Źródła prawa Unii Europejskiej

Cechy charakterystyczne:

-źródła prawa UE posiadają cechę charakterystyczną wyróżniających ją od innych porządków prawnych

-traktat z Lizbony zniósł 3 filarową strukturę, dokonując ujednolicenia źródeł prawa oraz sposób ich stosowania i przyjmowania

-prawo UE jest prawem odrębnym zarówno od publicznego prawa międzynarodowego jak i od wewnętrznego prawa państw członkowskich, zapożycza jednak wiele cech z jednego i drugiego porządku prawnego

-obejmuje akty prawne wypracowane przez Wspólnotę Europejską i UE, a także częściowo przez same państwa członkowskie.

Podział źródeł prawa wg kryterium jego tworzenia

a)prawo pierwotne:

-traktaty założycielskie

-traktaty reformujące

-traktaty akcesyjne

b)prawo pochodne (wtórne) – prawo tworzone przez instytucje UE na podstawie upoważnienia w traktacie

Podział źródeł prawa wg kryterium przedmiotowego:

a)prawo instytucjonalne –obejmuje funkcjonowanie prawne instytucji

b)prawo materialne-obejmuje np. wolność rynku wewnętrznego, reguły konkurencji, wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwo

Prawo unijne –system zbliżony do prawa międzynarodowego. Reguluje stosunki między UE, a państwami członkowskimi, a także jednostkami.

Źródła prawa UE w znaczeniu formalnym są różne rodzaje aktów prawnych regulujących funkcjonowanie przestrzeni prawnej UE.

Źródła prawa UE w znaczeniu materialnym. Uznaje się wole państw członkowskich, które w traktatach przekazały UE kompetencje do tworzenia prawa.

Źródła prawa UE w znaczeniu poznawczym-zbiory dokumentów wydawanych przez instytucje UE. Są to Dzienniki Urzędowe UE, Akty prawa wiążącego publikowane w dzienniku seria L, a miękkie w serii C.

Acquis Communautaire – cały dorobek prawny UE wraz z ukształtowanym sposobem jego rozumienia i stosowania, a także polityki i zwyczaje tkwiące u podstaw funkcjonowania UE.

Hierarchia źródeł prawa – jest to kwestia sporna, brak jednolitego stanowiska. Traktat lizboński wyraźnie hierarchizuje jedynie źródła prawa pochodnego, dlatego wszystkie źródła prawa UE próbuje się odnaleźć w praktyce, obrocie prawnym UE, dorobku orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE i literaturze przedmiotu.

Hierarchia

1.Zasady prawa – te zasady wywodzą się z prawa międzynarodowego i tradycji państw członkowskich. Zostały inkorporowane do traktatu np. jak poszanowanie godności ludzkiej, wolności, demokracji itd.

2.Prawo pierwotne:

a)Traktaty założycielskie

b)Traktaty reformujące

c)Traktaty akcesyjne

3.Karta praw podstawowych

4.Umowy międzynarodowe

5.Akty prawodawcze-najwyższe akty prawne prawa pochodnego. W prawie pochodnym aktom prawodawczym podlegają akty nieprawo dawcze (akty wykonawcze i delegowane).

6.Instrumenty prawne przestrzeni wolności, bezpieczeństwa, sprawiedliwości.

7.Instrumenty wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa( WPZiB)

8.Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE nie ma charakteru precedensowego, jednak odgrywa bardzo ważną rolę w procesie kształtowania wykładni prawa UE.

Analiza traktatów założycielskich

Europejska Wspólnota Węgla i Stali (EWWiS)

Europejska Wspólnota Węgla i Stali (EWWiS) powstała z inicjatywy Schumana i Moneta. Podpisany przez 6 państw Beneluksu 18.04.1951r. w Paryżu.

Cel:

-przyczynienie się do rozwoju gospodarczego,

-zwiększenie zatrudnienia

-podnoszenie stopy życiowej w tych państwach przez utworzenie wspólnego rynku

Uznaje się za niezgodne z rynkiem takie działania, które mają na celu stosowanie opłat przewozowych, podatków, przepisów lub praktyk dyskryminujących niektórych producentów, nabywców konsumentów.

Instytucjami wspólnoty są:

a)Wysoka władza. Organ wykonawczy. 6-letnia kadencja. Niemcy, Francja, Włochy po 2 przedstawicieli, reszta po 1.

b)Zgromadzenie ogólne – 78 posłów

c)Specjalna Rada Ministrów –podejmowanie najważniejszych decyzji

d)Trybunał Sprawiedliwości – 7 sędziów na okres 6 lat. Wykładnia prawa, rozstrzyga spory

e)Trybunał Obrachunkowy – 16 członków wybieranych na 6 lat. Rachunki, wydatki.

Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą

Zadaniem wspólnoty jest:

-ustanowienie wspólnego rynku,

-stopniowe zbliżenie polityk gospodarczych państw członkowskich,

-popieranie w całej wspólnocie harmonijnego rozwoju działalności gospodarczej, stałego i zrównoważonego wzrostu stabilności, przyśpieszonego podwyższania poziomu życia

Instytucje:

a)Zgromadzenie- składa się z państw wspólnoty. Każde państwo wysyłało swoich przedstawicieli. Uprawnienia kontrolne i wykonawcze.

b)Rada – miała zapewnić koordynacje prac państw członkowskich. Jedno państwo = jeden przedstawiciel. Każde państwo 0,5 roku prezydencji.

c)Komisje- formułuje zalecenia, wydaje opinie. Publikuje sprawozdania ze swojej działalności. 9 członków – pełnili funkcje dożywotnio. Musieli mieć odpowiednie kwalifikacje i być niezależni.

d)Trybunał Sprawiedliwości – posiedzenia odbywały się na posiedzeniach plenarnych, a także i mniejszych. 7 sędziów.

e)Komitet ekonomiczno-społeczny – funkcja doradcza. Złożony z przedstawicieli różnych zawodów. Kadencja 4 lata. Mandat odnawialny.

Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej

Zadania:

-przyczynianie się do podnoszenia poziomu życia w państwach członkowskich i rozwijania stosunków z innymi państwami członkowskimi poprzez ustanawianie warunków niezbędnych do stworzenia szybkiego rozwoju przemysły jądrowego.

Instytucje takie jak powyżej.

Traktat z Maastricht

Ustanawiający Unię Europejską. 7.02.1992r.

Obywatelstwo UE nadane na podstawie:

-prawa krwi

-prawa ziemi

Co daje obywatelstwo:

-daje nam pełne prawo do swobodnego przemieszczania się i osiedlania na terytorium państw członkowskich

-prawo do głosowania, kandydowania w wyborach samorządowych państw członkowskich, po spełnieniu pewnych wymagań

-prawo do głosowania i kandydowania do Parlamentu Europejskiego

-ma prawo do opieki konsularnej wszystkich państwo członkowskich na takich samych zasadach jak obywatele tego państwa

-prawo do osiedlania się i podjęcia pracy w krajach członkowskich

-prawo do przekładnia petycji do PE

-prawo do zwrócenia się do RPO UE

-europejska inicjatywa ustawodawcza. 1mln podpisów wprowadzono w 2009r.

Traktat Lizboński

Wszedł w życie 1.12.2000r.

Decyzje mają być podejmowane szybciej. Wprowadzenie inicjatywy ustawodawczej, wprowadzona szczególna pomoc humanitarna dla krajów najbiedniejszych.

Europejska Karta Praw Podstawowych- Uchwalona 7.02.2000r. w Nicei. Moc wiążąca od Traktatu z Lizbony

Rozdział I: Godność

-Godność musi być szanowana i chroniona. Każdy ma prawo do życia. Nie może być kary śmierci

-Zakazywanie tortur, nieludzkiego traktowania, zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej.

-Zakaz reproduktywnego klonowania istot ludzkich.

-Zakaz handlu ludźmi.

Rozdział II: Wolności

-wolność i bezpieczeństwo osobiste,

-poszanowanie życia prywatnego,

-ochrona danych osobowych,

-prawo do zawarcia małżeństwa, założenia rodziny,

-wolność wypowiedzi, myśli, religii,

- wolność gromadzenia się, stowarzyszeń,

-wolność sztuki, nauki,

-wolność wyboru zawodu, pracy,- prawo do azylu;

Rozdział V: Prawa Obywateli

-prawo do głosowania, kandydowania,

-prawo do dobrej administracji,

-prawo dostępu do dokumentów,

-opieka dyplomatyczna, konsularna,

-możliwość przemieszczania się,

-możliwość zwrócenia się do RPO;

Traktat akcesyjny w sprawie wejścia do UE 10 państw. 16.04.2003r.

W Polsce odbyło się referendum. Kraje, które wstępują do wspólnoty zobowiązane są do przyjęcia wszystkich traktatów i innych umów. Nowe państwa członkowskie zajmują taką samą pozycję jak stare państwa członkowskie.

Polska uzyskała 54 miejsca w Parlamencie. W Radzie 27 głosów.

Trybunał Sprawiedliwości: każde państwo miało jednego przedstawiciela. Sąd I instancji: 25 sędziów.

Komitet ekonomiczno społeczny:21 głosów

Komitet Reginów: 21 głosów

Państwa wstępujące dostały rekompensaty. Polska 42mln.

Prawo pochodne

Rozporządzenie:

-traktowane na równi z decyzją i opiniami

-zasięg ogólny i abstrakcyjny. Wiążą one w całości. Jest stosowane we wszystkich krajach bezpośrednio.

