2. Prawo międzynarodowe a prawo wewnętrzne /na przykładzie Konstytucji RP/

Są dwie teorie, które określają wzajemną relację prawa międzynarodowego do wewnętrznego. Te teorie to monistyczna i dualistyczna.

1. Monizm - prawo międzynarodowe i prawo wewnętrzne tworzą jeden system prawny, w którym normy pozostają względem siebie w porządku hierarchicznym. W zależności od sposobu ustalenia hierarchii miedzy normami wyróżnia się monizm z prymatem prawa wewnętrznego i monizm z prymatem prawa międzynarodowego:

• Monizm z prymatem prawa wewnętrznego (Hegel) -PM zewnętrzne prawo państwowe, podporządkowane państwu i niezdolne do krępowania jego działań,

• Monizm z prymatem prawa międzynarodowego (H. Kelsen) - wszystkie istniejące normy prawne stanowią jedność, w obrębie której PM jest wyższym porządkiem prawnym w stosunku do każdego porządku krajowego (PM ogranicza swobodę działania państwa)

• teza ta jest sprzeczna z praktyka międzynarodową. Można wskazać normy PM i PW, które nie pozostają ze sobą w żadnym związku a zasady stosunków międzypaństwowych nie muszą mieć bezpośrednich konsekwencji dla osób fizycznych.

1. Dualizm - PM i PW stanowią dwa całkowicie odrębne systemy różniące się między sobą przedmiotem regulacji i źródłami. Ani normy PW nie mogą być wyprowadzane z prawa międzynarodowego, ani też odwrotnie. Normy PM mogą uzyskać moc obowiązującą w porządku wewnętrznym w drodze transformacji:

• zwykłej – każda ratyfikowana umowa wydawana jest w dzienniku urzędowym

• generalnej – ogólna klauzula (z reguły w konstytucji) o włączaniu do prawa wewnętrznego wszystkich norm, które wiążą państwo)

Stosunek PM do PW nie jest regulowany normą PM. Jednak państwa nie mogą uznać wyższości pw. Istnieje obowiązek przestrzegania umów międzynarodowych (art. 9 Konstytucji RP). Państwa mogą przekazywać organizacjom o charakterze integracyjnym uprawnienia do stanowienia prawa, które stosowane jest bezpośrednio w wewnętrznym porządku prawnym państw członkowskich.

W Konstytucji RP:

W art. 87 Konstytucja wymienia „ratyfikowane umowy międzynarodowe” jako jedno ze źródeł powszechnie obowiązującego prawa. Art. 89 ust. 1 określa katalog umów, których ratyfikacja i wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie;

• pokój, sojusz, układ polityczny/wojskowy

• wolności/prawa/obowiązki obywatelskie określone w Konstytucji

• członkowstwo w organizacjach

• obciążenie znaczne pod względem finansowym

• spraw regulowanych ustawowo/gdy Konstytucja w danej sprawie wymaga ustawy

Art. 91 Konstytucji RP określa relacje między prawem wewnętrznym a międzynarodowym:

• Ratyfikowane umowy międzynarodowe staja się elementem krajowego porządku i są stosowane bezpośrednio, ale są niższe od ustawy

• umowy międzynarodowe ratyfikowane na podstawie zgody wyrażonej w ustawie w przypadku ich z ustawą pierwszeństwo ma postanowienie umowy.

• jeżeli Polska stanie się członkiem organizacji, która ma kompetencje do stanowienia prawa, prawo to będzie miało pierwszeństwo nad ustawodawstwem polskim.

2. Podmiotowość w prawie międzynarodowym / istota podmiotowości

Pojęcie:

• Brak jednoznacznego wskazania sposobów nabywania podmiotowości w aktach międzynarodowych

• Podmiot musi się legitymować zdolnością do czynności prawnych, czyli zdolnością do nabywania, posiadania i zbywania praw i obowiązków oraz zdolnością do podejmowania i utrzymywania stosunków międzynarodowych

• Suwerenność nie warunkuje podmiotowości (suwerenne podmioty – np. państwa, Stolica Apostolska - mają podmiotowość pierwotną), ale decyduje o zakresie jej nabycia – podmioty niesuwerenne otrzymują podmiotowość poprzez jej uznanie/nadanie (podmiotowość wtórna – np. organizacje międzynarodowe)

• To, że ktoś jest uczestnikiem stosunków międzynarodowych nie oznacza, że jest podmiotem pm

Katalog podmiotów pm

• Państwa: jednolite, związkowe - jest to pierwotny podmiot prawa międzynarodowego, posiada ius tractatus, ius legationis (delegowania przedstawicieli), składa się z 3 elementów:

• Ludności – osiadłej, podlegającej władzy państwa

• Terytorium – wydzielone granice lądowe, powietrzne, wnętrze ziemi, ewentualnie morskie, jednostki pływające i latające pod jego banderą

• Efektywnej władzy najwyższej – zdolność do samodzielnego i niezależnego działania w sprawach wewnętrznych i zewnętrznych

• Neutralne - przyjęcie trwałej neutralności powoduje pewne ograniczenia zdolności do czynności prawnych w płaszczyźnie międzynarodowej. Państwo takie w zamian za uzyskana gwarancję niepodległości i integralności terytorialnej zobowiązuje się nie używać siły zbrojnej przeciwko innym państwom i nie mieszać się do istniejących konfliktów (Szwajcaria i Austria)

• Organizacje rządowe

• powstałe na podstawie umowy międzynarodowej wielostronnej,

• zakres podmiotowości zależny od tej umowy, muszą być zdolne do działania w jakiejś płaszczyźnie międzynarodowej do nabywania praw i zaciągania obowiązków międzynarodowych

• Pozarządowe – jedynie uczestnik stosunków międzynarodowych, nie podmiot pm

• Naród walczący o niepodległość:

• „Wszystkie narody mają prawo do samostanowienia” Deklaracja ONZ z 1960r.

• Musi wytworzyć zręby organów zdolnych do reprezentowania go w stosunkach międzynarodowych

• Musi realizować prawo do samostanowienia

• Musi być uznany przez społeczność międzynarodową

• Dawniej narody skolonizowane, obecnie Palestyna, ale nie Katalonia (chociaż ma swoje organy)

• Na prawo do samostanowienia nie mają prawa powołać się te ludy które żyją w państwie, które ich prawa respektuje (ograniczeniem samostanowienia narodów jest zasada integralności terytorialnej państw, samostanowienie narodów nie pociąga za sobą prawa do secesji grup etnicznych).

• Powstańcy i strona wojująca:

• Obecnie niestosowana instytucja, bo prawo międzynarodowe można stosować do konfliktów wewnętrznych danego państwa

• Zbrojna walka przeciwko legalnej władzy

• Niesuwerenne organizacje terytorialne

• Państwa zależne - podmioty, których zdolność do działania w stosunkach międzynarodowych jest ograniczona na rzecz innych państw

• Protektorat – Bhutan (Indie)

• Państwa wasalne – dodatkowo uiszczają daninę (do niedawna Andora)

• Minipaństwa – w zasadzie protektoraty, charakteryzują się niewielkim terytorium i liczbą ludności, dlatego taka sytuacja jest dla nich korzystna (Monako - Francja, San Marino - Włochy, Liechtenstein - Szwajcaria, Andora – Francja i Hiszpania)

• Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża

• Częściowa podmiotowość – zawiera porozumienia z państwami, prowadzi mediacje miedzy rządami w sprawach jeńców

• Status obserwatora ONZ

• Podmioty sui generis:

• Suwerenny Zakon Kawalerów Maltańskich

• Siedziba w Rzymie

• Niezależny od innych podmiotów (w tym od Stolicy Apostolskiej)

• Specyficzna struktura władzy z Wielkim Mistrzem na czele i członkowstwo (kryterium: urodzenie i kasa)

• Podmiotowość zwyczajowa - IX-XVIII mieli terytorium

• Stolica Apostolska

• Jest to kuria rzymska i papież

• Nie jest tożsame z państwem Watykan, pomimo tożsamości władzy (pozostałość po kasacji państwa kościelnego 1870)

• Nie występują razem jako strony, wiec czasem przyjmuje się, ze to 1 podmiot pod 2 postaciami

• Brytyjska Wspólnota Narodów

• szczególna forma stosunków i więzi łączących państwa wchodzące dawniej w skład imperium brytyjskiego (głownie więzi ekonomiczne)

• wszystkie uznają monarchę brytyjskiego za głowę państwa lub głowę Wspólnoty

• Wspólnota Niepodległych Państw

• W skład wchodzi większość państw należących wcześniej do ZSRR, mogą należeć też inne

• Porozumienie niezależnych państw, przestrzegających praw człowieka, mniejszości, zajmuje się współpracą polityczną, gospodarczą i problemami bezpieczeństwa międzynarodowego.

• Sporna podmiotowość osób fizycznych i prawnych

• Według różnych poglądów mają, mają częściową, nie maja podmiotowości

• MTS domyślnie stwierdził, że osoby prawne nie mają podmiotowości (nie ma jurysdykcji w sprawach Anglo-Iranian Oil Company i Barcelona Traction)

• Osoby fizyczne odpowiadają za zbrodnie międzynarodowe, mają prawo petycji, mogą wejść w spór z państwem przed sądem międzynarodowym

2. Zdolność prawna i zdolność do działania podmiotów prawa międzynarodowego

Podmiotowość prawnomiędzynarodowa składa się ze zdolności prawnej i zdolności do działania (do czynności prawnych).

Zdolność prawna oznacza zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków w sferze prawa międzynarodowego, czyli muszą istnieć jakieś normy prawa międzynarodowego które w sposób bezpośredni nakładają obowiązki i uprawnienia na jakiś podmiot, normy adresowane do takiego podmiotu, posiadanie zdolności prawnej nie jest jednoznaczne z byciem podmiotem prawa międzynarodowego

Zdolność do działania pierwotnie rozumiano jako wyłącznie zdolność do tworzenia prawa międzynarodowego. Obecnie rozumiana jako zdolność do wywoływania skutków prawnych poprzez własne działania, tradycyjnie składa się z 4 elementów:

1. Zdolność traktatowa

2. Prawo legacji (wysyłanie własnych przedstawicieli dyplomatycznych oraz do przyjmowania obcych)

3. Zdolność dochodzenia własnych roszczeń przed organami międzynarodowymi

4. Zdolność ponoszenia odpowiedzialności.

W praktyce te 4 elementy występują w pełni tylko w odniesieniu do państw. Ich istnienie oznaczać będzie istnienie samowładności, pozostałe podmioty mają zdolność do działania ograniczoną, mogą występować wszystkie elementy, ale ograniczone.

Aby być podmiotem PM trzeba mieć zdolność prawną oraz przynajmniej ograniczoną zdolność do działania, nie jest wymagane istnienie wszystkich elementów. Wystarcza niektóre elementy. W konsekwencji można powiedzieć, że PM zna podmioty pierwotne (następstwo suwerenności – np. państwa) i wtórne (nadanie/uznanie podmiotowości).

2. Sankcje w prawie międzynarodowym (pojecie, istota, klasyfikacja)

Za sankcje uznaje się negatywna reakcję społeczności międzynarodowej, z jaka spotyka się państwo naruszające normy prawa międzynarodowego. Jako że normy są tworzone i wykonywane przez państwa, do nich należy stosowanie przymusu.

Sankcje dzielą się na indywidualne, czyli zastosowane z inicjatywy własnej państwa, oraz na kolektywne podejmowane z decyzji organu międzynarodowego. Według kryterium, u podstaw którego leży poziom zorganizowania dzieli się sankcje na zorganizowane lub niezorganizowane.

Do sankcji niezorganizowanych zaliczają się sankcje socjologiczne, czyli reakcje opinii publicznej i odwet w postaci zawieszenia świadczeń, zastosowanie środków socjalnych (np. odstąpienie od wykonywania jakichś zobowiązań). Możliwość odwetu ma znaczenie prewencyjne. Nie są one przewidziane w umowie, ale sygnatariusze liczą się z ich istnieniem.

Zorganizowane są wyraźnie przewidziane w umowach. Zaliczają się do nich:

• Sankcje organizacyjne – dotyczące dalszej współpracy (wykluczenie, zawieszenie)

• Sankcje korygujące – dzięki nim koryguje się/usuwa skutki naruszeń umowy (np. pozbawienie oczekiwanych korzyści)

• Środki przymusu bezpośredniego – stosowane przy naruszeniu zakazu groźby użycia iły lub jej użycia.

2. Źródła prawa międzynarodowego według art. 38 Statutu MTSu

   Artykuł 38 Statutu MTS wskazuje, iż Trybunał orzeka na podstawie prawa międzynarodowego. Poprzez zastosowanie wykładni rozszerzającej lub funkcjonalnej uważa się, że wskazuje źródła prawa międzynarodowego. Ustęp pierwszy wymienia: konwencje międzynarodowe, zwyczaj międzynarodowy, zasady ogólne prawa uznane przez narody cywilizowane, wyroki sądowe oraz doktrynę. Przyjmuje się, że źródła prawa międzynarodowego jako takie to umowy oraz zwyczaj. Zasady ogólne wraz z doktryną i orzecznictwem stosuje się pomocniczo, jako wskazówkę interpretacyjną, nie mogą więc stanowić samodzielnej podstawy do wyrokowania.

   Orzeczenia nie mogą jej stanowić, ponieważ według art. 59 Statutu wyrok wiąże jedynie strony biorące udział w sporze odnośnie jedynie tego sporu. W prawie międzynarodowym nie istnieje precedens prawotwórczy.

   Za zasady ogólne prawa uznaje się uniwersalne zasady występujące w porządkach wewnętrznych państw (przykładowo audiatur et altera pars, nemo plus iuris in alium transfere potest quam ipse habet). Pojęcie „narodu cywilizowanego” jest archaizmem i pojawia się jedynie dlatego, że przepisy MTS w dużej mierze były przejmowane ze Statutu Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej z lat 20. XX w., gdzie rozróżnienie to ma swoją podstawę w kolonializmie.

   MTS może również orzekać na podstawie uchwał organów organizacji międzynarodowych. Nie są one wymienione w przepisie, ale utrzymuje się, że zawierają się w pojęciu umów międzynarodowych, gdyż organizacje i różne ich uprawnienia wynikają z woli państw wyrażonej w traktatach.

   Ustęp drugi tego przepisu pozwala sądzić ex bono et aequo (z tego co słuszne i dobre), jednak jedynie jeśli strony wyrażą na to zgodę. W praktyce nie zdarzyło się zastosowanie tego rozwiązania.

3. Zwyczaj międzynarodowy

Jest źródłem prawa międzynarodowego. Składają się na niego dwa elementy: usus – powszechna praktyka oraz opinio iuris – przeświadczenie, że ta praktyka ma moc prawotwórczą (jeśli nie ma tego elementu jest to norma kurtuazji międzynarodowej). Praktyka ta musi spełniać pewne warunki. Po pierwsze musi być powszechna. Oznacza to, że państwa aktywne w danej dziedzinie stosunków międzynarodowych muszą wyrazić zgodę na tę praktykę. Pozostałe państwa nie mogą wyrazić sprzeciwu jej dotyczącego. Brak sprzeciwu przejawia się albo w zgodzie na nią albo w milczącej zgodzie (tacitus consensus). Za kolejną cechę praktyki uznaje się jednolitość, stałość powtarzalność, w okresie dawniejszym długotrwałość, a obecnie, gdy stosunki międzynarodowe są bardziej dynamiczne – wielokrotność. Rozumie się przez to, iż zachowanie podmiotów prawa międzynarodowego odznacza się podobieństwem w analogicznych sytuacjach. Mogą występować pewne odstępstwa od konsekwentnych działań (incydenty), ale postępowanie podmiotów ma być ogólnie zgodne. Nie może być przerwana przez Inną długotrwałą praktyką, czyli gdy nie doszło do desuetudo.

Istnieją jednakże wyjątki:

• Persistant objector – jedno bądź nieznaczna ilość państw nie zgadza się na uznanie zachowania za zwyczaj, jest trwałym i konsekwentnym oponentem. W wyniku tego nie stosuje się zwyczaju wobec niego (co nie wpływa na stosowanie go w relacjach pomiędzy innymi podmiotami)

• Zwyczaj dwustronny lub niewielu państw – praktykę uznaje się za wiążącą jedynie te państwa, MTS uznaje jego istnienie poprzez odniesienie się do zasady mówiącej, że to co nie jest zabronione jest dozwolone; jeśli wykształci się pomiędzy większa ilością państw danego regionu mamy do czynienia ze zwyczajem regionalnym; np. prawo przejścia nieustalone w umowie.

• Instant custom – natychmiastowy zwyczaj wykształcony w związku z jednokrotnym zachowaniem bądź deklaracją zaaprobowanymi przez pozostałych uczestników stosunków międzynarodowych.

