TEORIA WYCHOWANIA - WA 21.02.2013
prof. Alicja Żywczok
Tematyka wykładów:
Teoria wychowania jako subdyscyplina pedagogiki. Problemy szczegółowe: Osobliwości teorii wychowania, jej geneza, zadania, dorobek naukowy i status metodologiczny.
Pojęcie metateorii oraz związek teorii z praktyką pedagogiczną. Pedagogika jako system teoretyczno-praktyczny
Sens i wartość wychowania, aksjologiczne i teleonomiczne podłoże wychowania. Problemy szczególne: specyfika aksjologicznej natury człowieka, klasyfikacje wartości na których opiera się proces wychowania, znaczenie urzeczywistniania wartości humanistycznych, introcepcja wartości (wyjaśnienie pojęcia), wartość a sens i ideał wychowania
Analiza merytoryczna ideału wychowania. Problemy szczegółowe: Znaczenie ustanawiania w pedagogice ideału wychowania, składniki współczesnego ideału wychowania, jego ewolucja na przestrzeni dziejów oraz rodzaje ideałów wychowania.
Teleologia jako nauka o celach wychowania i dział filozofii wychowania. Problemy szczegółowe: pojęcie celu wychowania, cel życia a cel wychowania – analiza porównawcza, koncepcje stanowienia czyli ustanawiania celów, wybrane typologii celów wychowania, źródła celów wychowania, warunki utrudniające realizację tychże celów i kontrowersje wokół celów wychowania.
Zasady, metody i formy wychowania – analiza porównawcza. Problemy szczegółowe: pojęcie zasady, metody i formy wychowania, proces wychowania jako proces nadawania i odbioru wpływów wychowawczych,
(wśród metod: metoda osobistego wpływu wychowawcy, metody wpływu społecznego, metody wpływu sytuacyjnego, metody kierowania samowychowaniem. ), klasyfikacja metod wychowania, wychowanie a samowychowanie i autokreacja,
Autorytet nauczyciela, jego zdobywanie i skutki utraty. Problemy szczegółowe: pojęcie autorytetu pedagogicznego i autorytetu moralnego, rodzaje autorytetów, formy umocnienia autorytetu nauczycielskiego, zmienność autorytetów na przestrzeni wieków, stałość i zmienność autorytetów na przestrzeni wieków, a także przykłady autorytetów w oparciu o biografię osób na przestrzeni wieków
Poszanowanie godności człowieka w procesie edukacji. Problemy szczegółowe: pojęcie godności ludzkiej, godność jako składnik współczesnego ideału wychowania, rozwój człowieczeństwa jako naczelna zasada relacji wychowawczych
Konstytutywne cechy człowieka czyli przejście do teorii osoby ludzkiej. Problemy szczegółowe: kategoria możliwość jako pojęcie znaczące w pedagogice, transgresja a rozwój kultury, wykorzystanie potencjalności człowieka w procesie edukacji.
Wolność i zniewolenie w wychowaniu. Sposoby przezwyciężania presji szkolnej i barier edukacyjnych.
Pojęcie moralnej odpowiedzialności jako podstawowa modalność aksjologiczna. Problemy szczegółowe: poczucie odpowiedzialności w pracy pedagogicznej jako przejaw dojrzałości emocjonalnej i etycznej, przejaw dojrzałości etycznej i emocjonalnej, związek wolności z odpowiedzialnością, nieodpowiedzialność – źródło błędów w wychowaniu, wymiar odpowiedzialności filozofii wychowania i teorii edukacji
Wychowawczy sens kultywowania tradycji w procesie wychowania. Problemy szczegółowe: pamięć i tożsamość jako istotne kategorie pedagogiczne, zakorzenienie i więzi społeczne a rozwój tożsamości, młodzieńcze walki o tożsamość
Podstawy pedagogiki egzystencjalnej i personalistycznej. Problemy szczegółowe: geneza egzystencjalizmu i jego teoretyczna niejednolitość, autentyczność i dyskurs- podstawowe egzystencjalne pojęcia pedagogiczne: znaczenie egzystencjalizmu we współczesności i krytyka nurtu; personalizm: odmiany personalizmu filozoficznego oraz ich cechy wspólne, wartości ogólnoludzkie, cele i treści wychowania personalistycznego
TEORIĘ WYCHOWANIA definiuje się jako usystematyzowaną wiedze o celach, metodach, formach treściach i systemach i organizacji procesów wychowania. Przedmiotem badań jest rodzaj świadomego oddziaływania na dzieci i młodzież – jest świadome i celowe oddziaływanie wychowawcze na dzieci i młodzież, zgodnie z przyjętą koncepcją człowieka, kultury, cywilizacji i życia społecznego. Teoria wychowania skrótowo: teoretyczna nauka o wychowaniu, teoretyczne postawy wychowania. Teoria wychowania zajmuje się wyłącznie wychowaniem, tym co dzieje się w sferze emocjonalnej wolicjonalnej moralnej i duchowej człowieka.
Teoria w porównaniu z pojęciami metodyki i praktyki:
Teoria to zbiór wewnętrznie spójnych sądów które wyjaśniają pewną grupę zjawisk, lub jakąś dziedzinę rzeczywistości. Teoria składa się z koncepcji i modeli teoretycznych mających charakter wiedzy ogólnej, teoria formułuje zatem pojęcia i twierdzenia w stosunku do całokształtu działalności. Nie charakteryzuje się instruktywnością – nie znajdziemy zespołu zaleceń które pomagają rozwiązać problem.
Teoria w zestawieniu z metodyką:
Metodyka wychowania to zbiór lub zespół dyrektyw określających sposoby prawidłowego wykonywania pewnych czynności wychowawczych. Metodyka ma strukturę na którą składają się wskazówki zalecenia porady praktyczne, pozwala rozwiązywać problemy praktyczne ale nie jest receptą na wszystko ponieważ odnosi się do sytuacji typowej, przeciętnej, występującej najczęściej.
Praktyka: Praktyka to odniesienie do sfery bihewioralnej czyli odniesienia do danej osoby, życie bieżące konkretnych osób. Jest to teoria stosowana.
Skoro praktyka jest teorią stosowaną to wszystko jest teorią, żeby pomagać drugiemu tworzą się teorie, czy to potoczne czy naukowe, zawsze mamy poglądy które ukierunkowują naszą działalność. Nie możemy powiedzieć ze wystarczy nam praktyka, nie można uważać ze najważniejsza jest praktyka, dobry pedagog powie że i teoria i praktyka to równoprawne dziedziny które się dopełniają i które decydują o naszych działaniach w związku z podopiecznymi.
