Gerontologia to wielodyscyplinarna nauka dotycząca wszystkich aspektów starzenia się: biologicznego, psychologicznego, socjologicznego i demograficznego.

Geriatria (gerontologia kliniczna) jest dziedzina medycyny dotyczącą fizjologicznych i patologicznych aspektów starzenia się człowieka oraz problemów klinicznych starszego wieku.

Starzenie się to długotrwały i nieodwracalny proces fizjologiczny w rozwoju człowieka.

Procesy starzenia rozpoczynają się u człowieka w wieku średnim i nasilają się z upływem czasu, jest to wiec zjawisko dynamicznie przebiegające w czasie.

Końcowym okresem starzenia się jest śmierć.

Starzenie charakteryzuje niemożność utrzymania homeostazy w warunkach fizjologicznych.

Cechy procesu starzenia się:

-powszechność

-progresywność

-długotrwałość (początek śmierci)

-trójwymiarowość (gatunku, osobnika, populacji)

-trójpłaszczyznowość (biologiczna. Psychologiczna, społeczno-socjalna)

-mierzalność

-inwolucyjność (na poziomie ultrastruktury, komórki, tk, układu)

-złożoność etiologii

Mierzalność:

-ocena subiektywna – mam tyle lat na ile wyglądam

-wygląd zewnętrzny

-wiek biologiczny

-wiek sprawnościowy

-wiek metrykalny

Ocena starości populacji:

-przeciętna długość życia (zależność od historii i środowiska)

-przeciętne dalsze trwanie życia (wskaźnik prognostyczny)

-udział w % osób starszych w populacji

Starzenie się społeczeństwa:

-zmniejszenie liczby urodzeń

-wzrost długości życia

Przeciętne trwanie życia w Polsce w 2008 roku wyniosła:

-mężczyźni 71.3 lat

-kobiet 80 lat

W ciągu 10 lat wydłużyło się blisko 3 lata. Na początek XXI wieku wyniosło 55 lat.

Długość trwania życia:

-cechy genetyczne

-warunki bytowe

-styl życia

-poziom opieki zdrowotnej

-stan środowiska

Wielochorobowość 3,8 przewlekłych stanów chorobowych jednocześnie u jednej starszej osoby w Polsce wg GUS.

Wszystkie teorie starzenia można podzielić na:

-teorie zaprogramowanej śmierci zakładają że czas życia organizmu jest odliczany prze biologiczne zegary. Kiedy zegary odliczają pewną liczbę włącza się proces samobójczej śmierci organizmu.

-teorie kumulacji błędów wina obarczają negatywny wpływ środowiska. Czynniki mutagenne powodują błędy w kopiowaniu genów, w pewnym momencie procent błędów przekracza pewien poziom, którego organizm nie potrafi już zapewnić, co doprowadza do śmierci.

Przyczyny starzenia się:

-czynniki determinujące (genowe oraz metabolizm własny)

-czynniki modyfikujące starzenie tj.:

*czynniki osobnicze – choroby, otyłość

*czynniki środowiskowe- ze stylem życia ( powietrze, woda, leki)

*obciążenia psychiczne- stresy

*warunki socjalno-społeczne i aktywność człowieka (rodzinna, zawodowa)

Cel: niezależność osób starszych jest priorytetowym zadaniem w geriatrii.

Prewencja gerontologiczna:

-wczesność

-długotrwałość

-ukierunkowana na wszystkie płaszczyzny starzenia się (biologiczne, psychiczne, socjalne)

Cel: osiągnięcie max długości życia 120 lat w zdrowiu i sprawności.

ORGANIZACJA OPIEKI NAD OSOBAMI STARSZYMI

Typowe cechy osób starszych:

-wielochorobowość, niepełnosprawność (polipragmazja)

*chorują na 3-4 choroby przewlekłe

*zażywają przewlekłe 4-5 leków

-brak samodzielności

-powyżej 65 r,ż 2% to osoby obłożnie chore, stale pozostające w łóżku, a 17% to ludzie mający poważne problemy w zakresie poruszania się

Zaledwie 7% osób w wieku powyżej 75 rż nie zgłasza żadnych schorzeń przewlekłych.

Na warunki zdrowotne i społeczne nakładają się: warunki mieszkaniowe, sytuacja rodzinna i wsparcie otoczenia.