11. Pojecie i rodzaje umów międzynarodowych

• Zgodne oświadczenie woli – musi dojść do konsensusu, nie może być narzucone siłą, dobrowolne, które wywołuje skutki prawne

• podmiotów prawa międzynarodowego - nie tylko miedzy państwami

• Forma pisemna lub ustna – pisemna dla pewności prawa, łatwiej ocenić czy zawarto umowę i jej treść; przy ustnych nie można dochodzić ich realizacji na gruncie Konwencji Wiedeńskiej

• Jeden lub więcej aktów

• Może mieć szczególną nazwę (konstytucja, konwencja…) lub jej nie mieć w ogóle

• Prawo wewnętrzne nie jest stosowane do umów międzynarodowych, nie można na nie się powoływać (chyba, że doszło do naruszenia konstytutywnej zasady danego państwa lub niezgodność była oczywista)

• Musi być zgodna z wymogami prawa międzynarodowego, także jej interpretacja

Kryteria klasyfikacyjne:

1. Treści (dość niepewne) – nie da się sformułować wyczerpującego katalogu umów z uwagi na ich treść, mamy ciągle nowe dziedziny współpracy, niektóre umowy maja także charakter mieszany z uwagi na treść (i nie można ich jednoznacznie zakwalifikować).

• Polityczne – najstarsze historycznie, które to umowy stanowią katalog niezwykle obszerny umów międzynarodowych (pokoju, przymierza, sojusznicze, przyjaźni)

• Gospodarcze (płatnicze, handlowe itd.)

• o ochronie praw człowieka (ich cecha szczególna jest to, że normy międzynarodowego prawa praw człowieka są adresowane często bezpośrednio do osób fizycznych (powszechna deklaracja praw człowieka – choć pamiętać, że to rezolucja ONZ - , Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka, mające charakter uniwersalny, tez Konwencja praw dziecka, Konwencja o ochronie Praw Człowieka (Rady Europy)

• o ochronie środowiska naturalnego

• Statuty organizacji międzynarodowych (rządowych), to są umowy, ale one tworzą nowy byt (traktaty, karty, pakty, statuty itd.)

1. Kryterium różnych formalno – prawnych cech (taje podstawę do tego, że można każdą umowę zakwalifikować, jest wyczerpujące)

• ze względu na ilość stron umowy

• umowy bilateralne - dwustronne

• umowy multilateralne - wielostronne

• ze względu na sposób przystąpienia do umowy państw trzecich:

• wielostronne otwarte - zawierają klauzule dopuszczającą inne państwa bez zgody dotychczasowych kontrahentów

• wielostronne zamknięte - wymagana zgoda kontrahentów

• półotwarte - otwarte tylko dla określonej grupy państw np. umowy regionalne lub państwa, które spełnią podane warunki (Karta NZ)

• ze względu na organ występujący jako strona:

• umowy państwowe - głowa państwa; w szczególności traktaty pokoju, układy o przyjaźni, współpracy i wzajemnej pomocy

• umowy rządowe - zatwierdzenie przez Radę Ministrów (premiera)

• umowy resortowe - przedmiot właściwy dla jednego ministra, nie są ani państwowe, ani resortowe

11. Etapy zawierania umowy międzynarodowej

Procedura zawierania umów:

1. Uzgodnienia treści

• Bilateralne (lub o niewielkiej liczbie stron ze względów praktycznych): wymiana not/rokowania lub negocjacje o charakterze wieloetapowym lub nie,

• Multilateralne: konferencje pełnomocników,

• Treść ustalana zgodą 2/3 państw, chyba że ustalą inną większość,

• Przyjęcie na konferencji zwołanej zwykle pod auspicjami organizacji międzynarodowej.

1. Parafowanie

• nie jest to element konieczny,

• potwierdza jedynie autentyczność ustalonego tekstu,

• położenie paraf pełnomocników państw pod umową jest równoznaczne z jej uzgodnieniem (nie można zmieniać treści).

1. podpisanie

• jeśli umowa nie zawiera klauzuli ratyfikacyjnej lub ratyfikacja nie leżała w zamiarze stron, to uzyskuje od tego momentu moc wiążącą (tryb prosty) – nie oznacza to, że od tego momentu wchodzi w życie.

Pełnomocnictwa do podpisania nie potrzebują: prezydent, prezes rady ministrów, minister spraw zagranicznych, ponadto do przyjęcia tekstu umowy: szef misji dyplomatycznej (umowa z państwem przyjmującym), przedstawiciel akredytowany przez państwo przy organizacji międzynarodowej (dotyczące danej konferencji/organizacji/organu). Jeśli osoba nieupoważniona do tego podpisze umowę, to państwo może ją uznać i wówczas staje się stroną.

1. Ratyfikacja – zatwierdzenie umowy przez głowę państwa; czasem może być dokonana jedynie za zgodą parlamentu (jak parlament wyrazi zgodę, to prezydent nie musi ratyfikować!).

2. Wymiana dokumentów ratyfikacyjnych – jeśli stronami jest niewielka liczba podmiotów to dokument ratyfikacyjny trafia do stron, jeśli jest ich wiele to są składane u depozytariusza (zwykle państwu, na którego obszarze podpisano umowę; jeśli na konferencji organizacji międzynarodowej to do odpowiedniego jej organu).

3. Wejście w życie – wraz z podpisaniem/wymiana dokumentów ratyfikacyjnych/w terminie przewidzianym przez umowę.

4. Rejestracja w Zbiorze Traktatów /narodów Zjednoczonych (nie jest konieczna, ale bez tego strony nie mogą się na nią powołać przez organami ONZ).

11. Ratyfikacja umowy w świetle prawa międzynarodowego i prawa polskiego

Ratyfikacja – zatwierdzenie traktatu przez głowę państwa, przy czym zgoda na niektóre z nich musi być udzielna w ustawie. W nielicznych państwach ratyfikacji dokonuje parlament (Meksyk) lub lud w referendum w odniesieniu do ważniejszych traktatów (Szwajcaria).

Odnosi się do umów zawieranych w trybie złożonym (tryb prosty – skutki prawne od podpisania lub zatwierdzenia).

Od podpisania do ratyfikowania dopuszczalne jest także tymczasowe stosowanie postanowień umowy, jeśli obie strony się na to zgodzą (w przypadku nagłej sytuacji albo już wtedy, gdy strony wiedzą, że do wyrażenia ostatecznej zgody przez parlament nie dojdzie). . Z obowiązku przestrzegania dobrej wiary wynika, że po podpisaniu umowy państwa powinny bowiem powstrzymywać się od wszelkich czynności, które mogłyby utrudnić lub uniemożliwić wykonanie umowy po jej ratyfikacji.

Klauzule ratyfikacyjne – w treści umowy, w przepisach końcowych, zaznacza się , że dana umowa podlega ratyfikacji. Umowy, w których brak klauzuli, dochodzą do skutku po zatwierdzeniu. zgoda państwa na związanie się umową następuje w drodze ratyfikacji, jeśli:

• umowa to przewiduje

• w inny sposób można ustalić, że państwa zgodziły się, aby umowa podlegała ratyfikacji

• przedstawiciel państwa podpisał umowę z zastrzeżeniem ratyfikacji

• zamiar podpisania umowy z zastrzeżeniem ratyfikacji wynika z pełnomocnictw przedstawiciela lub zamiar ten został wyrażony w czasie negocjacji

klauzule o ratyfikacji lub zatwierdzeniu – jeśli umowa podlega w jednym państwie ratyfikacji, a w innym zatwierdzeniu, to wówczas zamieszcza się klauzulę o przyjęciu zgodnie z prawem każdej umawiającej się strony

Skutki braku ratyfikacji: oznacza to, że umowa nie została zawarta. Może zostać uznane za akt nieprzyjazny/niewłaściwy, ale jest to dozwolone.

Wymiana dokumentów ratyfikacyjnych – formalne powiadomienie sygnatariuszy o dokonaniu ratyfikacji. Dokument opatrzony pieczęcią państwową, podpisem głowy państwa i ministra spraw zagranicznych. Przy bilateralnych – na spotkaniu przedstawicieli, przy multilateralnych składane są u depozytariusza (z reguły państwo, na terytorium którego podpisano umowę; jeśli umowa podpisana na konferencji zwołanej przez ONZ lub inną org. międz. – depozytariuszem Sekretariat ONZ lub innej organizacji). Jeśli w umowie brak postanowienia o dacie wejścia w życie, przyjmuje się, że umowa wchodzi w życie w dniu dojścia jej do skutku (w dniu wymiany dokumentów ratyfikacyjnych).

Nie podlegają ratyfikacji:

• deklaracje o treści politycznej

• umowy resortowe/administracyjne zawierane przez ministerstwa. odpowiednie urzędy,

• umowy zawierane przez dowódców wojskowych w czasie wojny

• umowy rządowe (zatwierdzenie Rady Ministrów)

Ratyfikacja według prawa polskiego:

Zgodnie z postanowieniami art. 133 Konstytucji RP z 1997 roku:

• to Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej ratyfikuje (na wniosek premiera) i wypowiada umowy międzynarodowe, o czy zawiadamia Sejm i Senat

• Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej przed ratyfikowaniem umowy międzynarodowej może zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie jej zgodności z Konstytucją

• Ustawa z 14 kwietnia 2000 r. o umowach m. określa zasady oraz tryb zawierania, ratyfikacji, zatwierdzania, ogłaszania, wykonywania, wypowiadania i zmian zakresu obowiązywania umów międzynarodowych,

• w Polsce umowy państwowe podlegają ratyfikacji przez Prezydenta RP, za zgodą parlamentu lub zgodnie z wiążącym referendum dotyczące

• pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,

• wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,

• członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,

• znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,

• spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy.

• nie wymagają ratyfikacji: umowy rządowe – zatwierdza Rada Ministrów; umowy resortowe – Prezes Rady Ministrów lub Rada Ministrów

11. Zakres podmiotowy i przedmiotowy obowiązywania umowy międzynarodowej

Przyjmuje się zasadę, że traktat wiąże jego strony i nie wpływa na sytuację prawną innych państw bez jego zgody. Niekiedy jednak z pewnych postanowień modyfikuje się ich sytuacje prawną:

• umowy nadające prawa państwom trzecim:

• Zgoda państw jest domniemana

• Państwo nie może się domagać wykonania takiego prawa, chyba że umowa stanowi inaczej,

• umowy nakładające obowiązki dola państw trzecich.:

• Nie mogą powstać bez zgody tego państwa – wyraźnej, na piśmie

• Wyjątek : państwo agresor

Umowa wiąże każde państwo w odniesieniu do całego terytorium, chyba, że umowa postanawia inaczej, obowiązuje całość umowy, chyba że państwa zgłoszą zastrzeżenia.

Zastrzeżenia

• jest to przyjecie zobowiązań zawartych w umowie z wyłączeniem postanowień o mniejszym znaczeniu.

• Dokonywane są najpóźniej przy podpisywaniu ratyfikacji lub przy przystąpieniu do umowy.

• Możliwe jako wykluczenie (niestosowanie) lub modyfikacja (inna interpretacja).

• Służą rozwijaniu współpracy międzynarodowej.

• Są dopuszczalne pod warunkiem zgodności zastrzeżenia z celem i przedmiotem traktatu, gdy nie są zakazane przez dany traktat, gdy zastrzeżenie jest poza zakresem zastrzeżeń, które nie mogą być dokonywane.

• Nie muszą być zostać zaakceptowane przez inne państwa, chyba że traktat stanowi inaczej – jeśli to akt organizacji to zastrzeżenie musi być zatwierdzone przez odpowiedni organ.

• Przyjęcie – gdy co najmniej jedna ze stron się zgodzi (wyraźnie/milcząco) w ciągu roku.

• Odrzucenie - nie stosuje się przepisów objętych zastrzeżeniem (czyli tak jakby je zrobiono de facto; sprzeciw zwykły) lub umowa nie chodzi w życie (sprzeciw kwalifikowany).

• Forma: akt jednostronny, zakomunikowane pisemnie stronom i potencjalnym stronom. Można je wycofać.

Contracting out - system contracting out: (system wyłączenia) – państwa przegłosowane mają prawo w określonym terminie, który nie może być przywrócony (przeważnie 90 dni od daty ratyfikacji uchwały) wyłączyć jedno lub więcej postanowień w stosunku do siebie . Milczenie danego państwa oznacza zgodę na całość traktatu.

11. Nieważność umowy międzynarodowej

Nieważność umowy powoduje skutki ex tunc, czyli wszystkie czynności związane z tą umową uznaje się za niebyłe od chwili zawarcia umowy.

Przyczyny bezwzględnej nieważności:

• niedopełnienie warunków dotyczących podmiotów lub przedmiotu umowy,

• użycie przymusu wobec państw sygnatariuszy – użycie siły lub grożenie użyciem siły, gdyż narusza to podstawowe zasady współczesnego prawa międzynarodowego (dawniej uważano umowę taką za ważną).

przyczyny względnej nieważności:

• błąd dotyczy faktu czy sytuacji, która stanowiła podstawę do wyrażenia zgody na zawarcie traktatu (państwo nie może przyczynić się do powstania błędu + okoliczności nie wskazywały na możliwość powstania błędu),

• państwo może zakwestionować ważność umowy jeśli inne państwo przekupiło jej przedstawiciela lub dokonało podstępu.

Nie uznaje się nieważności, gdy:

• zgoda na umowę była wyrażona z pogwałceniem prawa wewnętrznego dotyczącego kompetencji (chyba że niezgodność była oczywista lub przepis miał zasadnicze znaczenie),

• jeśli pomimo błędu uznało umowę, a później chce od niej odstąpić.

Postępowanie:

• Notyfikacja stronom i podanie powodów

• Inne państwa strony maja 3 miesiące na wyrażenie sprzeciwu

• Jeśli go wyrażą stosuje się art. 33 Karty Narodów o pokojowym rozwiązywaniu sporów

• Jeśli spór nie zostanie rozstrzygnięty w przeciągu 12 miesięcy to trafia do MTS lub do Sekretarza Generalnego ONZ lub do Trybunału Arbitrażowego (można podjąć te kroki wcześniej, jeśli państwa strony tak postanowią)

17. Miejsce umowy w wewnętrznym porządku prawnym / na przykładzie Konstytucji RP

Polska definicja nawiązująca do konwencji – umowa międzynarodowa oznacza porozumienie miedzy Rzeczpospolitą Polską a innym podmiotem lub podmiotami prawa międzynarodowego, regulowane przez prawo międzynarodowe, niezależnie od tego, czy ujęte jest w jednym dokumencie czy w większej liczbie dokumentów, bez względu na jego nazwę, oraz bez względu na to, czy jest zawierane w imieniu państwa, rządu czy ministra kierującego działem administracji rządowej, właściwego do spraw, których dotyczy umowa międzynarodowa.

umowy państwowe (przez albo w imieniu głowy państwa) - podlegają zwykle ratyfikacji

rządowe (przez albo w imieniu Rady Ministrów) - zwykle zatwierdzenie (wyjątkowo ratyfikacja),

resortowe - zwykle podpisywane (a w wyjątkowych przypadkach zatwierdzane przez ministra, Rade Ministrów, premiera).

każda umowa międzynarodowa, którą państwo się związało ma dla niego charakter wiążący. Powszechnie obowiązującą moc ma w Polsce tylko ratyfikowana umowa międzynarodowa, jest stosowana bezpośrednio, chyba że zależy od wydania odpowiedniej ustawy = wiąże organy postanowieniami, na ich podstawie mają być wydawane rozstrzygnięcia. W każdym przypadku musi dojść do urzędowej publikacji

Umowy międzynarodowe ratyfikowane na podstawie zgody wyrażonej w ustawie (art. 91 ust. 2 Konstytucji) – pierwszeństwo ma postanowienie umowy. wniosek jest taki, że te ratyfikowane umowy międzynarodowe mają jednak moc wyższą niż ustawy – umowa ta ma być traktowana jako lex superior. Rodzaje umów, które musza być w ten sposób ratyfikowane są wymienione enumeratywnie w art. 89 ust. 1.

• Wyjątkowa waga umowy o przekazaniu kompetencji organom organizacji – zgoda na ratyfikację w specjalnym trybie (art. 90) lub w wiążącym referendum

Ratyfikowane bez tej zgody – mają moc niższą niż ustawy, nie mogą zmienić ustawy;, nie mogą odnosic się do materii ustawowej, pierwszeństwo nad wykonawczymi do ustaw

Nie ma przeszkód konstytucyjnych do zawierania umów międzynarodowych bez poddawania ich procedurze ratyfikacji. W praktyce tego typu umowy (zwane często porozumieniami) dominują nawet ilościowo. Zawierane są przez Radę Ministrów lub przez poszczególnych ministrów (ale wtedy konieczne jest ich zatwierdzenie przez Radę Ministrów), a ich celem jest normowanie różnego rodzaju form współpracy na szczeblu międzynarodowym. Umowy nieratyfikowane nie mogą być źródłem powszechnie obowiązującego prawa (a contrario z art. 87 ust. 1). Mogą działać jedynie w sferze prawa wewnętrznego, to znaczy wiązać tylko jednostki organizacyjne podporządkowane organowi, który zawarł umowę międzynarodową.

*Miejsce prawa UE – prawo pierwotne, ustanowione w formie umów międzynarodowych (tzw. Traktaty założycielskie) – stosuje się do nich ogólne unormowania art. 91 ust. 1 i 2 – stanowią część krajowego porządku prawnego, podlegają bezpośredniemu stosowaniu i mają pierwszeństwo przed ustawami, natomiast do prawa pochodnego stosuje się art. 91 ust. 3 Konstytucji – jest ono stosowane bezpośrednio i ma pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.