Dlaczego nam nie wystarcza wiedza zdobyta poprzez doświadczenie? Gdy autor podręcznika jest stronniczy to my tracimy grunt pod nogami, sugerujemy się podejściem jednej osoby, nie mamy ugruntowanej teorii; gdy będziemy nadmiernie sugestywni to nasza praktyka będzie na niskim poziomie.
Metodyka uczy że są pewne metody w procesie wychowania, techniki które uruchamiamy stosownie do sytuacji wychowawczej. Teoria wychowania sięga głębiej, ponad tymi koncepcjami jest człowiek, jest godność, jest kategoria człowieczeństwa, jest afirmacja życia. Dobry metodyk wie ze nie zawsze stosujemy metodę, odchodzimy od metodyki aby lepiej zrozumieć dziecko, drugiego człowieka.
Dobra znajomość teorii informuje otoczenie ze jesteśmy sztukmistrzami, osobami które opanowały sztukę wychowania, nie dają się ponieść teoriom zwodliwym, uwodzeniu psychologicznemu.
Osoba nie lekceważąca teorii nie lekceważy książek, źródło internetu uważa za ubogie, ubiegi w treści w prawdę, w wiarygodność. Dobry teoretyk nie boi się żadnej książki, nawet najtrudniejszej.
Dyskredytowanie teorii jest pośrednio lekceważeniem praktyki, jest nonszalancją wobec nauki i doświadczeń zdobytych w pracy, złudne jest mniemanie ze możemy być dobrzy bez możliwości rozwiązywania różnych zadań, inne rozwiązania podsuwa naturalizm, a inne personalizm. Trzeba się rozsmakować w teorii – wtedy będziemy pewni ze poradzimy sobie w różnych placówkach.
Dlaczego społeczeństwo tak bardzo nie lubi teoretyzowania, jałowych dyskusji, teorii? Są to stereotypy które my powielamy, przenosimy z pokolenia na pokolenie, te określenia niszczą nasze życie intelektualne bo nie pozwalamy sobie na rozmyślanie, nie zatapiamy się w myślach, nie mamy refleksji, uważamy to a zbędne teoretyzowanie. Jeśli tak myślimy to nas umysł zamyka się na teoretyzowanie, staje się hermetyczny – nasze myślenie pozostaje na poziomie takim ze nie rozwijamy myślenia abstrakcyjnego, zatrzymujemy się.
Dzięki teorii rozwijamy myślenie słownologiczne i abstrakcyjne – pomaga to w studiowaniu, ćwiczymy nasze myślenie twórcze, dywergencyjne.
Teorię potępia również pojęcie „lania wody” – brzmią one pejoratywne a odnoszą się do czynności pożądanych.
Stan niewiedzy – bardzo silny niepokój twórczy – po to czytamy wielu autorów aby wybrać pogląd najsilniej przylegający do nas, tylko przy tej jednej będziemy płakać, tylko ta najbardziej do nas przylgnie. Trzeba wyczuć swoją indywidualność aby znaleźć taką książkę.
Co nas skłania w kierunku praktyki a co w kierunku teorii:
Teorie dają jeden ważny kapitał wyposarzenie – niechęć wobec uprzedzeń ,stereotypów, kierowania się redukcjonizmami człowieka, osoba nie podda się psychomanipulacją jeśli dobrze osadzona w teoriach. Nie poddajemy się osobom rządzących nami destrukcyjnie. Człowiek jest określany osobą renesansu – oczytaną, mądrą, bogatą intelektualnie, rozsądną, samozdyscyplinowaną.
Teoria chroni nas przez „błędem nadmiernego pragmatyzmu i utylitaryzmu” droga wskazana przez metodykę może być błędna. Teoria uczy wydeptać ścieżkę własną, uzyskać wgląd w siebie i otoczenie społeczne aby wybrać samemu drogę życiową. Nie daje ona wskazówek, podpowiedzi. Opozycja jest w tym wypadku pozorna, są to sfery powiązane i stanowiące jedność. Widać to w teorio-praktyce Lechowicza.
Psychologia, socjologia manipulują człowiekiem stosownie do sytuacji. Manipulują pojęciami praktyka i teoria, mają w sobie czasem przesądy „opanował praktykę wiec nie potrzebna mu teoria”
„Nie jest ważna teoria i praktyka tylko dobro człowieka; to dobro stoi ponad wszystkim, trzeb się tym przede wszystkim kierować” – jest to kolejny przesąd, można go podjąć, ale metateoria (myślenie o teorii które rozwija nasz umysł) To że zajmujemy się teorią wychowania nie lekceważymy praktyki osób długo już pracujących.
Empiria, praktyka Uczy nas pokory – wiele sytuacji możemy rozwiązać tylko do jakiegoś momentu, nie do wszystkiego da się dość do końca, jest jakiś kres.
Trzeba oby dwie te wartości doceniać równocześnie.
Wyróżniamy dwie funkcje teorii naukowej:
Eksplanacyjna – eksplanacja czyli wyjaśnianie. Teoria wyjaśniająca rzeczywistość która jest w danym momencie przedmiotem badań.
Heurystyczna – teoria naukowa pozwala formułować nowe problemy i hipotezy o spory i wartości ontologicznej(teoria bytu) i epistemologicznej(teoria poznania)
Rodzaje teorii ze względu na zasięg:
Teorie ogólne
Teorie epistemologiczne
Teorie metodologiczne
Teorie empiryczne
Podstawowe pojęcia teorii wychowania:
Teoria wychowania
Wychowanie
Socjalizacja
Edukacja
Teoria
Praktyka
Metodyka
Wartość, Cel, Ideał wychowania
Metoda, Zasada, Forma wychowania
Autorytet pedagogiczny
Aksjologia pedagogiczna
Teleologia pedagogiczna
Wychowanie moralne
Co się składa na strukturę teorii wychowania –są to głównie struktury szczegółowe:
Teoria wychowania moralnego
Teoria wychowania społecznego
Teoria wychowania obywatelskiego
Teoria wychowania estetycznego
Teoria wychowania zdrowotnego
Teoria wychowania ekologicznego
Teoria wychowania religijnego
Teoria wychowania technicznego
Teoria wychowania umysłowego
Teoria wychowania do życia w rodzinie
Inna klasyfikacja teorii wychowania – ujęcie całościowe czynników kształtujących człowieka:
Wychowanie przez sztukę, pracę, rekreację. – to co człowieka zajmuje, kreuje
Główne zadania teorii wychowania:
Teorii wychowania diagnozuje procesy wychowania – zajmuje się diagnostyką, ocenia modele teoretyczne, koncepcje, propozycje wychowawcze
Teoria wychowania prognozuje pewne mechanizmy wychowania – ma funkcję prognostyczną
Teoria wychowania ma funkcję analityczną – analizuje funkcje wychowania i samowychowania, zestawia e lub porównuje z celami nauczania
Teoria wychowania Analizuje systemy wartości ogólnoludzkiej – witalne, humanistyczne, prawda, godność, dobro, miłość, pokój.
