wychowanie po Oświęcimiu

przeciwstawienie się społeczeństwu totalitarnemu, faszystowskiemu na rzecz sprawiedliwości i szczęścia.

pedagogika antyautorytarna

prąd w naukach o wychowaniu, który został ukształtowany w opozycji do różnych odmian autorytaryzmu i totalitaryzmu w świecie, w tym przede wszystkim w procesie kształcenia i wychowania młodego pokolenia.

rodzice antyautorytarni

tacy rodzice, którzy zanim wyrażą swój sprzeciw wysłuchają dziecka ze zrozumieniem; zamiast narzucać mu własne stanowisko, przedyskutują z nim w sposób demokratyczny najbardziej sporne sprawy.

rodzina autorytarna

rodzina nadmiernie skoncentrowana na zdobywaniu wartości materialnych, na dążeniu do rywalizacji nastawionej na własną karierę zawodową i oczekująca sukcesów od swoich dzieci, sprzyjająca zanikaniu więzi międzyludzkich, odwołująca się często do kar fizycznych, w coraz większym zakresie rozbita, patologiczna.

wolność

prawo do czynienia tego wszystkiego, co danej osobie sprawia radość, ale tylko na tyle, na ile nie zagraża to wolności innych osób.

wolny człowiek

istota w pełni szczęśliwa, żyjąca w harmonii z pokoleniem ludzi dorosłych i starszych.

wychowanie permisywne

wychowanie obejmujące ideę szczęśliwego rodzicielstwa i wychowania dzieci bez tradycyjnej surowości, ku optymizmowi, ufności i samodzielności; wyraża się ono poprzez cieszenie się obecnością i rozwojem własnych dzieci oraz łączeniem w okresie rodzicielstwa radości z racjonalną troską o ich życie i umiejętnością budzenia poczucia odrębności i niezależności.

wychowanie po Oświęcimiu

przeciwstawienie się społeczeństwu totalitarnemu, faszystowskiemu na rzecz sprawiedliwości i szczęścia.

zasada 5-d

wprowadzona przez mocarstwa zachodnie wobec Niemiec po II wojnie światowej zasada: demilitaryzacji, demokratyzacji, denazyfikacji, decentralizacji, dekartelizacji.

zasada samoregulacji

zasada oznaczająca, że dziecko może w każdym okresie swojego życia samo regulować zaspokajanie oraz ujawnianie takich podstawowych potrzeb jak jedzenie, spanie, seksualizm, zachowanie społeczne, zabawy, uczenie się itp.; powinno mieć jedynie ku temu możliwości i wsparcie, by jego indywidualne i społeczne interesy były dostrzegane i stosownie respektowane.

Przeanalizuj przesłanki, które – według T. Adorno – doprowadziły do powstania narodowego socjalizmu. Czy któreś z opisywanych przez Adorno zagrożeń występują współcześnie? Jeżeli tak, to w czym się one przejawiają?

Zagadnienia do dyskusji

1. Czy wychowanie ma służyć jednostce czy nadrzędnej wobec niej ideologii panującej władzy?

2. Dlaczego „nie każdy (...) wychowawca, który jest przeciwnikiem autorytarnego czy represyjnego stylu wychowania jest zarazem zwolennikiem wychowania antyautorytarnego” (s. 379)?

3. Według B. Śliwerskiego przedstawiciele nurtu edukacyjnego pedagogiki antyautorytarnej „wystąpili przeciwko zasadzie autorytetu, posłuszeństwa i konformizmu” (s. 383). Czy bez tych elementów wychowanie jest w ogóle możliwe?

4. Czy współcześnie znajduje potwierdzenie pogląd A.S. Neilla, że „praktycznie wszystkie dzieci są źle wychowane, gdyż tylko nieliczne z nich dorastają w rodzinie, która gwarantowałaby im wolność, możliwość bycia sobą, autentycznego wyrażania własnych przeżyć i doznań bez agresji wobec innych osób” (s. 385)?

5. Jakie konsekwencje dla współczesnego systemu edukacyjnego spowodowałoby przyjęcie zasady: „to szkoła powinna przystosować się do uczniów, a nie na odwrót”?

W. Adorno, Erziehung nach Auschwitz, [w:] tenże, Erziehung zur Mündigkeit,

Frankfurt a. M. 1970, s. 88−104. Z dzisiejszej perspektywy można stwierdzić, że sfor−

mułowany przez Adorna jako „wychowanie po Oświęcimiu” postulat stał się z biegiem

czasu bardziej elementem retoryki pedagogicznej niż podstawą rozwoju teorii

wychowania. Nie zmienia to jednak faktu, że autor Dialektyki negatywnej zawarł

w swoim tekście wiele cennych uwag, m.in. stwierdzenie, że wychowanie powinno

przede wszystkim prowadzić do rozwijania krytycznej samorefleksji i poczucia

odpowiedzialności

Po Oświęcimiu, powiada Adorno, nie ma już prawdziwej sztuki: ani radosnej ani tragicznej. Tragizm

zawiera w sobie obraz, iż istnieje lepszy, nie skażony świat, choć takiego nie ma. Już nie można ani śmiać się, ani płakać, a jeśli nastąpi płacz, to jest to płacz bez łez. A jeśli nastąpi śmiech, to beckettowski, to „śmiech o śmieszności śmiechu i o rozpaczy”5. Karol Berger powiedziałby: właśnie to jest owa ponurość. Należy jednak zauważyć, że w tekście Adorna, jeśli chodzi o przykłady, dotyczy ona wyłącznie literatury,