17. Pojecie i rodzaje państw z punktu widzenia prawa międzynarodowego

Państwo – jest to pierwotny podmiot prawa międzynarodowego. Państwo składa się z 3 elementów: ludności, terytorium i efektywnej władzy najwyższej. Terytorium – musi mieć wydzielone granice lądowe. Ludność – osiadła. Władza najwyższa – stabilna, efektywny rząd (ma posłuch, potrzebny do wykonywania praw i obowiązków międzynarodowych), niekoniecznie demokratyczny (wymóg europejski), suwerenność państwa, czyli zdolny do samodzielnego i niezależnego działania w stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych

Rodzaje ze względu na strukturę:

• jednolite – na zewnątrz występuje jako jeden podmiot. Jednostki administracyjne nie maja zdolności prawnej,

• Federacje – federacja jest podmiotem prawa międzynarodowego, w tej dziedzinie działają organy centralne części składowe mogą mieć bardzo ograniczona zdolność do działania w stosunkach międzynarodowych, albo nie mieć jej w ogóle (w zależności od tego w jakim stopniu zrzeka się suwerenności na rzecz federacji). W konsekwencji części sadowe nie są podmiotami Pm

• Konfederacje – luźny związek państw oparty o umowę międzynarodową dla prowadzenia wspólnej polityki zagranicznej, obronnej lub w innej dziedzinie. Państwa związkowe mają całkowita suwerenność i są samodzielnymi podmiotami pm, a związek może mięć ograniczoną podmiotowość

Ze względu na ograniczone zdolności do działania w stosunkach międzynarodowych

• Państwa zależne - podmioty, których zdolność do działania w stosunkach międzynarodowych jest ograniczona na rzecz innych państw

• Protektorat – Bhutan (Indie)

• Państwa wasalne – dodatkowo uiszczają daninę (do niedawna Andora)

• Minipaństwa – w zasadzie protektoraty, charakteryzują się niewielkim terytorium i liczbą ludności, dlatego taka sytuacja jest dla nich korzystna, bo fizycznie ich możliwość działania na płaszczyźnie międzynarodowej jest utrudniona (Monako - Francja, San Marino - Włochy, Liechtenstein - Szwajcaria, Andora – Francja i Hiszpania)

Państwa neutralne - przyjęcie trwałej neutralności powoduje pewne ograniczenia zdolności do czynności prawnych w płaszczyźnie międzynarodowej. Państwo takie w zamian za uzyskana gwarancję niepodległości i integralności terytorialnej zobowiązuje się nie używać siły zbrojnej przeciwko innym państwom i nie mieszać się do istniejących konfliktów (Szwajcaria i Austria)

17. Powstanie i upadek państwa

Państwa powstają w wyniku ewolucji historycznej, więc pm ma tylko pośredni wpływ na ten fakt. Przede wszystkim obecnie zakazuje kolonializmu, wspierając walki narodowowyzwoleńcze, oraz ustala warunki dopuszczenia do społeczności międzynarodowej. PM przyznaje narodom prawo do samostanowienia, które jest jednak ograniczone prawem państwa do integralności jego terytorium – jeżeli narody w państwie mają równe prawa, nie są uciśnione to nie mogą się oderwać od tego państwa bez jego zgody.

Sposoby powstania państw:

• Secesja, wyodrębnienie się z istniejącego państwa (Kosowo)

• Powstanie na terytorium zależnym – system mandatowy (czasowe kierownictwo państwem przez inne) lub system powierniczy (doprowadzenie terytorium do samodzielnego bytu państwowego)

• Rozpad państwa na nowe państwa (Czechosłowacja) – powstałe mają równorzędna pozycję

• Połączenie się istniejących państw (Tanzania)

• Powstanie z res nullius – derelikcja (porzucenie) terytorium przez państwo, powstanie wyspy wulkanicznej na terytorium oceany otwartego

• Dekolonizacja – która zawiera elementy secesji i powstania z res nullius

Sposoby upadku państw:

• Połączenie (łączące się przestają istnieć)

• Inkorporacja – dobrowolne dołączenie się; dołączające się upada, drugie trwa (NRD do RFN)

• Aneksja – niedobrowolne dołączenie (niedopuszczalne przez pm – art. 2 KNZ)

• Rozpad

Problem ciągłości i identyczności – automatycznie nie dochodzi do upadku państwa, zasada jego ochrony; przy okupacji państwo nie upada tak długo jak trwa ruch oporu, organy mogą być na emigracji. Mimo zmian terytorialnych, społecznych, ustrojowych czy kulturowych państwo pozostaje tym samym podmiotem prawa międzynarodowego i kontynuuje swoją podmiotowość prawno – międzynarodową

Problem sukcesji:

- przejście praw i obowiązków w odniesieniu do terytorium jako rezultat zmiany zwierzchnictwa nad nim

- przedmiot sukcesji:

• Umowy międzynarodowe

• dwustronne utrzymuje się za zgodą obu państw

• teoria tabula rasa lub teoria wyboru w stosunku do wielostronnych

• obowiązują dawne dotyczące granic, obowiązuje ius cogens

• zobowiązania i prawa pozatraktatowe w oparciu o zasadę dobrej wiary, kolonie miały w tym zakresie większą swobodę

• członkowstwo w organizacjach międzynarodowych

17. Uznanie państwa i rządu

Uznanie Państwa

Jest to akt jednostronny, autonomiczny państwa lub organizacji międzynarodowej, w której uznaje ono inne państwo jako członka społeczności międzynarodowej. Moment powstania państwa, czyli gdy korporacja terytorialna uzyskuje zdolność do czynności prawnych i staje się suwerenna, ocenia społeczność międzynarodowa. Zależy to od czynników obiektywnych/prawnych – od zaistniałych faktów i czynników subiektywnych/politycznych. Teoria konstytutywna mówi, że państwo istnieje tylko wtedy, gdy jest uznane przez inne państwa, zaś teoria deklaratoryjna twierdzi, że istnienie państwa jest niezależne od uznania go przez inne państwa, ważne jest spełnienie przez nie pewnych warunków. Warunki sformułowane przez Brytyjczyka Canninga (1825):

• Rząd nowopowstałego państwa musi notyfikować niepodległość (dowód, ze to nowe państwo a nie tylko zmiana rządzących)

• Rzeczywiste sprawowanie władzy przez ten rząd

• Efektywność, stabilność, skuteczność władzy publicznej

• Zakaz handlu niewolnikami (test, czy państwo realizuje wyższe standardy)

Obecnie ostatni warunek nie ma znaczenia, formułuje się 2 inne:

• Prawo do samostanowienia

• Przestrzeganie praw człowieka i postanowień Karty NZ

W Europie formułuje się dodatkowe warunki, m.in. państwo musi być demokratyczne.

Rola uznania:

• nie jest możliwe praktycznie istnienie państwa bez utrzymywania stosunków z innymi

• zyskanie zdolności do czynności prawnych

• warunek współpracy i pokoju

• możliwość występowania przed sądami międzynarodowymi

Uznanie rządu

W akcie jednostronnym jakiegoś państwa, autonomicznym. Gdy rząd dochodzi do władzy w sposób pozakonstytucyjny (w ramach zamachu stanu, puczu, przewrotu itp.). Ważne, aby inne państwa utrzymywały z nim stosunki. Państwa stosują kryteria obiektywne/prawne (brak zwartego systemu norm) i polityczne/subiektywne. Rząd taki musi być efektywny – mieć milczące lub wyraźne poparcie ludności i być zdolny do wykonywania zobowiązań międzynarodowych. Nie maja znaczenia: kompetencji rządowe, hołdowanie jakiejś ideologii, skład i sposób powstania rządu (z konieczności powstaje w drodze pozaprawnej).

Uznanie rządu emigracyjnego – jego członkowie dostają przywileje i immunitety wg prawa międzynarodowego. Musi prowadzić działalność polityczną i wojskową, w miejscach ich pobytu jest korpus dyplomatyczny – utrzymuje stosunki dyplomatyczne. Podstawą uznania jest to, czy na terenie okupowanego państwa działają siły oporu kierowane przez ten rząd. Uznanie kończy się wraz z końcem okupacji – jeśli rząd nie sprawuje tam rzeczywistej władzy.

23. Neutralność wieczysta

Państwa neutralne - przyjęcie trwałej neutralności powoduje pewne ograniczenia zdolności do czynności prawnych w płaszczyźnie międzynarodowej. Państwo takie w zamian za uzyskana gwarancję niepodległości i integralności terytorialnej zobowiązuje się nie używać siły zbrojnej przeciwko innym państwom i nie mieszać się do istniejących konfliktów (Szwajcaria i Austria), z wyjątkiem samoobrony.

Może mieć własna armię i używać jej do obrony nie może przystępować do sojuszy, organizacji wojskowych, systemu zbiorowego bezpieczeństwa, nie może udostępniać swojego terytorium do powstawania baz Wojskowych. Państwa trwale neutralne mogą jednak uczestniczyć w innych organizacjach międzynarodowych.

Nie wystarczy jednostronna decyzja panstwa o neutralności – musi buc zaakceptowana przez społeczność międzynarodową i zagwarantowana przez państwa. Prowadzenie polityki neutralności nie jest jednak tożsame z posiadaniem statusu państwa trwale (wieczyście) neutralnego

23. Terytorium państwowe i obszary poza granicami jurysdykcji państwowej

Terytorium:

• Stanowi przedmiot władzy państwowej, jest przestrzenią, w której władza może być wykonywana w sposób wyłączny i pełny co do osób/rzeczy/zdarzeń, podstawa wykonywania kompetencji państwowych poza jego granicami.

• Składa się z :

• powierzchni lądowej - wraz z wodami śródlądowymi, jednolite/obejmujące szereg fragmentów kontynentów lub wysp, gdy otoczone terytorium innego państwa (całkowicie) to enklawa, a gdy posiada również wybrzeże to półenklawa; rozciąga się na obszar podziemny

• powierzchni powietrznej (ok. 200 m, nie jest wyraźnie uregulowane),

• powierzchni morskiej (morskie wody wewnętrzne, morze terytorialne, max 12 mil od linii podstawowej),

• czasem zalicza się statki morskie i powietrzne pod bandera tego państwa

• Niezbędne do istnienia państwowości

• Ochrona integralności terytorialnej państwa przez pm (odpowiednie warunki secesji, nienaruszalność granic)

• Aspekt pozytywny - działania władcze w obrębie terytorium, a więc na wykonywanie na terenie państwa działań i funkcji właściwych władzy państwowej, podporządkowanie władzy państwowej ludności (obywateli i cudzoziemców - podlegają jednocześnie dwu władzom – państwa, którego są obywatelami oraz państwa na którego terytorium się znajdują), rzeczy (w tym bogactw naturalnych), zdarzeń

• aspekt negatywny - zapobieganie wykonywania analogicznych do ww. działań ze strony innych podmiotów

obszary morskie poza jurysdykcją państwową:

Morze otwarte:

• wody morskie znajdujące się poza graniami morza otwartego i poza wyłączną strefą ekonomiczną

• zasada wolności mórz – wszystkim przysługuje prawo do rozsądnego czerpania pożytków z morza otwartego, które nie może podlegać zwierzchnictwu żadnego z państw, każde z państw powinno uwzględniać interesy innych i przestrzegać zasad pm; obejmuje ona:

• wolność żeglugi – dla każdego państwa, nie musi mieć wybrzeża morskiego, dla statków handlowych i wojennych, przynależność państwowa statków zależy od przepisów wewnętrznych państwa, podlegają prawu tego państwa. Wyjątki:

• okręt wojenny ma prawo rewizji statku jeśli jest podejrzenie piractwa/handlu niewolnikami/pomimo obcej bandery ma te samą przynależność państwową co okręt wojenny (prawo rewizji i wizyty).

• Prawo pościgu – prawo państwa nadbrzeżnego do pościgu obcego statku, jeśli jest podejrzenie, że naruszył on prawo nadbrzeżne (ścigane państwowymi okrętami wojennymi/samolotami); kończy się po wpłynięciu na morze terytorialne innego państwa

• wolność rybołówstwa – prawo do eksploatacji zasobów żywych, nie ma charakteru absolutnego, środki ochronne. Ochrona środowiska morskiego przed zanieczyszczeniem

• wolność zakładania kabli pomorskich i rurociągów – z zastrzeżeniem praw państwa na szelfie kontynentalnym. Nie można przeszkadzać w ich zakładaniu i konserwacji, uszkadzanie karalne wg przepisów wewnętrznych

• wolność przelotu – podzielona na specjalne rejony przez międzynarodowa organizacje lotnictwa cywilnego

• wolność badań naukowych

• wolność budowania sztucznych wysp i instalacji

Dno mórz i oceanów – uznane jako wspólne dziedzictwo ludzkości, dostępne do użytkowania w celach pokojowych, badania i eksploatacja prowadzone dla dobra ludzkości, nie można wysuwać roszczę wobec tego obszaru. Prawa wobec tego obszaru sprawuje Organizacja Dna Morskiego. Szelf kontynentalny do 200m jest pd jurysdykcją panstwa nadbrzeżnego

Przestrzeń powietrzna nad morzem otwartym

Przestrzen kosmiczna – instant custom wykształcił się po wysłaniu przez ZSRR sputnika w przestrzeń kosmiczną; wykorzystywanie dla dobra wszystkich państw, zakaz roszczeń, odpowiedzialność panstwa za załogę i obiektami kosmicznymi, wykorzystywanie dla celów pokojowych

Cieśniny, Arktyka i Antarktyka?

23. Obywatelstwo/ pojecie, sposoby nabycia i utraty

Pojęcie obywatelstwa:

• trwały węzeł prawny łączący osobę fizyczną z państwem (podmiotem PM).

• nie tyczy się osób prawnych, statków morskich czy powietrznych – dla ich związku z państwem używa się terminu „przynależności państwowej”.

• Stanowi ono podstawę na której opiera się ogół praw i obowiązków jednostki wobec państwa.

• Państwo z którym jednostka pozostaje w trwałym związku prawnym sprawuje nad nią opiekę dyplomatyczną i konsularną a w niektórych przypadkach ponosi także odpowiedzialność za działania jednostki, jurysdykcja również poza granicami państwa

• Ius avocandi – państwo może wezwać obywatela do powrotu do państwa w związku z obowiązkiem odbycia służby wojskowej.

• Sprawy obywatelstwa należą do wyłącznej kompetencji państwa, które w swoim ustawodawstwie reguluje sposoby nabycia i utraty obywatelstwa.

• Istnieje szereg aktów międzynarodowych regulujących kwestie obywatelstwa: Konwencja haska o rozstrzyganiu konfliktów ustaw o obywatelstwie z 1930 r. (jest wiążąca na gruncie prawa zwyczajowego), Konwencja nowojorska z 1957 r. o obywatelstwie kobiet zamężnych, Konwencja Rady Europu z 1963 r. o eliminowaniu przypadków podwójnego obywatelstwa oraz Europejska konwencja o obywatelstwie z 1997 r. Także art. 15 Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela traktuje obywatelstwo jaki szczególne prawo człowieka – prawo do obywatelstwa.

Sposoby nabycia:

• Pierwotne – wskutek urodzenia. W PM wyróżnia się dwa typy regulacji dotyczących nabycia obywatelstwa przez urodzenie:

  • Ius soli – prawo ziemi – obywatelstwo nabywa się wedle miejsca urodzenia i nie ma znaczenia obywatelstwo rodziców. Stosowane głównie w krajach Ameryki Płd.

  • Ius sanguinis – prawo krwi – obywatelstwo jednostki określa się wedle obywatelstwa rodziców. Występuje m.in. w Austrii, Finlandii, Hiszpanii, we Włoszech.

  • W praktyce najczęściej obserwuje się łączne występowanie obydwu zasad.

• Pochodne:

  • Neutralizacja, czyli nadanie, następuje wtedy, gdy obywatelstwo jest nabywane przez osobę nie mającą żadnego obywatelstwo albo też mającą obywatelstwo innego kraju. Ustawodawstwo poszczególnych państw reguluje tryb uzyskania obywatelstwa w drodze neutralizacji. Najczęściej wymaga się zamieszkiwania na terytorium państwa przez określony czas. Niekiedy formułuje się inne warunki (np. znajomość języka)

    • Zamążpójście – zasada wg. której „obywatelstwo żony jest określane przez obywatelstwo męża” została odrzucona przez wiele państw. Wprowadza się jednak uproszczone procedury dla cudzoziemek, które zawarły związek małżeński z obywatelem danego państwa.

    • Adopcja – z reguły adoptowany uzyskuje obywatelstwo adoptującego

  • Reintegracja jest to odzyskanie obywatelstwa poprzedniego. Zwykle odbywa się to w uproszczonym trybie neutralizacji.

  • Repatriacja jest to nadanie obywatelstwa osobie narodowości danego państwa i przybywającej do tego państwa z zamiarem osiedlenia się w nim na stałe.

  • Opcja jest to wybór obywatelstwa (np. w przypadku cesji terytorium).