Teorii wychowania opisuje i wyjaśnia procesy zachodzące w osobowości dzieci i młodzieży. Zarówno proces emocjonalny, wolicjonalny, moralny, estetyczny, poznawczy znacznie mniej
Ustala zasady wychowania – pokazuj warunki w jakich powinien przebiegać proces wychowania, warunki optymalne
Teorii wychowania dostarcza kategorii pojęciowych nauce, modeli teoretycznych – takie modele buduje i wspiera, podobnie jak koncepcje – naukom teoretycznym
Projektuje metody wychowania – wyjaśnia ich treść , istotę, a także analizuje je w relacji do celów i ideałów wychowania.
Dokonuje wglądu w sytuacje wychowawcze.
Powstanie i rozwój tej dyscypliny określa się na przełom XIX i XX wieku.
Metodologia składająca się na teorię wychowania:
Badania są prowadzone za pomocą tych samych metod jak inne subdyscypliny:
Sondaż diagnostyczny
Eksperyment
metoda monograficzna
Badanie dokumentów
Metoda biograficzna
Czego uczy nas praktyka pedagogiczna, jaki rodzaj powiązania między praktyką a teorią – czy teoria jest ważniejsza, czy one sobie służą, w jaki sposób sobie pomagają; jakie są funkcje teorii naukowej, jakie podstawowe rodzaje teorii, jaka jest struktura teorii wychowania, czym się charakteryzuj si teorie szczegółowe, zadania teorii wychowania, początki rozwoju.
TEORIA WYCHOWANIA - WA 07.03.2013
AUTORYTET PEDAGOGICZNY, ZAKLASYFIKOWANIE AUTORYTETU, JEGO ZNACZENIE, AUTORYTARYZM, AUTOKRATYZM
Autorytet :
Włodzimierz Szewczuk – autorytet (moralny) to jedna z podstawowych cech przywódczych, która warunkuje efektywność tego przywództwa w gr społ. Według niego na autorytet członka grupy składają się 2 cechy:
Znawstwo w dziedzinie w której jest się autorytetem
Zaufanie innych członków grupy do tejże osoby, przekonanych że działa ona w ich wspólnym interesie
Najważniejsze w tej teorii: cecha przywódcza, te dwa komponenty: znawstwo i zaufanie
Stanisław Kuczkowski – autorytet (moralny) to stan danej osoby w relacjach z innymi osobami charakteryzujący się możliwością wpływu na przekonania, oceny i decyzje a także na zachowania partnerów interakcji
Najważniejsze w tej teorii: autorytet to stan danej osoby w relacjach z innymi osobami, możliwość wpływu na przekonania, oceny, decyzje, zachowania
Henryk Skolimowski – Autorytet jest władzą moralną która nakazuje czynić ludziom to do czego w innym przypadku nie byliby skłonni, w imię wyższych ideałów lub spraw, wykraczających poza ich indywidualne interesy.
Najważniejsze w tej teorii: autorytet jako władza moralna
Wincenty Okoń – Autorytet pedagogiczny – na autorytet pedagogiczny składa się taki zespół cech, który stanowi warunek powodzenia nauczyciela w jego pracy. Autorytet ten zależy od:
Wiedzy i mądrości nauczyciela
Doświadczenia pedagogicznego
Umiejętności wyzwalania sił własnych wychowanków
Stosunku emocjonalnego nauczyciela wobec uczniów; (miłość, empatia, sympatia, niechęć, antypatia)
Postawa nauczyciela wobec wychowanków (postawa „ujarzmiająca” i postawa „wyzwalająca”)
Józef Bocheński wyróżnia 2 rodzaje autorytetu:
AUTORYTET EPISTEMICZNY – autorytet znawczy, specjalisty, osoby która jest kompetentna w jakiejś określonej dziedzinie
AUTORYTET DEONTYCZNY (deontyka - etyka właściwa) – zbudowany na cechach charakteru np. sprawiedliwość, uczciwość
Nauczyciel uczący przedmiotów szkolnych jest autorytetem epistemicznym, jednak mimo wszystko jest wychowawcą więc powinien być też autorytetem deontycznym. Dzisiaj otwarcie epistemiczne jest niewielkie, nauczyciel szkolny nie może być tylko autorytetem epistemicznym ponieważ nie motywuje uczniów do nauki. Ważne jest otwarcie i sympatia w relacji nauczyciel – uczeń. Jeśli nauczyciel będzie jedynie deontyczny to nie będzie w stanie przekazać wiedzy uczniom. Autorytet deontyczny jest dzisiaj poszukiwany, jeśli ma jakieś braki w wiedzy to je uzupełnia, ale musi być otwarty.
Stanisław Michałowski – istnieją 2 typy autorytetu:
Autorytet intelektualny
Autorytet moralny
Erich Fromm – istnieję 2 typy autorytetu:
Autorytet racjonalny (pozytywny) – to autorytet którym się jest, ten tym autorytetu opiera się na doświadczeniu ora wielu cechach charakteru z pośród których From wyróżnił odwagę, wielkoduszność, mądrość
Autorytet irracjonalny („negatywny”) – to autorytet który się posiada, jest zbudowany na władzy, a jego celem jest eksploatacja osób podporządkowanych tej władzy. Przykład autorytetu: monarcha.
Tomas Gordon – istnieją 4 typy autorytetu:
Autorytet oparty na doświadczeniu
Autorytet oparty na funkcji – tzw. wyznaczony – wynika z roli jaką dana osoba pełni w grupie społecznej np. autorytet kapitana linii lotniczych
Autorytet oparty na nieformalnych zobowiązaniach – w kontakcie osób nauczyciela z uczniami lub rodzicami z dzieckiem funkcjonują umowy, porozumienia, ugody, i na nich opiera się prawidłowe funkcjonowanie np. chęć posiadania psa przez dziecko pod warunkiem dbania o niego. Jest to sytuacja często spotykana w życiu codziennym.