W podobnym duchu wypowiada się Jerzy Marian Brzeziński, który za Theodorem W. Adorno (wychowanie po Oświęcimiu może mieć w ogóle sens jedynie jako wychowanie do krytycznej autorefleksji) podkreślił znaczenie wychowania do krytycznego myślenia: Czy zatem tu, w Polsce, parafrazując słowa T. W. Adorno, „po Jedwabnem” możemy myśœleć, w naszych codziennych kontaktach z młodzieżą, jedynie w kategoriach postępu nauk œścisłych, o wzrośœcie technologicznym i gospodarczym jako wskaźnikach rozwoju kraju zależnych od poziomu naszych uniwersytetów? W takim ujęciu nauki humanistyczne posiadają własną użyteczność, która przekłada się nie na wzrost wskaźników ekonomicznych, ale na budowanie podstaw funkcjonowania społeczeństwa (język, pamięć, wrażliwość estetyczna itp.

że „jedyną

rzeczywistą siłą, zdolną przeciwstawić się formule Oświęcimia, byłaby autonomia – jeśli mi wolno posłużyć się

wyrażeniem Kanta; zdolność refleksji, samostanowienia, niewspółuczestniczenia”. Czy zatem tu, w Polsce.

Czy, parafrazując słowa Adorna, „po Jedwabnem” możemy myśleć w naszych codziennych kontaktach z młodzieżą jedynie w kategoriach postępu nauk, o wzroście technologicznym i gospodarczym jako wskaźnikach rozwoju kraju zależnych od poziomu naszych uniwersytetów?
Nasza najnowsza historia – historia ostatnich lat czy nawet miesięcy – uświadamia nam, że nie jesteśmy społeczeństwem, dla którego naczelnymi wartościami (i to nie w sferze deklaracji, ale w sferze społecznego działania!) są tolerancja i otwartość, szacunek dla innych niż nasze wzorce kulturowe, religijne, polityczne. Stosunek do bezdomnych, do chorych na AIDS, do ludzi w podeszłym wieku, ludzi – dzieci i dorosłych – umierających w hospicjach), do mniejszości narodowych, do odmiennych i tradycyjnych wzorców zachowań seksualnych czy do osób głoszących poglądy nie zgadzające się.

Jego główną myślą było to, by już nigdy więcej nie powtórzył się Oświęcim. Chodziło mu także, by poszukiwać nowych idei edukacyjnych - pedagogiki miłości i tolerancji.
Uważał, że są dwa źródła totalitarnej przemocy:
po pierwsze - wychowanie we wczesnym dzieciństwie,
po drugie - ogólna oświata, która ma nie dopuścić do powtórzenia czasów Oświęcimia. Wychowanie wg T. Adorno powinno przygotowywać do konfliktów jako czegoś normalnego i do stanowienia oporu wobec przemocy względem słabszych.

Theodor Adorno w Znaku w 1978 roku w swoim artykule "Wychowanie po Oświęcimiu", sprawcy nie zmieniają się, oni nawet stojąc po osądzeniu pod szubienicą, nadal wierzą, że umierają za słuszną sprawę. Tak więc nie martwmy się małymi braćmi i ich obsesjami. Oni zawsze będą mali, a Wałęsa zawsze będzie Wielki. Za 100 lat nikt nie będzie wiedział kto to są Kaczyńscy, ale wszystkie dzieci w szkołach będą się uczyć o Wałęsie.

Pedagogika antyautorytarna jest prądem pedagogicznym, uwydatnia w swoich przesłankach rolę swobody i indywidualność dziecka i jego wychowawców. Jest również prądem w naukach o wychowaniu, który został ukształtowany w odniesieniu do różnych wymagających posłuszeństwa odmian autorytaryzmu i totalitaryzmu w świecie, w tym przede wszystkim w procesie kształcenia i wychowania młodego pokolenia. W pedagogice antyautorytarnej wyróżnia się dwa nurty:
-polityczny
-edukacyjny
Nurt polityczny- przedstawiciele zabiegają o wolną osobowość człowieka w wolnym społeczeństwie. Prąd ten jest wynikiem m. in. rozliczenia młodego pokolenia powojennych Niemiec z generacją zaangażowaną czynnie w wojnę ich rodziców. Pojawił się lęk wśród rodziców dzieci, by nie popełnić w tym procesie jakiś błędów. W Europie do prekursorów tej pedagogiki zalicza się Teodora W.Adorno- rozliczał niemieckich pedagogów z zaangażowania w pedagogikę przemocy i zobowiązań ich do kierowania pedagogiki miłości i tolerancji. Od Nowego Wychowania oczekiwano zapobiegania prewencji przed stałą skłonnością społeczeństwa do stosowania agresji i przemocy. Apelując po Oświęcimiu Adorno, zwrócił uwgę na dwa możliwe źródła totalitaryzmu:- wychowanie we wczesnym dzieciństwie i na ogólną oświatę.
Nurt Edukacyjny- antypedagogika jest następstwem buntu młodzieży, negującego tradycyjne autorytarne wychowanie i nauczanie, oraz upominającego się o partnerskie relacje między dorosłymi a dziećmi.
Aleksander Neill- jego zdaniem praktycznie wszystkie dzieci są źle wychowywane, gdyz tylko nieliczne z nich wyrastają w rodzinie, która gwarantowałaby im wolność, możliwość bycia sobą, wyrażanie własnych przeżyć i doznań bez agresji wobec innych osób. Przesłaniem Neilla nie jest narzucanie dzieciom dorosłej wizji świata, ale wbudowanie ich w harmonię wzajemnych stosunków. Dziecko powinno rozwijać się wg własnych postaw, powinno mieć prawo do swobodnego rozwoju.