Resocjalizacja, jako przystosowanie narkomana do trzeźwego życia

Etapy resocjalizacji poprzedzające leczenie długoterminowe

Leczenie osób uzależnionych od środków psychoaktywnych odbywa się w ośrodku stacjonarnym, w poradni, na oddziale detoksykacyjnym. Ważne jest, aby przed przyjęciem na leczenie w ośrodku stacjonarnym pacjent przeszedł kolejne etapy leczenia.
Pierwszym zasadniczym krokiem jest zgłoszenie się pacjenta po wsparcie i pomoc do placówki ambulatoryjnej (poradnia, punkt konsultacyjny), gdzie zostanie prawidłowo zdiagnozowany stopień jego uzależnienia i dostanie on skierowanie i wskazówki, co do dalszego leczenia. W razie konieczności (uzależnienie od środków, które powodują uzależnienie fizyczne) dostaje on skierowanie do szpitala w celu odbycia detoksykacji. Umożliwia mu to podjęcie terapii będąc w abstynencji. Jeżeli stopień uzależnienia jest głęboki i istnieje potrzeba odizolowania pacjenta od środowiska zewnętrznego zostaje on skierowany do ośrodka stacjonarnego na długoterminową terapię.

Diagnoza stopnia uzależnienia

W momencie zgłoszenia się pacjenta do poradni ważne jest dokładne i prawidłowe zdiagnozowanie jego problemu. Prawidłowa diagnoza uzależnienia potrzebna jest, aby skierować pacjenta na odpowiednią terapię, która pozwoli mu wyzwolić się z problemu narkotykowego.
Podstawowym narzędziem diagnozowania jest wywiad, który zwiera wszystkie niezbędne sformułowania pozwalające na poznanie jego aktualnego życia. Wywiad przeprowadza się "metodą pośrednią, stosując formę rozmowy o dotychczasowym życiu pacjenta" .
W czasie rozmowy niezbędne są szczere odpowiedzi pacjenta na temat:
- historii używania środków psychoaktywnych (pierwsze kontakty z alkoholem, narkotykami, sposób zdobywania narkotyku, ilość przyjmowanych dawek itp.)
- historii leczenia (ile podejmował prób leczenia, czy przechodził detoksykację, czy leczył się w ośrodku stacjonarnym itp.)
-  sytuacji życiowej (szkoła, praca, zainteresowania, kontakty z rówieśnikami itp.)
- sytuacji rodzinnej (gdzie mieszka, z kim, z jakiej pochodzi rodziny)
- historii uzależnień w rodzinie (czy występowały uzależnienia w rodzinie, czy te osoby leczyły się itp.)
- relacji społecznych (czy utrzymuje kontakty towarzyskie, czy utrzymuje kontakty z rodziną, krótka charakteryzacja znajomych, z którymi aktualnie się kontaktuje)
- konfliktów z prawem
- przemocy, nadużyć w rodzinie, szkole czy środowisku rówieśniczym
- sfery seksualnej
- stanu zdrowia
Odpowiedzi klienta dają szerszy pogląd na jego problemy i odpowiednie zdiagnozowanie jego poziomu uzależnienia daje możliwość skierowania pacjenta do odpowiedniego miejsca na terapię, gdzie otrzyma profesjonalną pomoc (leczenie ambulatoryjne, detoksykacja, leczenie stacjonarne).

 

Leczenie ambulatoryjne

Na leczenie do placówki ambulatoryjnej (poradnie, punkty konsultacyjne) zgłaszają się pacjenci, którzy poszukują jakiegokolwiek wsparcia ze strony osób profesjonalnie przygotowanych do jej udzielenia. Osoby te są w różnych fazach uzależnienia. Psycholog, terapeuta po postawieniu odpowiedniej diagnozy jest w stanie zaoferować klientowi odpowiednią formę terapii. Terapia ambulatoryjna odbywa się w poradni, gdzie pacjent jest zobowiązany przychodzić. Bierze udział w terapii indywidualnej, grupowej, ma kontakt z pracownikiem socjalnym (według wskazań prowadzącego terapeuty). W miarę potrzeb istnieje możliwość umożliwienia pacjentowi kontaktu z prawnikiem lub psychiatrą.
Warunkiem uczestniczenia w terapii jest utrzymywanie abstynencji narkotykowej i alkoholowej. Nie wywiązanie się z tego warunku powoduje zaprzestanie leczenia. Abstynencja w wielu poradniach jest badana. Do leczenia ambulatoryjnego przyjmowani się pacjenci, którzy znajdują się w fazie nadużywania, eksperymentujący. Osoby, które wykazują dużą zależność od narkotyków kierowane są do ośrodków stacjonarnych na leczenie długoterminowe. Ich uzależnienie nie daje szans na terapię "dochodzącą" (dzieje się tak w przypadku osób uzależnionych od heroiny). Powodzenie terapii ambulatoryjnej swoje źródło ma w silnej motywacji do zmian u pacjenta oraz jego silnej woli.

Detoksykacja

Podstawowym celem detoksykacji jest udzielenie medycznej pomocy narkomanowi w osiągnięciu abstynencji. Leczeniu detoksykacyjnemu poddawani są pacjenci, którzy wykazują uzależnienie fizyczne od narkotyku. "W lecznictwie uzależnień za detoksykację uważa się proces leczniczy polegający na łagodzeniu objawów zespołu abstynencyjnego lub zapobieganiu jego występowania".  Polega on na stopniowym usuwaniu narkotyku z organizmu pacjenta. Leczenie może odbywać się w warunkach ambulatoryjnych i szpitalnych.
Głównymi cechami charakterystycznymi leczenia szpitalnego to:

• Odizolowanie pacjentów od narkotyków i środowiska; leczenie przy pomocy leków pod ścisłą kontrolą lekarzy;

• Dokonanie pełnej diagnozy psychiatrycznej, co jest pomocne w dalszym leczeniu terapeutycznym;

• Motywowanie pacjentów do podjęcia dalszego leczenia.

Leczenie ambulatoryjne polega na detoksykacji w warunkach domowych. Zazwyczaj pacjent ma kontakt ze środowiskiem zewnętrznym, a lekarz ma ograniczone możliwości farmakologiczne. Detoksykacja, czyli tzw. "odtruwanie" polega na leczeniu objawów głodu narkotycznego, leczeniu chorób występujących wraz z tymi objawami, edukacji zdrowotnej dotyczącej uzależnienia. Leczenie detoksykacyjne jest pierwszą fazą przed podjęciem właściwego leczenia terapeutycznego.