Po 75 rż zdecydowanie częściej pojawia się zniedołężnienie i tzw. wielkie problemy geriatryczne do których zaliczamy:

-upadki i złamania na tle osteoporozy

-otępienie i depresja

-omdlenia

- nietrzymanie moczu i stolca

-odleżyny

Zadania lekarza rodzinnego:

-opiekuje się pacjentami w wieku podeszłym wg tych samych zasad jakie stosuje się w stosunku do innych osób dorosłych

-niektóre oddziały NFZ premiują lekarzy rodzinnych poprzez przydzielanie im wyższego wskaźnika kapitalicyjnego za opiekę nad osobą starszą

Instytucje realizujące opiekę długoterminową w Polsce:

-opieka zdrowotna -NFZ

- pomoc społeczna

Opieka długoterminowa domowa realizowana w:

1) ramach systemu opieki zdrowotnej poprzez:

-pielęgniarkę środowiskowo-rodzinną pod nadzorem lekarza POZ

-pielęgniarkę domową (kontrakt na pielęgniarska opiekę długoterminową)

2) ramach pomocy społecznej przez:

-opiekunkę środowiskową (usługi opiekuńcze, gospodarcze i pielęgnacja podstawowa)

-pielęgniarkę lub innego terapeutę (usługi opiekuńcze specjalistyczne)

Opieka długoterminowa instytucjonalna:

1)realizowana w ramach systemu opieki zdrowotnej:

-oddziale szpitalnym dla przewlekle chorych

-zakładzie opiekuńczo-leczniczym (ZOL)

-zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym (ZPO)

-hospicjum

2) w ramach pomocy społecznej w :

-domu pomocy społecznej

Opieka półstacjonarna:

1)realizowana w ramach opieki zdrowotnej:

-w oddziale dziennym

2)w ramach pomocy społecznej:

-dziennym domu pomocy społecznej

AKTYWNOŚC FIZYCZNA SENIORÓW

Starzenie się może mieć różny przebieg. Może być ono:

-pomyślne wolne od chorób, stymulowane pozytywnym wpływem środowiska

-fizjologiczne o powolnym postępującym narastaniu deficytów

-patologiczne w którym spadek sprawności jest przyspieszony przez chorobę, czynniki psychologiczne i środowiskowe

Profilaktyka gerontologiczna:

-chroni zdrowie człowieka starego a nie przed starością

-zajmuje się eliminacja biologicznych i społecznych czynników zagrażających zdrowiu i przyspieszających proces starzenia się

Czynniki ryzyka przyspieszonej starości:

1)biologiczne:

-spadek aktywności ruchowej

-przeciążenie układu nerwowego –cywilizacja

-niewłaściwa dieta- nadmiar kalorii, spadek białka i witamin

-alkoholizm, nikotynizm, lekomania

2)społeczne

-przejście na emeryturę

-izolacja społeczna i psychiczna

-brak odpowiednich form rekreacji

-niewłaściwe nastawienie do starości i osób starszych

-nieuświadomienie w zakresie geriahigieny

Przy odpowiednim dozowaniu rekreacja ruchowa może wyeliminować większość z podanych czynników ryzyka.

Wg prof. Pędlicha aktywność fizyczna seniorów powinna być różnicowana:

-aktywność rekreacyjna (czynny wypoczynek)

-prewencyjna (zorganizowane, kompleksowe programy aktywności)

-leczniczo-rehabilitacyjna (zorganizowana i dostosowana do sytuacji zdrowotnej danego pacjenta w celu przywrócenia sprawności lub zapobieganiu utracie)

Aktywność fizyczna podejmowana w młodości i okresie dojrzałości jest kontynuowana często do późnej starości, zaś regularnie wykonywana gimnastyka, jazda na rowerze, pływanie pozostają nadal główna formą aktywności fizycznej.

Regularne ćwiczenia między 60 a 75 rż zmniejszają wskaźnik śmiertelności.

WHO podział seniorów na grupy aktywności fizycznej:

-zdrowi, sprawni fizycznie, samodzielni, wszystkie formy aktywności

-osoby chore przewlekle, niezależne, niesamodzielne, aktywność fizyczna poprawia sprawność i zapobiega niezależności

-osoby chore, niesprawne, zależne od innych, właściwy dobór ćwiczeń pozwala na poprawę samodzielności, w niektórych czynnościach życia codziennego

Narodowy Program Zdrowia – tworzenie warunków do zdrowego i aktywnego życia osób starszych

Efekty regularnej aktywności ruchowej u osób starszych:

-poprawa ogólnego samopoczucia jakości życia

-pomoc w zachowaniu samodzielności

-zmniejszenie ryzyka pewnych chorób (osteoporoza, depresja, udar mózgu, nadciśnienie tętnicze)

