Zmiany fizyczne:
- zmiany w funkcjonowaniu narządów zmysłów
* zmniejsza się ostrość widzenia i zdolności akomodacyjne gałki ocznej
* zmniejsza się tolerancja na słabe oświetlenie
* dalekowzroczność (soczewka od dzieciństwa ulega stopniowemu pogrubianiu)
* aparat słuchowy dużo wolniej niż wzrok traci swoją wcześniejszą wydolność i do końca nie wiadomo, czy ma to związek z procesem starzenia się, czy bardziej jest konsekwencją współczesnych warunków życia (duże natężenie hałasu)
* wrażliwość zmysłu smaku spada po 50 roku życia (zmniejszanie się liczby kubków smakowych
- funkcjonowanie psychomotoryczne i ogólny stan zdrowia
* spadek siły mięśniowej
* spadek koordynacji ruchowej (jedno i drugie może być konpensowane przez odpowiednią dbałość o aktywność fizyczną)
* ogólny stan zdrowia jest najczęściej dobry, ale w tej grupie jest pod tym względem duże zróżnicowanie indywidualne co głównie ma związek z płcią. Kobiety są bardziej świadome problemów własnego ciała i szybciej dostrzegają symptomy choroby.
- klimakterium – przekwitanie.
W przypadku kobiet – zanik cyklu miesiączkowego. Znaczny spadek poziomu estrogenów powoduje zmiany zwane menopauzą – ustanie miesiączki. Średni wiek ostatniej miesiączki 50-52 lata, u Polek 50-51 lat.
Mężczyźni – andropauza. Zaburzenie erekcji, impotencja, problemy ze snem, uczucie stałego zmęczenia, pogorszenie samopoczucia wskutek spadku stężenia testosteronu.
Zmiany w funkcjonowaniu poznawczym
Wyspecjalizowanie się w konkretnej dziedzinie, które charakteryzuje dojrzałych dorosłych, umożliwia kompensację spadku wydolności elementarnych procesów przetwarzania informacji.
- selektywna optymalizacja i kompensacja
* Selekcja – zawężenie zakresu czynności poprzez skupienie się na głównym zadaniu, ograniczenie czynności pobocznych, przekazanie większej odpowiedzialności innym osobom
* Optymalizacja – ćwiczenie najpotrzebniejszych zdolności poprzez dodatkowe treningi, by utrzymać je w jak największym zakresie na poziomie zbliżonym do maksymalnego
* Kompensacja – wykorzystywanie pragmatycznych sposobów, by radzić sobie z pojawiającymi się trudnościami np. noszenie okularów, systematyczne robienie list wiadomości do zapamiętania, ale także akcentowanie zalet i minimalizowanie wad w rozmowie z szefem iw spółpracownikami
- zmiany w funkcjonowaniu poznawczym, a edukacja ludzi dorosłych
* w procesie edukacji dorosłych bezpośrednie spotkania z nauczycielem pełnią głównie rolę motywującą, ukierunkowującą samodzielną pracę. Dorosłym potrzeba czasu na refleksję, „Przepracowanie” tego, co zostało wprowadzone na zajęciach. Dorosłym uczniom w szczególny sposób potrzeba stałego monitorowania przebiegu edukacji, prowadzonej na bieżąco oceny stopnia osiągania zakładanych celów i możliwości szybkiego przekazywania informacji zwrotnych między nauczycielem a uczniem. Dorosłych charakteryzuje znacznie silniejszy opór wobec nowego, niż dzieci.
| Cechy uczenia się dzieci | Cechy uczenia się dorosłych |
|---|---|
| Duża elastyczność, dzieci potrafią uczyć się na wiele sposobów i różnymi metodami, które łatwo zmieniają | Sztywność, „mięśnie uczenia się” są w określony sposób ukształtowane |
| Wysoka naturalna ciekawość poznawcza, otwartość, podatność na zmiany, plastyczność | Określone nawyki, preferencje, ściśle sprecyzowane oczekiwania, cele, mniejsza podatność na zmiany |
| Struktury poznawcze wypełnione w znacznie mniejszym stopniu niż w przypadku dorosłych | Struktury poznawcze wypełnione dotychczas zdobytą wiedzą i nabytym doświadczeniem, częste odwoływanie się do własnych doświadczeń w procesie uczenia się |
| Pierwotna postawa twórcza, nastawienie na proces | Postawa bycia efektywnym, zwracanie uwagi na użyteczność przyswajanej wiedzy czy nabywanych umiejętności, nastawienie na rezultat |
| Naturalne łączenie nauki z zabawą | Wyraźne oddzielanie nauki od zabawy |
| Edukacja polega na zdobywaniu nowej wiedzy i doświadczeń | Edukacja polega raczej na modyfikowaniu i nowym strukturowaniu posiadanej wiedzy, wzbogacaniu jej o nowe elementy |
| Większa podatność na dystraktory, krótszy czas trwania aktywnej uwagi, mniejsza odporność i zdolność do znoszenia długotrwałych napięć | Większa zdolność do koncentracji, wyższa odporność na zmęczenie i sytuacje trudne |
| Dzieci uczą się w sposób spontaniczny, a na kolejnych etapach rozwojowych pod kierunkiem nauczyciela | Podjęcie nauki przez dorosłych jest skutkiem świadomego wyboru, proces uczenia się podlega w dużym stopniu wewnętrznej kontroli |
| Silna potrzeba oceny afirmującej | Silna potrzeba oceny formatywnej |
| Zadanie dla edukatora to – poza wykorzystywaniem w procesie edukacyjnym otwartości i naturalnej ciekawości dzieci – większe dyscyplinowanie i kanalizowanie ich uwagi | Zadanie dla edukatora to w większym stopniu „uelastycznienie”, w przypadku części dorosłych oduczanie nieprawidłowych nawyków i przekonań, uruchamianie kreatywności, osłabianie barier, między innymi obawy przed popełnieniem błędu |
Zmiany w relacjach społecznych
Osoby w średnim wieku dorosłości z jednej strony wychowują młodsze pokolenie, przygotowując je do wejścia w dorosłe życie, z drugiej – przejmują opiekę nad starzejącymi się rodzicami i dostarczają im wsparcia. Okres ten jest więc „ogniwem” łączącym pokolenia.