Autorytet (negatywny) oparty na przewadze i sile. Odpowiada irracjonalnemu Ericha Fromma. Wywodzi się z przewagi jednej osoby nad drugą. Opiera się na własnej władzy. Relacja podporządkowania i dominacji, nigdy relacja równa i demokratyczna pozwalająca na dialog. Tego typu wychowawca wymaga bezwzględnego posłuszeństwa wobec siebie które nie dopuszcza obrony ucznia. Rodzi to skłonność do kłamstw, buntowania się, stwarza możliwość do rodzenia się antypatii.
Zdzisław Cackowski – istnieje powiązanie między autorytetem indywidualnym a autorytetem społecznym. To powiązanie wyjaśnia wprowadzając 3 rodzaje autorytetu:
Autorytet własny – jest to ta część postawy autorytatywnej która jest wypracowana samodzielnie przez osobę, wynika z indywidualności, charakteru, kompetencji, osobowości człowieka którego uznajemy za autorytet.
W odróżnieniu od wcześniejszych teorii bierzemy pod uwagę również inne autorytety np. inni członkowie rodziny
Autorytet innych ludzi – autorytet członków rodziny. Z nazwiskiem kojarzą się kreślone zachowania, doświadczenia
Autorytet instytucjonalny – rozdziera się na 4 typy:
Instytucjonalny związany z tytułem np. inżynier, profesor, generał. Tytuł nakłada na nas maskę tytułu z którym wiążą się pewne skojarzenia
Instytucjonalny związany z zawodem – każdy zawód ma swoje specyficzne cechy ale i też funkcjonują pewne stereotypy.
Autorytet związany z funkcją lub urzędem i stanowiskiem – np. dyrektor, kierownik, prezes.
Autorytet wynikający z członkostwa w określonej grupie społecznej np. fundacja, klub, partia. Działamy społecznie więc jesteśmy darzeni autorytetem w społeczeństwie.
Autorytety ciepła emocjonalnego – autorytet tych osób z którymi jesteśmy w bliskich związkach emocjonalnych, np. które kochamy (mama, tata itd.) lub też autorytet dobrego kolegi, przyjaciela
Autorytety zimna emocjonalnego – autorytet tych osób z którymi mamy relację mniej bezpośrednią a raczej formalną. Polega ona na zachwycie chwilowym, sympatii. Można wyróżnić np. autorytety zawodowe
Autorytety kulturowe – tancerze, rzeźbiarze, muzycy
Autorytety społeczne – wolontariusze, znane jednostki działające na rzecz osób chorych pokrzywdzonych
Polityczne – przedstawiciele polityki, władzy
Sportowcy – olimpijczycy, mistrzowie świata
Religijne – osoba boska, kościół, święci
Możliwe jest aby autorytet zimna emocjonalnego stał się autorytetem ciepła emocjonalnego.
AUTORYTETY KONSTRUKTYWNE WYCHOWAWCZO – wyliczamy wzory osobowe które mają pozytywny wpływ na wychowanie, samowychowanie, autokreację danej osoby np. osoba Matki Teresy z Kalkuty, Brata Alberta Chmielowskiego, Janusza Korczaka, Maksymiliana Kolbe
AUTORYTETY DESTRUKTYWNE WYCHOWAWCZO (pseudoautorytety) – osoby mające niekorzystny wpływ na rozwój i wychowanie człowieka ale przede wszystkim rozwój młodego człowieka np. antywzorce, antywartości
Autorytet znany – osoby powszechnie znane, uważane za autorytety, osoby doceniane społecznie, mające wysoką hierarchię socjometryczną np. aktorzy, dziennikarze, sportowcy, muzycy, mające wysoką pozycję społeczną
Autorytet nieznany – osoby społecznie niedostrzegane, niedoceniane, osoby niepubliczne np. literaci, artyści, ludzie nauki, wolontariusze świetlic środowiskowych
Nieosobowe formy autorytetu – media, Internet które traktujemy jako źródło wiedzy szybkiej, rzetelnej.
Autorytety świadome – wiemy że są dla nas autorytetem
Autorytety przedświadome – są to nasi przodkowie. Dziedziczymy po nich pewne wartości.
Autorytety nieuświadamiane – osoby z którymi się wcześniej spotkaliśmy ale ta osoba promieniowała czymś co nas zachwyciło, jednak teraz już tego nie pamiętamy
Albert Schweitzer – afirmacja świata i życia, samodoskonalenie się, zdolny do okazywania życzliwości, oddany społeczności, ofiarny lekarz, pomagał chętnie bezinteresowni
Mahatma Gandhi - nie uciekał się do przemocy, szukał inspiracji do przemyśleń, altruistyczny, zachęcał do kontaktów z innymi,
Matka Teresa z Kalkuty – osiągała wiele więcej niż instytucja, mówiła o miłości na świecie, upodabniała się do potrzebujących
Ogólnie:
Ofiarność, chętne bezinteresowne pomaganie
Dawać z siebie tyle ile tylko jest możliwe
Szacunek wobec wszystkich istot żyjących
Idea miłości drugiego człowieka, braterstwo
TEORIA WYCHOWANIA - WA 21.03.2013
ZASADY WYCHOWANIA AUTORYTATYWNEGO, ZNACZENIE AUTORYTETU W DZISIEJSZYCH CZASACH
Wychowanie autokratyczne – pojęcie związane ze stylem autokratycznym
Wychowanie autorytarne – sposób rządzenia oparty na jednoosobowym przywództwie, tyranii
Wychowanie autorytatywne – korzystanie z pozytywnego wpływu autorytetu
Dzisiaj nie odróżnia się wychowania autorytatywnego od autokratyzmu i wychowania autokratycznego.
Zasady wychowania autorytatywnego:
Zasady umiaru w uleganiu wzorom postepowania innych ludzi – każdy człowiek dysponuje jakąś miarą własnego autorytetu, który nie powinien zbyt silnie podlega wpływom otoczenia. Zasada umiaru pokazuje już nadmierny wpływ obcych autorytetów np. globalny autorytet. Nie korzysta się z rodzimych autorytetów. W skali nieglobalnej obawiamy się że dzieci zafascynowane obcymi wzorami mogą być nadmiernie sugestywne czyli podlegać przywódcom np. sekt, gangów.