Pozytywny zbieg okoliczności ustaw o obywatelstwie, gdy osoba posiada więcej niż jedno obywatelstwo. Obecnie problemy takie rozstrzyga się przez zasadę efektywnego obywatelstwa – rzeczywistej więzi . Zasada ta stała się wiążąca od orzeczenia ETS z 1955 r. w sprawie Nottebohma.

Negatywny zbieg ustaw o obywatelstwie - bezpaństwowcy

Utrata obywatelstwa: Europejska Konwencja o obywatelstwie w art. 7 określa zamknięty katalog przesłanek utraty obywatelstwa:

• Dobrowolne przyjęcie obywatelstwa innego państwa

• Nabycie obywatelstwa za pomocą oszustwa, fałszywej informacji lub ukrycie jej jakiegokolwiek istotnego faktu

• Dobrowolna służba w obcych siłach zbrojnych

• Postępowanie poważnie szkodzące żywotnym interesom państwa

• Brak rzeczywistej więzi między państwem a obywatelem stale zamieszkującym za granicą

• Przysposobienie dziecka, jeśli posiada obywatelstwo jednego lub obojga przysposabiających.

27. Azyl i ekstradycja

azyl polityczny - opieka prawna jakiej udziela obcokrajowcowi (azylantowi) państwo, na terytorium którego się znalazł. Tym samym udziela mu schronienia przed ścigającymi go organami z państwa jego pochodzenia, zwykle tym samym uznając, że jest niesłusznie prześladowany

azyl dyplomatyczny, polega na udzieleniu osobie ściganej w danym kraju schronienia na terenie placówki dyplomatycznej innego państwa

azyl terytorialny

• udzielenie zezwolenia na wjazd oraz pobyt cudzoziemcom dyskryminowanym czy prześladowanym za swe przekonania i działalność polityczną, religijną lub naukową.

• Osoba, której udzielany jest azyl dostaje gwarancję, że nie zostanie wydana na żądanie państwa, którego jest obywatelem (wyłączenie ekstradycji). Pojęcie azylu terytorialnego należy odróżnić od azylu dyplomatycznego (udzielenie schronienia na terenie placówki dyplomatycznej).

• PM nie reguluje instytucji azylu toteż państwa mają swobodę udzielania i nieudzielania go cudzoziemcom, jeśli ich zobowiązania nie stanowią inaczej

• Cudzoziemiec ma prawo ubiegania się o azyl w każdym przypadku, kiedy nie popełnił przestępstw pospolitych lub też czynów niezgodnych z celami i zasadami ONZ (zbrodnia przeciwko pokojowi/zbrodnie wojenne/zbrodnie przeciwko ludzkości).

W Polsce instytucja azylu jest przewidziana w art. 56 ust. 1 Konstytucji. Szczegółowe zasady przyznawania azylu reguluje ustawa.

W PM instytucja azylu jest przewidziana już w art. 14 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 1948 r. i formułuje prawo do ubiegania się o azyl przysługujące każdemu prześladowanemu człowiekowi.

Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwaliło w 1967 r. Deklarację w sprawie azylu terytorialnego, w której został on ujęty jako pokojowy i humanitarny akt.

Ekstradycja.

Wydanie podejrzanego lub przestępcy (osoba żądana) państwu, któremu przysługuje w stosunku do niego jurysdykcja karna (państwo wzywające), w celu osądzenia lub wykonania orzeczonej kary przez państwo na terenie którego przebywa osoba żądana (państwo wzywane).

Wniosek o ekstradycję składany jest przez państwo, w którym popełniono przestępstwo, na terytorium którego rozciągają się skutki przestępstwa lub którego obywatelem jest sprawca przestępstwa.

Zasady ekstradycji:

• podstawę ekstradycji może stanowić tylko czyn, który zagrożony jest karą w obu państwach,

• osobę wydaną można ścigać wyłącznie za przestępstwa, które były podstawą wydania, jak również wykonać wobec niej tylko taką karę, do wykonania której została wydana (zasada specjalności),

• nie podlegają wydaniu osoby, które w państwie pobytu korzystają z prawa azylu.

• państwo wezwane może odmówić wydania osoby żądanej jeżeli osobie tej, w państwie wzywającym, grozi kara śmierci, tortury czy inne nieludzkie traktowanie

Zakres podmiotowy:

• Zwykle jest to osoba będąca obywatelem państwa wzywającego lub państwa trzeciego

• większość państw (w tym Polska – art. 55 Konstytucji zmieniony w związku z Europejskim Nakazem Aresztowania) przyjmuje zasadę niewydawania własnych obywateli a wymierzania im kary za popełnione za granicą przestępstwa. Mniejszość stanowią np. USA i Wlk. Brytania, które wydają także własnego obywatela.

Przestępstwa będące podstawą ekstradycji

Określone w umowach międzynarodowych, zwykle poważne przeciw mieniu i życiu/zdrowiu (bo procedura kosztowna. Nie mogą być to przestępstwa polityczne (ocenia to państwo wzywane) politycznym nie są zbrodnie przeciwko pokojowi/ludzkości/wojenne.

Procedura : wniosek + uzasadnienie i dokumentacja → w drodze dyplomatycznej/bezpośrednio ministerstwa sprawiedliwości lub prokuratury generalne → przekazanie przez władze policyjne

27. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka i Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka

Oba są częściami Międzynarodowej Katy Praw Człowieka.

• Powszechna Deklaracja Praw Człowieka

• Pakt Praw Człowieka

• Środki dotyczące wprowadzenia Paktu w życie

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka.

Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwaliło Deklarację 10 grudnia 1948 r. w wyniku prac prowadzonych w latach 1947-48.

Deklaracja składa się ze wstępu, w którym ujęte są motywy leżące u podstaw jej opracowania oraz 30 artykułów. Wstęp mówi o zasadach przyrodzonej godności, równych i niezbywalnych prawach wszystkich członków wspólnoty ludzkiej zaś ich uznanie jako podstawę wolności, sprawiedliwości i pokoju.

Art. 1-3 mają charakter ogólny i są poświęcone zasadom wolności, równości i braterstwa.

Art. 4-21 mówią o prawach obywatelskich i politycznych. Wymienia się tutaj zakazy niewolnictwa, tortur, karania lub traktowania w sposób nieludzki, okrutny albo poniżający. Pośród praw i wolności osobistych Deklaracja wymienia m.in. prawa do: osobowości prawnej, jednakowej ochrony prawnej, ochrony sądowej, swobodnego poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania w granicach każdego państwa, małżeństwa i założenia rodziny, posiadania własności, wolności myśli, sumienia, wyznania, opinii i swobody jej wyrażania.

Art. 22-27 dotyczą praw ekonomicznych, społecznych i kulturalnych. Są to m.in. prawa do: ubezpieczeń społecznych, pracy i swobodnego jej wyboru, odpowiednich i zadowalających warunków pracy oraz do ochrony przed bezrobociem.

W art. 29 podkreśla się obowiązki jednostki wobec społeczności, bez której jednostka nie mógł by się rozwijać i realizować.

Powszechna Deklaracja PC została uchwalona jako rezolucja ZO a zatem nie miała formalnie wiążącego charakteru. Mimo to posiadała od momentu uchwalenia doniosłe znaczenie na arenie międzynarodowej. Stała się punktem wyjścia dla wielu innych rezolucji, filarem niektórych konstytucji, z których liczne powtarzają jej postanowienia nawet bez wyraźnego wskazania Deklaracji jako źródła. Zgodnie zatem z tezą utrwaloną w doktrynie PM Deklaracja stała się obowiązującą w wyniku przekształcenia jej postanowień w zwyczaj międzynarodowy.

Dzień proklamowanie został międzynarodowym dniem praw człowieka

Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka.

16.12. 1966 r. zakończyła się praca nad Międzynarodowymi Paktami Praw Człowieka. ZO ONZ uchwaliło: Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych oraz Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych.

Wstęp

Część 1: prawo ludów i narodów do samostanowienia

Część 2: Postanowienia ogólne

Część 3: postanowienia o tych prawach

Część 4: kontrola międzynarodowa

Część 5: postanowienia końcowe

MPPGSiK

Uzależnia zakres realizacji praw od możliwość finansowych państw (ale nie zwalnia ich)

Prawa ekonomiczne, społeczne i kulturalne sformułowane w MPPGSiK są w porównaniu z PDPC znacznie bardziej rozwinięte i skonkretyzowane. W wielu przypadkach, oprócz stwierdzenia, że państwa podejmą kroki w celu realizacji praw wymienionych w Pakcie są konkretyzowane obowiązki związane z realizacją poszczególnych praw.

MPPOiP

przyznaje ochronę tradycyjnym prawom i wolnościom człowieka opierając się na wyliczeniu z PDPC. Pakt tratuje w pierwszej kolejności o prawie do życia, zawiera rozbudowane postanowienia dot. ochrony praw człowieka w postępowaniu sądowym (równość w procesie, prawo do sprawiedliwego i publicznego przesłuchania przez niezależny u bezstronny sąd). Prócz tego Pakt wymienia prawo do wolności myśli, sumienia, wyznania oraz do własnych poglądów. Potwierdzone jest prawo do swobodnego stowarzyszania się oraz prawo do uczestnictwa w życiu publicznym bezpośrednio lub za pośrednictwem przedstawicieli wyłonionych w tajnym, powszechnym i równym głosowaniu.

Pakty nie zawierają 3 istotnych praw człowieka: prawo do własności i zakazu jej arbitralnego pozbawiania, prawa do ubiegania się o azyl i jego otrzymywania, prawa do posiadania obywatelstwa i zakazu jego samowolnego pozbawiania

Polska ratyfikowała pakty 3.03.1977

Znaczenie:

1. faktem stała się Międzynarodowa Karta Praw Człowieka.

2. dopełniły pierwszej części Karty – PDPC – której normatywność jako rezolucji była kwestionowana. Pakty praw przyoblekły idee wyrażone w Deklaracji w „szatę prawną” nadając im charakter PM.

3. Pakty skonkretyzowały postanowienia Deklaracji

4. Pakty uznawały prawa nie ujęte w Deklaracji –przede wszystkim prawo do samostanowienia i do swobodnego dysponowania bogactwami naturalnymi i zasobami.

5. Pakty ustanawiały procedurę kontrolną nad ich implementacją.

27. Międzynarodowa kontrola przestrzegania praw człowieka w systemie uniwersalnym i w systemach regionalnych

Międzynarodową kontrolą nazywamy wynikające z umowy działania organów wspólnych mające na celu stwierdzenie, czy postępowanie państw jest zgodne z przyjętymi przez nie zobowiązaniami.

Z uwagi na kontrolę międzynarodową przestrzegania praw człowieka umowy możemy ogólnie podzielić na trzy grupy:

1. Umowy, które nie przewidują żadnej procedury kontrolnej

2. Umowy, które wprawdzie też nie zawierają procedury, ale których wykonanie może być kontrolowane w ramach szerszego systemu istniejącego już w poszczególnych organizacjach międzynarodowych

3. Umowy ze specjalną procedurą kontrolną

Środki kontroli:

1. Sprawozdania – przewidziane są jako środek kontrolny zarówno w systemie ONZ jak i MOP (bardziej skuteczny, co roku), rozpatrywane przez organy kontroli organizacji, w ramach której konwencje przyjęto.

2. Skargi państw z Badaniami na miejscu– jeśli jakieś państwo poddaje pod wątpliwość wykonywanie zobowiązań przez inną stronę może w niektórych systemach przesłać skargę do stosownego organu, po prowadzeniu rokowań dwustronnych z tym państwem w celu rozwiązania sporu przekazywane tym samym organem co przy sprawozdaniach (tylko MOP tworzy organ ad hoc i prowadzi badania).

3. Petycje – odwołania skierowane do organu międzynarodowego, w którym osoba fizyczna lub prawna wskazuje na naruszenie odpowiedniej umowy międzynarodowej. Petycje zazwyczaj rozpatrują te same organy co skargi.

Organy kontroli: polityczne (złożone z przedstawicieli państw, dzielą się na główne – podporządkowane najszerszemu organowi przedstawicielskiemu i pomocnicze) i niezależne (o charakterze niesądowym)

Kontrola przestrzegania praw człowieka w systemie uniwersalnym opiera się na: PDPC, Paktach Praw Człowieka.

Kontrola w systemach regionalnych opiera się na:

Europejski system ochrony PC:

• Rada Europy

  • Europejska Konwencja Praw Człowieka 1950 r. (14 protokołów dodatkowych do Konwencji)

    • Sama konwencja przewiduje dość ograniczoną ochronę – ze względu na czas powstania. Biorąc jednak pod uwagę organy gwarantujące ochronę na podstawie EKPC ochrona ta jest szersza aniżeli w systemie uniwersalnym

  • Europejska Karta Socjalna 1961 r.

• UE

  • Karta Praw Podstawowych – powinna uzupełniać ochronę w ramach Rady Europy

• OBWE

  • W ramach OBWE nie tworzy się żadnych zobowiązań prawnych – jedynie polityczne. Sprowadza się głównie do doradztwa dla jednostki.

Amerykański:

• Amerykańska Konwencja Praw Człowieka

  • Literalna treść idzie dalej niż system uniwersalny

  • Na faktyczne znaczenie tego systemu ma to, iż nie wszystkie państwa są objęte tym systemem.

• Protokół dodatkowy do Konwencji z 1988 r. dot. praw ekonomicznych

Afrykański:

• Afrykańska Karta Praw Człowieka i Ludów 1981 r.

  • Odnosi się do praw indywidualnych jak i grupowych

  • Trudno odnieść ten system do systemu uniwersalnego.

31. Źródła prawa dyplomatycznego i konsularnego

Stosunki dyplomatyczne -można rozumieć szeroko, obejmując nimi działalność i pozycję wszystkich organów reprezentujących państwo w stosunkach zewnętrznych, lub wąsko, sprowadzając je do stosunków utrzymywanych za pomocą stałych przedstawicielstw (misji) dyplomatycznych.

.

Kodyfikacje prawa dyplomatycznego:

Regulamin wiedeński z 1815 r.

• Pierwsza oficjalna kodyfikacja prawa dyplomatycznego

• Część regulacji przejęta do nowszych konwencji

• Przewiduje równość państw bez zróżnicowania z powodu jakichkolwiek powodów

Protokół Akwizgrański z 1818 r.

• Nieznaczna modyfikacja i uzupełnienie postanowień regulaminu wiedeńskiego

• Wprowadza 4 klasę szefów misji

Prawo regionalne: na VI Konferencji hawańskiej 1928 o przedstawicielach dyplomatycznych

Były to tylko częściowe regulację, do reszty stosunków stosuje się normy prawa zwyczajowego.

Są one regulowane przez zespół norm prawa dyplomatycznego, normy kurtuazyjne oraz normy prawa wewnętrznego (normy w ustawie zasadniczej, ustawach zwykłych – najważniejsza ustawa o służbie zagranicznej z 2001 roku , rozporządzenia, akty wykonawcze, zarządzenia).

Całość prawa dyplomatycznego została skodyfikowana w Konwencji wiedeńskiej o stosunkach dyplomatycznych z 18 kwietnia 1961 r. – opracowanej przez Komisję Prawa Międzynarodowego (Konwencja nie uchyliła prawa zwyczajowego, obowiązuje jak nie ma regulacji w jakiejś sprawie). Konwencja zakazując dyskryminacji w stosunkach dyplomatycznych, ustala pewne minimum, od którego strony mogą odchodzić na zasadzie porozumień, przyznając swoim misjom i ich personelowi bardziej uprzywilejowane traktowanie.

1. Wielostronne umowy wielostronne (najważniejsze miejsce ma Konwencja Wiedeńska z 1961)

2. Umowy wielostronne, dwustronne regulujące szczegółowe kwestie – status prawny, przywileje i immunitety

3. Umowy dwustronne (np. dotyczące nawiązania stosunków)

4. Normy zwyczajowe

5. Pomocniczo: praktyka sądowa i dyplomatyczna, doktryna prawa międzynarodowego

Prawo dyplomatyczne daje państwu swobodę w określeniu organów i stopnia reprezentacji w stosunkach dyplomatycznych, organizacji służby dyplomatycznej oraz kształtu protokołu dyplomatycznego.

Stosunki konsularne.

Stosunki konsularne, podobnie jak dyplomatyczne, określane są przez zespół norm prawnych umownych i zwyczajowych składających się na międzynarodowe prawo konsularne oraz przez normy prawa wewnętrznego, określają status członków urzędu konsularnego w związku z wykonywaniem ich funkcji. Wielka rolę odgrywają tutaj dwustronne normy umowne.

Pierwsze konwencje dwustronne zawarte były już w XII i XIII w

Powszechną umową jest Konwencja wiedeńska o stosunkach konsularnych podpisana 24 kwietnia 1963 r. (weszła w życie w 1967 r.). Znaczenie regionalne ma Konwencja Hawańska z 1928 roku

Najważniejsza rolę mają jednak umowy dwustronne państw dotyczące stosunków konsularnych zawierających różnorodne postanowienia. Istnienie wielkiej ilości konwencji dwustronnych nie wyłącza roli zwyczaju międzynarodowego. Konwencje dwustronne zawierające identyczne rozwiązania, mogą być traktowane jako dowód istnienia powszechnej praktyki przyjętej przez prawo.