Etapy resocjalizacji w ośrodku leczenia długoterminowego

"Leczenie narkomanów w warunkach ośrodków długoterminowych obejmuje trzy podstawowe elementy:  resocjalizację; wychowanie;  terapię." Leczenie tego typu związane jest z przebudową nieuczciwych zachowań, które związane są z życiem przestępczym, chuligańskim i subkulturą narkomańską. Do zadań terapeutów należy także kształtowanie umiejętności współżycia społecznego i odpowiedzialności za swoje czyny. Terapia w placówce tego typu wiąże się z pracowaniem nad negatywnymi postawami i bolesnym przeżyciami, które są przyczyną brania środków psychoaktywnych.
Głównym celem leczenia klienta jest nauczenie go trzeźwego życia bez narkotyków i alkoholu w warunkach ośrodków długoterminowych. Terapia w ośrodku długoterminowym trwa przeciętnie około 2 lat i pacjent powinien przejść kolejne etapy programu.

Etap motywacyjny

Etap motywacyjny trwa przeciętnie około 1 miesiąca. W tym czasie pacjent pracuje nad swoją motywacją, która dotyczy pozostania w ośrodku. Często pojawiają się w jego wspomnieniach i myślach okresy zażywania narkotyków, nie widzi on negatywnych skutków narkomanii. Jego przyjaciółmi nadal pozostają osoby, które razem z nim "ćpały". Na tym etapie prowadzone są rozmowy terapeutów oraz innych członków społeczności w celu zwiększenia motywacji do dalszego leczenia.

Etap adaptacji

Okres adaptacji trwa przeciętnie około 2-3 miesięcy. W tym czasie pacjent poznaje i dostosowywuje się do zasad panujących w placówce. Klient ma obowiązek utrzymywania higieny osobistej oraz porządku wokół siebie. W tym okresie następuje także nawiązywania kontaktów z członkami społeczności, uczy się odpowiedzialności przy pomocy powierzanych mu drobnych obowiązków. Na tym etapie pacjent jest jeszcze mocno związany z subkulturą narkomańską, a narkotyki nadal wydają się atrakcyjne.

Etap transformacji

Etap transformacji trwa około 3 miesięcy. Dotyczy ona głównie "przemiany w zakresie uznawanych norm oraz wartości". Zmiany wewnętrzne można zaobserwować na kilku wymiarach:

• Zmienia się stosunek do narkotyków (następuje rezygnacja z destrukcyjnego życia związanego z zażywanie narkotyków);

• Następuje zmiana myślenia związanego z dawnymi znajomymi z kręgu subkultury

• Narkomańskiej, zaczyna rozumieć, że są oni dla niego zagrożeniem, a nie oparciem.

Zacieśniają się kontakty z członkami społeczności terapeutycznej i kadrą;

• Następuje zamiana destrukcyjnych zachowań narkomańskich na konstruktywne, następuje zwiększenie odpowiedzialności za siebie i innych, zwiększa się ilość wykonywanych obowiązków;

• Następuje poprawa i próby nawiązywania kontaktu z rodziną;

•  Zwiększa się poczucie wiary w siebie;

Etap konfrontacji

Na etapie trwa około 3-4 miesięcy i pacjent może się starać o wolne wyjścia na zewnątrz ośrodka, przepustki do domu. W tym okresie obserwuje on swoje funkcjonowania na zewnątrz ośrodka. Konfrontacja swoich przepracowanych zachowań w ośrodku umożliwia mu uświadomić sobie,   nad czym jeszcze musi pracować. "Pacjenci, utrzymując abstynencję, mają za zadanie samodzielnie, choć przy wsparciu ośrodka i swoich rodzin budować zręby niezależnego, dojrzałego życia"

Etap integracji

Etap integracji rozpoczyna się w momencie przejścia pacjenta z ośrodka do normalnego życia. Na tym etapie pacjent ma obowiązek zintegrowanie poznanych nowych postaw, zachowań i umiejętności w codziennym życiu. Po opuszczeniu ośrodka pacjent rozpoczyna budowanie zdrowej przyszłości w oparciu o wartości, które ukształtował w ośrodku.

Metody i techniki pracy resocjalizacyjnej ze skazanym

Kurator sądowy realizując zadania procesu resocjalizacyjnego wykorzystuje rozmaite metody i techniki pracy ze skazanym, mające na celu ugruntowanie w osobie dozorowanego właściwych wzorców zachowań, nastawienia na życie zgodne z obowiązującymi normami prawnymi i społecznymi oraz wytworzenie w podopiecznym przekonania o słuszności wybranej drogi, które musi emanować długo po okresie próby i sprawowania dozoru. Kurator sądowy może motywować skazanego do realizacji działań naprawczych poprzez: silne wsparcie psychologiczne, podjęcie przemyślanej dyskusji na temat jego osobowości, rozważenie wspólnie ze skazanym możliwości pokonania niepożądanych nawyków i postaw. W tym celu kurator może stosować indywidualne metody postępowania: bezpośrednie i pośrednie. Metody bezpośrednie zmierzają do osiągnięcia przez skazanego równowagi emocjonalnej umożliwiającej podejmowanie trafnych decyzji życiowych i działania w sytuacjach trudnych. Są nimi: Ciąg rozmów ze skazanym, celem, których jest wywołanie lub wzmocnienie pozytywnego nastawienia osoby dozorowanej do utrzymania równowagi emocjonalnej, podejmowania konstruktywnych decyzji lub zmiany zachowania w społeczeństwie, Wywiad terapeutyczny, stosowany jest w sytuacji, gdy negatywizm skazanego jest przyczyną jego konfliktu z otoczeniem, Doradzanie osobie skazanej, dokonuje się w drodze racjonalnej dyskusji ze skazanym na temat jego poszczególnych problemów, w trakcie, której powinno się wykorzystać odczucia skazanego powodowane jego trudną sytuacją życiową. Psychoterapia podtrzymująca, stanowi próbę wsparcia dla osoby dozorowanej, która nie może samodzielnie sobie poradzić w skomplikowanej rzeczywistości. Metoda ta obejmuje aktywne zainteresowanie kuratora problemami osoby dozorowanej, skupienie na nich uwagi, akceptację skazanego, wyrażanie wiary w jego możliwości poprawy i zachętę do dalszych wysiłków. Metoda ta stosowana jest w sytuacji, gdy: skazany opuszcza zakład karny (pierwszy etap dozoru), skazany nie radzi sobie z realizacją wytyczonych celów, skazany jest zniecierpliwiony brakiem efektów swych działań w readaptacji społecznej i dalej brnie w coraz to nowe kłopoty, skazany zwraca się o pomoc kuratora w swych działaniach. Metoda psychoterapii podtrzymującej jest wyrazem szacunku dla podejmowanych przez skazanego wysiłków. Psychoterapia wentylująca, ma na celu stworzenie warunków fizycznych i emocjonalnych dla ujawnienia przez skazanego w czasie rozmowy swoich pozytywnych i negatywnych cech osobowości. Dla osiągnięcia celów tej metody zasadnicze znaczenie ma określenie przez kuratora negatywnych cech osobowości skazanego, powodując występowanie w jego świadomości syndromu getta, z którego bez pomocy kuratora nigdy nie zdoła się uwolnić. Metoda ta powinna prowadzić do otwarcia się skazanego bez lęku odrzucenia, zaprzestania postrzegania społeczeństwa jako wroga swojej wolności i wyzbycia się lęku przed otaczającą rzeczywistością. Metoda refleksyjnej dyskusji: Nad sytuacją skazanego - której celem jest pomoc osobie dozorowanej w realistycznej ocenie jej sytuacji życiowej. Realistyczny obraz sytuacji może okazać się wystarczający, aby zmobilizować osobę dozorowaną do podjęcia prób rozwiązania problemów efektami działań skazanego - jest początkiem pomocy skazanemu w analizie jakości jego działań naprawczych i interakcji ze społeczeństwem, dyskusja o odczuciach i reakcjach skazanego na otaczającą rzeczywistość społeczną - subiektywne odczucia skazanego mogą stanowić podstawę do weryfikacji najważniejszych problemów i przyjętych dla nich rozwiązań. Metoda analizy odczuć i motywacji skazanego, stosowana jest w sytuacji, gdy skazany posiada już pewien stopień samoświadomości (wiedzy o sobie). Celem tej metody jest pomoc osobie dozorowanej w zrozumieniu swojej przeszłości i znalezieniu rozwiązań w unikaniu i powielaniu wcześniejszych błędów życiowych (rozwiązań, które wyjaśnią trudności skazanego w przestrzeganiu porządku prawnego i społecznego). Kurator powinien stosować tę metodę z dużym wyczuciem, ponieważ skazani mogą wykorzystać rozmowę o swojej przeszłości do zablokowania dyskusji o aktualnych problemach lub do usprawiedliwienia swego obecnego nagannego zachowania. Logoterapia, zagubienie sensu życia powiększa prawdopodobieństwo, że osoba po zwolnieniu z zakładu karnego będzie notorycznie występowała przeciwko porządkowi prawnemu. Logoterapia polega na uczynieniu człowieka zdolnym do znalezienia swego konkretnego indywidualnego sensu. Metody pośrednie polegają na wykorzystaniu dostępnych w społeczeństwie środków pomocowych, stanowiących odpowiedź na potrzeby skazanego. Osoby będące pod dozorem często charakteryzują się znacznym stopniem nieprzystosowania społecznego, zaburzeniami funkcjonowania w sferze psychospołecznej i somatycznej, trudnościami w podejmowaniu i pełnieniu podstawowych ról społecznych, nałogowym uzależnieniem, trwałą utratą zdrowia, inwalidztwem. Metodę pośrednią realizujemy poprzez skierowanie do: ośrodków pomocy, poradni specjalistycznych, szpitali itp., agend pomocy społecznej, pośredników pracy, instytucji kształcących osoby dorosłe. Pomoc materialna powinna być świadczona tam, gdzie jest rzeczywiście niezbędna, a fakt jej udzielenia nie powinien powodować u skazanego obniżenia motywacji do zgodnego z prawem zdobywania środków finansowych. Jeżeli środowisko społeczne osoby dozorowanej jest przyjaźnie do niej nastawione i chętne do udzielania jej pomocy, zadaniem kuratora jest wspieranie wysiłków środowiska i pomoc skazanemu w odpowiednim jej wykorzystaniu.

