Diagnoza resocjalizacji

TEMAT: Kwestionariusze Thomasa M. Achenbacha jako narzędzie do oceny stopnia i typu zaburzeń zachowania.

Kwestionariusz opracowany przez Thomasa A. Achenbacha to zestaw technik diagnostycznych, które można zastosować w celu dokonania całościowej diagnozy zaburzeń w funkcjonowaniu dzieci i młodzieży, stanowiących podłoże niedostosowania społecznego o różnych patomechanizmach i przejawach. Narzędzia te służą przede wszystkim do uzyskania standardowych opisów zachowania, a nie do wyprowadzenia wniosków diagnostycznych.

Kwestionariusz Thomasa Achenbacha składa z 3 narzędzi:

- wersji dla nauczycieli (Teacher's Report Form - TRF)

- wersji dla rodziców (Child Behavioral Checklist - CBCL)

- wersji dla młodzieży (Youth Self-Report- YSR)

Każda z tych wersji ma swój odrębny podręcznik w którym podane są zasady stosowania, normy dla określonych grup wiekowych z uwzględnieniem podziału na płeć, a także zasady diagnozy i dokonywania oceny typologicznej oraz przykłady zastosowania zaburzeń w zachowaniu.

Końcowa, profesjonalna diagnoza musi uwzględniać całościową ocenę dziecka i jego rodziny. Tak więc, jeśli jest to tylko możliwe zaleca się stosowanie wszystkich trzech wersji ( TRF, CBCL, YSR), przez co uzyskuje się możliwość zdobycia większego zakresu informacji o dziecku, a równocześnie informacje te mogą być wzajemnie weryfikowane.

Teacher's Report Form - TRF

Przeznaczony jest do diagnozy dzieci i młodzieży w wieku od 4 do 18 lat i pozwala on na ocenę szkolnych umiejętności dzieci, poziomu ich adaptacji i sposobu funkcjonowania szkolnego oraz opisu potencjalnych problemów emocjonalnych, wychowawczych i behawioralnych. Jak sama nazwa wskazuje, źródłem informacji o dziecku są tu nauczyciele, którzy znają dziecko minimum 6 miesięcy. W sytuacji, gdy dziecko jest uczone przez wielu nauczycieli, oceny przy użyciu TRF powinien dokonać nauczyciel, który najlepiej zna dziecko. Najczęściej jest to wychowawca lub nauczyciel, który ma z daną klasą najwięcej zajęć.

Child Behavioral Checklist - CBCL

Również przeznaczony jest do oceny dzieci i młodzieży w wieku od 4 do 18 lat, a źródłem informacji są rodzice lub opiekunowie, którzy dostarczają dany o funkcjonowaniu dziecka w rodzinie. Kwestionariusz składa się z dwóch części- pozwalających ocenić kompetencje i umiejętności dziecka (część I) oraz obszar emocjonalno-behawioralny( część II).

Youth Self-Report- YSR

Opracowany został dla młodzieży w wieku od 11 do 18 lat, a ograniczenia to wynika ze specyfiki badań typu self-report. W tej części kwestionariusza odpowiedzi udzielają sami badani. Służy on do oceny własnych kompetencji oraz problemów emocjonalno-behawioralnych.

Arkusz pozwala identyfikować dwa podstawowe typy zaburzeń w zachowaniu: internalizacyjne oraz eksternalizacyjne, stanowiące źródło niedostosowania społecznego. T. M. Achenbach wyróżnił również jeden subtyp, tj. deficyt uwagi/ hiperaktywność.

Zaburzenia internalizacyjne nazywane są często problemami osobowościowymi, zahamowaniem i zachowaniem lękowym oraz nadmiernie kontrolowanym. Nadmierne poczucie kontroli prowadzi zwykle do zbyt głębokiej, neurotycznej internalizacji norm społecznych. Stanowi to podłoże przesadnej ostrożności w nowych sytuacjach oraz nieśmiałości, która przejawia się w kontaktach interpersonalnych. Osoby te pomimo przeciętnych lub ponadprzeciętnych zdolności intelektualnych nie osiągają wyników adekwatnych do ich poziomu, przez co czują się niedowartościowane. Lęk powoduje też przesadne podporządkowanie się regulaminom, dlatego takie osoby nie sprawiają innych problemów i nie są identyfikowane jako zaburzone. Jednak są skłonne do niekontrolowanych „wybuchów", co budzi zdziwienie otoczenia, reagującego na tego typu zachowania przesadną punitywnością, co z kolei powoduje większe zamknięcie w sobie osoby o tego typu zaburzeniach.

Zaburzenia eksternalizacyjne występują w postaci jednoznacznie ocenianych aktów, sprzecznych z ogólnie akceptowanymi normami społecznymi. Podstawowymi ich składnikami są przejawy agresji, przeciwstawianie się i opór wobec otoczenia, impulsywność, destruktywność i antyspołeczność. Źródłowym czynnikiem tych wszystkich przejawów jest słaba kontrola, która oznacza "rzutowanie na zewnątrz" przeżywanych problemów. Negatywne konsekwencje tych zachowań dotyczą w większym stopniu otoczenia społecznego niż samej jednostki - podmiotu i sprawcy tych zachowań.