Też ustawodawstwo wewnętrzne reguluje stosunki konsularne – ustawa o funkcjach konsulów RP z 1984. Każde państwo samo określa pragmatykę służbowa urzędów konsularnych, określa ich prawa, obowiązki, rangi itp. Pomocniczo – praktyka, również sądowa, doktryna.

31. Personel misji dyplomatycznej – oznacza członków personelu dyplomatycznego personelu administracyjnego i technicznego oraz personelu służby misji dyplomatycznej.

1. Dyplomatyczny.

• Mają konkretne tytuły/stopnie dyplomatyczne, mogą wykonywać funkcje dyplomatyczne w imieniu państwa.

• Personel dyplomatyczny korzysta z takich samych przywilejów i immunitetów jak sam szef misji czyli: nietykalności osobistej, immunitetu jurysdykcyjnego, zwolnienia z opłat i podatków oraz uprzywilejowanego traktowania w trakcie przejazdu przez kraj trzeci.

• Są to radcowie, sekretarze (I-III)oraz attachés.

• Najniższymi rangą dyplomatami są attachés, od których należy jednak odróżnić attachés specjalnych: wojskowych, morskich, lotniczych, utrzymujących stosunki z odpowiednimi ministerstwami państwa pobytu i mających specjalne pozycje funkcjonalne i protokolarne w misji.

1. Administracyjny i techniczny. Jest to kierownik i pracownicy kancelarii, maszynistki, lekarze, tłumacze i szyfranci.

2. Służbę misji. Jest to personel obsługi czyli kierowcy, dozorcy, sprzątaczki etc. Służba misji jest zatrudniana przez państwo zatem należy odróżnić od niej osoby prywatnie zatrudniane przez członków misji (np. prywatną służbę).

Liczebność zależy od państwa wysyłającego, ale państwo przyjmujące może zażądać redukcji jego liczby. Przyjmuje się, iż MSZ państwa przyjmującego powinno być poinformowane o mianowaniu członków personelu oraz o przybyciu ich oraz ich rodzin a także o ostatecznym wyjeździe.

31. Klasy i rangi szefów misji dyplomatycznych

Nie ma różnicy współcześnie pomiędzy klasami i rangami – pierwsze ustalane są przez konwencję wiedeńską , a drugie przez ustawodawstwo wewnętrzne. Praktyka wykształciła w zasadzie jednolite rangi szefów misji i personelu dyplomatycznego.

Od wprowadzenia w 1815 r. regulaminu wiedeńskiego wyróżnia się trzy klasy szefów misji dyplomatycznych. Konwencja wiedeńska z 1961 wprowadza podział:

1. Ambasadorów (nadzwyczajni i pełnomocni) i nuncjuszów (w przypadku Stolicy Apostolskiej)- akredytowani przy głowach państwa oraz innych szefów misji równorzędnego szczebla (np. wielcy Komisarze z British Commonwealth ). Mandat przyznany aktem nominacji, a potwierdzony przyjęciem listów uwierzytelniających przez państwo przyjmujące.

2. Posłów nadzwyczajnych i ministrów pełnomocnych oraz internuncjuszów akredytowanych przy głowach państw – zaniknęły niemal całkowicie w praktyce

3. Chargés d’affaires akredytowanych przy ministrach spraw zagranicznych:

   1. En pied - stali,

   2. Ad interim – tymczasowi, pracownicy dyplomatyczni misji kierujący nią w czasie okresowej nieobecności albo choroby szefa. Także w przypadku, w którym szef misji nie ma stałej siedziby w danym państwie może być ona kierowana przez chargés d’affaires ad interim.

gdy następuje pogorszenie stosunków dwustronnych (np. USA wyznaczyły charges d'affairs na szefa swojej misji w Polsce po wprowadzeniu stanu wojennego), bądź też gdy państwa ponownie nawiązują regularne kontakty dyplomatyczne po okresie głębokiego kryzysu

Określenie klasy szefów następuje na podstawie porozumienia państw. W praktyce panstwa wymieniają przedstawicieli tej samej klasy, najczęściej klasy najwyższej – zasada suwerennej równości państw. Nie dotyczy to charges d’affaires, którzy mogą być powołani na podstawie jednostronnej decyzji państwa wysyłającego.

Nie ma pomiędzy nimi żadnych różnic poza sprawami pierwszeństwa i etykiety (regulamin z 1815 przyznawał charakter przedstawicielski jedynie 1 klasie)

protokół akwizgrański z 1818 r. przewidział także możliwość ustanowienia klasy ministrów-rezydentów uplasowanych między posłami chargés d’affaires jednak ze względu na zanikające znaczenie nie przewiduje już ich Konwencja wiedeńska z 1961 r.

31. Funkcje dyplomatyczne – całokształt urzędowej działalności misji dyplomatycznej, związaniej z utrzymaniem stosunków dyplomatycznych i realizacją oficjalnych stosunków miedzy podmiotami pm

Główne funkcje::

• reprezentacyjna. Szef misji dyplomatycznej to reprezentant państwa wysyłającego. Podlega jemu koordynowana przez niego działalność wszystkich biur, placówek i przedstawicielstw państwa wysyłającego w państwie pobytu. Oświadczenia, wyjaśnienia i odpowiedzi szefa misji dyplomatycznej są wiarygodne i mają charakter oficjalny. Zostają one również złożone na polecenie państwa wysyłającego, które ponosi odpowiedzialność za działalność swoich przedstawicieli. Państwo może zdezawuować oświadczenia przedstawiciela i odwołać jego z powrotem do kraju. Szef misji i inni członkowie personelu dyplomatycznego są zapraszani na oficjalne przyjęcia. Występują oni oczywiście w formie reprezentantów państwa.

• Ochrona interesów państwa wysyłającego i jego obywateli. Aby osiągnąć zamierzone cele misja prowadzi rokowania, stara się zapobiegać szkodliwym dla swego kraju zjawiskom i procesom, sprawuje opiekę dyplomatyczną nad obywatelami i osobami prawnymi przebywającymi na terytorium państwa oraz kontroluje realizację obowiązujących państwa umów.

• Prowadzeniu rokowań z państwem pobytu. Do kompetencji misji należy również wyjaśnianie kwestii spornych oraz prowadzenie rokowań w celu zawarcia odpowiednich porozumień.

• Ustaleniu za pomocą wszelkich środków dozwolonych przez prawo warunków rozwoju w państwie przyjmującym oraz składanie o tym sprawozdań rządowi. Informacja o państwie pobytu. Szpiegostwo jest zakazane. Celem jest dążenie do uzyskania w sposób legalny pełnych i rzetelnych danych o państwie pobytu. Informacje te stanowią podstawę do prognozowania i programowania działań na przyszłość. Zadaniem placówek jest sporządzenie w oparciu o posiadane przez nie materiały sprawozdania.

• Popieraniu przyjaznych stosunków między państwem wysyłającym a państwem przyjmującym i rozwijaniu stosunków gospodarczych, naukowych i kulturalnych. Rozwijanie przyjaznych stosunków poprzez stymulowanie współpracy gospodarczej, naukowej, kulturalnej. Jest to jak najbardziej zgodne z założeniami Narodów Zjednoczonych.

31. Urzędy konsularne/ klasy urzędów i klasy szefów urzędów konsularnych

Konwencja wiedeńska o stosunkach konsularnych z 1963 roku przewiduje podział szefów placówek dyplomatycznych na 4 grupy:

• Konsulów generalnych – w niektórych krajach konsul generalny, który posiada specjalne pełnomocnictwo może sprawować ogólne kierownictwo nad działalnością konsulatów znajdujących się na terytorium państwa przyjmującego.

• Konsulów

• Wicekonsulów

• Agentów konsularnych

Polska posiada 44 konsulaty generalne. Nie ma w naszym kraju wicekonsulatów i agencji konsularnych. Każda z klas działa na podstawie listów komisyjnych. Należy od nich odróżnić funkcjonariuszy konsularnych. Mają oni rangę konsula, wicekonsula oraz agenta konsularnego. Działają w składzie placówki jako pomocnicy szefa.

Korpus konsularny tworzą szefowie placówek konsularnych, które znajdują się w mieście państwa przyjmującego. Może istnieć zatem kilka korpusów konsularnych w jednym państwie. Jest to rozumowanie w węższym znaczeniu. W szerszym znaczeniu korpusem konsularnym są funkcjonariusze konsularni, czyli wszystkie osoby, którym powierzono pełnienie funkcji konsularnych (attaches u sekretarze konsularni również).

Konsul zawodowy – jest to urzędnik państwa wysyłającego, mianowany spośród jego obywateli (publiczny charakter do państwa wysyłającego). Otrzymuje on stałe wynagrodzenie i nie może oddawać się innemu za-jęciu zarobkowemu.

Konsul honorowy – powoływany na podstawie umowy przez państwo wysyłające spośród mieszkańców (obywateli) państwa przyjmującego (prywatnoprawny stosunek do państwa wysyłającego). Nie otrzymuje on stałego uposażenia, ale przysługuje jemu prawo rekompensaty poniesionych wydatków.

Przywileje i immunitety konsula honorowego – jego przywileje i immunitety są nieco ograniczone. Jest on zwolniony od wszelkich podatków i opłat od sum otrzymywanych od państwa wysyłającego z tytułu wykonywanej funkcji. Może być aresztowany i uwięziony. Obowiązuje nietykalność dokumentów i archiwów konsula honorowego. Lokale konsularne także podlegają ochronie. Do roku 1986 w Polsce nie korzystano z instytucji konsula honorowego. Obecnie ich liczba sięga 121. Najwięcej konsulów mamy w USA (7) i w Wielkiej Brytanii (5)

31. Funkcje konsularne – określane w umowach, zwyczaju, ustawodawstwie wewnętrznym, dlatego rozbudowane i różniące się czasami w różnych państwach.

• Ustanowienie stosunków konsularnych – następuje ono na podstawie wzajemnego porozumienia. Zgoda na ustanowienie stosunków dyplomatycznych z reguły oznacza również zgodę na nawiązanie stosunków konsularnych, ale zerwanie stosunków dyplomatycznych nie pociąga za sobą zerwania stosunków konsularnych.

• Wykonywanie funkcji konsularnych przez misje dyplomatyczne – specjalne wydziały konsularne przy misjach dyplomatycznych również wykonują te funkcje. Polska posiada 37 wydziałów konsularnych w ambasadach RP. Nie jest wymagana zgoda państwa przyjmującego, lecz jedynie notyfikacja osób, które wykonują funkcje konsularne przy ambasadach (osoby te korzystają z szerszych przywilejów i immunitetów dyplomatycznych, a nie konsularnych).

• Ustanowienie placówek konsularnych – zgoda na nawiązanie stosunków konsularnych pozwala państwu wysyłającemu na ustalenie siedziby urzędu konsularnego, jego klasy i okręgu konsularnego (ustalenie kilku placówek konsularnych działających w określonych częściach terytorium państwa przyjmującego). Propozycje ze strony państwa wysyłającego podlegają aprobacie państwa przyjmującego. Określając liczbę konsulatów i ich siedziby państwa biorą pod uwagę takie elementy jak liczebność obywateli w danym okręgu, istnienie skupisk emigracyjnych, interesy żeglugi morskiej albo powietrznej, interesy handlowe, organizowanie targów międzynarodowych.

• Listy komisyjne (patenty) – propozycja co do osoby szefa placówki konsularnej. Szefowie placówek konsularnych otrzymują tzw. listy komisyjne wystawione przez głowę państwa, premiera czy ministra spraw zagranicznych (zależnie od przepisów prawa wewnętrznego). Wymienia się w nich nazwisko szefa, jego klasę, okręg konsularny i siedzibę placówki. Patent przekazywany jest rządowi państwa przyjmującego (drogą dyplomatyczną). Za zgodą rządu państwa przyjmującego list komisyjny może być zastępowany notyfikacją. Państwo przyjmujące udziela zgody – udziela exequatur (dopuszczenie szefa placówki do pełnienia swoich funkcji). Nie ma obowiązku udzielania wyjaśnień w przypadku odmowy exequatur.

• Zakończenie funkcji konsularnych – dochodzi do tego poprzez: zawiadomienie przez państwo wysyłające państwa przyjmującego o zakończeniu czynności przez funkcjonariusza konsularnego, cofnięcie exequatur, notyfikacja przez państwo przyjmujące państwu wysyłającemu, że przestało uważać daną osobę za członka personelu konsularnego. Również zdarzenia losowe, zerwanie stosunków konsularnych, wybuch wojny, zmiany w podmiotowości czy rewolucja mogą prowadzić do zakończenia funkcji konsularnych.

Przed konsulami stoją bardzo rozbudowane zadania. Funkcje konsularne określane są w umowach, zwyczajach międzynarodowych i w ustawodawstwie wewnętrznym. K. Liberia wskazywał, iż właściwość rzeczowa konsula obejmuje: kompetencje o charakterze ogólnym, opiekę nad obywatelami państwa wysyłającego, kompetencje w sferze obrotu gospodarczego, żeglugi morskiej i powietrznej oraz kompetencje o charakterze prawnym i administracyjnym.

Funkcje konsularne zostały ściślej określone w Konwencji wiedeńskiej. Wylicza ona w art. 5 następujące funkcje:

• Ochrona interesów państwa wysyłającego i jego obywateli.

• Popieranie rozwoju stosunków handlowych, gospodarczych, kulturalnych i naukowych między państwem wysyłającym i przyjmującym.

• Zapoznawanie się wszelkimi legalnymi sposobami z warunkami i rozwojem życia handlowego, gospodarczego, kulturalnego i naukowego oraz składanie sprawozdań swemu rządowi.

• Wystawianie paszportów i wiz.

• Udzielanie pomocy własnym obywatelom.

• Pełnienie czynności notariusza i urzędnika stanu cywilnego pod warunkiem zgodności z przepisami miejscowymi.

• Ochrona interesów spadkowych własnych obywateli, ochrona interesów nieletnich osób i osób pozbawionych pełnej zdolności do czynności prawnych.

• Reprezentowanie współobywateli przed sądem oraz innymi władzami państwa przyjmującego.

• Wykonywanie nadzoru i kontroli nad statkami i samolotami.

• Udzielanie pomocy statkom i samolotom.

Konsulowie mogą wykonywać wszelkie czynności, jakie zostały im powierzone przez państwo wysyłające, a które nie są zakazane przez ustawodawstwo państwa przyjmującego, nie spotykają się z jego sprzeciwem lub są przewidziane w umowach międzynarodowych obowiązujących państwo wysyłające i przyjmujące.

31. Przywileje i immunitety dyplomatyczne i konsularne

Dyplomatyczny przedstawiciel:

• Nietykalność – zakaz stosowania środków przymusu, ochrona życia i dóbr osobistych

• Immunitet jurysdykcyjny – nie jest świadkiem, może być uchylony przez państwo wysyłające. Nie dotyczy: powództwa w sprawie jego prywatnego majątku na terytorium państwa przyjmującego, spraw dotyczących dziedziczenia, roszczeń z działalności poza obszarem przedstawicielstwa dyplomatycznego

• Zwolnienie z podatków (nie dotyczy podatków pośrednich za świadczenia) i ceł,

• Bagaż nie podlega kontroli, chyba że istnieją poważne przypuszczenia.

Z przywilejów korzystają: szefowie misji dyplomatycznej, personel dyplomatyczny i członkowie rodzin niebędący obywatelami państwa przyjmującego przywileje trwają do momentu opuszczenia kraju

W momencie przejazdu przez państwo trzecie w celu powrotu z/ przyjazdu do panstwa przyjmującego korzysta z uprzywilejowanego traktowania.

Immunitety i przywileje konsulów są węższe od przywilejów dyplomatycznych, chociaż dąży się do ich zrównania

Placówka

• Prawo do używania flagi i godła oraz nietykalność placówki – państwo przyjmujące nie ma prawa wkraczać bez zezwolenia, musi ochraniać przed zakłóceniami z zewnątrz

• Prawo porozumiewania – może posługiwać się wszelkimi środkami łączności, nietykalność korespondencji, możliwość zwracania się do właściwych władz centralnych zgodnie z ustalonym zakresem

Osobowe:

• Nietykalność – przyjmujące musi chronić przed zamachami itp., nie mogą być aresztowani, chyba że ciężkie zbrodnie

• Niepodleganie jurysdykcji sadowej/administracyjnej, ale mogą być świadkami i powództwa związane z wypadkami/szkodami

• Szersze zwolnienia podatkowe i celne

31. Podmiotowość prawnomiędzynarodowa organizacji międzynarodowych

Podmiotowość organizacji międzynarodowych pojęcie. Na początku XX wieku organizacje międzynarodowe nie były uznawane za podmioty prawa międzynarodowego. Po drugiej wojnie światowej teza odmienna nabrała większego znaczenia. Z reguły organizacje międzynarodowe są uznawane za podmioty prawa międzynarodowego. Organizacja międzynarodowa nie może posiadać takich przymiotów jak suwerenność, ludność, terytorium. Jeśli jednak za kryterium przyjąć zdolność do czynności prawnych, to szereg organizacji międzynarodowych może zostać uznany za podmioty prawa międzynarodowego.