Interwencje kuratora w sytuacjach kryzysowych

Autor Ewa Woźna-Płusa/Robert Niemycki
czwartek, 05 styczeń 2006
Kurator sądowy wykonując swoje obowiązki, często staje się obserwatorem sytuacji kryzysowych, napięć między członkami rodzin, których dysfunkcjonalność jest wynikiem długoletniej dysharmonii wzajemnych relacji. Sytuacje kryzysowe mogą również dotyczyć indywidualnego funkcjonowania podopiecznego. Wszelkie negatywne stany mogą powodować zachwianie poczucia dozorowanego, w dążeniu do osiągnięcia ostatecznego celu procesu resocjalizacyjnego i dlatego jako negatywne muszą być skutecznie eliminowane. Sytuacja kryzysowa zawiera kilka faz: Stan równowagi przed kryzysem, Sytuacja kryzysowa, Okres przejściowy - skazany zachowuje się, jakby nic się nie stało, Reakcja na kryzys - uświadomienie sobie zaistniałych trudności i ich  konsekwencji, wobec których dozorowany czuje się bezradny. Wspólne planowanie rozwiązania problemów, Ustalenie równowagi emocjonalnej - satysfakcja z rozwiązania poszczególnych elementów planu rozwiązania problemu. Faza reakcji na kryzys składa się z trzech etapów: Uświadomienie trudności - próba samodzielnego ich rozwiązania, Wzrost napięcia emocjonalnego z powodu ewentualnych niepowodzeń w samodzielnych próbach pokonania trudności, Demonstracja postaw negatywnych i agresywnych wobec otoczenia. W takiej sytuacji celem oddziaływania wychowawczego jest: zmniejszenie lęku skazanego przed otoczeniem (agresjia to jeden z objawów lęku), mobilizowanie sił wewnętrznych skazanego i zewnętrznych otoczenia do jak najkorzystniejszego rozwiązania problemu poprzez wykorzystanie bezpośrednich i pośrednich metod niesienia pomocy - rozmowa terapeutyczna i skierowanie do instytucji pomocowych, łagodzenie zniecierpliwienia skazanego wobec piętrzących się trudności - poprzez akceptację jego osoby, zrozumienie sytuacji kryzysowej, zachęcanie, doradztwo i pomoc w przezwyciężaniu trudności. Ponadto cele oddziaływań resocjalizacyjnych w sytuacji kryzysowej powinny być: precyzyjnie określone, wyraźnie związane z sytuacją kryzysową, ograniczone do czynników kryzysogennych, a nie nastawione na radykalną zmianę osobowości skazanego, realnie określone, możliwe do zrealizowania w okresie próby. Interwencja w sytuacji kryzysowej wymaga od kuratora szybkiej i trafnej diagnozy. Diagnoza ta powinna zostać oparta na wcześniejszej analizie: postaw społecznych skazanego, aktualnie stosowanych metod rozwiązywania przez skazanego trudności, potrzeb wychowawczych skazanego w celu określenia potencjalnej równowagi emocjonalnej. Stany kryzysowe pojawiające się przez cały okres próby są tylko częścią przyczyn determinujących dysfunkcje psychospołeczne skazanego. Długoterminowa praca ze skazanym dotyczy trzech obszarów problemowych: zaburzenia osobowości skazanego, dysfunkcje psychospołeczne spowodowane kalectwem fizycznym, upośledzeniem umysłowym, chorobą psychiczną, trudne sytuacje życiowe - wymagające długoterminowych zabiegów zaradczych (np. brak mieszkania, pracy, pieniędzy na pokrycie zobowiązań finansowych i sądowych). Aby przyczynić się do ich rozwiązania w procesie resocjalizacji kurator powinien: umiejętnie podtrzymywać motywację skazanego do działań naprawczych i pobudzać nadzieję na rozwiązanie problemów, skupić się na najważniejszych (również dla skazanego) problemach utrudniających readaptację społeczną.
Mediacja, jako alternatywa procesu karnego