-zminimalizowanie niepełnosprawności, poprawa wydolności fizycznej

-złagodzenie bólu, stresu

-ograniczenie samokontroli i izolacji społecznej

Zasady przy wprowadzaniu aktywności fizycznej:

-formy aktywności powinny być dostosowane do osób starszych

-najważniejsze jest podjecie decyzji o rozpoczęciu ćwiczeń oraz jej utrzymaniu

-regularność ćwiczeń

-należy korzystać z okazji sprzyjających do ruchu

-poleca się pływaniem spacery, gimnastykę

-wskazane są tzw, sporty rodzinne

Ważny jest: rodzaj ćwiczeń, czas trwania, częstotliwość, natężenie.

Bezwzględne p/wskazania do ćwiczeń:

-niewyrównanie choroby serca (niedokrwienna, wady serca, znaczne powiększenie serca, nasilone zaburzenia rytmu serca)

-niewyrównana cukrzyca, nadczynność tarczycy

-nadciśnienie tętnicze

-duża anemia

-ostre choroby zapalne

Intensywność ćwiczeń osób starszych:

-max częstość serca zależy od wieku (max częstość serca =220 – wiek w latach)

-wysiłek fizyczny powinien się mieścić w przedziale 50-60% max częstotliwości serca

BADANIE

Trudności wynikające:

-wielochorobowośc

-polipragmazja –wiele sposobów leczenia np. wiele leków

-współistniejące powikłania chorób i leków

-niestabilność środowiska wewnętrznego –homeostazy

-interakcja procesów chorobowych i fizjologicznego starzenia się

Geriatria uwzględnia warunki:

-zdrowotne

-środowiskowe

-psychiczne

-socjalno-społeczne

Całościowa ocena geriatryczna:

-rozpoznanie wszystkich problemów zdrowotnych, środowiskowych i socjalnych

-ustalenie priorytetów terapii z uwzględnieniem opinii chorego i realnych możliwości

-unikanie jatrogenności (szkodliwego efektu)

-skoordynowana terapia farmakologiczna ze stylem życia, aktywnością fizyczna, dietą i psychoterapia

Kompleksowa opieka geriatryczna:

-sprawności w zakresie podstawowych i złożonych czynności życia codziennego (ADL, IADL)

-zagrożenia upadkami (test Tinetti)

-ocena stanu psychicznego:

*ocena funkcji poznawczych czyli otępienia przy pomocy skali MMSE lub AMTS

* w kierunku wykrywania obecności zaburzeń psychicznych np. depresji przy użyciu skali GDS

-ocena środowiskowo-rodzinna (mieszka sam, z rodziną)

-materialne

-zaburzenia poznawcze:

*otępienie, depresja, cukrzyca, leki

*określają rodzaj terapii: polecenie proste, indywidualne, powtarzane, pokazane

-zaburzenia równowagi:

*test UP and GO ( wstań i idź)

*skala Tinetti (równowaga chód)

*skala równowagi Berga

*skala Loveta

*zakres ruchu w stawie

*skala bólu n. VAS

Użycie skal pozwala na:

-ocenę zakresu funkcjonowania osoby starszej

-monitorowanie stanu zdrowia seniorów i wczesne wykrycie otępienia, depresji, niesprawności

ZMIANY W NARZĄDACH ZWIĄZANE Z PROCESEM STARZENIA SIĘ

Układ oddechowy:

-upośledzenie wentylacji płuc w samej tk płucnej, w układzie kostno-mięśniowym klp:

*zwyrodnienie w stawach i skostnienie w chrząstkach żeber

*przykurcz mięśni międzyżebrowych, grzbietu i przepony

*przeciążenie mięśni pomocniczych

- w tkance płucnej:

*zmniejszenie się elastyczności oraz większa objętość pęcherzyków

*miażdżyca naczyń płucnych i zmiany w ścianie pęcherzyków pogarszają wymianę gazów

-spadek pojemności życiowej płuc

-wzrost objętości zalegającej

- gorsza wymiana gazowa –hipoksemia wysiłkowa

-mniejsza ruchomość klp

-osłabienie kaszlu i ruchu rzęsek

Układ krążenia

-naczynia krwionośne staja się sztywniejsze, ściana grubsza, pogarsza się funkcja śródbłonka naczyń

-spada podatność naczyń i rośnie opór obwodowy co przeciąża mięsień sercowy i warunkuje jego przerost

-pogarsza się perfuzja wieńcowa co sprzyja chorobie niedokrwiennej serca i zaburzeń rytmu

-w sercu dochodzi do niedomykalności zastawek i zwłóknienie m sercowego

-prowadzi to do gorszej adaptacji i rezerwy czynnościowej serca na wysiłek, stres, choroby

-powrót po stresie HR i RR trwa dużej

-podwyższone ciśnienie krwi do 60rż rośnie ciśnienie skurczowe i rozkurczowe

-miażdżyca –choroba dużych i średnich tętnic klinicznie manifestuje się choroba niedokrwienna serca, udarem , otępieniem, miażdżyca zarostowa tętnic kkd.

