Wody Mineralne Szczawnicy

Wodami leczniczymi nazywamy wody podziemne o niewielkich wahaniach składu chemicznego, temperatury i wydajności wskazująca działanie lecznicze przy stonowaniu zewnętrznym bądź wewnętrznym i uznana za taką przez Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej. Woda ta musi zawierać 1 g/l składników soli mineralnych i minimum jeden składnik leczniczy w postaci jonów.

Wodami, które zawierają rozpuszczone sole mineralne i gazy w ilości przynajmniej 1 g na litr, nazywamy mineralnymi.

Większość wód mineralnych ma właściwości lecznicze, dlatego też nazywamy je wodami leczniczymi.

Lecznicze właściwości wód mineralnych są szeroko wykorzystywane w lecznictwie uzdrowiskowym. Wody lecznicze stosuje się w dwojaki sposób – jako wody pitne nazywane inaczej krenoterapią oraz wody do kąpieli.

W Szczawnicy występują szczawy, czyli wody lecznicze zawierające ponad 1 g/l wolnego CO₂, i wody kwasowęglowe o zawartości CO₂ przekraczającej 0,25 g/l, dzięki czemu są bardziej aktywne chemicznie, rozpuszczają skały na drodze swojej migracji. Są to szczawy wodorowęglanowo- chlorkowo- sodowo- jodkowe o stężeniu 2,3- 14 g/l składników stałych, wśród których przeważa wodorowęglan i chlorek sodu. Zawierają one 1200 – 3500 g/l wolnego dwutlenku węgla i 0,6- 3,9 g/l jodu. Temperatura wody mineralnej wynosi zwykle 8- 10 ˚C i zależy od głębokości ujęcia źródła.

Występowanie wód mineralnych w Szczawnicy związane jest ze szczelinowatymi piaskowcami serii magurskiej, kontaktującej wzdłuż przebiegającej przez park szczawnicki dyslokacji, z utworami mezozoicznymi pienińskiego pasa skałkowego. Równie istotne jest Wzgórze Byjarki znajdujące się w północo- zachodniej części Pasma Radziejowej w Beskidzie Sądeckim. Wzgórze to jest pochodzenia wulkanicznego z występującymi trzeciorzędowymi intruzjami andezytowymi na południowych stokach. Geneza wód wiąże się z procesami wulkanicznymi. Głęboko pod ziemią andezyty są jeszcze gorące, gdy stygną wydziela się CO₂, który wędrując ku powierzchni rozpuszcza substancje. W sąsiedztwie wydobywania się wód, andezyt jest zwykle bardzo silnie zwietrzały pod wpływem oddziaływania kwasu węglowego. Dwutlenek węgla jest prawdopodobnie pochodzenia wulkanicznego. Wytwarza się jon hydrowęglanowy, który działa agresywnie na węglan wapnia znajdujący się w skałach otaczających andezyt. Woda zakwaszona dwutlenkiem węgla wzbogaca się zatem w jon wapniowy. Jon hydrowęglanowy działając na andezyt powoduje rozkład plagioklazów i amfiboli i wzbogaca szczawy w jony magnezu, wapnia, potasu, częściowo sodu i żelaza dwuwartościowego. W osadach występuje reliktowa woda morska pochodzenia oligoceńskiego zakonserwowana w seriach piaskowcowo-łupkowych fliszu magurskiego, można przypuszczać, że takie jony, jak chlorowy, bromowy, jodowy, barowy, litowy, strontowy oraz część jonu sodowego w szczawach pochodzą z resztek tej wody. Pochodzenie innych jonów występujących w szczawach jest mniej jasne. Pozostałe jony, takie jak na przykład jon siarczanowy i żelazowy, pochodzą głównie z rozkładu siarczków żelaza występujących pospolicie w skałach łupkowo-piaskowcowych towarzyszących andezytom. Wydajność źródła zmienia się w poszczególnych ujęciach w zależności od typu wody i sposobu ujęcia. Wody mineralne wydobywają się zarówno szczelinami ciosowymi w andezytach, jak też przez spękania w otaczających go piaskowcach formacji szczawnickiej. Duże znaczenie na jakość wód mineralnych ma woda opadowa, która infiltrując w głąb ziemie przy obfitych opadach dostaje się do źródeł wód mineralnych i rozcieńcza je.