Autor Ewa Woźna-Płusa
wtorek, 03 styczeń 2006
Spis stron Mediacja, jako alternatywa procesu karnego Korzyści, zasady, praktyka Mediacja w prawie karnym Strona 1 z 3 Idea rozwiązywania problemów na drodze pertraktacji między ofiarą a sprawcą przestępstwa, ich rodzinami, rodami, klanami czy całymi wspólnotami plemiennymi znana była już społecznością pierwotnym, nie posiadającym jeszcze organizacji w postaci państwa. Dochodzenie do zgody, właściwe dla wszystkich grup społecznych, było również praktykowane, już przed wiekami, w Europie. Panujący wówczas swoisty wymiar sprawiedliwości nie był stricte oparty na głęboko zakorzenionym przez nas rozumieniu bardzo znanej reguły oko za oko ząb za ząb, lecz na prawidłowym znaczeniu tej sentencji, która brzmi oko za wartość oka, ząb za wartość zęba. Z tego wynika jednoznacznie zalecenie, by w razie konfliktu strony szukały porozumienia. Mediacja - rozwiązywanie konfliktu drogą bez przemocy Około X wieku wraz z zaznaczaniem się granic państw, rozwojem i wzrostem znaczenia instytucji publicznych państwo zaczęło ingerować w rozwiązywanie konfliktów. Z biegiem czasu odebrano poszkodowanemu wszystkie przysługujące mu pierwotne uprawnienia łącznie z prawem do otrzymania odpłaty za krzywdy będące rezultatem przestępstwa. System wymiaru sprawiedliwości został tym samym ukierunkowany wyłącznie na przestępcę. W II połowie XX wieku wzrosło zainteresowanie wiktymologią, nauką zajmującą się osobami pokrzywdzonymi w wyniku przestępstwa. Doprowadziło to do nowego spojrzenia zarówno na ofiarę przestępstwa, jak i na problemy sądownictwa, coraz bardziej niewydolnego z powodu m.in. rozstrzygania drobnych spraw cywilno-karnych (np. spory sąsiedzkie, drobne kradzieże, zniszczenie mienia). Pokrzywdzony na ogół „stoi w cieniu" toczącego się postępowania, a tak być nie powinno. Wiktymologia zwróciła uwagę na fakt, że ofiara cierpi nie tylko z powodu samego przestępstwa, ale również dlatego, że jest całkowicie lekceważona przez system sprawiedliwości. Uznano, że pokrzywdzony powinien już w trakcie procesu karnego uzyskiwać od przestępcy należytą rekompensatę za szkody. Mediacja w czasach nowożytnych pojawiła się w momencie, gdy tradycyjny system wymiaru sprawiedliwości, bazujący na karze pozbawienia wolności zawiódł pokładane w nim nadzieje na przezwyciężenie zjawiska przestępczości. Dotyczy to zarówno systemów odwołujących się do idei odpłaty, czyli tzw. retrybucyjnych, jak i tych, które stawiają sobie za zadanie wychowanie przestępcy, a więc tzw. resocjalizacyjnych. Zaczęto więc poszukiwać innych sposobów reagowania na czyn przestępczy. Jednym z nich jest mediacja. Mediacja - istota i sens Na czym polega istota i sens tej instytucji prawno-karnej, a w szczególności jej specyficzność i odmienność w porównaniu z innymi instytucjami prawa karnego. Ewa Bieńkowska mówi, iż „mediacja to próba doprowadzenia do ugodowego, satysfakcjonującego obie strony rozwiązania konfliktu karnego na drodze dobrowolnych negocjacji prowadzonych przy udziale trzeciej osoby neutralnej wobec stron i ich konfliktu czyli mediatora, który wspiera przebieg negocjacji, łagodzi powstające napięcia i pomaga - nie narzucając stronom żadnego rozstrzygnięcia - w wypracowaniu kompromisu.” Zdaniem Zbigniewa i Elżbiety Czwartoszów mediacja to interwencja w spór lub negocjację, dokonywana przez akceptowaną, bezstronną, neutralną „trzecią stronę, czyli mediatora - który ułatwia negocjacje pomiędzy stronami i pomaga im w opracowaniu i osiągnięciu ugody. Nie ma on władzy do podejmowania decyzji merytorycznych. Celem mediacji jest pomoc zwaśnionym stronom w dobrowolnym osiągnięciu ich własnego, wzajemnie akceptowanego porozumienia w spornych kwestiach, stanowi alternatywną, wobec drogi sądowej, metodę rozwiązywania sporów pomiędzy stronami. Jest procesem dobrowolnym i poufnym, nad którym strony zachowują kontrolę. W przeciwieństwie do procedury sądowej gdzie wyrok wydaje niezawisły sąd, a strony mają niewielki wpływ na tę decyzję. Agnieszka Rękas natomiast mówi, iż mediacja to dobrowolne porozumienie między pokrzywdzonym i sprawcą w celu naprawienia wyrządzonych szkód materialnych i moralnych przy pomocy bezstronnej i neutralnej osoby, jaką jest mediator. Pozwala pokrzywdzonemu na wyrażenie jego uczuć i odczuć, a także jego oczekiwań i potrzeb. Przestępcy zaś pozwala na przyjęcie odpowiedzialności za skutki przestępstwa oraz podjęcia działań zmierzających do naprawienia szkody. Sprzyja trwałemu zakończeniu konfliktu między stronami lub jego złagodzeniu. Podstawą, na której opiera się postępowanie mediacyjne jest sprawiedliwość naprawcza. W sprawiedliwości karnej punktem zainteresowania jest głównie przestępstwo i przestępca. Pokrzywdzony jest w cieniu procesu. Uważa się, że wystarczającym zadośćuczynieniem dla ofiary jest poddanie winnego państwowemu odwetowi karnemu. W sprawiedliwości naprawczej przestępstwo wyrównuje się poprzez naprawienie szkody, a pokrzywdzony, jego problemy i potrzeby, są w centrum uwagi. Pokrzywdzony w sposób aktywny uczestniczy w podjęciu decyzji. Idea mediacji jest symptomem unowocześnienia procesu karnego. Powstała z potrzeb praktyki, zadośćuczynienia za wyrządzoną szkodę czy doznaną krzywdę oraz z nowego spojrzenia na filozofię odpowiedzialności karnej. Nadaje stronom większą autonomię w zakresie rozporządzania swoimi prawami. Zawiera w sobie również restytucję (zwrot rzeczy posiadanej nieprawnie, przywrócenie dawnego stanu rzeczy) jako przejaw pogodzenia sprawcy z ofiarą. Mediacja może być pomocna właściwie we wszystkich konfliktach (np. sporach rodzinnych, sąsiedzkich, pracowniczych, sprawach karnych), jeśli tylko ludzie chcą ze sobą rozmawiać, chcą się porozumieć. Oczywiście, jak we wszystkim należy zachować zdrowy rozsądek i tam gdzie w grę wchodzi przestępstwo o większym ciężarze gatunkowym, gdzie w ściganie zaangażowany jest interes społeczny, dopuszczalność pertraktacji stron musi mieć ograniczony charakter. Mediacja ułatwia rozwiązanie konfliktu drogą bez przemocy. Może zacząć się lub skończyć w prokuraturze, na policji lub w sądzie jednakże odbywa się poza wymiarem sprawiedliwości i jest od tego wymiaru niezależna. Prowadzona jest w przyjaznej atmosferze, sprzyjającej swobo Jakie korzyści płyną z mediacji? Mediacja jest poufna, przebiega w warunkach prywatności, co pozwala na otwartość i ochronę reputacji. Wszystko, co zostaje powiedziane na spotkaniu mediacyjnym, pozostaje między stronami i mediatorem. W przypadku mediacji strony zachowują kontrolę zarówno nad samym procesem jak i treścią ugody, żadna decyzja nie