Narząd ruchu:

-zmiany wynikające z nałożenia się na siebie procesów:

*fizjologicznego starzenia się

*zmniejszenie aktywności fizycznej

*niedożywienie

-z wiekiem nastepuje zmniejszenie masy kostnej (osteoporoza) i mięśniowej (sarkopenia) oraz wzrost tk tłuszczowej

-zanik mięśni – spadek siły mięśniowej, dodatkowo zmniejsza obciążenie układu kostnego sprzyjając odwapnieniu

-pogorszenie czucia głębokiego

-mniejsza elastyczność więzadeł i torebek stawowych, ograniczenie ruchu, odwodnienie chrząstki –mikrourazy

-choroba zwyrodnieniowa stawów występuje u 70% osób po 70rż, najczęściej kręgosłup, biodra, kolana, stopy, dłonie

-polimialgia reumatyczna oraz RZS są częstsze

-z wiekiem rośnie częstość dny moczanowej u kobiet

-osteoporoza

-wyrazem starzenia się jest postawa starcza

-wynika z nakładania się na siebie osteoporozy zaniku krążków międzykręgowych, zwiotczenie i zmniejszenie siły mięsni grzbietu oraz zmniejszenie elastyczności więzadeł

-char się ona pogłębioną kifozą piersiową, pro trakcja głowy i barków oraz zmniejszeniem wzrostu

Układ pokarmowy:

-procesy trawienia i przyswajania pokarmów są zmniejszone, zmniejszeniu ulega masa ciała

-typowe dolegliwości:

*utrata apetytu

*zaparcia i uczucie pełności po jedzeniu

*pobolewania, zgaga, odbijanie się

*przepuklina rozworu przełykowego

*hemoroidy lub inne zmiany organiczne w odbytnicy

*schyłkowość jelit

-zaparcia stolca sprzyjają zatruciu organizmu-przyczyny:

*zmniejszenie aktywnego trybu życia, zwiotczenie mięśni brzusznych i ścian jelita grubego, zaburzenia układu nerwowego oraz nieprawidłowy sposób odżywiania

*dieta z powodu braków uzębienia i dolegliwości żołądkowych osoby starsze spożywają znacznie mniej owoców i warzyw

-zminimalizować te zmiany może aktywny fizycznie tryb życia, odpowiednia dieta, unikanie pewnych leków i używek

Układ moczowy:

-zmniejszenie nerek (liczby nefronów)

*zagęszczać mocz

*trudniej jest utrzymać równowagę kwasowo-zasadową i wodno-elektrolitową

-wraz z wiekiem u zdrowych seniorów ze względu na dużą rezerwę czynnościową nie stwierdza się częstszych zmian, ale pry małej podaży płynu dochodzi często do patologii

-nietrzymanie moczu, zaleganie moczu, trudności w oddawaniu moczu

*mniejsza objętość pęcherza

*słaby zwieracz

*słaby wypieracz

*skrócenie cewki i obniżenie narządu rodnego głownie u kobiet

*przerost prostaty – utrudniona mikcja, nykturia –nocne oddawanie moczu

Układ nerwowy:

-z wiekiem pogorszeniu ulega pamięć świeża co jest konsekwencją:

*mniejszej ilości neuronów i neuroprzekaźników

*zmniejszenia się mikrokrążenia mózgowego

-częste otępienie (zaburzeniu ulega inteligencja, percepcja, krytycyzm, rozwiązywanie problemów, uczenie się, kontakty społeczne)

-wolniejsze przekazywanie impulsów –wydłużenie czasu reakcji

-osłabienie czucia (polineuropatia, upadki)

-ostre zaburzenia świadomości z racji nietypowej symptomatologii mogą być wynikiem zaburzeń białkowych, wodno-elektrolitowych lub kwaso-zasadowych

Wzrok:

-presbyopia –starcza nadwzroczność, kurza ślepota, zaćma. Wynikają one ze zmian degeneracyjnych i zmętnienia w soczewce oraz ze starczego zwężenia źrenic.