Uzdrowisko Szczawnica dysponuje 12 źródłami wód mineralnych (występują w wielu miejscach miasta i mają różne nazwy). Wody te to szczawy wodorowęglanowe, sodowe, jodkowe i bromkowe bogate w sole mineralne i liczne mikroelementy. Szczególnie polecane są przy schorzeniach dróg oddechowych, nieżytach żołądka, zaparciach, skazie moczowej, miażdżycy tętnic, z wysokim poziomem cholesterolu oraz przy osteoporozie. Wody szczawnickie najlepiej spożywać w pijalniach, można je również zakupić w specjalnych opakowaniach w dobrych sklepach. Do najbardziej znanych źródeł w Szczawnicy zaliczyć można:

Zdrój „Józefina” (na początku XIX wieku określany jako źródło „Główne”) znajdujące się przy placu Dietla, uznawany jest za najstarszy zdrój szczawnicki, którego nazwę wiążę się z postacią Józefiny Szalayowej (ówczesnej właścicielki zdrojów). Charakteryzuje się wydajnością od dziesiątych części dm³/min. Do ponad 1dm³/min., przy średniej rocznej nie przekraczającej 0,6 dm³/min. Temperatura wody waha się w zakresie od nieco ponad 7°C do ponad 11°C (średnio wynosi 9,5°C). Suma składników stałych kształtuje się na poziomie nieco ponad 4 g/dm³, a zawartość dwutlenku węgla przekracza nieznacznie 1g/dm³. Przewodność właściwa ulega dużym zmianom w zakresie od blisko 2 do niespełna 7 mS/cm. Jest to szczawa wodorowęglanowo-chlorkowo-sodowa, która posiadając liczne przeciwwskazania, zalecana jest przy nieżytach gardła i nosa, stanach zapalnych, astmie, rozedmie płuc, skazie moczowej i otyłości.

Znane od początku XIX wieku wody ujęcia „Stefan”, które również znajduje się przy placu Dietla, charakteryzują się wydajnością od dziesiątych części dm³/min. do kilku dm³/min., przy średniej rocznej ponad 1 dm³/min. Zmiany wydajności zaznaczają się zarówno w cyklu sezonowym, jak i w przeciągu wielolecia. Temperatura wody waha się w zakresie od nieco ponad 8°C do nieco ponad 11°C, średnio oscylując wokół wartości 9,5°C. Suma składników stałych w wieloleciu ulega również istotnym zmianom – od ponad 3g/dm³ do blisko 9 g/dm³, a zawartość dwutlenku węgla kształtuje się wokół wartości 1-2 g/dm³. Przewodność właściwa mieści się najczęściej w zakresie od 4 do 6 mS/cm. Woda mineralna „Stefan” jest szczawą wodorowęglanowo-chlorkowo-sodowo-jodkową wskazaną przy nieżytach dróg moczowych, kamicy nerkowej, nieżytach nosa i gardła, nieżytach oskrzeli, astmie i rozedmie płuc. Posiada również liczne przeciwwskazania. Jest wykorzystywana w pijalni wód oraz rozlewana w celach handlowych.

Źródło „Magdalena” (zdrój odkryty w 1839r.) charakteryzuje się bardzo niską lecz zróżnicowaną wydajnością, która waha się zasadniczo od kilku do kilkunastu, rzadziej kilkudziesięciu dm/dobę (niewielka wydajność jest powodem istotnych ograniczeń w jej dostępności). Temp. wód w skali wielolecia – równie zróżnicowana – zawiera się w przedziale od około 9°C do kilkunastu °C przy średniej zbliżonej do 11°C. Zawartość dwutlenku węgla jest zmienna, wynosząc od około 0,8 g/dm³ do ok. 2 g/dm³, przy mineralizacji osiągającej poziom nawet 27 g/dm³ (najczęściej ok. 25-26 g/dm³) i zawartości jodu na poziomie kilku mg/dm³. Jest to szczawa wodorowęglanowo-chlorkowo-sodowa, znajdująca zastosowanie w leczeniu m.in. chorób układu pokarmowego, otyłości i nerwic. Wodę tę można znaleźć w pijalni Magdalena.