zostaje podjęta bez zgody stron. Mediacja koncentruje się na zaspokojeniu interesów każdej ze stron i zazwyczaj prowadzi do obopólnej wygranej. Mediacja koncentruje się na tym, co każda ze stron uważa za sprawiedliwe, nie zaś na ścisłych przepisach, precedensach i regułach prawa. Daje stosunkowo szybki wynik, a strony w wysokim stopniu stosują się do powziętych ustaleń z uwagi na to, iż same je uzgodniły. Mediacja pozwala każdej ze stron zachować twarz, podjąć postanowienia obopólnie możliwe do zaakceptowania, zaleczyć dawne rany i utrzymywać konieczne czy też pożądane kontakty. Charakteryzuje się niskim stopniem ryzyka, gdyż każda ze stron może w każdej chwili odstąpić od udziału w tym procesie. Jest sprawiedliwa, bywa że znacznie tańsza od tradycyjnego postępowania sądowego. Fundamentalne zasady postępowania mediacyjnego AKCEPTOWALNOŚĆ - strony konfliktu muszą wyrazić zgodę na konkretną osobę mediatora i reguły mediacji. Strony mają prawo do zmiany osoby mediatora, jeżeli ich zdaniem mediator nie spełnia np. warunków bezstronności. Mediator również ma prawo zrezygnować z prowadzenia mediacji. BEZSTRONNOŚĆ - mediator nie może faworyzować żadnej ze stron. Jego obowiązkiem jest czuwanie nad odpowiednią atmosferą spotkania. Pilnowanie, aby strony odnosiły się do siebie z szacunkiem i aby czuły się bezpieczne. Równo dzieli czas i uwagę, jednakowo egzekwuje reguły. Nie może narzucać stronom swojej opinii, pomaga jedynie im w pełnym uczestniczeniu i osiąganiu korzyści z mediacji. Mediator nie może zajmować stanowiska w kwestii winy. NEUTRALNOŚĆ mediatorowi nie wolno narzucać stronom własnych rozwiązań, nawet wtedy, gdyby był przekonany, że są one lepsze niż te, które „wypracowały strony". DOBROWOLNOŚĆ - oznacza, że strony uczestniczą w procesie mediacji z własnej i nie przymuszonej woli i w każdej chwili mogą z niej zrezygnować. POUFNOŚĆ - strony uczestniczące w spotkaniu mediacyjnym są zobowiązane do zachowania tajemnicy i nie ujawniania ani przebiegu ani też treści rozmów. Przekazuje się tylko treść ugody. W procesie mediacyjnym mediator jest obrońcą rzetelnej procedury, a nie konkretnego porozumienia. Procedury mediacyjne w państwach Unii Europejskiej W większości krajów europejskich dochodzi się do słusznego przekonania, że dla załatwienia sporów sąd powinien być ostatecznością. Coraz więcej ludzi przekonuje się, że rozwiązanie konfliktów międzyludzkich, problemów i sporów powinno się odbywać drogą negocjacji, kompromisu, szukania porozumienia. Idea ta zyskuje coraz więcej zwolenników. Praktyka dowodzi, że konsensus stron, o ile stanowi rezultat dobrowolnej i opartej na normach etycznych ugody daje zwykle większe gwarancje dla usunięcia na trwałe konfliktu stron niż wyrok sądu. Zwiększa to szansę na podporządkowanie się podjętym uzgodnieniom określonego zadośćuczynienia (materialnego, psychologicznego, moralnego) niż ukaranie sprawcy. W konkretnym przypadku może się okazać, że mediacja jest bardziej skutecznym sposobem na rozwiązanie konfliktu niż proces karny. Mediacja jest traktowana przez UE jako istotny sposób regulowania sporów w całym kręgu oddziaływania europejskiej kultury legislacyjnej. Od wielu lat problematyką mediacji zainteresowane są instytucje międzynarodowe, które zachęcają państwa członkowskie do uwzględniania w swym ustawodawstwie idei sprawiedliwości naprawczej i mediacji oraz poprawy pozycji pokrzywdzonego w systemie wymiaru sprawiedliwości. Od początku lat 80-tych Rada Europy stara się znaleźć sposób reakcji na przestępstwo. Jej rekomendacje zajmują się przede wszystkim ofiarą przestępstwa, starając się wykazać słuszność zmiany sprawiedliwości karnej (retrybutywnej) na sprawiedliwość naprawczą (zadośćuczynieniową). Takie postępowanie wpisuje się w Uchwały Zgromadzenia Ogólnego ONZ m.in. w Deklarację o podstawowych zasadach sprawiedliwości dla ofiar i nadużyć władzy, Ramową Decyzję Rady UE z 15 marca 2001 roku o statusie ofiar w postępowaniu karnym oraz w następujące Rekomendacje Rady Europy: Rekomendacja nr 83.7 w sprawie udziału społeczeństwa w polityce wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych. Rekomendacja nr 85.11 w sprawie pozycji ofiary w prawie karnym materialnym i procesowym. Rekomendacja nr 87.18 w sprawie uproszczenia wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych. Rekomendacja nr 87.20 w sprawie reakcji społecznej na przestępczość nieletnich. Rekomendacja nr 87.21 w sprawie pomocy dla ofiar przestępstw i zapobiegania wiktymizacji. Rekomendacja nr 88.6 w sprawie reakcji społecznych na przestępstwo. Rekomendacja nr 92.16 w sprawie reguł europejskich w odniesieniu do sankcji i środków stosowanych w społeczności lokalnej. Rekomendacja nr 95 w sprawie zarządzania wymiarem sprawiedliwości w sprawach karnych. Rekomendacja nr 99.19 w sprawie mediacji w sprawach karnych. W Ramowej Decyzji Rady UE określa się mediację jako poszukiwanie rozwiązania problemu przed lub w trakcie postępowania karnego wynegocjowanego między ofiarą i sprawcą przestępstwa w obecności kompetentnej osoby-mediatora. Pokrzywdzony i sprawca muszą mieć możliwość spotkania się lub pośredniego komunikowania oraz uzgadniania między sobą odpowiedniego naprawienia szkody. W art. 2 Decyzji zawarte jest prawo ofiary do szacunku i uznania. Należy zagwarantować jej odpowiednie poszanowanie godności człowieka oraz uwzględnienie jej praw i interesów prawnych. Zalecenia RE zawarte w Rekomendacjach stały się niepodważalnym argumentem przemawiającym za stosowaniem mediacji. Polska jako państwo UE jest zobowiązana uwzględniać zalecenia i rekomendacje unijne, a także włączyć wynikające z tych dokumentów zalecenia do polskiego systemu prawa karnego. Mediacji została włączona do polskiego prawodawstwa w nowej kodyfikacji karnej uchwalonej przez Sejm 6 czerwca 1997r., jako instytucja uznana i rekomendowana. W państwach Unii Europejskiej stosowana jest mediacja na dość szeroką skalę - jest to temat rzeka, który nie jest przedmiotem naszych dzisiejszych rozważań. Na marginesie pragnę dodać, że Anglia dość szybko rozpoczęła eksperymenty ze stosowaniem mediacji w rozwiązywaniu konfliktów karnych (1979). Prekursorem idei reparacji był dr Martin Wright. W prowadzonym przez niego programie pilotażowym uczestniczyli jako mediatorzy wyłącznie kuratorzy zawodowi (1983). W Niemczech również pod koniec lat 70 wzrosło zainteresowanie ideą mediacji. W latach 80-tych i 90-tych w wielu państwach europejskich tworzono instytucje zajmujące się mediacjami przede wszystkim w społeczeństwach lokalnych.dnym wypowiedziom oraz rozładowaniu emocji.