Podmiotowość organizacji międzynarodowych – to zdolność do działania w płaszczyźnie międzynarodowej, do nabywania praw i zaciągania obowiązków międzynarodowych: zawieranie umów międzynarodowych z państwami i innymi organizacjami, korzystanie z biernego prawa legacji, ponoszenie odpowiedzialności i sprawowanie opieki nad funkcjonariuszami, korzystanie z przywilejów i immunitetów, działalność jest określona przez prawo międzynarodowe (na przykładzie ONZ).

Organizacja ma w stosunku do państwa charakter pochodny. Korzysta ona z podmiotowości w zakresie ustalonym przez tworzące organizację państwa w umowie konstytucyjnej. Jest powoływana i rozwiązywana w zależności od woli państw członkowskich. Podmiotem prawa międzynarodowego jest tylko ta organizacja, która ma niezbędną sumę kompetencji międzynarodowych udzielonych przez panstwa członkowskie.

31. Pojecie i rodzaje organizacji międzynarodowych

Organizacja międzynarodowa – zrzeszenie utworzone przez co najmniej 3 podmioty poprzez zawarcie umowy-statutu organizacji, w którym zostały określone cele działalności i struktura wewnętrzna organizacji.

Podstawowy podział:

Organizacja międzynarodowa rządowa:

• zrzeszenie państw reprezentowanych przez rządy (wyjątkiem jest WT, którego członkiem jest UE i Tajwan).

• Podstawa funkcjonowania - statut, czyli umowa międzynarodowa zawierana miedzy państwami,

• posiada stałe organy (odróżnienie od konferencji),

• działa dla osiągnięcia celów zawartych w statucie,

• podmiot prawa międzynarodowego,

• fundusze pochodzą ze składek państw członkowskich,

• współpracują jedynie z rządami i poprzez nie, nie mogą działając bezpośrednio

Organizacje pozarządowe:

• członkowie: osoby prawne i fizyczne

• podstawa funkcjonowania: umowa o charakterze cywilnoprawnym, nie musi mieć formalnego statut, działa na podstawie prawa wewnętrznego państwa, w którym jest zarejestrowana

• najczęściej maja stałe organy, czasem tylko sekretariat

• działają dla osiągnięcia celów, które z reguły nie są skutecznie realizowane przez państwa i Gos (np. ochrona środowiska, działania humanitarne)

• działają bezpośrednio, nie przez rządy

• przedstawiciele musza mieć zgodę na wjazd na terytorium (Gos mają paszporty dyplomatyczne)

• fundusze: składki, darowizny, drobne sprzedaże, dofinansowywane przez państwa/Gos

• nie działają dla zysku, non profit

• nie są podmiotem pm

.

Ze względu na kryterium terytorialne dzieli się organizacje międzynarodowe na:

• Organizacje uniwersalne – organizacje należące do systemu ONZ (głównie, ale nie jest to warunek konieczny), prowadzące działalność na całym świecie, członkami mogą być podmioty z całego świata.

• Organizacje regionalne – działające jedynie na określonym obszarze, zrzeszające podmioty z danego regionu, rozwinęły się głownie w rejonie Europy, Ameryki i Afryki.

Dzieli się także organizacje międzynarodowe według kryterium przedmiotowego (zakresu celów):

- ogólne, zajmujące się całym kompleksem spraw środowiska międzynarodowego, np. ONZ,

- specjalne lub funkcjonalne, których kompetencje ograniczone są do określonych dziedzin stosunków międzynarodowych, np. NATO

31. Członkowstwo ONZ

Dwie kategorie członków: pierwotni (państwa uczestniczące w konferencji i San Francisco i ratyfikowały KZ, podpisały Deklaracje Narodów Zjednoczonych w 1942 i ratyfikowały KNZ) i przyjęci przez kompetentny organ

Każde państwo miłujące pokój, które przyjmie bez zastrzeżeń zobowiązania w karcie i jest zdolne i chce je wykonywać. Musi być jednomyślność członków stałych rady bezpieczeństwa (9/15), potem zgoda Zgromadzenia Ogólnego.

W artykule 2 Karty Narodów Zjednoczonych podano zasady, według których postępować powinna organizacja i jej członkowie:

• Zasada nr 1 – zasada suwerennej równości wszystkich jej członków.

• Zasada nr 2 – członkowie organizacji powinni wykonywać w dobrej wierze zobowiązania przyjęte zgodnie z niniejszą Kartą.

• Zasada nr 3 – zasada załatwienia sporów międzynarodowych środkami pokojowymi.

• Zasada nr 4 – wszyscy członkowie powstrzymują się w swych stosunkach międzynarodowych od groźby użycia siły lub użycia jej przeciwko całości terytorialnej lub niezawisłości politycznej któregokolwiek z państw.

• Zasada nr 5 – zasada zobowiązująca państwo członkowskie do udzielania pomocy organizacji w akcji podjętej zgodnie z Kartą i powstrzymania się od udzielania pomocy państwu wobec któremu ONZ zastosowało środki zapobiegające.

• Zasada nr 6 – organizacja zapewni by państwa, które nie są jej członkami, postępowały zgodnie z niniejszymi zasadami w stopniu koniecznym do utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.

• Zasada nr 7 – żadne postanowienia niniejszej Karty nie upoważnia Narodów Zjednoczonych do ingerencji w sprawy, które z istoty swej należą do kompetencji wewnętrznej któregokolwiek państwa.

Karta przewiduje zawieszenie członka w jego prawach ( zgodnie z art.5). Może mieć miejsce w stosunku do członka, przeciwko któremu Rada Bezpieczeństwa zastosowała środki zapobiegawcze lub przymusu.. Od zawieszenia należy odróżnić pozbawienie prawa do głosowania w Zgromadzeniu Ogólnym. Zgromadzenie może zezwolić takiemu członkowi na udział w głosowaniu. Wykluczenia lub zawieszenia dokonuje Zgromadzenie Ogólne na wniosek Rady Bezpieczeństwa

Utrata członkowstwa

• Wykluczenie z ONZ – wykluczony może zostać członek, który uporczywie łamie zasady Karty Narodów Zjednoczonych.

• Utrata podmiotowości

• Wystąpienie (Indonezja), choć brak procedur w karcie

31. Organy ONZ

Zgodnie z ustaleniami Karty występuje 6 organów ONZ:

• Zgromadzenie Ogólne.

• Rada Bezpieczeństwa.

• Rada Gospodarczo-Społeczna.

• Rada Powiernicza.

• Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości.

• Sekretariat.

Mogą również zostać powołane liczne organy pomocnicze. Są nimi komisje, komitety doradcze i inne. Niektóre z nich – jak na przykład Wojskowy Komitet Sztabowy zostały wymienione w postanowieniach szczegółowych Karty.

Zgromadzenie Ogólne:

Uczestniczą w nim przedstawiciele wszystkich państw członkowskich. Każde państwo może posiadać nie więcej niż 5 przedstawicieli. Każdy członek może mieć tylko jeden głos. Zgromadzenie zbiera się raz w roku na zebraniu zwyczajnym i na życzenie Rady Bezpieczeństwa lub większości członków. Zgromadzenie podejmuje uchwały w ważnych sprawach, takich jak:

• Utrzymania pokoju.

• Wybór członków Rady.

• Spraw członkowskich.

• Spraw budżetowych.

Uchwały te zapadają większością 2/3 głosów. W 2003 roku odbyła się LVII Sejsa Zgromadzenia Ogólnego.

Rada Bezpieczeństwa:

Składa się z 15 członków. Stali członkowie – Rosja, USA, Chiny, Wielka Brytania, Francja. Pozostałe 10 państw Zgromadzenie Ogólne wybiera na okres 2 lat (przy czym co rok ustępuje połowa). Wybierane są państwa, które mają największy wkład w utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa. Duże znaczenie ma również podział geograficzny i sytuacja międzynarodowa. Obecnie trwa dyskusja dotycząca poszerzenia składu Rady Bezpieczeństwa. Obok Republiki Federalnej Niemiec i Japonii kandydatami jest też wiele państw rozwijających się.

Według uchwały z roku 1963 na 10 niestałych członków, 5 – powinno reprezentować państwa afroazjatyckie, 2 – państwa Ameryki Łacińskiej, 1 – państwa Europy Wschodniej, 2 – państwa Europy Zachodniej i inne państwa.

Rada Gospodarczo-Społeczna:

Składa się z 54 członków wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne na 3 lata, z tym, że co roku ustępuje 1/3 składu. Uchwała Zgromadzenia Ogólnego z 1971 roku ustaliła podział miejsc między grupami regionalnymi:

• 14 miejsc dla Afryki.

• 11 miejsc dla Azji.

• 6 miejsc dla Europy Wschodniej.

• 10 miejsc dla Ameryki Łacińskiej.

• 13 miejsc dla Europy Zachodniej i innych.

Rada Powiernicza:

Składa się z 5 stałych członków Rady Bezpieczeństwa, państw zarządzających terytoriami powierzonymi, oraz z tylu innych wybranych przez Zgromadzenie Ogólne na 3 lata. Liczba państw zarządzających ma być równa liczbie państw niezarządzających terytoriami powierniczymi. W związku z uzyskaniem niepodległości przez wszystkie terytoria powiernicze dyskutowany jest projekt likwidacji Rady lub zmiany jej na forum, na którym państwa członkowskie wykonywałyby zbiorowe powiernictwo nad globalnym środowiskiem, oceanami, przestrzenią kosmiczną.

31. Rada Bezpieczeństwa w systemie organów ONZ

Rada Bezpieczeństwa:

Składa się z 15 członków. Stali członkowie – Rosja, USA, Chiny, Wielka Brytania, Francja. Pozostałe 10 państw Zgromadzenie Ogólne wybiera na okres 2 lat (przy czym co rok ustępuje połowa). Wybierane są państwa, które mają największy wkład w utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa. Duże znaczenie ma również podział geograficzny i sytuacja międzynarodowa. Obecnie trwa dyskusja dotycząca poszerzenia składu Rady Bezpieczeństwa. Obok Republiki Federalnej Niemiec i Japonii kandydatami jest też wiele państw rozwijających się.

Według uchwały z roku 1963 na 10 niestałych członków, 5 – powinno reprezentować państwa afroazjatyckie, 2 – państwa Ameryki Łacińskiej, 1 – państwa Europy Wschodniej, 2 – państwa Europy Zachodniej i inne państwa.

Zasady głosowania w Radzie Bezpieczeństwa:

Zgodnie z art. 27 Karty decyzje Rady Bezpieczeństwa zapadają w sprawach proceduralnych – większością głosów dziewięciu członków, natomiast we wszystkich innych sprawach – większością głosów dziewięciu członków, włączając w to głosy wszystkich stałych członków, z tym jednak zastrzeżeniem, że w sprawach dotyczących pokojowego załatwienia sporów strona w sporze wstrzymuje się od głosowania.

System ten uzależnia podjęcie przez Radę Bezpieczeństwa decyzji od jednomyślności stałych członków. Stałym członkom przysługuje prawo veta. Prawo to nie przysługuje w sprawach proceduralnych ani też mocarstwu w sporze, którego jest ono stroną. Zasady głosowania mają opierać się na założeniu, że zapewnienie pokoju jest możliwe tylko wówczas, gdy dojdzie do jednomyślności mocarstw. W ostatnich latach w organach ONZ coraz częściej stosuje się podejmowanie decyzji bez głosowania, czyli na podstawie konsensu prowadzenie rokowań przez bezpośrednio zainteresowane strony aż do uzgodnienia formuły możliwej do przyjęcia dla wszystkich, co stwarza najwięcej szans na pełną realizację podjętej uchwały. Głosowanie odbywa się też często imiennie – przez wywołanie państwa imiennie i zanotowanie jego głosu.

Kompetencje Zgromadzenia Ogólnego to:

• Omawianie wszelkich zagadnień i spraw wchodzących w zakres działalności Organizacji lub dotyczących funkcji lub kompetencji któregokolwiek organu ONZ.

• Wydawanie zaleceń we wszystkich tych sprawach pod adresem państw członkowskich organów ONZ.

W sprawach międzynarodowego bezpieczeństwa i pokoju zasada priorytetu kompetencji należy do Rady Bezpieczeństwa. Zgromadzenie Ogólne ma obowiązek usunięcia się w takiej sytuacji. Jeśli sprawa dotyczy utrzymania pokoju wymagającego przeprowadzenia akcji, to Zgromadzenie Ogólne ma obowiązek przekazać kompetencje Radzie Bezpieczeństwa. Podział kompetencji pomiędzy oba organy jest niezwykle kontrowersyjny.

Karta przyznała Radzie Bezpieczeństwa szczególnie szerokie kompetencje w sprawach dotyczących pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego. Kompetencje te są bezpośrednie i niezależne od Zgromadzenia Ogólnego. Zgodnie z art. 24 Karty: „członkowie nakładają na Radę Bezpieczeństwa główną odpowiedzialność za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa oraz uznają, że Rada Bezpieczeństwa przy wykonywaniu swych obowiązków wynikających z tej odpowiedzialności działa we wspólnym ich imieniu”. Członkowie zobowiązali się ponad to do przyjmowania i wykonywania decyzji Rady Bezpieczeństwa.

Szerokie kompetencje Rady Bezpieczeństwa w sprawach dotyczących pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego przejawiają się w:

• Opracowanie przy pomocy Wojskowego Komitetu Sztabowego planów ustanowienia systemu regulowania zbrojeń w celu przedstawienia ich państwom członkowskim.

• Rozpatrywanie sporów i sytuacji zagrażającym pokojowi.

• Podejmowanie decyzji w sprawie zastosowania sankcji.

Rada Bezpieczeństwa stwierdza fakt zagrożenia pokoju, jego naruszenia, bądź dokonania aktu agresji. Decyduje ona wówczas, czy zastosować sankcje, czy wydać inne zarządzenie. Rada może wydać zarządzenie tymczasowe dotyczące wycofania się wojsk poza określoną linię, czy też zarządzić demobilizację. Pierwszy raz sankcje o charakterze międzynarodowym ustalono w Pakcie Ligii Narodów. Karta Narodów Zjednoczonych podobnie jak Pakt Ligii Narodów przewiduje 2 rodzaje sankcji:

• Sankcje nie pociągające za sobą użycia sił zbrojnych, które „mogą obejmować całkowite lub częściowe zerwanie stosunków gospodarczych oraz komunikacji kolejowej, morskiej, lotniczej, pocztowej, telegraficznej, radiowej i innej, jak również zerwanie stosunków dyplomatycznych” (art. 41).

  • Sankcje gospodarcze, a także embargo na dostawy broni i uzbrojenia były wymierzone w stosunku do Rodezji, RPA, Iraku, Jugosławii, Afganistanu, Somalii, Ruandy, Liberii),

  • Sankcje zbrojne, które mogą obejmować „demonstracje, blokadę i inne operacje sił zbrojnych powietrznych, morskich lub lądowych członków ONZ” (art. 42).

    • Wobec Korei Północnej w 1950 r. oraz wobec Iraku w 1991 r.

Utworzono Wojskowy Komitet Sztabowy, który ma za zadanie udzielania rad Radzie Bezpieczeństwa. W skład tego komitetu mieli wchodzić szefowie sztabów oraz stali członkowie Rady Bezpieczeństwa. Inni członkowie mieli prawo uczestniczenia jeśli ich udział był niezbędny dla rozwiązania problemu. Karta nakłada na członków ONZ obowiązki:

• Postawienie do dyspozycji Rady Bezpieczeństwa sił zbrojnych, udzielenie niezbędnej pomocy i ułatwień, a także prawa przejścia oraz utrzymywanie w stanie gotowości do natychmiastowego użycia kontyngentów swoich sił lotniczych przeznaczonych do zastosowania zbiorowych środków przymusu.

• Obowiązek udzielania sobie nawzajem pomocy w wykonywaniu akcji mającej charakter sankcji, postanowionej przez Radę Bezpieczeństwa.

Mimo, iż zapowiadano zawarcie układów między Radą Bezpieczeństwa, a państwami do niczego nie doszło. Rada Bezpieczeństwa stosuje raczej sankcje o charakterze gospodarczym.