-częściej u seniorów jest jaskra

-wszystko może prowadzić do niedowidzenia i ślepoty i ograniczenia samoobsługi

Narząd słuchu:

-presbyacusis –niedosłuch lub głuchota starcza char się podwyższeniem progu słuchowego i obniżeniem górnego pułapu

*zmiany w ślimaku

*miażdżyca naczyń odżyw wijących nerw słuchowy

*gorsza percepcja w mózgu

*gorsze przewodnictwo kosteczek słuchowych

*woskowina w uchu zewnętrznym

Zmiany te można złagodzić:

-aktywność fizyczna

-ograniczenie polipragnozji

-odpowiednia dieta

REHABILITACJA SENIORÓW

Rehabilitacja:

-ułatwia fizjologiczne starzenie się

-minimalizuje niepożądane skutki chorób

-minimalizuje niesprawność psychiczną

Rehabilitacja geriatryczna –ważne jest przed rozpoczęciem ćwiczeń:

-określenie wydolności i sprawności fizycznej ograniczonej wiekiem i chorobę

-ścisłe sprecyzowanie wskazań i p/wskazań i zagrożeń mogących wystąpić w procesie usprawniania

Cele:

-osiągnięcie pełnego zdrowia

-osiągnięcie samodzielności

-zmniejszenie dyskomfortu choroby

-poprawa jakości życia i stanu psychicznego

Cel podstawowy:

-samodzielność osoby starszej w miejscu zamieszkania

Czynniki które utrudniają rehabilitację:

-ogólny spadek siły i wytrzymałości mięśni

-upośledzenie koordynacji i równowagi

-wielochorobowość

-depresja, otępienie

-obawa przed pogorszeniem, lęk przed urazem

-brak motywacji

-negatywne doświadczenie

-niechęć osób starszych do ruchu

Rehabilitacja geriatryczna:

-ostrożność przy ćwiczeniach kręgosłupa (unikać hyperlordozy, szybkich i skrajnych ruchów szyi, kontrolować ustawienia krzywizn kręgosłupa i miednicy)

-wolny powrót do stanu sprzed wysiłku (nie kumulować intensywnych ćwiczeń, ważne przerwy)

P/wskazania do rehabilitacji:

-niewydolność krążenia NYHA IV

-niewydolność oddechowa

-niekontrolowane zaburzenia rytmu, choroba niedokrwienna serca i nadciśnienie

-ostre choroby infekcyjne

-tętniak rozwarstwiający, ciężkie choroby serca

-anemia

-ciężkie choroby siatkówki i wady wzroku

-niewyrównane schorzenia internistyczne

-incydenty zakrzepowo-zatorowe

P/wskazania i ograniczenia do ćwiczeń:

-brak zgody lekarza

-brak tolerancji wysiłku

-nadmierna rywalizacja, nawet z samym sobą

-skłonność o upadków

-zaburzenia funkcji poznawczych –brak współpracy

Nie wolno wykonywać:

-ćwiczeń na bezdechu, szybkościowych, statyczne (zwisy, dźwiganie ciężarów)

-gwałtowna zmiana pozycji (głównie z niskich na wysokie)

-nagłe skłony i skręty głowy

-skoki, ćwiczenia akrobatyczne

-unikanie ćwiczeń wykorzystujących tłocznię brzuszną

Ćwiczenia aerobowe (wydolnościowe):

1)cele:

-kształtowanie wydolności fizycznej

-układu krążeniowo-oddechowego

-mięśniowego (sylwetki)

2)zastosowanie:

-profilaktyka chorób cywilizacyjnych (układ krążenia, otyłość, nowotwory, cukrzyca)

-poprawa wydolności

3)przykłady:

-marsze, pływanie

-biegi

-ćwiczenia ogólno gimnastyczne

4)intensywność dla ludzi starszych (bez p/wskazań)=wysiłek umiarkowany

Wg wzoru Karvonena:

-HR wysiłkowe=(220-wiek –HR spocz)x40-50%+HR spocz

-70letnia osoba 2HR spocz 60/min ma zalecane HR wysiłkowe 96-105/min

Ćwiczenia siłowe:

1)cel:

-profilaktyczny: stabilizacja kręgosłupa –mm brzucha i grzbiet, ochrona stawów –ograniczenie kontuzji, równowaga pomiędzy antagonistami oraz lewą i prawą strona ciała, profilaktyka osteoporozy