Mediacja w polskim prawie karnym

Zainteresowanie problematyką sprawiedliwości naprawczej i mediacji w Polsce zaczęło się na początku lat 90-tych ubiegłego wieku. Po kilku latach teoretycznej dyskusji została wprowadzona tytułem eksperymentu, do postępowania w sprawach nieletnich (okręg sądu zielonogórskiego uczestniczył w tym eksperymencie). Pozytywne wyniki eksperymentu przyczyniły się do wprowadzenia instytucji mediacji do znowelizowanej ustawy z dnia 26 października 1982 roku o postępowaniu w sprawach nieletnich. Nie prowadzono natomiast pilotażowego programu dotyczącego postępowania mediacyjnego ze sprawcą młodocianym i dorosłym.

Instytucję mediacji do polskiego prawa karnego wprowadzono nowymi kodyfikacjami karnymi z 1997 roku, które zaczęły obowiązywać od 1 września 1998 roku. Początkowo mediacje można było prowadzić tylko w toku postępowania przygotowawczego oraz w postępowaniu sądowym przy wstępnej kontroli oskarżenia - uregulowanie to powodowało stosowanie mediacji w bardzo ograniczonym zakresie. Wprowadzone w 2003 roku zmiany do kodyfikacji dawały możliwość wprowadzenia mediacji na każdym etapie postępowania sądowego. Bardzo istotnym novum jest to, że w postępowaniu przygotowawczym okres postępowania mediacyjnego nie zalicza się do czasu trwania śledztwa czy dochodzenia. Badania wykazały, że właśnie na etapie postępowania przygotowawczego osiąga się pozytywne skutki mediacji zakończone ugodą między skonfliktowanymi stronami. Upraszcza to znacznie bieg procesu karnego.

Postępowanie  mediacyjne  między  sprawcą a pokrzywdzonym prowadzone jest obecnie:

• w sprawach z oskarżenia publicznego (art. 23a kpk; art. 339§4 kpk) na podstawie postanowienia prokuratora, sądu lub organu Policji z inicjatywy organu procesowego stron/y albo za zgodą stron.

• w sprawach z oskarżenia prywatnego (art. 489§2 kpk) na podstawie postanowienia sądu na wniosek lub za zgodą stron - zamiast posiedzenia pojednawczego.

• w sprawach dotyczących wykonania bezwzględnej kary pozbawienia wolności (art. 162§1 kkw, przepisy art. 23a kpk stosuje się odpowiednio (na podstawie art. 1§2 kkw) - na podstawie postanowienia sądu penitencjarnego, na wniosek przedstawiciela administracji zakładu karnego, sądowego kuratora zawodowego, zgodnie z wnioskiem skazanego lub pokrzywdzonego albo z urzędu.

• koszty postępowania mediacyjnego ponosi Skarb Państwa - art. 618§l pkt 8 kpk w zw. z art. 619§2 kpk.

Warunki, jakim powinny odpowiadać instytucje i osoby uprawnione do przeprowadzenia mediacji, sposób ich powoływania i odwoływania, zakres i warunki udostępnienia akt oraz sposób i tryb postępowania mediacyjnego, wynagrodzenie za postępowanie mediacyjne określają:

• w sprawach z oskarżenia publicznego i prywatnego w postępowaniu karnym - Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 czerwca 2003 roku w sprawie postępowania mediacyjnego w sprawach karnych (Dz.U. 108 poz. 1020 z późniejszymi zmianami)

• wysokość ryczałtu dla instytucji lub osoby prowadzącej postępowanie mediacyjne §4 w zw. z §1 rozporządzenia MS z dnia 18 czerwca 2003 roku w sprawie wysokości i sposobu obliczania wydatków Skarbu Państwa w postępowaniu karnym (Dz.U. 108 poz. 1026 z późniejszymi zmianami) - obecnie kwota ta wynosi 120 zł + 20 zł ryczałt za doręczenia.

Postępowanie mediacyjne nie powinno trwać dłużej niż miesiąc, tylko w uzasadnionych przypadkach może być ono przedłużone na wniosek mediatora przez organ kierujący sprawę do postępowania mediacyjnego. Sprawy do mediacji może kierować:

• prokurator/policja - na etapie postępowania przygotowawczego,

• sąd - w toku całego postępowania sądowego aż do wydania orzeczenia kończącego sprawę,

• sąd - zamiast posiedzenia pojednawczego w sprawach z oskarżenia prywatnego (na wniosek lub za zgodą stron; sąd nie może takiej sprawy skierować do mediacji z urzędu),

• sąd penitencjarny/dyrektor zakładu karnego - na każdym etapie odbywania bezwzględnej kary pozbawienia wolności, niezależnie od wysokości orzeczonej kary,

• sąd wykonujący prawomocnie orzeczone kary lub środki karne w toku postępowania wykonawczego (na podstawie art. l§2 kkw w zw. z art. 23a kpk).