Źródło o nazwie „Szymon” (zdrój odkryty w połowie XIXw.) jest ujęciem studziennym o samoczynnym wypływie i wydajności zmieniającej się w zakresie od blisko 4 dm³/min do ponad 6 dm³/min. Zmiany wydajności zaznaczają się w cyklu sezonowym, jak również w przeciągu wielolecia. Temp. wody średnio kształtuje się na poziomie 8,7°C z tendencją do wahań odbiegających od średniej zasadniczo o około 1-1,5°C. Suma składników stałych oscyluje wokół wartości 3 g/dm³, przy zawartości wolnego dwutlenku węgla zmieniającej się w zakresie od około 1,2 g/dm³ do blisko 1,7 g/dm³ i przewodności właściwej niespełna 4mS/cm. Jest to szczawa wodorowęglanowo-chlorkowa-sodowo-wapniowa o właściwościach leczniczych przy chorobach przewody pokarmowego, otyłości, skazie moczowej, nieżytach górnych dróg oddechowych i oskrzeli. Posiada również liczne przeciwwskazania.

Ujęcie „Jan” (źródło odkryte w latach 70. XIX wieku) znajduje się w pijalni Magdalena, cechuje się wydajnością rzędu nieco ponad 2 dm³/min., aczkolwiek jej wahania mieszczą się w szerokim zakresie od dziesiątych części dm³/min. do ponad 3 dm³/min. Temperatura wody zmienia się w granicach 8-9°C, choć znane są przypadki jej wahań, których wyrazem są amplitudy roczne przekraczające 2,5°C. Jest to szczawa wodorowoweglanowo-chlorkowo-sodowa o zmieniającej się w czasie zawartości wolnego dwutlenku węgla (średnio ok. 1,7 g/dm³) i przewodności właściwej oscylującej wokół 4,5 mS/cm. Woda używana jest do kąpieli mineralnych oraz wykorzystywana w produkcji wody „Szczawniczanka”.

Źródło „Wanda” występujące w miejscu dwóch starych zdrojów (Aniela i Helena) zostało zagospodarowane w latach 60. XIX wieku i znajduje się w bunkrze, z którego woda jest kierowana do zbiornika oraz punktu czerpalnego (nadmiar wody tworzy ciek przepływający przez Park Dolny). Charakteryzuje się raczej niewielką i podlegającą znacznym wahaniom wydajnością, wynoszącą średnio kilka dziesiątych litra na minutę. Temperatura wody osiąga ok. 10°C, przewodność właściwa jest zmienna i czasami przekracza nawet 10 mS/cm, a suma składników stałych osiąga poziom bliski 10 g/dm³. Jako szczawa wodorowęglanowo-chlorkowo-sodowa zawiera znaczne ilości dwutlenek węgla oscylujące wokół wartości 2 g/dm³. Posiadając liczne przeciwwskazania, zalecana jest do stosowania przy otyłości, skazie moczowej, nieżytach górnych dróg oddechowych i nerwic.

Zdrój „Pitoniakówka” znajdujący się na lewym zboczu doliny Potoku Skotnickiego został odwiercony w 1952 roku i składa się z kilku utworzonych wypływów. Jest stosunkowo rzadko spotykany typ ujęcia złożonego z szybu i chodników. Woda z ogólnodostępnego wypływu (punkt czerpalny przy ul. Skotnickiej) charakteryzuje się zmienną wydajnością w ciągu roku wynoszącą na ogół kilka dm³ na minutę. Jej mineralizacja wynosi niespełna 2 g/dm³. Jest to szczawa wodorowęglanowo-chlorkowo-sodowo. Posiadając liczne przeciwwskazania, zalecana jest przy chorobach układu trawienia, nieżytach górnych dróg oddechowych, chorobach krwi, nerwicach i osteoporozie.