-przygotowawczy: sprawniejsze wykonywanie

2) obciążenie:

-zew: opór partnera, przedmiotu, środowiska

-wew: z obciążeniem, ciężarem własnego ciała, samo oporowaniem –ćwiczenia izometryczne-opór antagonistów

3)intensywność:

-40% ciężaru max (max siły mięśniowej)

-subiektywna ocena wg skali Borga wysiłek lekki lub bardzo lekki

-liczba powtórzeń 4-16 razy w serii

-ilość seri 1-2

-30s przerwy po serii ćwiczeń na ćwiczenia oddechowe i rozluźniające

Ćwiczenia gibkościowe:

1)wpływ na rozciąganie ma:

-temperatura otoczenia

-pora dnia

-pobudzenie OUN

-ukrwienie

2)przed ćwiczeniami wskazana rozgrzewka i rozluźnienie mięśniowe

3)podział ćwiczeń ze względu n aktywność ćwiczącego:

-pasywne

-aktywne

4)charakter pracy mięśni:

-dynamiczne

-statyczne

5)efekty:

-poprawa sylwetki

-usunięcie bolesnych przykurczów

-przywrócenie równowagi napięć mięśniowych

-zwiększenie zakresu ruchu

-zapobieganie uszkodzeniom

-poprawa sprawności w czynnościach codziennych

PIR- poizometryczna relaksacja:

1)technika: -wybranie luzu tkankowego i uzyskanie bariery (max rozciągnięcie mięśnia), czynne min napięcie mięśnia p/oporowi 10s, rozluźnienie mięsni20s-wykorzystuje się rozkurcz mięsni a nie bierne rozciąganie, 3-4 razy, za każdym razem utrzymać zakres

2)czynniki poprawiające skuteczność PIR:

-wdech i wydech

-ruchy gałek ocznych

-siła grawitacji –autoterapia

3)skuteczna w :

-obniżaniu wzmożonego napięcia mięśniowego

-likwidowaniu punktów spustowych

Sylwetka –symetria napięć:

-mm posturalne: przykurczone- rozciągać i zrelaksować

-mm fazowe: osłabione –wzmocnić (ćwiczenia siłowe)

Mm które wymagają rozciągnięcia:

-piersiowy większy

-górne mm łopatki (dźwigacz łopatki, górna część czworobocznego, m-o-s)

-prostownik grzbietu część C, L, szyjno-czaszkowe

-biodrowo-lędźwiowy, gruszkowaty

-czworoboczny lędźwi

-prosty uda

-przywodziciele uda

-kulszowo-goleniowe

-trójgłowy łydki

-naprężacz powięzi szerokiej

Mm które należy wzmocnić:

-prostownik grzbietu odcinek TH

-prosty brzucha

-pośladkowe

-dolne stabilizatory łopatki (zębaty przedni, równoległoboczny, dolna część czworobocznego)

-głębokie zginacze szyi

-czworogłowy bez prostego uda

-przednie, strzałkowe goleni

W zależności od sytuacji mogą się przykurczyć lub osłabić:

-skośne brzucha

-czworoboczny lędźwi

-najszerszy grzbietu

-biodrowo-lędźwiowy

Ćwiczenia równoważne-koordynacyjne:

-czynniki zwiększające trudności

-zmniejszenie płaszczyzny podporu

-zmniejszenie punktu podparcia

-zmiana powierzchni podparcia z twardej na niestabilną

-zmiana ułożenia głowy

-wyeliminowanie wzroku

-wykonywanie dodatkowych ruchów innymi częściami ciała

-trudne dla osób starszych ale warunkują bezpieczeństwo codziennych czynności

-należy je wykonywać raczej na początku, by nie było zmęczenia

Ćwiczenia relaksacyjne:

1)rozpoczynamy od ćwiczeń oddechowych (2-3x, by nie było hiperwentylacji)

2)sugestie siłowe -doprowadzamy do:

-rozluźnienia mm od dystalnych aż do głowy

-uczucia ciężkości i bezwładu

-ważna jest wizualizacja

-prawidłowe oddychanie

-nie ćwiczymy na bezdechu

-fazy oddechu muszą być zgrane z ruchem

-oddech ważny przy ćwiczeniach

-program musi być systematyczny i ciągły

3)cele indywidualne powinny być:

-specyficzne

-wymienne

-osiągalne

-odpowiednie

-zależne od czasu

Wielkie problemy geriatryczne:

-upadki

-nietrzymanie moczu i stolca

-depresja, otepienie