Rozdział II

Metodologia badań

2.1. Cel i przedmiot badań

W tym rozdziale chciałabym określić cel i przedmiot moich badań. Na początku warto wyjaśnić co rozumiemy pod pojęciem celu badań.

Cel jest określeniem tego do czego zmierza badacz. Ma on opisać to, co chcemy uzyskać w swoim działaniu. Cechami charakterystycznymi celu badań jest konkretność, realność oraz jasność. Według Zaczyńskiego formułowane cele możemy podzielić na pośrednie inaczej etapowe oraz dalsze, końcowe. Podczas wyznaczania celów warto jednak zwrócić uwagę na dostępne warunki, możliwości czasowe, techniczne i organizacyjne¹.

Według innej z definicji „Celem badań pedagogicznych jest poznanie naukowe istniejącej realnie, doświadczalnie rzeczywistości społecznej, opis jakiegoś zjawiska, instytucji lub jednostki. Oprócz funkcji poznawczej badania pedagogiczne spełniają także funkcje praktyczno-użyteczne.²”

Janusz Gnitecki określił cel badań jako rodzaj zamierzonego efektu, do którego badacz ma doprowadzić podczas swojej działalności badawczej. W swojej książce wymienił on trzy kryteria określenia celu badań: aktywność badającego – bierny lub czynny udział badacza, aspekt badanej rzeczywistości – statyczny lub dynamiczny, intencja wprowadzenia zmian – wiedzotwórcza lub optymalizacyjna. Gnitecki zaproponował również podział celów na trzy kategorie:

• cele poznawcze, które są związane z wyjaśnieniem i opisywaniem oraz przewidywaniem zjawiska. Dotyczą one hierarchizacji zbioru czynników wpływających na badany czynnik, rekonstrukcji tego zbioru oraz zależności, ustalenie prawidłowości, budowy teorii czy też wyjaśnienia zjawisk,

• cele teoretyczne, związane z opracowaniem empirycznych oraz teoretycznych modeli działań,

• cele praktyczne, które odnoszą się do opracowanych dyrektyw, praktycznych wskazówek, określenie systemu wartości, do którego dana działalność ma zmierzać³.

Po zapoznaniu się z powyższą klasyfikacją celów według Janusza Gniteckiego cel moich badań będzie ………………….

Celem głównym będzie zbadanie ………………………………………………………

Cele szczegółowe:

1.

2.

3.

4.

5.

……

Następną ważną rzeczą jest określenie przedmiotu badań. Przedmiot badań jest rozumiany jako zjawisko, które zostało wyodrębnione w celach badawczych i które mieści się w określonej problematyce teorii i praktyki danej dziedziny⁴. Przedmiotem badań jest również obiekt. Osoba przeprowadzająca badania ma na celu opisanie danego zjawiska lub obiektu, sformułowanie twierdzeń związanych z danym tematem⁵. Przedmiotem badań określać będziemy zatem wszelkie obiekty, rzeczy oraz zjawiska i procesy, którym one podlegają i w odniesieniu do których formułujemy pytania badawcze⁶.

Zagadnieniem, wokół którego skupiam się pisząc swoją pracę jest …………………………………………………………………………………………………W moich badaniach chciałabym……………………………………………………………

2.2. Problemy badawcze

Zagadnieniem którym chciałabym się zająć w tym rozdziale są problemy badawcze.

Problem badawczy rozumiemy jako pytanie lub zbiór pytań, jakie stawia badacz przed rozpoczęciem badań w określonym zakresie. W literaturze wyróżniamy różne kategorie problemów badawczych. Stefan Nowak dzieli je na dwie grupy. Pierwsza z tych grup to pytania o przekrojowe lub dynamiczne cechy przedmiotów . Dotyczą one własności przedmiotów i zmian, jakim podlegają one pod wpływem różnych czynników. Dzięki tym pytaniom uzyskujemy odpowiedzi czy przedmioty badane podlegają określonym procesom, zdarzeniom i zmianom, jakie jest natężenie pewnych cech, czy jaka jest intensywność zachodzących zmian. Druga kategoria problemów badawczych dotyczy zależności między zmiennymi⁷.