Mediacja jest szczególnie korzystną formą regulacji konfliktów w tych wszystkich przypadkach w których strony pozostają ze sobą w stałych bliskich kontaktach (sprawy rodzinne i sąsiedzkie), gdy zdarzenie ma charakter jednostkowy, przypadkowy, a konflikt między stronami występuje od niedawna lub sprawa dotyczy przestępstw drobnych. Ugoda pozasądowa i pojednanie stron może wpłynąć na rodzaj i wysokość orzeczonej kary lub środka karnego zgodnie z art. 53§3 kk, art. 56 kk, art. 59 kk, art. 60§2 pkt 1i2 kk, art. 66§3 kk, art. 69§2 kk, a także na sposób rozpoznania sprawy w myśl art. 335 kpk i art. 387 kpk Oczywiście sąd nie jest związany w sposób formalny treścią ugody i w treści orzeczenia może np. dodać inne obowiązki. Brak zgody stron na udział w mediacji nie pociąga żadnych negatywnych skutków. Strona ma prawo do nie wyrażania zgody na udział w mediacji oraz zrezygnowania z niej na każdym etapie postępowania mediacyjnego.

Mediacja po wyroku

Kodeks karny wykonawczy w art. 162§1 wskazuje, iż rozpatrując wniosek o warunkowe zwolnienie sąd penitencjarny może uwzględnić „ugodę zawartą w wyniku mediacji”. W tej sytuacji mediacja może stanowić przygotowanie więźnia do życia na wolności, umożliwić przyjęcie przez sprawcę odpowiedzialności za przestępstwo, a ponadto chroni pokrzywdzonego przed wtórną wiktymizacją. W kkw nie ma jasno sprecyzowanego przepisu dot. mediacji po wyroku. Nie zabrania się jednak stosowania mediacji jako środka oddziaływań wychowawczych. Zastosowanie ma tu art. 1§2 kkw, który mówi, że „w postępowaniu wykonawczym w kwestiach nie uregulowanych w niniejszym kodeksie stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania karnego”. W przypadku kar nie izolacyjnych, jeśli skazany chce zadośćuczynić, pojednać się z pokrzywdzonym i ten wyrazi na to zgodę, strony mogą same udać się do ośrodka mediacji. Mimo, iż jak wspominałam w kkw brak wyraźnego przepisu dotyczącego tej kwestii. Nie powinno to jednak wyłączyć możliwości stosowania tej ogólnoprocesowej instytucji także i w innych etapach wykonywania prawomocnych orzeczeń - upoważnia do tego art. 1§2 kkw, do odpowiedniego zastosowania art. 23 a kpk. Mediacja w toku postępowania wykonawczego może stanowić pomoc w oddziaływaniu na prawidłowy przebieg resocjalizacji skazanego. Pozwoli ustalić i dać szansę sprawcy na zadośćuczynienie pokrzywdzonemu, ułatwi i wzmocni funkcję kontrolną wykonywania wyroku w stosunku do skazanego na karę nie izolacyjną.

Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich

Dokumentem regulującym postępowanie mediacyjne w sprawach nieletnich jest Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 maja 2001 roku (Dz.U. nr 56 poz. 591). Stwierdza się w nim, że do mediacji kieruje się w szczególności sprawy, których istotne okoliczności nie budzą wątpliwości. Sąd może przekazać sprawę w celu przeprowadzenia postępowania mediacyjnego instytucji, która została wpisana do wykazu prowadzonego w sądzie okręgowym (§7 ust. l Rozporządzenia) i zgodnie ze swoim statutem została powołana do wykonywania zadań w zakresie ochrony wolności i praw człowieka, profilaktyki przestępczości, diagnozy i pomocy psychologicznej, poradnictwa wychowawczego, resocjalizacji oraz prowadzenia mediacji. Do prowadzenia mediacji w sprawach nieletnich zostały uprawnione również RODK, których się nie wpisuje na w/w listę.

Zakończenie

Mediacja jako ewentualna alternatywa systemu wymiaru sprawiedliwości posiada szereg zalet, nie jest jednak wolna od wad. W literaturze przytacza się wyniki badań świadczące zarówno za jak i przeciw szerszej realizacji idei mediacji. Programy mediacyjne nie mogą być alternatywą systemu wymiaru sprawiedliwości, ale na pewno są instytucją go wspierającą, dysponująca odmiennymi procedurami nie skrępowanymi wymogami procesu karnego. Mediacja nie ma jeszcze mocnej pozycji w polskim systemie prawnym zaczyna jednak zyskiwać akceptację środowisk prawniczych i społeczeństwa. Przy odpowiednim spopularyzowaniu wierzę, że instytucja ta będzie żywym przepisem, a nie tylko martwym zapisem i na trwałe pozostanie w polskim wymiarze sprawiedliwości. Widzę dużą role kuratorów w propagowaniu idei mediacji. Jej upowszechnienie i stosowanie w wielu wypadkach ułatwiłoby pracę resocjalizacyjną. Punktem wyjścia dla mediacji winno być zadośćuczynienie pokrzywdzonemu, stworzenie szansy naprawy tego, co da się naprawić w stosunkach między stronami, w taki sposób, który jest korzystny dla obu stron konfliktu karnego.

