Od samego początku dziejów ludzkości mówi się o ideałach równości. Jednak w żadnym z dotychczasowych społeczeństw nie istniała RÓWNOŚĆ ABSOLUTNA.
Nierówność społeczna- wynikająca z przynależności do różnych grup, albo z zajmowanych różnych pozycji społecznych, a nie z racji jakichkolwiek cech cielesnych czy psychicznych, nierówność dostępu (lub szans dostępu) do społecznie cenionych dóbr.
Nierówność społeczna wynika z cech społecznych, a nie indywidualnych. A najważniejsze cechy społeczne człowieka to charakter grup, do których należy, i charakter pozycji, jakie zajmuje (ról jakie spełnia).
Równość społeczna:
- to stan stosunków społecznych, w którym wszyscy członkowie społeczeństwa mają równe szanse i równe położenie życiowe (materialne warunki zaspokajania swoich potrzeb).
Niektóre jednostki i grupy mają nieproporcjonalnie dużo dóbr materialnych, władzy, prestiżu i innych społecznie cenionych zasobów, a także w wielu sytuacjach społecznych są traktowane lepiej niż inne jednostki i grupy.
Socjologia dąży więc do wyjaśnienia dlaczego utrzymują się nierówności pomimo rozwoju demokracji, wzrostu bogactwa na świecie oraz upowszechniania się nowoczesnych poglądów i polityk społecznych.
W naukach społecznych pojęcie równości odnosi się w ogólny sposób zarówno do RÓWNOŚCI CHARAKTERYSTYK- tego, co ludzie posiadają lub jacy są, jak i do RÓWNOŚCI „TRAKTOWANIA’’- tego, w jaki sposób są uwzględniani w działaniach podejmowanych przez innych, w funkcjonowaniu instytucji oraz w planowaniu i realizowaniu polityk społecznych.
PRZEDMIOT ZAINTERESOWANIA:
1. statystycznie ujęty rozkład zasobów, które są społecznie cenione
- równość bądź nierówność odnosi się do wyników podziału zasobów społecznych
II. Zasady alokacji tych zasobów między jednostki i grupy
- równość bądź nierówność odnosi się do procesu prowadzącego do tych wyników.
Idea równomiernego rozkładu zasobów jest jasna. Każda jednostka lub grupa „ma tyle samo”. Natomiast idea równomiernej alokacji zasobów, wyrażająca równe traktowanie grup i jednostek nie jest jednoznaczna.
MOŻE BYĆ ROZUMIANA JAKO:
a) równość obiektywna
równe traktowanie oznacza „każdemu równo” lub „każdemu to samo”
b) Równość subiektywna
równe traktowanie oznacza zaspokajanie subiektywnie definiowanych potrzeb, dążeń i aspiracji; „każdemu według potrzeb”
c) Równość proporcjonalna
jednostki i grupy są traktowane równo wtedy, gdy w podziale społecznie cenionych zasobów uczestniczą proporcjonalnie do wnoszonego przez siebie wkładu; „każdemu według pracy”, „każdemu według zasług”.
d) Równość możliwości
wszystkie jednostki i grupy mają takie same szanse na osiągnięcie społecznie cenionych zasobów.
Muszą być analizowane ze względu na trzy aspekty:
- na cele, które chce się osiągnąć lub wartości, które chce się realizować
- na formalne prawa i wolności
- materialne i niematerialne środki, które ułatwiają lub utrudniają podejmowanie działań
„Równość charakterystyk” i „równość traktowania” dotyczą DÓBR SPOŁECZNIE CENIONYCH, czyli wszystkich dóbr, obiektów materialnych, informacji, kompetencji, atrybutów, uprawnień i możliwości wpływających na szanse życiowe jednostek w danym systemie społecznym.
Powstawanie i utrzymywanie się „nierówności charakterystyk” i „nierówności traktowania” obejmuje:
- przypisywanie pozycjom społecznym zróżnicowanych wielkości społecznie cenionych zasobów
- zajmowanie pozycji społecznych przez jednostki, wskutek czego uzyskują one określony rozmiar indywidualnej kontroli nad zasobami
- powoduje powstanie nierówności między pozycjami społecznymi - „nierówność warunków”
- powoduje przekształcenie nierówności warunków w nierówne charakterystyki i nierówne traktowanie jednostek i grup
UJĘCIE FUNKCJONALNE:
- ze względu na obiektywne potrzeby społeczności pewne pozycje są funkcjonalnie ważniejsze, a nagrodami motywującymi jednostki do zajmowania pozycji są zasoby związane z pozycjami (np. szacunek).
- wg tej teorii w społeczeństwie panuje zgoda co do „ważności” pozycji i tego, ile się różnym pozycjom „należy”. „Nierówność warunków” jest więc społecznie akceptowana.
- „nierówność warunków” (np. różne zarobki) jest efektem równości proporcjonalnej w traktowaniu osób
- zasoby jednostek są konsekwencją zajmowanych przez nie pozycji – „nierówność charakterystyk”
W tym podejściu pożądaną formą równości jest „równe traktowanie” jako równa możliwość obejmowania pozycji przez każdego, kto spełnia wymogi efektywności.