-wiąże zarówno instytucje finansowe, osoby prawne, osoby fizyczne, jednostki organizacyjne, urzędy administracyjne

-jest bezpośrednio stosowane tzn. z chwilą wejścia w życie obowiązuje ogólnie, bez potrzeby wydawania odrębnego aktu prawnego.

Rozporządzenia dzielimy na:

a)zasadnicze – wydawane przez Radę UE

b)wykonawcze – wydawane przez komisje na podstawie upoważnienia Rady i w celu wykonania rozporządzenia.

Rozporządzenia obowiązują jednolicie na terytorium państw członkowskich. Może być uchylane przez nowe rozporządzenie wydawane przez Radę UE.

Rozporządzenie wchodzi w życie 20 dniach od chwili opublikowania w Dzienniku Urzędowym Wspólnot. Inny termin może być określony w samym rozporządzeniu. Rozporządzenia mogą być zaskarżone do Trybunału Sprawiedliwości UE.

Zakaz precyzowania treści przez państwa członkowskie:

-sprawy uregulowane rozporządzeniem nie mogą być przedmiotem regulacji prawa krajowego,

-zakaz podejmowania przez państwa członkowskie działań intemplentujących rozporządzenie, których przedmiotem byłaby zmiana znaczenia jego przepisów,

-zakaz dokonywania przez państwa członkowskie wykładni rozporządzeń,

-zakaz powtarzania treści rozporządzenia przez państwa członkowskie

Dyrektywy:

-skierowane są tylko do państw członkowskich i wymagają implementacji do prawa krajowego. Dyrektywy wiążą państwa do, których są skierowane w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty. Pozostawiają jednak państwom swobodę wyboru formy i środków, aby były one skuteczne w porządku krajowym. Implementacja musi być dokonywana w sposób prawidłowy i terminowy.

-państwa członkowskie w ramach swobody sposobu implementacji dyrektyw do prawa krajowego mogą tworzyć nowe akty lub modyfikować już obowiązujące.

-jeżeli państwa członkowskie nie dokona implementacji dyrektywy, może być to przedmiotem skargi o naruszenie prawa UE. Gdy nie ma implementacji dyrektywy w terminie jednostki mogą dochodzić w skargach swoich roszczeń w ramach przepisu dyrektywy.

-generalną zasadą jest implementacja dyrektywy poprzez akt prawa powszechnie obowiązującego w państwach członkowskich. W Polsce ustawy i rozporządzenia.

-dyrektywy są instrumentem harmonizacji prawa krajowego, ale w odróżnieniu od rozporządzeń, aż tak bardzo nie ingerują w narodowe systemy prawne. Dyrektywy prowadzą do zbliżenia porządków prawnych państw członkowskich, ale nie do ich identyczności.

-warunkiem bezpośredniej skuteczności dyrektyw jest jasność, precyzyjność i bezwarunkowość przepisów dyrektywy.

-prawo UE nakłada na państwa członkowskie obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej w skutek braku implementacji.

-dyrektywy wiążą jedynie państwa członkowskie będące jej adresatem, a rozporządzenia są skuteczne wobec wszystkich podmiotów UE.

-dyrektywy odegrały szczególną rolę w kształtowaniu rynku wewnętrznego, aż do powstania wspólnego rynku.

-obecnie dyrektywy stosuje się m.in. w prawie pracy, ochronie konsumenta.

Decyzje:

-decyzje wiążą w całości. Decyzja wskazuje adresatów i wiąże tylko ich.

-instytucje UE mogą ustanawiać decyzje nie wskazując adresatów, jednak najczęściej kierowanie są indywidualnie do określonego adresata np. państwo, osoba prawna. Adresaci są bezpośrednio lub pośrednio wskazywani m.in. np. przez określenie konkretnej grupy osób fizycznych lub prawnych państw członkowskich.

-decyzja ma zasadniczo na celu stosowanie zasad traktatowych. W konkretnych przypadkach z istoty samej decyzji wynika, że jej treść może być szczegółowa, a nawet może określać metody założonego celu.

-decyzje skierowane do państw członkowskich obowiązują w całości wszystkie ich organy. Państwo członkowskie musi więc podjąć wszystkie środku celem realizacji przepisów decyzji. Nie może się przy tym powoływać na trudności wewnętrzne jako przesłankę niewykonania obowiązku stosowania decyzji.

-decyzje maja charakter indywidualny, porównuje je się z krajowymi decyzjami administracyjnymi.

-decyzje są instrumentem funkcji wykonawczej Rady i Komisji, którym posługują się one udzielając instrukcji czy zezwolenia adresatowi decyzji.

-jednostki nie mogą się powoływać na treść decyzji przed sądami krajowymi. Sam krąg adresatów decyzji jest co do zasady ograniczony, gdyż jak orzekł TS UE decyzja nie może wywoływać skutków wobec wszystkich. To zasadniczo rozróżnia decyzje od rozporządzeń. Przedmiotem decyzji są m.in. pomoc publiczna czy fuzja przedsiębiorstw.