1. Zmiany w roli rodzicielskiej – duże zróżnicowanie etapów życia rodzinnego (część dopiero zakłada rodziny, część ma już dzieci, które same zakładają rodziny). Jedno z ważniejszych wydarzeń w tym okresie to usamodzielnienie się własnych dzieci. Dorośli mogą więc zostać wtedy doradcami, gdy swoją pomoc opierają na autentycznym autorytecie, a nie na narzucaniu własnej woli.
2. opieka nad starzejącymi się rodzicami – świadczenie pomocy własnym rodzicom wiąże się z różnymi skutkami dla udzielających pomocy np. skutki emocjonalne, wynikające z martwienia się o zdrowie i bezpieczeństwo rodziców lub z trudności zaakceptowania zmian w ich funkcjonowaniu.
| Rodzaj wsparcia | Przykłady zachowań |
|---|---|
| Wsparcie emocjonalne | - pocieszanie w chwilach przygnębienia - wysłuchiwanie kłopotów i bolączek, np. dotyczących stanu zdrowia |
| Wsparcie w postaci świadczenia konkretnych usług | - pomoc w prowadzeniu domu - pomoc w transporcie (przemieszczaniu się) - przygotowywanie jedzenia |
| Pośredniczenie między starzejącym się rodzicem a instytucjami | - pomoc w załatwieniu spraw w urzędach, np. w ZUS-ie, sądach |
| Wsparcie finansowe | - udzielanie pomocy finansowej |
| Całościowe otoczenie opieką – zabranie do własnego domu | - zaoferowanie wspólnego zamieszkania - dostosowanie własnego mieszkania i stylu życia rodziny do seniora |
3. Zmiana relacji ze współmałżonkiem – po usamodzielnieniu się dzieci w życiu rodziców rozpoczyna się faza porodzicielska, która pozwala więcej czasu poświęcić na pełnienie ról małżonków, jak to było na początku związku, co owocuje wzrostem satysfakcji z pożycia małżeńskiego. Badania pokazują, że satysfakcja z pożycia małżeńskiego wzrasta i osiąga wtedy swój najwyższy poziom od początku istnienia związku.
4. Nowa rola: babcia, dziadek
Trzy typy związków między dziadkami, a wnukami:
a) związek zdystansowany – dziadkowie widują wnuki stosunkowo rzadko i mają niewielki bezpośredni wpływ na ich życie (ok. 29%)
b) związek zaangażowany – dziadkowie podejmują się współwychowywania wnuków i są zaangażowani w stałą opiekę nad nimi, nierzadko zastępując zajętych pracą rodziców. Takie związki szczególnie często występują w wielopokoleniowych rodzinach zamieszkujących wspólnie (ok. 16%)
c) związek towarzyski – tworzą dziadkowie budujący ciepłe relacje ze swoimi wnuczętami. Kochają wnuki, poświęcają im dużo czasu, często je rozpieszczają, ale nie podejmują obowiązków związanych z opieką nad dziećmi, nie zastępują rodziców (ok. 55%)
Zmiana na poziomie osobowości – czas generatywności
Po okresie wczesnej dorosłości, w którym młodzi ludzie są przede wszystkim skoncentrowani na sobie, w okresie środkowej dorosłości następuje czas zbierania owoców wszystkich wcześniejszych wysiłków i dzielenia się nimi z innymi. Ze względu na kompetencje osób dorosłych (odpowiedzialność, dojrzałość, zasób zgromadzonych doświadczeń życiowych), podstawowe oczekiwanie ze strony otoczenia społecznego, kierowane ku dorosłym w okresie środkowej dorosłości, polega na objęciu opieką młodszego pokolenia.
GENERATYSNOŚĆ – wg Eriksona – obejmuje zarówno zdolność prokreacji (zdolność powoływania dożycia nowych istot), jak i produktywność i twórczość (zdolność powoływania do życia nowych wytworów i nowych idei, a także tworzenia samego siebie, powiązane z dalszym rozwojem tożsamości psychospołecznej)
Ujęcie środowisko społeczne rozwoju człowieka, jako układ wzajemnie od siebie zależnych podsystemów. Kolejne kręgi są wzajemnie ze sobą powiązane, a im krąg dalszy od centrum i większy, tym oddziaływanie człowieka powinno być mniej intensywne, o bardziej rozległym charakterze.