Zasada przyzwolenia ze strony autorytetu do skorzystania z niego przez osoby zainteresowane – oznacza że mamy prawo korzystać z autorytetu innych ludzi wtedy gdy mamy przeświadczenie ze ta osoba pozwoliłaby na to. (korzystanie z autorytetu w przypadku tworzenia prac i przypisów, korzystanie z autorytetu zewnętrznego: prosperowanie firm, cele komercyjne, nazwy ulic)
Zasada zwrotności która oznacza że człowiek który jest dla innych autorytetem, dla niezbędnej równowagi sam powinien posiadać również autorytety na których się wzoruje; oraz osoba która ulega autorytetowi sama powinna być dla kogoś innego autorytetem.
Zasada dobrego poznania osób które bierzemy za autorytety – faktyczna analiza moralnych pewnych kompetencji osób które uważamy za autorytety. Wiąże się to zaufaniem społecznym, czasem mylimy się i zawodzimy na autorytetach.
Znaczenie autorytetu, sens budowania postaw autorytatywnych: czy są potrzebne nauczycielowi i jakie jest ich znaczenie?
Wielu myślicieli zadawało to pytanie i zastanawiali się co dają nam autorytety zewnętrzne. Dają nam przyspieszenie dojrzałości aksjologicznej – jeśli dzieci przypatrują się sylwetkom ludzi żyjących przyzwoicie, światłych to samoczynnie przejmują sposób funkcjonowania i zachowania tych osób. Oprócz tego akcentuje się funkcję regulacyjną autorytetu – takie osoby są drogowskazami, mają moc kanalizowania naszego zachowania w kierunku jakiegoś centrum, optimum społeczeństwa. Jeżeli nie mamy autorytetu to istnieje zagrożenie że nasza adaptacja społeczna jest utrudniona bo nie dysponujemy sposobami zachowania które są dla jednostki opłacalne, jednostka nie działa w swoim najlepszym interesie, ma niską adaptację społeczną.
Osoby które uważane są za autorytety posiadają cechy:
Duża integracja zewnętrzna
Zasada poszanowania
Życzliwość jako zasada powszechna
Autentyczność, zdolność do ofiarowania życia na rzecz innych
Odpowiedzialność
Władysław Stróżewski – „Istotą autorytetu pedagogicznego jest skromna wielkość osobowa” – czyli o zwalczanie niskich pobudek, zwalczanie zła, przeciwstawianie się złu, nieserdeczności, temu co uszkadza bliskość międzyludzką.
Podstawą autorytetu jest przyjaźń
Każdy człowiek ma wewnątrz siebie ma cenzora moralnego – rodzaj sita które przesiewa nasze czyny i pomaga je wartościować, jeśli dobrze czynimy to mamy energię, mamy poczucie ze właściwie postępujemy, jeśli czynimy źle to mamy poczucie błędu. Ten autorytet jest w każdym z nas. Autorytet może się ujawniać w postaci sumienia – cenzor. Trzeba dbać aby nasza wrażliwość na autorytet nie zmniejszała się.
Władysław Tatarkiewicz – „O doskonałości” z: Eseje wybrane, 1991
Władysław Stróżewski – „O wielkości – szkice z filozofii człowieka Kraków 2002
Artykuł Jolanty makowskiej – „ludzie-drogowskazy” problemy opiekuńczo wychowawcze 1998 rok nr 8
Kączkowska – „ojciec Kolbe” 1992
Stróżewski – fenomenologia autorytetu
Alicja Żywczok – artykuł Autorytety i pseudoautorytetu – kwartalnik pedagogiczny 2006 nr 1
Jan Bosko
WARTOŚĆ I WARTOŚCIOWANIE W PEDAGOGICE I W NAUCE W OGÓLE
Wartość – to podstawowa kategoria aksjologii (aksjologia jest działem filozofii obok deontologii i ontologii – aksjologia tą częścią filozofii która najsilniej koresponduje z teorią wychowania) aksjo+logo
Wartość – to transcendentalia o specyficznej budowie materialno- niematerialnej i określonej strukturze zewnętrznej.
Wartość wg Rokeacha – wartości to trwałe przekonania jednostek lub grup społecznych.
Wartość wg Włodzimierza Krajewskiego – wartość to wszystko co cenne dla jednostki lub społeczeństwa co stanowi cel ludzkich dążeń i łączy się z pozytywnymi przeżyciami. „wartości nie rzadko uchodzą za kryterium oceny osób, rzeczy, zjawisk lub norm
Wartościowanie to inaczej ocenianie, szacowanie. Skoro jest to ocenianie czyli dokonywanie ocen moralnych albo prakseologicznym to polega na pozytywnym lub negatywnym ustosunkowaniu się do przedmiotu lub zjawiska.
Wyrażenie aprobaty lub dezaprobaty.
Wartościowane mogą być:
Osoby lub inne istoty żywe
Przedmioty
Zachowania i czyny jakiejś osoby lub grupy
Sytuacje i relacje
Właściwości i cechy jakiś obiektów np. instytucji
struktury i proporcje
przeżycia i idee
symbole i znaki
System wartości wg Rokeacha to trwała organizacja przekonań o preferowanych sposobach postępowania lub stanach egzystencji uporządkowanych wg względnej ważności.
System wartości = hierarchia wartości
Koncepcje wartości:
Władysław Tatarkiewicz
Maks Scheller
Roman Ingarden
Nicolai Hartmann
Sergiusz Hessen
Dzieje pojęcia wartość:
Początki rozważań o wartościach są związane z V wiekiem p.n.e. Jednak kariera tego słowa dzięki Immanuelowi Kantowi zaistniała w połowie XVII wieku. Niegdyś za słowo wartość uważano coś charakterze ekonomicznym. On jednak wprowadził znaczenie wartości jako człowieka jako podmiotu moralności. Imperatyw Kantowski stał się podstawą etyki – pielęgnowanie człowieczeństwa było dla niego najwyższą wartością.
W 2 połowie XIX wieku Paul Lapie i Edward Hartmann skonstruowali termin aksjologia. Od tego czasu termin ten został przyswojony przez wszystkie nauki humanistyczne.