MODEL KONFLIKTOWY:
nierówność między pozycjami „nierówność warunków” uważana jest za fundamentalną przyczynę nierówności między osobami.
-wg tego modelu ideał różnych możliwości może być realizowany co najwyżej w ułomnej postaci równości formalnych praw i wolności osiągania.
Opozycja między funkcjonalnym i konfliktowym modelem nierówności jest upraszczającą syntezą przeciwstawnych tradycji w historii myśli społecznej:
a) tradycji liberalnej
b) tradycji socjalistycznej
TRADYCJA LIBERALNA:
równość wyczerpuje się w równości traktowania rozumianej jako „równe możliwości” gwarantowane przez to samo dla wszystkich prawo do wolności i osiągania.
„Nierówność charakterystyk” (np. bogactwa) jako wynik indywidualnych korzyści czerpanych z tego prawa jest uważana za nieuniknioną i sprawiedliwą.
TRADYCJA SOCJALISTYCZNA:
„równość możliwości” istnieje dopiero wtedy, gdy każdy członek społeczności, bez względu na swe pochodzenie, zawód i pozycję społeczną, ma w praktyce równe szanse używania wszystkich przymiotów swego ciała, charakteru i umysłu.
Właściwy sposób działania na rzecz tradycji to dążenie „do tego, by rozkład nagród i przywilejów był na tyle równy, by mógł promować możliwości i szanse społeczne”.
RÓWNOŚĆ I NIERÓWNOŚĆ SPOŁECZNA A ROZWÓJ SPOŁECZNY
współcześnie zasadniczym problemem jest stosunek do rynku jako „producenta nierówności.”
- radykalni zwolennicy autonomii rynku rozumiejący zgodnie z funkcjonalnym modelem nierówności uważają rynek za neutralny instrument gospodarczy. Ingerencja w nierówność przezeń produkowaną może wg nich doprowadzić jedynie do zmniejszenia ogólnej zamożności i efektywności społeczeństwa, ponieważ w nieuchronny sposób utrudnia przedsiębiorcom wprowadzenie ich talentów i zdolności w obieg gospodarczy. Podkreśla się silne warunkowanie istniejących nierówności zróżnicowaniem wrodzonych talentów i uzdolnień.
EGALITARYŚCI: pogląd społeczno-polityczny uznający za podstawę sprawiedliwego ustroju społecznego zasadę całkowitej równości warunków życia oraz praw ludzi.
zamożność społeczeństwa rynkowego nie zależy od talentu i indywidualnych zdolności przedsiębiorców. Rynek nie jest instytucją autonomiczną wobec społeczeństwa. Jest siecią współzależnych społecznych instytucji obejmujących rynek, państwo i społeczeństwo obywatelskie. Wg egalitarystów sieć ta realistycznie umożliwia redukcję nierówności.
RÓWNOŚĆ I NIERÓWNOŚĆ SPOŁCZENA
A SPRAWIEDLIWOŚĆ SPOŁECZNA:
Równość charakterystyk i poszczególne reguły równościowego traktowania są też kryteriami sprawiedliwości społecznej. Dla sprawnego funkcjonowania społeczeństwa jest ważne, by każda osoba otrzymywała to, co się jej należy.
JOHN RAWLS sformułował koncepcję „ sprawiedliwości jako bezstronności”, w której sprawiedliwość jest fundamentem struktury społecznej „dobrze urządzone społeczeństwo”.
W społeczeństwie takim:
1. wszyscy mają zagwarantowane takie same prawa i wolności
2. nierówności są związane z pozycjami, do których istnieje równy dostęp w wyniku uczciwej i autentycznej równości możliwości.
3. istniejąca nierówność jest podstawą takiej redystrybucji zasobów, w wyniku której największa poprawa położenia społecznego staje się udziałem grup najbardziej upośledzonych.
Możliwość realizowania przez jednostkę „ własnego planu życia” jest dla Rawlsa fundamentalną cechą „ dobrze urządzonego społeczeństwa” i podstawowym kryterium oceny stopnia sprawiedliwości istniejących systemów społecznych. Dążenie do równości nie musi być tylko instrumentem w zabiegach o sprawiedliwość, ekonomiczne bezpieczeństwo ubogich czy zagwarantowanie wolności i demokracji. Dla wielu dążenie do równości jest wartością autoteliczną- wartość sama w sobie, naczelna, centralna, zajmujące najważniejsze miejsce w hierarchii wartości. Tożsamą w swych różnych formach z uczciwością, szacunkiem dla siebie i innych oraz postępem, którego miarą jest to, czy dostarczymy tyle, aby wystarczyło mającym za mało.
RÓWNOŚĆ I NIERÓWNOŚĆ SPOŁECZNA W ANALIZACH WSPÓŁCZESNEJ SOCJOLOGII POLSKIEJ:
Socjologia teoretyczna i empiryczne badania socjologiczne powinny opisać i twórczo zinterpretować związki istniejące między równością i nierównością a efektywnością ekonomiczną, konsolidacją demokracji i rozwojem społeczeństwa obywatelskiego i pomóc w „dobrym urządzeniu” społeczeństwa polskiego przez inicjowanie racjonalnego dyskursu społecznego o normatywnych celach dokonywanej w trakcie transformacji dystrybucji społecznie dostępnych zasobów.