URAZ

- dynamiczne przeniesienie dużej E do żywych tk powodujące uszkodzenie tych struktur a nast. zaburzenie ich czynności

- działanie czynnika zew który wywołuje zmiany anatomiczne i czynnościowe (miejscowe i ogólne). Bezczynność ruchowa pogłębia ten stan.

Uszkodzenie = obrażenie – następstwo zadziałania urazu na org a jego rozległość zależy od rodzaju i wielkości urazu oraz odporności danej tk

Cel fizjoterapii – wyeliminowanie skutków urazu, długotrwałego unieruchomienia

Rodzaje urazów:

- mechaniczny (wypadek)

- spowodowany działaniem energii elektrycznej

- spowodowany działaniem energii chemicznej

- termiczny – oparzenia, odmrożenia

- bezpośredni

- pośredni – zmiany wyst w miejscu odległym od zadziałania czynnika zew (złamania spiralne, skręcenia)

Klasyfikacja wg autorów amerykańskich:

- stłuczenia i miejscowe krwiaki,

- rany

- złamania

- skręcenia, zwichnięcia

- uszkodzenia naczyń

- uszkodzenia nerwów

- uszkodzenia więzadeł

- uszkodzenia jednostki mięśniowo – ścięgnistej

WSTRZĄS (shock)

Powikłanie pourazowe – jest to stan niedotlenienia, niewystarczającego odżywienia kom i usuwania z niej resztek metabolicznych w następstwie załamania się wydolnego przepływu tkankowego

Do wstrząsu dochodzi wskutek:

- znacznego zmniejszenia ilości krwi krążącej np. wskutek krwotoku

- lub znacznego rozszerzenia łożyska naczyniowego tak, że normalna ilość krwi nie wystarcza do jego wypełnienia

Objawy:

- szybko słabnące a nawet niewyczuwalne tętno

- bladość skóry i jej ochłodzenie

- zimny, zlewny pot na pow ciała

- rozszerzenie źrenic

- płytki, przyspieszony oddech

- niepokój poszkodowanego

- apatia i senność

TRAUMATOLOGIA Trauma – uraz, uszkodzenie, Logos – nauka

Rodzaje obrażeń ukl mięśniowo – szkieletowego:

- zamknięte uszkodzenia tk miękkich (stłuczenia, uszkodzenia jednostki mięśniowo – ścięgnistej)

- rany

- złamania

- skręcenia stawów

- zwichnięcia stawów

Stłuczenie tk miękkich:

- przerwanie ciągłości tk - otarcie naskórka nie zawsze)

- wynaczynienie krwi - rtg bez zmian

- obrzęk

- bolesność samoistna, uciskowa

Leczenie stłuczeń:

OKRES OSTRY: - unieruchomienie stłuczonej kończyny

- stosowanie zimnych okładów, lodu w celu zmniejszenia krwiaka i obrzęku

- stosowanie środków farmakologicznych, przeciwbólowych, przeciwobrzękowych np. Reparil

W okresie po opanowaniu narastania krwiaka: ćw izometryczne, ćw czynne – w granicach bezbolesnych

Zapobieżenie wytw tk bliznowatej można stosować:

- okłady ciepłe

- masaż wirowy (ręczny też)

- pole magnetyczne

- laser

- ultradźwięki

- lub prądy impulsowe małej częstotliwości

Uszkodzenie jednostki mięśniowo – włóknistej – to obrażenie w obrębie: przyczepu brzuśca, samego mięśnia lub jego ścięgna.

Wyodrębnia się trzy stopnie uszkodzeń jednostki mięśniowo – włóknistej:

1st naciągnięcie – wyst lekka bolesność, bez ograniczenia zakresu ruchomości i siły mięśniowej

2st naderwanie – wyst ból, upośledzenie sprawności i siły kończyny, wzmożone cieplenie tkanek

3st rozerwanie – dochodzi do oddzielenia włókien tk, wyst ból, któremu towarzyszy skurcz mięśniowy, wylew krwi, znaczne ograniczenie czynności

Leczenie zachowawcze

Zasada PRICE:

P protection - odciążenie, unieruchomienie

R rice - odpoczynek

I ice - schładzanie

C compresion - ucisk

E elevation - uniesienie

- farmakoterapia

- fizykoterapia

- unieruchomienie od 5 do 14 dni

- ćw czynne kończyn nie objętych unieruchomieniem

- ćw oddechowe

W dalszym etapie:

- ćw izometryczne mm unieruchomionej kończyny bez wywołania bólu

- ćw kontralateralne

- ćw ipsilateralne

- fizykoterapia

Po okresie unieruchomienia:

- ćw czynne wolne st uszkodzonej kończyny bez wywołania bólu

- obciążenie kończyny: w przypadku naciągnięcia po 3 tyg, naderwanie po 10-12 tyg

- ćw priopriorecepcji

W przypadku rozerwania m (3st): leczenie operacyjne, przerwanie ciągłości – zszycie. Usprawnianie po zabiegu tak jak po uszkodzeniach umiarkowanych.