Ontologia wartości:
W socjologii w filozofii mówi się o 2 głównych sposobach istnienia wartości:
stanowisko obiektywistyczne – założenie iż wartości istnieją obiektywnie, autonomicznie, są niezależne od różnych warunków społeczno-kulturowych. Bytują one idealnie, w sferze idei : dobro, miłość, sprawiedliwość. Przedstawicielami są Platon, Husserl, Scheller, Nikolai Hartmann czy Roman Ingarden
Stanowisko subiektywistyczne – kat wartości są ukonstytuowane przez człowieka i są zależne od ludzkich potrzeb, dążeń i okoliczności życiowych które te wartości stymulują. Przedstawiciele uważają ze nie istnieją wartości bez podmiotu wartościującego, bez człowieka. Przedstawicielami są: Abraham Maslow, Bronisław Malinowski
Stanowisko mieszane które łączy oba: stanowisko obiektywno-subiektywne
Realizm aksjologiczny – wyraża się w założeniu iż wartości istnieją realnie, co nie oznacza że tak samo jak rzeczy, przedmioty. Istnieją mocniej i trwalej
Nominalizm aksjologiczny – zajmuje się rozpatrywaniem nazw i określeń; wyraża się w założeniu iż wartości nie istnieją, istnieje tylko ich nazwa i wypowiedzi wartościujące
Idealizm aksjologiczny – wartości należą do porządku idei i są niezależne od ludzi i przedmiotów. Maks Scheller
Rodzaje wartości wg Rokeacha:
Wartości finalne – stan końcowy ludzkich dążeń, te jednostki wartości które znajdują się na końcu naszej drogi życiowej , stan końcowy ludzkich dążeń
Wartości instrumentalne – pożądane sposoby zachowania służące osiągnięciu finalnych wartość tj. uczynność, serdeczność
Wartości indywidualne – to np. zdrowie lub sukces
Wartości społeczne – to np. pokój, sprawiedliwość, tolerancja, wolność, demokrate wartości które spajają społeczeństwo
Wartości moralne – to np. odpowiedzialność lub miłość; mają fundamentalne znaczenie w kontaktach międzyludzkich
Wartości sprawnościowe – to np. kreatywność, zaradność, logika
Rodzaje wartości wg Maksa Schellera:
Wartości religijne
Wartości duchowe
Wartości witalne – dotyczą życia i jego procesów tj. zdrowie, kondycja
Wartości hedoniczne – np. korzyść, pożytek, wygoda, komfort, zadowolenie, bezpieczeństwo
Ossowski:
Odczuwane – przedmioty atrakcyjne których pożądamy i które są zależne od naszych potrzeb
Uznawane – przedmioty które uważamy że posiadają wartość niezależnie od ludzkich potrzeb czy pragnień. Są niezmienne i nie zależą od doraźnych zainteresowań czy potrzeb.
Maria Tyszkowa: - odniesienie do ludzkich potrzeb:
Wartości odnoszące się do wartości życia: zdrowie, długowieczność, styl życia, właściwy poziom życia
Wartości odnoszące się do potrzeby aktywności życia – istnieje konieczność respektowania wartości: podmiotowość, autonomia, partycypacja społeczna
Wartości odnoszące się do potrzeby rozwoju: Samodoskonalenie, samowychowanie, ekspansja osobowości
Poziomy wartości:
Władysław Tatarkiewicz – płaszczyzny rozwijania się wartości, zhierarchizowania wartości:
UJĘCIE Poziomu od najmniej istotnych do najważniejszych:
SCHEMAT: Grupa wartości – przykład wartości – typ wychowania
Wartości utylitarne – np. pożytek, użyteczność danej rzeczy – wychowanie utylitarne
Wartości witalne – tj. życie, dbałość o zdrowie – wychowanie do poszanowania życia
Wartości moralne – tj. godność, poszanowanie godności – wychowanie moralne
Wartości religijne – tj. świętość jako stan czy zadanie do osiągnięcia – wychowanie religijne
TEORIA WYCHOWANIA - WA 16.05.2013
AKSJOLOGICZNA STRUKTURA CZŁOWIEKA
Jest radykalnie indywidualna – każdy człowiek posiadający predyspozycje psychiczne na indywidualna szczerość, dobroć.
Obejmuje różnego rodzaju wartości- nie tylko z grupy moralnych czy witalnych ale także np. materialne
Jest hierarchiczna- wartości są uporządkowane wg pewnej hierarchii (od najważniejszych do mniej ważnych w subiektywnym odczuciu każdego człowieka) Które są naczelne? Dla niektórych to wartości etyczne, moralne.
Przyjmuje wartości pozytywne jak i negatywne (niektórzy twierdzą że nie istnieją wartości negatywne) – wprowadzono pojęcie antywartości które może istnieć w życiu człowieka
Zawiera w sobie czynniki deterministyczne oraz indeterministyczne. – każdy w swoich zasobach wartości posiada te z którymi przychodzi na świat (instynkt samozachowawczy, do zaspokajania potrzeb, zdolności, zadatki) Mamy także zespoły wartości które są wyłącznie naszą zasługą które w toku życia wypracowaliśmy (np. przyjaźń, altruizm, ofiarność)
Dynamiczność (dynamizm) – tworzy się w ciągu całego życia człowieka a proces jej tworzenia się nie przebiega bez różnego rodzaju konfliktów, trudności. Gdy osoba chce być aktywna musi pokonać jakąś przeszkodę, nawet nerwica czy stres ma duże znaczenie rozwojowe. Wartości bronią człowieka przed popadnięciem w chorobę psychiczną – mają moc kumulowania człowieczeństwa.
Dialektyczność – mamy skłonność do pokonywania wartości biegunowych – znajdowania złotego środka. Jest kontynuacją wartości dynamicznych. Jeśli mamy wartości odwagi i tchórzostwa to poszukuje się złotego środka który te wartości łączy.
Jest ona aktualna i/lub potencjalna – wśród wartości preferowanych są te które urzeczywistniamy ale też które dopiero mają być wcielonymi w życie, te które postulujemy.
Może być ona harmonijna lub dysharmonijna – niektóre wartości tak naprawdę aby egzystowały optymalnie muszą występować w parach.
Ma charakter celowy – ma swój ściśle kreślony cel ponieważ zadaniem realizowanych wartości człowieka jest spełnienie się człowieka w społeczeństwie, zrealizowanie postulatu silnej woli. Człowiek jest bytem autotelologicznym.
Znaczenie funkcji wychowania:
Wartości utrzymują zakres homeostazy człowieka z jego otoczeniem – jeśli jesteśmy w zgodzie ze sobą to prezentujemy określone wartości.