Wyróżnić możemy dwa rodzaje pytań: rozstrzygnięcia oraz dopełnienia. Pytania rozstrzygające rozpoczynają się od pytanej partykuły „czy”, na tego typu pytania możemy udzielić odpowiedzi „tak” lub „nie”. Mogą one ujawnić swoje alternatywy, jeżeli zmienimy je na zdania oznajmujące o postaci wieloczłonowej alternatywy. Uzyskują one wtedy przypisaną wartość logiczną przypisaną przez badacza. Ich zadaniem jest zatem podanie ogólnego schematu odpowiedzi. Podczas formułowania pytania zakładamy jakieś twierdzenie ⁸.

Mieczysław Łobocki określa problem badawczy jako uszczegółowienie postawionego przez badacza calu badań. To pytanie, które precyzyjnie określa nam cel zamierzonych badań oraz ujawnia dotychczasowe braki w wiedzy na określony temat. Według niego problemy badawcze powinny być skonstruowane w sposób jasny, prosty i wyczerpujący. Wyróżnia on kryteria poprawności problemów badawczych, które mają pomoc w uzyskaniu poprawnego sformułowania problemu badawczego. Kryteria te to m.in.: usytuowanie problemu badawczego na tle dotychczasowych osiągnięć naukowych, realne podejście do możliwości rozwiązywania problemu za pomocą precyzję w formułowaniu problemu za pomocą dostępnych metod ⁹.

W literaturze przedstawiono również zasady, według których badacz powinien tworzyć problemy. Pytanie które zadaje badacz powinny być konkretne, zawierać zmienne obserwowalne, określać stan lub związki między zmiennymi oraz zawierać informacje o działaniach, które doprowadzą badacza do uzyskania odpowiedzi. Pytania te muszą być również związane z celem badań oraz definicjami zmiennych, nawiązać do istotnych praktyk zagadnień oraz ukierunkować zarówno badanie jak i jego etapy¹⁰.

Chciałabym przedstawić teraz problemy badawcze, z jakimi będę pracowała podczas

przeprowadzania swoich badań.

1.

2.

3.

4.

5.

….

2.3. Metody, techniki i narzędzia badawcze

W kolejnym już rozdziale metodologicznym chciałabym się zająć metodami, technikami oraz narzędziami badawczymi.

Aleksander Kamiński rozumie metodę badawczą jako „zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych, obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego"¹¹.

Metoda badawcza to sposób uzyskiwania informacji na temat przedmiotu badań. Rozumiemy ją jako postępowanie, który dąży do wyjaśnienia zmian w jednostce z punktu widzenia źródeł, czyli czynników głównych oraz warunków – czynników ubocznych. Metody badawcze dzielimy na kilka kryteriów:

• z punktu widzenia charakteru zjawisk ( metody obserwacji, pochodne obserwacji, rejestracji zachowań, metody badań wytworów i badań dokumentacji),

• w nawiązaniu do przedmiotu badań ( metody badania źródeł zmian w jednostce, warunków dokonywania zmian oraz metody badania zmian w jednostce),

• ze względu na założenia orientacji metodologicznej ( metody indukcji, dedukcji, idealizacji i krytycznej analizy),

• biorąc pod uwagę dziedzinę pedagogiki empirycznej ( metody badania dziedziny działalności intencjonalnej i nieintencjonalnej edukacji oraz autoedukacji),

• odwołując się do typu materiału badawczego ( metody badania materiału rzeczowego, czynnościowego i semantycznego),

• ze względu na przetwarzania wyników badań ( indukcjinistyczne, hipotetystyczne i esencjalistyczne)¹².

Powołam się ponownie na Mieczysława Łobockiego który metody badawcze rozumie jako ogólny zalecany sposób rozwiązywania nurtującego badacza problemu. To sposoby postępowania badawczego, ogólny system norm i reguł, dotyczący organizowania określonej działalności badawczej. Poprzez metodę autor rozumie zespół ogólnych założeń, który dotyczy celowych czynności i środków przydatnych podczas rozwiązywania problemów badawczych¹³.

