywanej na tych samych jednostkach, znajdujących się w naturalnych warunkach. Badania nie mogą być anonimowe. Pomiar przeprowadza się tymi samymi narzędziami na tej samej próbie w celu ustalenie zmian. Panel stosuje się, gdy jesteśmy zainteresowanie nie tylko zmianami zachodzącymi w zbiorowości, ale chcemy przeprowadzić pogłębione badania jednostek o określonych cechach, które uległy zmianom bądź nie. Ponadto można ocenić ile było zmian i dlaczego one wystąpiły. Badania musza być przeprowadzone przynajmniej w dwóch momentach czasowych.

i) badania kompleksowe

O kompleksie spraw mówimy wtedy, gdy rejestrujemy różne formy działalności pod różnymi względami. Przedmiotem badań jest całość nie całkiem spójna, cechy nie są jednorodne, nie jest to system.

O kompleksie badań mówimy wtedy, gdy to samo zagadnienie badane jest z wykorzystaniem różnych metod i technik badań, np. przez obserwację. Techniki i metody wzajemnie się uzupełniają. W badaniach kompleksowych zespołowych brak jest wzorów skutecznego działania i interdyscyplinaryzacji. Kilka zasad obowiązujących w tych badaniach to:

- badania kompleksowe maja zawsze charakter empiryczny;

- musi być bardzo dokładny opis stosowanej procedury, w badaniach tych jest pewne nowatorstwo, dokładne dokumentowanie wszystkich informacji, wszystkie procedury badawcze powinny być do sprawdzenia;

- zachodzi konieczność koordynowania badan przez instytut czy zakład placówki naukowej;

-zastosowanie odpowiedniego pomiaru;

- najczęściej oprócz prostych charakterystyk liczbowych stosuje się analizy mające na celu ustalenie związków pomiędzy zmiennymi i zbiorami zmiennych;

- organizatorzy badan kompleksowych ponoszą dużą odpowiedzialność nie tylko w zakresie koncepcji syntezy badań, ale również odpowiadają za dyscyplinę czasową, metodyczną i merytoryczną.

j) badania przyczynkarskie

Dotyczą wąskiego zakresu zjawisk i nie rozwiązują one problemu w sposób kompleksowy. Ograniczone są do wąskiej próby, np. grupy uczniów jednej szkoły i prowadzone z użyciem nielicznych tylko metod i technik badawczych. Badania mogą mieć na celu, np. przegląd literatury naukowej dotyczącej interesującego problemu.