Wartości zaspakajają potrzebę człowieka: życia wartościowego
Wartości regulują ludzkie postępowanie (jeśli nie wiemy jak postąpić zastanawiamy się biorąc pod uwagę różne wartości)
Wartości zapewniają jakościowy standard naszej egzystencji – poprzez poczucie sensu życia.
Wartości wspierają procesu wychowania i kształcenia
Wartości pozwalają pedagogom ustalać i wysnuwać ideały i cele wychowania
Wartości są narzędziem przeobrażeń społecznych – są podstawą reform, mają moc rewolucyjną, kształtującą życie zbiorowe
Mają moc samowychowawczą – prawdiwe przezywanie wartości ma miejsce tylko gdy podjęliśmy decyzje samowychowawcze
Wartości znaczące w procesie wychowania:
Moralne, etyczne, duchowe, ogólnoludzkie, religijne, estetyczne.
AKSJOLOGIA:
Aksjosfera – sfera wartości humanistycznych, to co jest w człowieku zakorzenionych. Towarzyszą jej określenia jak:
Tymosfera (uczucia i emocje);
Fronosfera (poznanie intelektualne)
Technosfera (modyfikacje techniczne którymi jesteśmy świadkami)
Rola nauczyciela:
Czy pedagogika ma być ukierunkowaną na cele wychowania czy na wartości? Praktycy chcą celów wychowania, teoretycy uważają ze cele wychowania mogą ulec negatywnej zmianie, ideologizacji, gdy nie będą oparte na wartościach. Cel musi mieć osadzenie w wartościach.
Czym jest kultura? Sergiusz Hessen mówił że kultura to zbiór wartości (dzieje muzyki, dzieje teatru opierające się na wartościach) Natura jest najstarszą wartością.
Metody badania wartości:
Bada człowiek – a nie test. Badanie wykonuje osoba, test nie daje nam prawdy. Musimy do wszystkiego dojść sami, nie możemy wystawić diagnozy bez osobistego wgłębienia się.
Zaniedbane wartości w procesie wychowania to: sprawiedliwość, autentyczność (bycie sobą), radość życia, godność
Szkoły aksjologiczne (z odniesieniem do prakseologii):
Władysław Stróżewski – „O wielkości”
Józef Tischner
Katarzyna Olbrycht
Karol Wojtyła
Maria Ossowska
IDEAŁ WYCHOWANIA
Ideał wychowania to W pełni ukształtowana osobowość dojrzałego człowieka. Pewne uogólnienie pozytywnych i istotnych cech abstrakcyjnej jednostki ludzkiej. (M. Szczodrak)
Ideał wychowania to finalny etap dążeń wychowawczych i najwyższy szczebel skali mierzącej doskonałość człowieka.
Ideał wychowania to suma celów wychowania, zestaw harmonijnie połączonych celów wychowania. (Muszyński)
Ideał wychowania to synteza celów i wartości wychowawczych. (Stanisław Nalaskowski)
Ideał wychowania nie odnosi się on do konkretnej jednostki człowieka bo człowiek to wzór osobowy (określone imię i nazwisko). Opis dyspozycji psychicznych pozytywnych które posiada człowiek dobrze ukształtowany przez proces wychowania.
Wzorzec wychowania:
Wzorzec to zbiór sposobów postępowania, model działania, sposób pozytywny, optymalny funkcjonowania czegoś.
Historia ideału wychowania:
Średniowiecze:
Wiara
Nadzieja
Miłość
Oświecenie:
Wolność
Równość
Braterstwo
Wiek XIX: Idea posłuszeństwa autorytetowi dorosłych
Przełom XIX i XX wieku:
Dualistyczna i wolontarystyczna – ideał Hegla:
Człowiek był istotą myślącą która zmierza do perfekcji umysłowej
Poza tym istniało 5 idei które kształtowały ideału wychowania:
Idea wewnętrznej wolności człowieka –
Idea doskonałości człowieka
Idea życzliwości
Idea słuszności postępowania
Idea podporządkowania prawu
Dominuje formalizm wychowania – liczy się autorytet, siła i władza.
Wiek XX – dostrzegamy rozwój pedagogiki pragmatystycznej (praktycznej) i przedstawicielem jest John Dewey – propozycja człowieka jako istoty działającej (homo father)
Społeczeństwo ceni wynalazców, konstruktorów. Uczenie i wychowanie traktowane jest jako działanie. Człowiek jest przedsiębiorczy, szanuje prawa innych ludzi.
Współczesny ideał wychowania:
Człowiek świtały umysłowo, trzymający się określonych zasad moralnych, fizycznie dobrze ukształtowany.
Rodzaje ideałów wychowania:
Ideał wywiedziony z filozofii (z góry)
Ideał wywiedziony z praktyki pedagogicznej (z dołu)
Zygmunt Bauman klasyfikuje:
Ideały dośrodkowe (defensywne – związane z postawą defensywną, oddzielającą się, koncentrującą się na własnym ja)
Ideały odśrodkowe (socjocentryczne – oznaczają orientację człowieka na świat zewnętrzny, wiążą się z pragnieniem przekształcania świata na świat konstruktywny, przekształcania instytucji,
Do ideału zaliczamy wszystkie pozytywne cechy człowieka dobrze wychowanego.
Składnik ideału wychowania to asertywność, prawość, autentyczność, godność, punktualność, prawdomówność, ambitny, uczciwy, wrażliwy, sprawiedliwy, pomocny, dobry, wyrozumiały, cierpliwy, skromny, odpowiedzialny, rozsądny, lojalny, szczery, tolerancyjny, zdolny do poświęceń (altruistyczny), sympatyczny, serdeczny, radosny, empatyczny, wierny, zaufany, uczynny, mężny, pracowity, prawdomówny, życzliwy, otwarty, taktowny, subtelny, niekonfliktowy, konsekwentny, komunikatywny, sumienny, koleżeński, zrównoważony, szlachetny, ostrożny, obowiązkowy, uprzejmy, honorowy.
Znaczenie ustanawiania ideału wychowania:
Stanowi punkt odniesienia do rzeczywistości – dzięki temu ze istnieje mamy materiał do wzorowania się
Stanowi podstawę wyprowadzenia celów wychowania, procesów życiowych (w celach życiowych ale też ogólnych)
Nadaje kierunek procesowi wychowania
W oparciu o ideał wychowania tworzą się systemy pedagogiczne np. koncepcje człowieka
Stałość ideału wychowania wyznacza cenzor moralny człowieka – nasze sumienie. Sumienie jest polem naszej wrażliwości – wychowaniem życiowym.