44. Pojecie i rodzaje sporów międzynarodowych

1. Definicja sporu i konfliktu międzynarodowego

• wg MTS z 1950 spór oznacza „sytuację, w której punkty widzenia dwóch stron są wyraźnie przeciwstawne”

• wyrok STSM z 1924 identyfikacja sporu z „brakiem zgody w przedmiocie kwestii prawnej lub stanu faktycznego, z przeciwieństwem prawnych stanowisk lub interesów między stronami”

• Karta NZ wymienia w art.1 wśród celów ONZ „łagodzenie lub załatwianie pokojowymi sposobami sporów lub sytuacji mogących prowadzić do naruszenia pokoju”

• pakt Ligi Narodów w art.11 wymienił obok sporów także „wszelką okoliczność, która może wpłynąć na stosunki międzynarodowe, grożąc zamąceniem pokoju lub dobrego porozumienia miedzy państwami, od którego utrzymanie pokoju zależy”

• napięcie w stosunkach między państwami określa się jako stan, w którym występuje antagonizm bez jasno zdefiniowanego przedmiotu nieporozumień lub też pojęcie przedmiotu, istotne dla każdej racjonalnej dyskusji

  • kryzys międzynarodowy powstaje dopiero wówczas, gdy próby pogodzenia sprzecznych interesów doprowadziły do impasu i gdy rokowania zostaną zablokowane przez przeciwstawność niemożliwą do usunięcia

• konfliktami nazywa się spory, które przybrały ostrzejszą formę i w których grozi użycie sił zbrojnych albo też siły takie zostały już użyte (konflikty zbrojne)

1. Rodzaje sporów międzynarodowych

• podział w Karcie NZ:

  • zagrażające i nie zagrażające pokojowi i bezpieczeństwu międzynarodowemu

• podział sporów międzynarodowych na prawne i polityczne:

  • polityczne mają miejsce wówczas, gdy brak jest reguł prawnych, które mogłyby być zastosowane do rozstrzygnięcia sporu; strony powołują się na inne niż prawne argumenty

  • prawne jeżeli strony opierają swoje pretensje na argumentacji natury prawnej, na obowiązującym przepisie prawnym

• organy polityczne przy załatwianiu sporów powinny uwzględniać aspekt prawny zagadnienia

  • sądy międzynarodowe bardzo często opierają swe decyzje nie tylko na przesłankach prawnych, ale również politycznych

• spory nadające się do rozstrzygnięcia rozjemczego lub sądowego dotyczą (już art. 13 Paktu LN):

  • interpretacji traktatu

  • jakiegokolwiek zagadnienia prawa międzynarodowego

  • zaistnienia faktu który, gdyby został stwierdzony, stanowiłby naruszenie zobowiązania międzynarodowego

charakteru lub rozmiarów odszkodowania należnego z tytułu naruszenia zobowiązania międzynarodowego

44. Środki pokojowego regulowania sporów międzynarodowych

1. Podział środków załatwiania sporów

• problematyka załatwiania sporów została uwzględniona w Pakcie LN a po II WŚ w Karcie NZ

• podział środków:

  • dyplomatyczne państwa uczestniczące w sporze współdziałają w załatwieniu sporu, zachowują dla siebie, aż do ostatniej fazy trwania sporu możność podjęcia ostatecznej decyzji

  • środki sądowe

1. Rokowania bezpośrednie (negocjacje)

• negocjacje określane są jako proces, w trakcie którego państwa starają się usunąć różnice zdań w drodze wymiany poglądów w celu osiągnięcia porozumienia

• obie strony powinny wynieść jakąś korzyść z rokowania czy tez przynajmniej wynieść przekonanie, że odniosły pewną korzyść

• rokowania należy prowadzić „w duchu wspólnych interesów”

• podział rokowań na:

  • dwustronne

  • wielostronne

• w rokowaniach mogą brać udział nie tylko strony uczestniczące w sporze, np. w konferencji paryskiej w 1973 w sprawie Wietnamu uczestniczyły również Węgry, Polska, Kanada, Indonezja oraz sekretarz generalny ONZ

• za jedną z form rokowań uważa się także konsultacje strony odbywają je w wyniku przyjętych wcześniej w tym względzie zobowiązań odbywają się one na żądanie jednej ze stron, gdy zajdzie potrzeba ku temu lub też w ustalonych odstępach czasu

• ONZ nie zastępuje dyplomacji, ale jest „koniecznym uzupełnieniem tradycyjnych metod dyplomatycznych”, gdyż ONZ spełnia swe zadanie „tylko wówczas, gdy pomaga dyplomacji w dojściu do porozumienia między zainteresowanymi państwami”

• art. 33 Kart NZ strony przed przekazaniem do RB ONZ lub do ZO sporu zagrażającego utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa przede wszystkim powinny dążyć do jego załatwienia w drodze rokowań i innych sposobów pokojowego załatwiania sporów

• obecnie w wielu przypadkach strony zgadzają się na podjęcie rokowań pod naciskiem opinii publicznej, mimo że wcale nie mają zamiaru osiągnąć porozumienia

1. Dobre usługi i mediacje

• dobre usługi i mediacja (czyli pośrednictwo) są „procedurą pomocniczą, która ułatwia rokowania bezpośrednie między stronami i nawiązuje je w razie ich zerwania”

• rola mediatora polega na „pogodzeniu przeciwnych pretensji i na złagodzeniu niechęci, jaka mogłaby wynikać między państwami spór wiodącymi”

• dobre usługi oraz mediacja mogą mieć miejsce na skutek zwrócenia się o nie jednej albo obu stron lub też mogą być zaofiarowane przez państwo trzecie, organizację międzynarodową a nawet przez poszczególne jednostki

• mediatorami mogą być nie tylko państwa ale także osoby fizyczne

• protokół podpisany przez państwa Unii Afrykańskiej przewiduje powoływanie jako mediatora jednego lub kilku członków komisji, w której skład wchodzi po jednym obywatelu każdego państwa członkowskiego

  • organizacje międzynarodowe mogą wyznaczać poszczególne osoby jako mediatorów działających w imieniu danej organizacji

1. Komisje badań

• w przypadku gdy rokowaniach miedzy stronami powstaje różnica zdań co do stanu faktycznego, strony mogą powołać komisję badań (zwaną również komisją śledczą) w celu wyjaśnienia kwestii spornej

• wynik badań tworzy zazwyczaj punk wyjścia dla dalszej procedury pojednawczej

• MTS zgodnie z art. 50 swego statutu, może „powierzyć śledztwo lub ekspertyzę każdej osobie, ciału, biuru, komisji lub organowi przez siebie wybranemu”

1. Koncyliacja

• koncyliacja różni się od mediacji tym, że komisja koncyliacyjna sama formułuje propozycję załatwienia sporu, a nie wspólnie ze stronami uczestniczącymi w sporze

  • wnioski, do jakich doszła komisja koncyliacyjna są tylko propozycją skierowaną do stron bez jakiejkolwiek mocy wiążącej

• wg definicji uchwalonej przez Instytut Prawa Międzynarodowego w roku 1961 „koncyliacja jest metodą załatwienia sporów międzynarodowych wszelkiego rodzaju, zgodnie z którą strony powołują komisję bądź to na podstawie stałej, bądź też w trybie ad hoc dla zajęcia się sporem: komisja ta zmierza do bezstronnego zbadania sporu i podejmuje próbę ustalenia warunków rozwiązania, które mógłby być przyjęte przez strony, albo też dostarczenia stronom pomocy w załatwieniu sporu, o jaka one się zwrócą”

• koncyliacja ma więcej zalet ponieważ organ koncyliacyjny nie jest zmuszony do stosowania obowiązujących przepisów prawa, tzn. norm postępowania wykształconych w przeszłości, ale może zaproponować konstruktywne rozwiązanie uwzględniające przyszłość

44. Arbitraż międzynarodowy a sądownictwo międzynarodowe

arbitraż międzynarodowy czyli rozjemstwo polega na załatwianiu sporu pomiędzy państwami za pomocą orzeczenia wydanego przez jednego lub więcej arbitrów wybranych przez strony

I konwencja haska w art. 37 podaje, że arbitraż „ma za przedmiot rozstrzyganie sporów między państwami przez sędziów z własnego wyboru i na zasadzie prawa”

cechą charakterystyczną arbitrażu jest bezpośredni wpływ stron na wybór składu sądzącego, a także możność ustalenia przez strony podstaw prawnych orzekania i zasad proceduralnych (procedura może mieć charakter poufny)

arbitraż może mieć charakter:

fakultatywny, jeżeli na oddanie sporu pod arbitraż wymagana jest zgoda obu stron

obowiązkowy (obligatoryjny) – jeżeli strony w uprzednio zawartej umowie zgodziły się ,że na żądanie jednej z nich spór oddany będzie pod arbitraż

fakultatywny niezorganizowany – strony wybierają arbitrów dla poszczególnych sporów i arbitraż

fakultatywny zorganizowany – gdy istnieje stały sad rozjemczy, któremu strony przekazują wynikłe między nimi spory

arbitraż różni się od koncyliacji tym, że arbitrzy rozstrzygają spór, stosując przepisy obowiązującego prawa, natomiast organ koncyliacyjny może oprzeć swe wnioski na zasadach słuszności; ponadto orzeczenie sądu rozjemczego jest wiążące dla stron

dwa systemy wyznaczania składu osobowego sądów rozjemczych:

tradycyjny system „europejski” przekazanie sporu do rozstrzygnięcia szefowi wybranego trzeciego państwa

system „amerykański” polega na oddaniu sporu do rozstrzygnięcia komisji mieszanej (joint commission); komisja jest pięcio- lub trzyosobowa, w jej skład wchodzą po jednej lub dwie osoby delegowane przez państwa uczestniczące w sporze oraz superarbiter powołany za zgodą obu stron

system mieszany w skład sądu rozjemczego wchodzą: po jednym przedstawicielu stron uczestniczących w sporze i trzech arbitrów wybranych spośród państw trzecich

w przypadku sądu rozjemczego nie ma odwołania

Międzynarodowy Trybunał Prawa Morza:

W roku 1996 po wejściu w życie konwencji o prawie morza utworzono Międzynarodowy Trybunał Prawa Morza. Złożony jest z 21 niezawisłych sędziów wybranych przez strony konwencji na specjalnie zwołanym spotkaniu. Wedle statutu, w jego składzie nie może być dwóch obywateli tego samego państwa, a każda z grup regionalnych ustanowionych przez Zgromadzenie Ogólne musi posiadać w nim co najmniej trzech członków. Trybunał powołał do życia złożoną z 11 sędziów Izbę mającą zajmować się sporami dotyczącymi Dna Mórz i Oceanów. Jego kompetencje obejmują spory dotyczące interpretacji lub stosowania konwencji o prawie morza. Decyzje Trybunału są ostateczne i wiążące tylko dla stron sporu. Językami roboczymi są angielski i francuski, a jego siedziba mieści się w Hamburgu.

Stałe sądy regionalne:

Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich:

Jego siedziba mieści się w Luksemburgu. Został on utworzony na podstawie traktatu rzymskiego z 1957 r. Pośród jego kompetencji wyróżnia się:

• Rozpatrywanie skargi jednego państwa członkowskiego przeciwko drugiemu państwu członkowskiemu dotyczące nie wywiązywania się ze zobowiązań przyjętych w traktacie rzymskim, a także inne spory dotycząc spraw objętych tym traktatem, które obie strony zgodzą się mu przekazać.

• Rozpatrywanie skargi komisji przeciwko państwu członkowskiemu nie wywiązującemu się ze zobowiązań zaciągniętych w traktacie rzymskim.

• Rozpatrywanie odwołania organów wspólnot, osób fizycznych i prawnych od decyzji poszczególnych wspólnot wykraczających poza przyznane im kompetencje.

• Może rozpatrywać inne sprawy przekazane przez radę, zgodnie z przepisami konwencji.

Funkcje spełniane przez Trybunał Wspólnot Europejskich można porównać z funkcjami spełnianymi w poszczególnych państwach przez trybunały konstytucyjne i sądy administracyjne.

Europejski Trybunał Praw Człowieka oraz Europejska Komisja Praw Człowieka:

Siedzibą Europejskiego Trybunału Praw Człowieka jest Strasburg. Utworzone zgodnie ze zmianami jakie wprowadził 11 protokół z 11 maja 1994 r. dotyczący przekształcenia mechanizmu kontrolnego ustanowionego przez konwencję. Europejska Komisja Praw Człowieka i Europejski Trybunał Praw Człowieka zostały zastąpione przez nowy Trybunał działający permanentnie. Składa się on z 45 sędziów. Sędziowie są wybierani przez zgromadzenie parlamentarne większością głosów na okres 6 lat z możliwością ponownego wyboru. Kadencja sędziów upływa z chwilą osiągnięcia przez nich 70 lat. Trybunał zasiada w składzie komitetów (trzech sędziów), izb ( siedmiu sędziów), wielkiej izby (17 sędziów), gdy ma zamiar rozpatrywać ważniejsze sprawy. Trybunał może przyjmować skargę każdej osoby, organizacji pozarządowej lub grupy jednostek. Trybunał może rozpatrywać skargę dopiero po wyczerpaniu wszystkich środków odwoławczych, przewidzianych prawem wewnętrznym, zgodnie z powszechnie uznanymi zasadami prawa międzynarodowego. Sprawa powinna być przedłożona w ciągu 6 miesięcy od daty podjęcia ostatecznej decyzji odwoławczej.

Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka:

Został utworzony zgodnie z Amerykańską Konwencją Praw Człowieka w 1969. Jego siedziba mieści się w San Jose. Składa się z 7 sędziów mających obywatelstwo państw będących członkami organizacji państw amerykańskich. Każdy z sędziów pełni sześcioletnią kadencję. Trybunał na jurysdykcję we wszystkich sprawach spornych. Prawo wnoszenia spraw do trybunału maja włącznie państwa oraz komisja. Nie przysługuje ono osobom fizycznym. Państwa członkowskie OPA mają prawo do korzystania z opinii trybunału w sprawach dotyczących konwencji a także traktatów dotyczących ochrony praw człowieka w państwach amerykańskich.

44. Międzynarodowy trybunał sprawiedliwości

Organizacja MTS:

Trybunał składa się z piętnastu niezawisłych sędziów wybranych spośród osób w wysokim poziomie moralnym, odpowiadających warunkom wymaganym w ich krajach do zajmowania najwyższych stanowisk w sądownictwie. Nie może zasiadać w trybunale równocześnie dwóch sędziów będących obywatelami tego samego państwa. Kandydatów na sędziów proponują grupy narodowe Stałego Trybunału Rozjemczego. Przy wyborze warto byłoby, aby zasięgnęli oni rady. Żadna grupa narodowa nie może zaproponować więcej niż 4 kandydatów, z czego tylko 2 może być jednej narodowości. Wyboru sędziów dokonuje Zgromadzenie Ogólne i Rada Bezpieczeństwa. W składzie sędziowskim mają być reprezentowane główne formy cywilizacji i zasadnicze systemy prawne świata. Za wybranych na sędziów uważa się te osoby, które uzyskały bezwzględną większość głosów w zgromadzeniu ogólnym i w radzie bezpieczeństwa. Sędziowie wybierani na 9 lat z możliwością reelekcji, przy czym co 3 lata ustępuje jedna trzecia sędziów. Sędziami polskimi byli w MTS B. Winiarski i M. Lachs.

Sędziowie nie mogą zajmować stanowisk politycznych lub administracyjnych ani wykonywać innych zajęć o charakterze zawodowym. Nie mogą również występować w żadnych sprawach w charakterze doradcy, przedstawiciela lub adwokata. Sędzia może być wyłączony z postępowania, gdy nie powinien on uczestniczyć w postępowaniu. Sędziowie w trakcie załatwiania spraw trybunału korzystają z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych. Sędzia może być pozbawiony swojego stanowiska jedynie na podstawie jednomyślnej uchwały pozostałych sędziów. Trybunał wybiera swojego prezesa i wiceprezesa na okres 3 lat. Siedzibą Trybunału jest Haga. Trybunał zasiada w składzie piętnastu sędziów. Regulamin może obniżyć skład sędziów do 11. Aby posiedzenie było ważne koniecznych jest 9 sędziów. Senat upoważnia do tworzenia specjalnych izb. Składają się one z 3 sędziów i zajmują się określonymi rodzajami spraw. Trybunał może utworzyć 5 – osobową izbę, która może orzekać w trybie uproszczonym. Nie wszystkie państwa mają swoich przedstawicieli w Trybunale. Jeżeli dochodzi do takiej sytuacji, to można wyłączyć sędziego jednej ze stron, gdy druga strona nie ma swojego sędziego. Można też przyznać stronie prawo do delegowania sędziego. Instytucja sędziów narodowych ma wielu zwolenników w doktrynie.

Kompetencje MTS:

Kompetencje ratione personae:

• Art. 34 statutu głosi, że tylko państwa maja prawo stawać jako strony przed Trybunałem.

• Trybunał jest dostępny dla państw członkowskich ONZ i dla innych państw, które są stronami statutu. Jeżeli państwo chce zostać stroną statutu, a nie należy do ONZ, to powinno przyjąć statut i zobowiązać się do wykonania orzeczeń Trybunału. Powinno także partycypować w pokryciu kosztów utrzymania. Zobowiązania takie przyjęły Szwajcaria, San Marino i Lichtenstein. Pozostałe państwa mogą oddać spór do rozstrzygnięcia MTS-owi na zasadach ustalonych przez Radę Bezpieczeństwa.

• Zgodnie z art. 62 statutu, państwo mające interes natury prawnej, który mógłby być naruszony wyrokiem trybunału w danej sprawie, może domagać się uczestnictwa w procesie w charakterze interwenienta.

• Trybunał może zwrócić się do rządowych organizacji międzynarodowych o informacje mające znaczenie dla rozpatrywanej sprawy oraz może przyjmować takie informacje dostarczone przez organizację z własnej inicjatywy.