Uszkodzenie włókien goi się przez tworzenie blizn łącznotkankowych.

Mogą one prowadzić do wytw skostnień pozaszkieletowych.

Wyróżniamy 3 okresy tworzenia się skostnień pozaszkieletowych:

1 – obrzęk i bolesne ograniczenie ruchu (kilka dni)

2 – zmniejszenie bólu, narastanie obrzęku i ograniczenie ruchomości, w obrazie RTG zaznaczone są cienie śródmięśniowe

3 – ustąpienie bólu, utrzymujące się zgrubienia, ograniczenia ruchomości kończyny, zarastanie zwapnień i skostnień (10 tyg – 6 miesięcy)

SKRĘCENIA – naciągnięcie, - naderwanie, - rozerwanie, - oderwanie (rozerwanie z pociągnięciem el kostnego)

Dzielimy na stopnie:

1st skręcenie lekkie – uszkodzenie niewielkiej liczby włókien, więzadeł, rozwłóknienie torebki stawowej

2st skręcenie średnie – uszkodzenie znacznej liczby włókien, rozdarcie torebki stawowej

3st skręcenie ciężkie – całkowite przerwanie, rozdarcie torebki stawowej i więzadeł

4st rozerwanie połączone z oderwaniem kawałka kostnego

Złamanie awulsyjne – więzadła odrywają się w miejscu przyczepu

Skręcenia – objawy:

- ból

- zniesienie a później stopniowe narastanie dolegliwości

- ograniczenie ruchomości

- narastający obrzęk

- narastanie wylewu

- zmiana obrysu stawu

- przymusowe ustawienie kończyny

- niepewność przy chodzeniu

Postępowanie

SKRĘCENIE LEKKIE

- ograniczenie aktywności 7-10 dni do ustąpienia obrzęku i miejscowej bolesności

- chłodzenie

- leki objawowe

- opatrunek modelujący do chwili ustąpienia obrzęku (przelot w kszt podkowy, ew stabilizator pneumatyczny)

- naprzemienne kąpiele ciepłe – zimne (38stC-40stC – 15stc-20stC)

- ćw izometryczne, m kończyny unieruchomionej

- ruchy czynne w odciążeniu

- samo wspomagane

- ćw synergistyczne, kontralateralne, ipsilateralne

Po upływie ok. 2 tyg ćw czynne i czynne oporowe st bez wywołania wrażeń bólowych. Pełne obciążenia po 3-4 tyg od skręcenia.

SKRĘCENIA ŚREDNIE

- opatrunek gipsowy 10-14 dni zakładany po 2-3 dniach gdy ustąpi obrzęk

- krioterapia

- ćw izometryczne mm w opatrunku gipsowym

- ćw pozostałych st

- kinesiotaping

SKRĘCENIA CIĘŻKIE

- zabieg operacyjny polegający na zszyciu więzadeł i torebki stawowej

- czas unieruchomienia uzależniony od wydolności stawu

- usprawnianie jak w uszkodzeniu średnim

Powikłania:

- skręcenia nawykowe – distorsio habitualis

- niewydolność/niestabilność więzadłowa

ZWICHNIĘCIE Luxatio

Zwichnięciem określa się pourazowe uszkodzenie stawu z całkowitą lub częściową utratą łączności pow st.

Mogą być: proste, powikłane, z uszkodzeniem pni nerwowych i naczyń.

Może nastąpić również dodatkowym oderwaniu obrąbka włóknisto – chrzęstnego lub odłamaniu krawędzi panewki.

Objawy: - nagły ból (utrzymujący się do momentu odprowadzenia zwichnięcia), - zablokowanie czynności stawu, - zatarcie i zniekształcenie obrysów stawu, - obrzęk, - wylew krwawy, - uczucie mrowienia w obwodowej cz kończyny przymusowe ust kończyny.

Postępowanie:

- odprowadzenie zwichnięcia

- wyciąg osiowy i leczenie czynnościowe

- leczenie fizykalne

- wzmacnianie statyczne i cw priopriorecepcji

Ocena kliniczna oparta jest gł na testach wydolności więzadeł: badanie USG (dynamiczne), radiogramy, TK, magnetyczny rezonans jądrowy.

Powikłania:

- wczesne – uszkodzenie tk miękkich, pow stawowych, naczyń i nerwów

- późne – zwichnięcia nawykowe, zespół Sudecka, przykurcze, zesztywnienie st, zmiany zwyrodnieniowe

ZŁAMANIA

Pourazowe uszkodzenie kości – ich ciągłości spowodowane działaniem sił zew przekraczających możliwości wytrzymałościowe kości.

Szpara załamania może przebiegać przez cały przekrój kości lub jej części.