Ideał wychowania – co trzeba wiedzieć:
Rozróżniać ideał wychowania od wzorca wychowania i wzorca osobowego
Powiedzieć jak różnie rozumieć ideał wychowania
Jaka jest kwintesencja która z tych definicji się nasuwa – pozwala ideał wych rozumieć
Historia ideału wychowania
Znaczenie ideału wychowania
Rozumieć czym są składniki ideału wychowania
Współczesny ideał wychowania
Co go buduje
GODNOŚĆ
Istnieje pewna grupa osób które uważają ze godność to pojęcie bardzo „stare”.
Jest ono wymienne z pojęciem podmiotowość. Jednak godność jest pojęciem starszym.
Funkcja godności i postępowanie godne w życiu społecznym:
Pojęcie godności stanowi źródło całej etyki – etyka jest na nim zbudowana.
Problematyka godności człowieka nie jest tylko problematyką – za jaką się ją uważa. Godność uważa się za problematykę psychologiczną, socjologiczną, prawną, teologiczna, polityczna
Jest ona wspólnym mianownikiem w kulturach, religiach, światopoglądach, etykach.
Stała się namysłem nad dyskryminacją społeczną, rasową, narodowościową, płciową, wiekową. Pojęcie godność jako termin wiele wyświadczył dobrego w życiu społecznym – przyczynił się do ich zniesienia
Pojęcie godności jest obecne w wielu paktach praw człowieka i dokumentach ogólnopaństwowych tj. Powszechna deklaracja praw człowieka, Konwencja o prawach dziecka, Konstytucja RP, Deklaracja organizacji międzynarodowych, Encykliki papieskie.
Słowo godność bywa używane zamiennie z:
Honor, duma, człowieczeństwo, dobre imię, poważanie, szacunek.
Zwolennicy: Maria Ossowska
Przeciwnicy: Mariusz Kotarbiński
Co to jest godność? (Stanisław Jedynak)
Godność to nieredukowalna i niestopniowalna właściwość człowieka, która przysługuje każdemu bez wyjątków. Nieredukowalna – nie istnieje człowiek który nie ma godności i taki który ją ma. Niestopniowalność – nie ma mniejszej i większej godności.
Co to jest godność? (Wojciech Chudy)
Godność jest wartością ontyczną, która określa człowieka z perspektywy metafizycznej. Nie opisuje powierzchowności ale coś głębszego. Jest to wartość:
Trwała
Niezbywalna (konieczna)
Zobowiązująca (jeśli godność posiadamy to mamy obowiązek ją przekazać otoczeniu)
Co to jest godność? (Józef Kozielecki)
Godność jest przekonanie jednostki o jej autentycznej wartości jako człowieka.
W człowieku najważniejsze jest jego człowieczeństwo.
Godność jest to trwałe przekonanie.
Co to jest godność? (Waldemar Flisiński)
Godność to poczucie własnej wartości które manifestuje się w różny sposób np. w szacunku dla samego siebie, posiadanie własnego zdania, odwaga jego głoszenia i obrony. Godność to postępowanie zgodne z nakazami sumienia.
Co to jest godność?
Godność to przysługujące człowiekowi dostojeństwo. Wynika z:
Duchowość człowieka
Fakt że człowiek organizuje swoje popędy przez rozum, organizuje je
Człowiek kształtuje własne istnienie wg. społecznie uznawanej hierarchii wartości – dopasowują się do społecznej normy.
Co to jest godność? (Józef Pieter)
Godność osobista jest wypadkową cech samokrytycznych i krytyki innych. Krytyka własna i rozumienie krytyki innych buduje świadomość naszej wartości. Godność to świadomość własnej wartości.
Co to jest godność? (Jerzy Bukowski)
„Godność to umieć zachować się w danym momencie tak, aby nikt nie mógł powiedzieć że zaprzepaściliśmy swoją osobę. W pewnych sytuacjach nie uciec, nie zdradzić, nie zdegradować osoby, ale utrzymywać wysoki poziom aksjologicznego ja.”
Podsumowanie:
Godność to właściwość osoby ludzkiej/cecha człowieka
Godność to wartość ontyczna (bytowa)
Godność to przekonanie człowieka
Godność to poczucie i świadomość własnej wartości
Godność to postępowanie zgodne z nakazami sumienia
Godność to przejaw dojrzałości aksjologicznej człowieka
Typologia godności (rodzaje godności):
Maria Ossowska, Kozielecki:
Elitarna – arystokracja, burżuazja
Demokratyczna – przekonanie ze przysługuje ona wszystkim
Godność osobista – godność osoby
Społeczna – godność grupy społecznej
Godność inicjalna – rodzimy się i jesteśmy już w nią wyposażeni
Godność finalna – godność którą zachowujemy do końca życia
Inne kwestie związane z procesem wychowania:
Poszanowanie godności to ważny składnik pozytywnej atmosfery wychowania.
Skromność w stosunkach międzyludzkich, prawdomówność, odwaga w wyrażaniu swojego zdania.
Godność nie może być rozpatrywana bez aspektu postawy życiowej człowieka.
Godność przypisujemy osobie która:
Postępuje zgodnie z własnym systemem wartości i przekonań
Dana osoba umie bronić swej tożsamości i indywidualności
Jest mało podatna na manipulację
Wykazuje pożądany dystans wobec świata – każe jej przyjmować nowe idee i przekonania
Cechuje ją skłonność do wyrzeczeń i dostojność
Badania postaw godnościowych
Zbigniew Kwieciński – na jakie wartości jest ukierunkowana młodzież w czasie anomii społ
Urszula ostrowska – poczucie godności studentów
Teresa Borowska – poczucie godności osób chorych, hospitalizowanych,
Iwona Wagner – cechy osobowościowe nauczyciela akademickiego, godność własna i szacunek dla godności innych
Alicja Żywczok – poczucie godności ucznia w szkole
Postawa pseudogodnościowa – zachowania pozoru godne ale intencjonalne nieprawe
Postawa niegodna – oficjalne zaprzeczenie godności poprzez czyny niegodne np. kradzież itp.
Postawa nadgodnościowa – wiąże się z nadmiernym akcentowaniem własnej tylko godności, połączona z postawami roszczeniowymi np. osoby niepełnosprawne, pokrzywdzone