Kompetencje ratione materiae:

• Kompetencje Trybunału wg art. 36 ust.1 statutu obejmują „wszelkie spory, które strony doń wniosą oraz wszelkie sprawy wyraźnie wymienione w karcie NZ albo w obowiązujących traktatach i konwencjach”. Kompetencja Trybunału ma charakter dobrowolny. Trybunał działa tylko, gdy strony przedstawią jemu spór do rozstrzygnięcia. Zgoda na przekazanie MTS-owi sporu może być wyrażona w klauzuli sądowej zawartej w umowie międzynarodowej.

• Statut przewiduje jednak możliwość zaciągnięcia przez państwo zobowiązania ustanawiającego kompetencję obligatoryjną, to znaczy stworzeniu sytuacji, w której trybunał będzie działał na wniosek jednej tylko strony. Tę kompetencję obligatoryjną określa art. 36 ust. 2 statutu, nazywany zazwyczaj „klauzulą fakultatywną”, ponieważ to od woli od woli poszczególnego państwa zależy przyjęcie lub nieprzyjęcie zobowiązań określonych w tej klauzuli. Państwo może zatem w każdym czasie oświadczyć, że w stosunku do każdego innego państwa, które przyjęło takie samo zobowiązanie, uznaje za obowiązującą ipso facto i bez porozumienia jurysdykcję Trybunału w sporach natury prawnej dotyczących:

  • Wykładni umów międzynarodowych.

  • Jakiegokolwiek innego zagadnienia prawa międzynarodowego.

  • Istnienia faktu, który w razie stwierdzenia, stanowiłby naruszenie zobowiązania międzynarodowego.

  • Rodzaju lub wysokości odszkodowania należnego z tytułu naruszenia zobowiązania międzynarodowego.

• Zgodnie z art. 96 Karty NZ – Zgromadzenia Ogólne ONZ lub Rada Bezpieczeństwa ONZ mogą zwrócić się do MTS o wydanie opinii doradczej w każdej kwestii prawnej. Obecnie upoważnienie posiada 16 organizacji wyspecjalizowanych oraz IAEA.

Kompetencje ratione iuris:

• Trybunał wydaje swoje decyzje na podstawie przepisów określanych w art. 38 ust. 1 statutu. Zgodnie z tym postanowieniem trybunał, którego zadaniem jest orzekać na podstawie prawa międzynarodowego w sporach, jakie zostaną mu przekazane, stosuje:

  • Konwencje międzynarodowe, bądź ogólne, bądź specjalne, ustalające reguły wyraźnie uznane przez państwa wiodące spór.

  • Zwyczaj międzynarodowy jako dowód istnienia ogólnej praktyki przyjętej jako prawo.

  • Ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane.

  • Z zastrzeżeniem art. 59,według którego wyrok wiąże tylko strony i tylko w stosunku do danego sporu, wyroki sadowe oraz opinie najznakomitszych znawców prawa publicznego, różnych narodów jako środek pomocniczy do stwierdzenia przepisów prawnych.

MTS może spełniać następujące funkcje:

• Sądu o kompetencji dobrowolnej, rozstrzygającego spór między państwami przedłożony mu na podstawie kompromisu zawartego przez strony w odniesieniu do danego sporu lub na podstawie klauzuli zawartej w umowie międzynarodowej obowiązującej strony uczestniczące w sporze.

• Sądu o kompetencji obowiązkowej opartej na deklaracji złożonej zgodnie z art.36 ust.2 statutu, działającego na podstawie skargi wniesionej przez jedną ze stron.

• Doradcy prawnego ONZ i organizacji wyspecjalizowanych ONZ, wydając opinie doradcze na żądanie zgromadzenia ogólnego, rady bezpieczeństwa lub innych organów i organizacji upoważnionych przez zgromadzenie ogólne.

• Sądu polubownego orzekającego ex aequo et bono, jeśliby strony się na to zgodziły.

Postępowanie przed MTS:

Postępowanie to składa się z dwóch części:

• Pisemnej.

• Ustnej.

W toku postępowania pisemnego strony przedkładają trybunałowi memoriały, kontrmemoriały i w razie potrzeby repliki, akty i dokumenty dla poparcia swego stanowiska. Ich doręczenie następuje za pośrednictwem sekretarza trybunału. Rozprawa przed trybunałem jest publiczna (chyba że Trybunał zarządzi inaczej lub strony wyrażą taką wolę). Rozprawą kieruje prezes lub w jego zastępstwie wiceprezes lub sędzia najstarszy wiekiem. Strony są reprezentowane przez przedstawicieli, doradców i adwokatów, którzy przed trybunałem korzystają z przywilejów i immunitetów. Gdy jedna ze stron nie stawi się przed Trybunałem albo nie podejmie ochrony swojej sprawy, druga strona może zwrócić się o wydanie wyroku na jej korzyść. Trybunał po upewnieniu się wydaje w takich sytuacjach wyrok zaoczny. Językami urzędowymi są francuski i angielski.

Wyrok MTS-u zapada większością głosów, a w przypadku równości głosów rozstrzyga głos przewodniczącego. Wyrok jest zawsze należycie motywowany. Motywacje są zwykle bardzo obszerne. Wyrok jest podpisywany przez przewodniczącego i sekretarza, Odczytuje się go na publicznym posiedzeniu Trybunału. Trybunał nie jest związany precedensami wyrok wiąże tylko strony i to tylko w odniesieniu do rozstrzygniętego sporu. Wyrok wydany przez Trybunał jest ostateczny. W przypadku sporów lub wątpliwości co do wyroku Trybunał ma obowiązek dać swoją interpretację. Rewizja jest możliwa tylko w przypadku odkrycia faktu nieznanego Trybunałowi i stronie żądającej rewizji wyroku. Żądanie rewizji powinno być zgłoszone w ciągu 6 miesięcy od chwili odkrycia nowego faktu i nie później niż w ciągu 10 lat od wydania wyroku. Każda ze stron ponosi koszty własne procesu. Trybunał może jednak postanowić inaczej.

Obowiązuje regulamin uchwalony przez Trybunał z roku 1978 z poprawkami z 5 grudnia 2000 r. Statut MTS nie pozostawia już wątpliwości postanawiając, że Trybunał przy wykonywaniu funkcji doradczych będzie postępować tak samo jak przy rozpatrywaniu sporów. Trybunał ogłasza swe opinie doradcze na posiedzeniu publicznym, zawiadamiając o tym uprzednio Sekretarza Generalnego ONZ oraz przedstawicieli państw i organizacji międzynarodowych bezpośrednio zainteresowanych daną sprawą.

44. Międzynarodowe trybunały karne

Powołane ad hoc (dla osądzenia sprawców zbrodni popełnionych w konkretnym czasie i miejscu, nie podlegają inne zbrodnie popełnione w odrębnym miejscu i czasie): Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii, Międzynarodowy. Oba trybunały działają z upoważnienia Rady Bezpieczeństwa ONZ.

Natomiast stałym i niezależnym od Rady Bezpieczeństwa ONZ trybunałem karnym jest Międzynarodowy Trybunał Karny (MTK). Jurysdykcji MTK podlegają czyny popełnione od 1 lipca 2002, czyli od momentu wejścia w życie statutu rzymskiego z 17 lipca 1998 roku ustanawiającego ten trybunał.

Międzynarodowy Trybunał Karny z siedzibą w Hadze jest międzynarodowym organem sądowniczym utworzonym 17 lipca 1998 roku. W Trybunale zasiada 18 sędziów wybieranych w tajnym głosowaniu przez państwa, które poddały się jurysdykcji Trybunału. Każde z państw może przedstawić dwie kandydatury sędziów, osób o wysokich walorach moralnych, posiadających najwyższe kwalifikacje sędziowskie, doświadczenie w sądzeniu spraw karnych oraz uznane kompetencje w dziedzinie prawa międzynarodowego.

Organami Trybunału są Wydziały: Przygotowawczy, Orzekający i Odwoławczy, oraz Urząd Prokuratora i Sekretariat. Funkcję orzecznicza w ramach wydziału spełniają Izby. Jurysdykcja Trybunału, zgodnie ze Statutem, obejmuje przypadki ludobójstwa, zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości. Skargi w odniesieniu do zbrodni ludobójstwa mogą być wnoszone tylko przez te państwa, które są stronami Konwencji o ludobójstwie z 1948 r. i Statutu Trybunału. W przypadku innych zbrodni objętych jurysdykcją Trybunału skargi mogą być wnoszone przez państwa, które przyjęły w jurysdykcję Trybunału.

Do zbrodni ludobójstwa nie stosuje się przedawnienia

Podmioty sądzone:

• Przed Trybunałem odpowiada każda osoba fizyczna bez względu na obywatelstwo państw zaangażowanych w konflikt, która planowała, podżegała, wydawała rozkazy, popełniła lub w inny sposób namawiała lub pomagała w planowaniu, przygotowaniu lub popełnieniu wymienionych zbrodni.

• Oficjalne stanowisko oskarżonego, bez względu na to czy jest to głowa państwa, szef rządu czy członek rządu nie zwalnia od indywidualnej odpowiedzialności karnej za popełnione zbrodnie.

• Nie zapobiegnięcie zbrodni lub też nie ukaranie winnych przez przełożonych, którzy wiedzieli lub mogli się dowiedzieć o popełnionej zbrodni

• działanie na rozkaz nie zwalnia od odpowiedzialności karnej. Działanie na rozkaz może jednak stanowić przesłankę łagodzącą, jeżeli Trybunał stwierdzi, że wymaga tego sprawiedliwość.

44. Zakaz wojny zakaz użycia siły w prawie międzynarodowym

1. Karta Narodów Zjednoczonych

• jedna z siedmiu zasad wg których członkowie ONZ zobowiązani są postępować wszyscy powstrzymują się od użycia siły przeciw jakiemukolwiek suwerennemu podmiotowi

• wyjątkiem od zasady zabraniającej użycia siły jest naturalne prawo do obrony indywidualnej lub zbiorowej przed napaścią, zanim Rada Bezpieczeństwa zastosuje środki konieczne dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa – ale nawet prawo samoobrony zostało ograniczone w czasie (przysługuje do momentu podjęcia skutecznej akcji przez Rade Bezpieczeństwa)

• drugi wyjątek o charakterze przejściowym – art. 107 – Upoważnienie do działań przeciwko państw nieprzyjacielskich z II wojny

• Deklaracja zasad prawa międzynarodowego z 24 października 1970 r. – działanie wbrew zasadzie zabraniającej użycia siły jest pogwałceniem prawa międzynarodowego i Karty NZ, a. Państwa mają się powstrzymać od: propagandy na rzecz wojny, groźby użycia siły, lub jej użycia w celu naruszenia istniejących granic międzynarodowych, od przemocy, które pozbawiają narody ich prawa do samostanowienia, wolności i niepodległości, od stosowania represaliów pociągających za sobą użycie siły

• terytorium państwa nie może być w wyniku użycia siły okupowane

• wg Aktu Końcowego KBWE państwa powinny powstrzymać się od groźby użycia lub bezpośredniego albo pośredniego użycia siły, od demonstracji siły w celu skłonienia innego państwa do rezygnacji z pełnego wykonywania jego praw suwerennych

1. Zasada nieinterwencji

• interwencja – mieszanie się do spraw drugiego państwa w sposób władczy (dictatorial interference), zwłaszcza w drodze groźby użycia siły lub jej użycia

  • niektórzy autorzy opowiadają się za interwencją w przypadku pogwałcenia podstawowych praw człowieka (tzw. interwencja humanitarna), w praktyce jednak ochrona praw człowieka wielokrotnie była pretekstem dla interwencji mających na celu osiągnięcie określonych celów politycznych

  • w doktrynie odróżnia się interwencję od intercesji, którą określano jako udzielanie przyjacielskich rad i wskazówek

• zawarta w Karcie zasada zabraniająca użycia siły obejmuje zakaz interwencji zbrojnej. Deklaracja Zasad Prawa Międzynarodowego z 1970 r. – państwa zobowiązane są powstrzymać się od organizowania lub zachęcania do organizowania nieregularnych sił lub grup zbrojnych, w celu wtargnięcia na terytorium innego państwa oraz do organizowania, podżegania, wspomagania lub uczestniczenia w aktach wojny domowej lub w aktach terrorystycznych w innym państwie bądź zezwolenia na zorganizowaną działalność na jego własnym terytorium obliczoną na dokonanie takich aktów, jeżeli wiążą się one z groźbą użycia siły lub jej użyciem

• wg Karty na państwach ciąży obowiązek nieinterweniowania w sprawy należące do wyłącznej kompetencji jakiegokolwiek państwa. Każde państwo ma prawo do swobodnego wyboru własnego systemu politycznego, gospodarczego, społecznego i kulturalnego

• Akt Końcowy KBWE nakłada na państwa obowiązek powstrzymania się od : ingerencji (bezpośredniej, indywidualnej lub zbiorowej) w wewnętrzne lub zewnętrzne sprawy należące do zakresu wewnętrznej jurysdykcji innego państwa. Zakaz ingerencji obejmuje nacisk militarny, polityczny, gospodarczy. Również obowiązek powstrzymania się od udzielania pomocy terrorystycznej, wywrotowej lub innej zmierzającej do obalenia siłą ustroju innego państwa uczestniczącego

• prawo międzynarodowe nie zawiera zakazu wszczynania wojen domowych; jakkolwiek powstańcom walczącym z rządem zarzuca się zazwyczaj zdradę stanu, to ani oni, ani też rząd legalny, uczestnicząc w wojnie domowej, nie naruszają obowiązującego obecnie prawa międzynarodowego. Wyjątkiem jest użycie siły przeciwko prawu narodów do samostanowienia uznanemu w Karcie i innych aktach międzynarodowych

  • przy podejmowaniu prób uzasadnienia legalności udzielanej pomocy w wojnach domowych wyłoniły się dwa stanowiska:

    • rząd każdego państwa tak długo jak długo sprawuje władzę ma prawo zwracać się do innych państw o udzielenie mu pomocy przeciwko próbom obalenia go w drodze przemocy

    • lub dozwolone jest udzielanie pomocy jednej ze stron wojny domowej, gdy druga strona już taką pomoc od innego państwa otrzymuje, w celu zrównoważenia obcej przemocy i ochrony niepodległości państwa, w którym toczy się wojna domowa

1. Określenie napaści (agresji)

• wg Karty następujące akty bez względu na to czy wypowiedziano wojnę będą uważane za akt napaści:

  • inwazja lub atak dokonany przez siły jednego państwa na terytorium drugiego albo okupacja wojskowa, nawet czasowa, będąca następstwem takiej inwazji, albo aneksja (przy użyciu siły) terytorium państwa lub części terytorium

  • bombardowanie lub użycie jakiejkolwiek broni przez siły zbrojne jednego państwa na terytorium drugiego państwa

  • blokada portów lub wybrzeża państwa przez siły zbrojne drugiego państwa

  • atak dokonany na siły lądowe, morskie lub powietrzne drugiego państwa

  • użycie sił zbrojnych jakiegoś państwa, które znajduje się na terytorium drugiego państwa na mocy porozumienia z państwem przyjmującym, w sposób naruszający warunki ustalone w tym porozumieniu lub przedłużenie obecności tych sił zbrojnych na danym terytorium poza okres przewidziany w porozumieniu

  • działalność państwa polegająca na udzieleniu zezwolenia w odniesieniu do terytorium oddanego do dyspozycji drugiego państwa, aby było ono użyte przez to państwo dla wykonania aktu napaści przeciwko trzeciemu państwu

  • wysyłanie przez jakieś państwo w imieniu tego państwa zbrojnych band, grup, oddziałów nieregularnych lub najemników, które dokonują zbrojnych działań przeciwko drugiemu państwu o takiej wadze, że równają się one aktom wymienionym powyżej lub poważnemu zaangażowaniu na tym obszarze (art. 3)

• wg Karty wojna napastnicza jest zbrodnią przeciwko międzynarodowemu pokojowi i żadne względy polityczne, gospodarcze, wojskowe lub innej nie są usprawiedliwieniem

44. Przesłanki i okoliczności legalnego użycia siły w świetle prawa międzynarodowego

1. Samoobrona indywidualna i zbiorowa

• wg Karty NZ żadne postanowienie Karty nie narusza prawa każdego członka ONZ do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony przeciwko zbrojnej napaści, zanim Rada Bezpieczeństwa nie zastosuje środków koniecznych do utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa

• środki, które podjęły państwa do samoobrony powinny być poddane do wiadomości Rady i w niczym nie powinny naruszać kompetencji i odpowiedzialności Rady do podjęcia w każdym czasie akcji, jaką uzna za konieczną, aby przywrócić pokój

• Karta NZ zakwalifikowała prawo państwa do samoobrony jako „prawo naturalne”, nawiązując do zasady przyjętej przez inne systemy prawne ,,na odparcie siły siłą wszystkie prawa pozwalają”. Art. 51 zawiera jednak istotne ograniczenia: przedmiotowe i czasowe

  • użycie siły jest dopuszczalne w celach samoobrony przed bezprawnym użyciem siły, ale nie przed innymi naruszeniami prawa

  • prawo takie przysługuje tylko do czasu podjęcia przez Radę Bezpieczeństwa środków koniecznych do utrzymania pokoju