W literaturze znajdziemy także cech charakterystyczne dobrej metody, są to :jasność czyli zrozumiałość i rozpoznawalność, jednoznaczność, która ma na celu wykluczenie dowolności stosowania odpowiednich zasad regulatywnych oraz ukierunkowanie metody, czyli jej podporządkowanie określonym celom. Wyróżniamy również kilka podziałów metod. Pierwszy z nich to podział ze względu na stopień ogólności - metody ogólniejsze i szczegółowe, a także z punktu widzenia celów - metody poznania rzeczywistości i metody przekształcania rzeczywistości. Drugi podział ze względu na przedmiot badan dzieli metody na te, które służące badaniu realnych i obiektywnie istniejących przedmiotów oraz na metody badania sposobów myślenia i tworów językowych. W odniesieniu natomiast do struktury poznania naukowego wyróżniamy grupę metod badania empirycznego i grupę metod badania teoretycznego. Do pierwszej z nich zaliczamy takie metody, jak: pomiar, porównanie, obserwacje, eksperyment, do drugiej: idealizację, konkretyzację, formalizację oraz metody aksjomatyczne, do trzeciej grupy metod zaliczamy : modelowanie, indukcję i dedukcję, abstrahowanie, analizę i syntezę oraz metody historycznego i logicznego poznania¹⁴.

Powołam się ponownie na Mieczysława Łobockiego, który pod pojęciem techniki badawczej rozumie uszczegółowione, faktycznie stosowane sposoby postępowania badawczego. Proponuje on podział metod i podporządkowanych im technik w następujący sposób :

• metody obserwacji i przypisane im różnorodne techniki obserwacji,

• metody szacowania, w skład których wchodzą wszystkie skale ocen,

• eksperyment pedagogiczny wraz z techniką grup równoległych, rotacji, czterech grup, jednej grupy,

• testy osiągnięć szkolnych,

• metodę socjometryczną, do której zaliczyć możemy plebiscyt życzliwości i niechęci, technikę „Zgadnij kto?” i szeregowanie rangowe,

• analizę dokumentów i techniki analizy dokumentów,

• metodę sondażu i techniki sondażowe w skład której wchodzą ankieta, wywiad i rozmowa

• metodę dialogową,

• metodę monograficzną i indywidualnych przypadków¹⁵.

Według Tadeusza Pilcha techniki badań to czynności praktyczne, które są regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzonych informacji. Do najczęściej stosowanych technik badań zalicza : obserwację, wywiad, ankietę, badanie dokumentów, analizę treści, techniki projekcyjne¹⁶.

Przejdźmy teraz do wyjaśniania czym są narzędzia badawcze. Janusza Gnitecki w swojej książce uważa, iż narzędzia badawcze umożliwiają zebranie informacji o zmiennych oraz wywołują wskaźnikowe zachowanie w procesie badawczym. Narzędzia badawcze według niego konstruuje się w celu ustalenia występowania i stopnia nasilenia wyodrębnionych zmiennych. Cechy dobrego narzędzia badawczego to : trafność pomiaru, zapewniająca dostarczenie informacji tylko o czynniku, który jest przedmiotem badań, rzetelności pomiaru, czyli jego dokładności i praktyczność narzędzia badawczego, która pozwala na dogodne użycie i stosowanie go na dużą skalę¹⁷.

Metodą, jaką chciałabym zastosować w swojej pracy jest metoda ………………………… W ramach tej metody planuję zastosować technikę………………….., gdzie narzędzie badawcze będzie stanowić ………………………...

W tym miejscu warto wyjaśnić czym jest narzędzie badawcze zwane ……………………

( krótka definicja wybranego narzędzia badawczego ).

Opis Twojego narzędzia badawczego – z czego się składa.

2.4. Teren i organizacja badań

Terenem moich badań jest …………… ( musisz opisać co badasz – chodzi o miejsce ) Wybór terenu badań wynika z tematu mojej pracy oraz wyznaczonych przeze mnie celów badań. Podczas podejmowania próby rozwiązania problemów badawczych sporządziłam plan działań i czynności, składający się z następujących etapów:

1. zgromadzenia i opracowania potrzebnej literatury na temat patologii w rodzinie,

2. zredagowania rozdziałów dotyczących teorii i metodologii, przygotowania ( wpisać narzędzie badawcze)

3. przeprowadzenia badań oraz opracowania danych uzyskanych podczas badania,

4. zredagowania rozdziału wynikowego, a także wniosków końcowych z badań.

Badania odbywały się……………………( kiedy, na kim – uwzględniając również płeć i wiek). Z przeprowadzonych przeze mnie badań wynika, że…………………………( ja pisałam o agresji i w tej części wypisałam jaki procent uczniów mieszka w mieście jaki procent mieszka w mniejszym mieście a jaki na wsi oczywiście u Ciebie może to wyglądać inaczej).