Mechanizm złamania:

1 mechanizm bezpośredni – złamania poprzeczne lub z wolnym odłamem w kszt klina

2 mechanizm pośredni – to działanie sił: z pociągania (złamania awulsyjne), zginania (złamania skośne), skręcenia (złamania spiralne), zgniatania

Otwarte – z kontaktem i przerwaniem ciągłości skóry. Zamknięte oraz złamania bez powikłań, z powikłaniami (pierwotne i wtórne).

Przez stawowe – gdy szpara złamania przebiega przez nasadę i kończy się w jamie stawu

Śródstawowe – gdy szpara złamania zaczyna i kończy się w jamie stawu

Objawy złamań kości:

- ból nasilający się przy próbach ruchu

- zatarcie obrysów st

- zaburzenie osi kończyny

- bolesność uciskowa

- obrzęk

- krwiak

- wyst patologicznych ruchów w obrębie złamania

Złamanie patologiczne ma miejsce wówczas gdy dochodzi do uszkodzenia kości w wyniku błahego urazu, które w prawidłowej kości nie powoduje uszkodzeń.

Osteoporoza, ch nowotworowe, procesy zapalne, zaburzenie osteogenezy, ch zwyrodnieniowo wytwórcza

Prawa Potta:

1 w złamaniach k długich należy unieruchomić 2 sąsiednie st

2 w uszkodzeniach st należy unieruchomić kości tworzące st

Postępowanie:

1 nastawienie odłamów kostnych

2 unieruchomienie

3 możliwie szybkie rozpoczęcie usprawniania

Postępowanie unieruchomienia:

- improwizowane tj podręczne środki do unieruchomienia (np. laski, kije, deski)

- opatrunek gipsowy

Leczenie operacyjne – zespolenie odłamków kostnych odpowiednimi elementami z wczesną fizjoterapią – ruchy uszkodzonej kończyny, ćw kończyn zdrowych, ćw ogólno kondycyjne

Leczenie czynnościowe – założenie wyciągu szkieletowego, zastosowanie wczesnych ruchów biernych, ćw izometryczne, ćw czynne

Powikłania pierwotne po złamaniach w momencie zadziałania urazu (uszkodzenie naczyń, nerwów, narządów wewnętrznych)

Powikłania wtórne po złamaniach :

- zespół Volkmanna

- zespół Sudecka

- przykurcze

- zrost opóźniony

- staw rzekomy

- jałowa martwica

- zapalenie kości, kostnienie pozaszkieletowe

- zrost w wadliwym ust

- odleżyny

DIAGNOZA: złamanie kończyny dolnej

Cel ogólny: przywrócenie chodu fizjologicznego

Cele szczegółowe: regeneracja uszkodzonych tk, przywrócenie prawidłowej funkcji kończyny

Okres unieruchomienia:

1 Uzyskanie zrostu kostnego:

- odpowiednia dieta

- środki farmakologiczne

- ćw ipsilateralne

- fizykoterapia – pole magnet lub inne

2 Zapobieganie skutkom unieruchomienia:

- ćw izometryczne

- ćw ipsilateralne

- ćw kontralateralne

- ćw st wolnych od unieruchomienia

Ocena funkcjonalna:

- badanie zakresu ruchu

- badanie liniowe

- badanie siły mm

- badanie lokomocji

Okres po unieruchomieniu – faza bez obciążenia kończyny

Poprawa funkcji mm i stawów – przywrócenie zakresu ruchu i siły mięśniowej:

- PIR

- ćw bierne

- ćw w wodzie

- ćw czynne w odciążeniu

- ćw czynne

- ćw czynne z oporem

- fizykoterapia – elektrostymulacja – prądy Kotza

Okres po unieruchomieniu – faza obciążenia kończyny:

Przywrócenie stereotypu chodu:

- PNF

- inne – chód w pełnym obciążeniu, po schodach, pokonywanie przeszkód, ćw kondycyjne

PIR poizometryczna relaksacja stosujemy w dysfunkcjach n ruchu (podst technika rozciągania)

Powoduje: obniżenie napięcia spoczynkowego włókien mięśniowych, efekt p/bólowy, przywraca normę elastyczności włókien mięśniowych

Zasady wykonywania: 1. PIR danego m możemy wykonywać 1x dziennie, 2. Ćw rozpoczynamy od str zdrowej i ćw obie str, 3. Ruch rozpoczynamy od całkowitego rozluźnienia mm, 4. W ruchu biernym oddalamy od siebie przyczepy mięśniowe, 5. W ruchu tym pacjent informuje nas kiedy pojawia się pierwsze najmniejsze uczucie rozciągania lub bólu, 6. W tym momencie zatrzymujemy ruch i na tym poziomie pacjent delikatnie przez 8-10 sek napina izometrycznie rozciągany m, 7. W trakcie napinania dolegliwości bólowe lub uczucie rozciągania powinno się zmniejszyć, jeśli nie to wybrano za duży zakres ruchu, 8. Po rozluźnieniu m wykonujemy ponownie ruch jego rozciągania do kolejnego uczucia rozciągania lub bólu i tak powtarzamy 3-4 fazy rozciągania.