Odpowiedzialność karna dzieci i młodzieży

Autor Ewa Woźna-Płusa
poniedziałek, 02 styczeń 2006
Przyszło nam żyć w bardzo trudnych czasach. Brak stabilności życia codziennego, nasilające się bezrobocie, ubóstwo, alkoholizm, narkomania, agresja, poczucie bezkarności z jednej strony, z drugiej zaś brak czasu, praca ponad siły, rozluźnienie więzi rodzinnych i społecznych powoduje, że coraz mniej czasu poświęcamy dzieciom i młodzieży. Jako dorośli mamy często problemy w odróżnieniu co dobre, a co złe, a cóż dopiero nasze dzieci, które wchodzą w dorosłość, które uczą się od nas – rodziców określonych wzorców zachowań, nie zawsze godnych i zgodnych z prawem. Trudności codziennego życia nie zwalniają jednak nas z odpowiedzialności za wychowanie młodego pokolenia. Odpowiedzialność karna dzieci i młodzieży w świetle przepisów ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich kodeksu karnego i kodeksu wykroczeń Z niepokojem obserwuję wzrost przestępczości zarówno wśród dzieci i młodzieży jak i osób dorosłych. Są to różne kategorie czynów, od drobnych kradzieży poprzez wybryki chuligańskie, aż po drastyczne zabójstwa, takie jak zlecenie przez 14-letnią dziewczynę zabicia swojego 6-letniego brata. Jak mówi stare przysłowie „od rzemyczka do koniczka”. Brak reakcji ze strony dorosłych np. na wybryki chuligańskie tj. zakłócanie ciszy nocnej, głośne krzyki, muzyka, używanie wulgarnych słów w miejscach publicznych, picie alkoholu, niszczenie mienia itp., jest przyzwoleniem na takie zachowanie, a w sprawcach budzi poczucie bezkarności. Czasami wystarczy jeden telefon do Policji, aby to ukrócić. Nie możemy być obojętni na zło, które nas otacza, bo doprowadzimy do tego, że będziemy bali się wyjść na ulicę w obawie, że jakiś osiłek nas zaatakuje. Polskie prawo reguluje zakres odpowiedzialności karnej i wyraźnie rozdziela odpowiedzialność dzieci i młodzieży od odpowiedzialności osób dorosłych stosując nieco odmienne środki wychowawcze i karne. Ustawę o postępowaniu w sprawach nieletnich jak sama nazwa wskazuje stosuje się do osób które nie ukończyły lat 18 (w zakresie zapobiegania i zwalczania demoralizacji) oraz do osób, które ukończyły 13 lat, ale nie ukończyły 17 roku życia (w zakresie postępowania w sprawach o czyny karalne). Natomiast osoby, które ukończyły 17 rok życia i dopuściły się czynów karalnych odpowiadają przed sądem karnym. Również nieletni, którzy po ukończeniu 15 roku życia dopuścili się czynów tj. zabójstwa (art. 148 kk), ciężkiego uszkodzenia ciała innego człowieka (art. 156 kk), sprowadzenia zagrożenia dla życia wielu ludzi np. pożaru, eksplozji materiałów wybuchowych (art. 163 kk, 173 kk), gwałtu (art. 197 kk), rozboju (art. 280 kk), może odpowiadać przed sądem karnym. Co rozumiemy pod pojęciem demoralizacji? Bardzo ogólnie można powiedzieć, że demoralizacja to określone zachowanie niezgodne z obowiązującymi w danej społeczności normami. W stosunku do nieletnich o demoralizacji mówimy wtedy gdy np. dziecko częściej jest na  wagarach niż w szkole, pali papierosy, pije alkohol, zażywa narkotyki, przejawia wulgarne i agresywne zachowania, nie respektuje poleceń rodziców i nauczycieli, przebywa w określonych środowiskach (niestosownych do wieku). Oczywiście o demoralizacji mówimy wówczas gdy te i inne zachowania trwają dłuższy czas i utrwalają w dzieciach złe nawyki. Czyny karalne to czyny zabronione przez ustawę jako przestępstwo lub przestępstwo skarbowe albo wykroczenie, a zatem są to czyny określone jako niedozwolone przez kodeks karny, ustawę karnoskarbową lub kodeks wykroczeń. Przestępstwem zaś, jest czyn człowieka zabroniony przez ustawę pod groźbą kary jako zbrodnia lub występek, bezprawny, zawiniony i społecznie niebezpieczny. Postępowanie przed sądem Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich reguluje postępowanie przed sądem (art. 15 – 32 upn) stanowiąc, iż: 1) sprawy nieletnich należą do właściwego sądu rodzinnego, 2) jeżeli nieletni popełnił czyn wspólnie z dorosłym wówczas prokurator wyłącza sprawę nieletniego i przekazuje do sądu rodzinnego, 3) właściwym do rozpatrzenia sprawy jest sąd rodzinny w miejscu zamieszkania nieletniego (jeżeli są trudności w ustaleniu miejsca zamieszkania, sprawę prowadzi się w miejscu pobytu nieletniego), 4) jeżeli prowadzone postępowanie tego wymaga sąd może umieścić nieletniego w schronisku dla nieletnich. O wszczęciu postępowania zawiadamia się rodziców lub opiekunów, ponadto art. 23§2 upn dopuszcza możliwość zawiadomienia szkoły o prowadzonym postępowaniu. W celu ustalenia danych dotyczących nieletniego i jego środowiska (np. zachowania się, warunków bytowych rodziny, przebiegu nauki, sposobu spędzania wolnego czasu, kontaktów środowiskowych, stosunku do rodziców, nauczycieli, stanu zdrowia itp., sędzia rodzinny zleca przeprowadzenie wywiadu środowiskowego (art. 24§1 upn). Może również zlecić badania w ośrodku konsultacyjnym. Wywiad przeprowadza się w miejscu zamieszkania lub pobytu nieletniego, w godzinach dziennych od 7:00 do 21:00. Kosztami postępowania w sprawach nieletnich sąd obciąża rodziców lub opiekunów, może jednak zwolnić ich od ponoszenia kosztów, jeżeli przemawiają za tym względy materialne. Postępowanie wyjaśniające Sąd rodzinny może wszcząć postępowanie wyjaśniające, jeśli powziął informację o przejawach demoralizacji nieletniego (art. 33 upn i następne). Wówczas wysłuchuje: 1) nieletniego, 2) jego rodziców lub opiekunów, 3) oraz w miarę potrzeby inne osoby. W postępowaniu wyjaśniającym nieletni może mieć obrońcę. Przesłuchanie przez Policję odbywa się w obecności rodziców lub opiekunów albo obrońcy lub też nauczyciela, wychowawcy, pedagoga szkolnego (art. 39 upn). Na postanowienie sądu w przedmiocie wydanego postanowienia o zastosowaniu środków wychowawczych lub poprawczych przysługuje odwołanie do sądu II instancji (art. 59 upn). Postępowanie wychowawcze Wykonanie środków wychowawczych i poprawczych ma na celu wychowanie nieletniego na uczciwego obywatela. Wykonywane środki powinny doprowadzić także do prawidłowego spełniania przez rodziców lub opiekunów ich obowiązków wobec nieletniego (art. 65§1 i 3). Nieletni jest zobowiązany podporządkować się wydanemu w stosunku do niego orzeczeniu (art. 65a upn). Jeśli dobro nieletniego tego wymaga, sąd może umieścić go w placówce leczniczo-terapeutycznej. Postępowanie przed sądem karnym Osoba, która popełniła czyn karalny określony w kk, uks lub kw podlega odpowiedzialności karnej na podstawie odpowiednich przepisów wspomnianych kodyfikacji. Kodeks określa wysokość kary w zależności od rodzaju popełnionego przestępstwa. Sąd orzeka kary określone w art. 32 kk, a mianowicie: 1) grzywnę, 2) ograniczenie wolności, 3) pozbawienie wolności, 4) 25 lat pozbawienia wolności, 5) dożywotnie pozbawienie wolności. Może dodatkowo orzec środki karne (art. 39 kk): 1) pozbawienia praw publicznych, 2) zakaz zajmowania określonych stanowisk, 3) zakaz prowadzenia pojazdów, 4) przepadek przedmiotów, 5) obowiązek naprawienia szkody, 6) świadczenia pieniężne, 7) podanie wyroku do publicznej wiadomości. Wykonanie kar wymienionych w art. 32 w pkt. 1-3, sąd może zawiesić na okres próby. Może również w tym czasie oddać skazanego pod dozór kuratora sądowego (art. 70, 73 kk), jak również zobowiązać skazanego do określonego zachowania (art. 72 kk). Jeżeli osoba skazana uchyla się od  obowiązków określonych przez sąd, rażąco narusza porządek prawny i społeczny sąd może zarządzić wykonanie kary pozbawienia wolności w oparciu o stosowne przepisy (art. 75 kk). Sąd rodzinny wobec nieletnich stosuje środki wychowawcze lub poprawcze, zaś sąd karny wymierza karę i określa warunki jakim musi się poddać skazany, korzystający z warunkowego zawieszenia jej wykonania.