Podsumowanie

Przedmiotem badań jest pewne zjawisko, które zostało wyodrębnione w celach badawczych. Zjawiskiem tym w przeprowadzonych przez mnie badaniach jest zagadnienie patologii występujące w rodzinie. Celem badań określa się to, co badający stara się osiągnąć w prowadzonych działaniach. Celem głównym wyznaczonym przeze mnie jest ……………………………………………. (wpisujesz cel główny ) Towarzyszą mu cele szczegółowe, wśród których można wyróżnić: ………………………………………………………….( wypisujesz wszystkie cele szczegółowe). Problemem badawczy to pytanie lub zbiór pytań, jakie stawia sobie badacz przed rozpoczęciem swojego działania. Problemy badawcze, które towarzyszyły mi podczas badań dotyczą: ……………………..(czego). Metoda badawcza rozumiana jest jako system zasad i reguł, które badacz odnosi do praktycznej lub teoretycznej działalności człowieka. Metoda wybrana przeze mnie to ………………..( wpisać metodę). Jako technikę badawczą, przez którą rozumie się uszczegółowione sposoby postępowania badawczego, wybrałam ……………(wpisać technikę) Narzędziem badawczym, umożliwiającym mi zbieranie informacji o występowaniu i stopniu nasilenia badanego zjawiska, w przypadku prowadzonych przeze mnie badań był ……………...( wpisać narzędzie) Terenem moich badań były ………………….( wpisać miejsce) Badania swoje prowadziłam na …………. ( wpisać na kim)

A.W. Maszke, Metodologiczne postawy badań empirycznych,Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów 2004

J. Brzeziński, Metodologia badań psychologicznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996

J. Gnitecki, Zarys metodologii badań w pedagogice empirycznej, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Tadeusza Kotarbińskiego Zielona Góra 1993

J. Sztumski, Wstęp do metod i technik badań społecznych, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1984

K. Rubacha, Metodologia badań nad edukacją, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008

M. Łobocki, Metody i techniki badań pedagogicznych, Oficyna Wydawnicza "Impuls" Kraków 2006

S. Nowak, Metodologia badań socjologicznych. Zagadnienia ogólne, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1970

S. Nowak, Metodologia badań społecznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011

T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydaw., Wrocław 1977

T. Pilch ,Zasady badań pedagogicznych: strategie ilościowe i jakościowe, Wydawnictwo Żak, Warszawa 2001

W.Dutkiewicz, Podstawy metodologii badań do pracy magisterskiej i licencjackiej z pedagogiki, Wydawnictwo Stachurski, Kielce 2001

W. Zaczyński, Praca badawcza nauczyciela, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1995,

.

,

.

---

1. W. Zaczyński, Praca badawcza nauczyciela, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1995, s. 52-53.↩

2. W. Dutkiewicz, Podstawy metodologii badań do pracy magisterskiej i licencjackiej z pedagogiki, Wydawnictwo Stachurski, Kielce 2001, str. 50↩

3. J. Gnitecki, Zarys metodologii badań w pedagogice empirycznej, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Tadeusza Kotarbińskiego Zielona Góra 1993, s. 127-129.↩

4. tamże., 126-127.↩

5. S. Nowak, Metodologia badań socjologicznych. Zagadnienia ogólne, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1970, s. 220.↩

6. A.W. Maszke, Metodologiczne postawy badań empirycznych,Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów 2004, s. 44↩

7. S. Nowak, Metodologia badań społecznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011, s. 26-31.↩

8. J. Brzeziński, Metodologia badań psychologicznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996, s. 216-223.↩

9. M. Łobocki, Metody i techniki badań pedagogicznych, Oficyna Wydawnicza "Impuls" Kraków 2006, s. 26.↩

10. K. Rubacha, Metodologia badań nad edukacją, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008, s. 100-112.↩

11. T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydaw., Wrocław 1977, s.116↩

12. J.Gnitecki, op.cit., s.163-169.↩

13. M.Łobocki, op.cit., s.27.↩

14. J. Sztumski, Wstęp do metod i technik badań społecznych, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1984, s.42- 45. ,↩

15. M.Łobocki, op.cit., s.27-30.↩

16. T. Pilch ,Zasady badań pedagogicznych: strategie ilościowe i jakościowe, Wydawnictwo Żak, Warszawa 2001, str. 85↩

17. J.Gnitecki, op.cit., s.153-154.↩