Pozostałe trzy skale (problemy społeczne, zaburzenia myślenia, problemy uwagi) nie stanowią podstawy do wyróżnienia głównych typów zaburzonego zachowania

Problemy społeczne (skala IV)- Stanowi homogeniczny syndrom. Treściowo itemy tej skali oznaczają symptom nieefektywnego funkcjonowania w grupie rówieśniczej, są przejawami nierespektowania norm grupowych i nieumiejętności bezkonfliktowego rozwiązywania własnych problemów.

Zaburzenia myślenia (skala V)- Zawiera zbiór zachowań, które mogą być traktowane jako symptomy choroby psychicznej ( halucynacje, natręctwo myśli, lęki itp.). Podobnie jak w przypadku Skali IV, w analizie czynnikowej symptomy te chociaż współwystępowały z dużą częstotliwością, to równocześnie nie osiągnęły wartości statystycznej, kwalifikującej je do jednego z dwóch pierwotnych typów ( I lub E ).

Problemy uwagi (skala VI)- W typologii zaburzeń dokonywanej w odpowiednio dużej populacji, jeśli dziecko uzyska odpowiednią liczbę punktów skali VII ( odpowiednią liczbę symptomów, których łączna punktacja przekracza strefę graniczną ), to niezależnie od pierwotne kwalifikacji do typu internalizacyjnego lub eksternizacyjnego, należy ponadto włączyć go do grupy "problemy uwagi" lub takie przypadki traktować indywidualnie.

Procedura badania może mieć charakter ankietowy, czyli samodzielne wypełnianie kwestionariuszy lub może być prowadzona w formie zobiektywizowanego wywiadu, co pozwala diagnoście kontrolować jego przebieg. Raportowane przez rodziców lub nauczycieli symptomy poddawane są tu odpowiedniej procedurze analitycznej, w wyniku której otrzymuje się profil zachowania ujmujący jakościowo i ilościowo zaburzone - niedostosowane zachowanie danego dziecka.

Z uwagi na to, iż najpowszechniej używanym rodzajem kwestionariusza jest TRF to procedura opracowania danych przebiega trochę inaczej i przebiega zgodnie ze szczegółową instrukcją zamieszczoną w podręczniku, który wyróżnia 2 etapy.

Pierwszy etap polega na liczbowym ujęciu odpowiedzi ze wszystkich 113 punktowanych pytań drugiej części arkusza oraz dwóch problemów części pierwszej (VII- wyniki w nauce oraz VIII- porównanie badanego ucznia z uczniem typowym pod względem pracowitości, właściwego zachowania w szkole, zaangażowania w naukę oraz poczucia szczęśliwości).

Drugi etap polega na przenoszeniu otrzymanych wyników surowych na odpowiednie skal „profilu”, które są zróżnicowane ze względu na płeć i wiek (wyróżniono dwie kategorie wiekowe- 6-11 oraz 12-18 lat). Każdy profil ma dwie główne sekcje. Jedna z nich obejmuje skalę adaptacji i funkcjonowania szkolnego, natomiast druga obejmuje skale skonstruowane na podstawie konkretnych zespołów objawów, tzw. skale zachowań problemowych. Wyróżnionych zostało 8 skal zachowań problemowych:

- skala I- wycofanie

- skala II- skargi somatyczne

- skala III- lęki i depresje

- skala IV- problemy społeczne

- skala V- zaburzenia myślenia

- skala VI- zaburzenia uwagi

- skala VII- zachowania łamiące normy i zasady

- skala VIII- zachowania agresywne

Zaznaczenie odpowiednich wartości w ośmiu skalach (kolumnach) i połączenie ich linią daje wykres odzwierciedlający profil (układ) symptomów zaburzeń- graficzny obraz zachowania zaburzonego dziecka. Wartości wyników surowych oceniane są w skali per centylowej, która podzielona jest na trzy strefy:

• poniżej 95 percentyla - strefa normalności, wynik nie kwalifikuje dziecka do grupy zaburzonych

• pomiędzy 95 a 98 percentylem - strefa graniczna

• powyżej 98 precentyla - strefa kliniczna

Dzieci zaburzone to takie, których wyniki w poszczególnych skalach lokują się w strefie klinicznej.

Bibliografia:

Dąbrowska J. Diagnozowanie niedostosowania społecznego dzieci i młodzieży : Arkusz Obserwacyjny T.M. Achenbacha (Teachers Report Form - TRF/6-18) i jego zastosowanie Szkice Humanistyczne. - Tom 5, s. 63-86

Pytka L. Pedagogika resocjalizacyjna. Wybrane zagadnienia teoretyczne, diagnostyczne i metodyczne

Urbana B. Zaburzenia w zachowaniu i przestępczość młodzieży

Urban B. Zachowania dewiacyjne młodzieży

---