Jesień Narodów w 1989r, rozpad ZSRR, załamanie struktury jałtańskiego ładu przyczyniły się do dyskusji badaczy na temat nowego, globalnego system bezpieczeństwa
Roman Kuźniar „sytuację bezpieczeństwa państwa określa wiele czynników: od potęgi państwa, przez jego położenie geopolityczne, aż po czynniki niematerialne, wynikające z doświadczenia historycznego.”
Te czynniki, o których pisze Kuźniar SA wytworem minionych czasów. Potęga państwa była określana historycznie przez osiągnięcia ekonomiczne, potencjał demograficzny, kulturowy, militarny, prestiż i ambicje polityczne. Położenie geopolityczne jest również determinowane przez politykę zagraniczną. Społeczność państwowa jest nosicielem doświadczeń historycznych. Historia natomiast jest nauką i wytwarzane są na jej obszarze modele interpretacji danych wydarzeń i procesów politycznych.
W wieku XIX i XX ewoluował zakres treści bezpieczeństwa w stosunkach międzynarodowych: od podejścia przestrzenno-terytorialnego na rzecz sektorowo-problemowego. Kiedyś bezpieczeństwo było rozumiane w sposób państwowo centryczny, czli obrona integralności terytorialnej i niepodległości przed państwami wrogimi – rozumowanie przestrzenno terytorialne, determinowane czynnikiem geopolitycznym.
Wielowymiarowość – cztery układy odniesienia :
W stosunku państwa do własnych obywateli i ich wspólnoty (mniejszości narodowych) , w sieci współzależności miedzypaństwowych, w obliczu struktur i zjawisk życia międzynarodowego, wobec prawa i porządku międzynarodowego.
Kongres wiedeński (1815) – chęc stworzenia struktury międzynarodowej oraz świadoma obrona zdefiniowanych jasno norm moralnych i porządku międzynarodowego.
Po I wojnie światowej – problem zapewnienia bezpieczeństwa jednostkom i grupomo społecznym w stosunku do własnego państwa ( prawa grup mniejszościowych –religinych i etnicznych a także międzynarodową ochronę prawa jednostki uznanych za uniwersalne i skodyfikowane w aktach prawnych.
Po II wojnie światowej (rzeczywistość zimnowojenna) – pojawił się układ maksymalizacji przestrzennego zakresu bezpieczeństwa międzynarodowego, które nie jest sumą bezpieczeństw narodowych czy jednostkowych lub grupowych. Odnosi się do Ziemi jako kontynentu.
TRZY WYMIARY STANU BEZPIECZEŃSTWA:
WYMIAR PODMIOTOWY – dotyczy bezpieczeństwa nie tylko państw, ale również podmiotów międzypaństwowych i pozapaństwowych, w tym również ludzkości jako mieszkańców Ziemi. Państwa przestały być jedynym choć nadal są dominującym podmiotem związanym z zapewnieniem bezpieczeństwa.
WYMIAR PRZEDMIOTOWY obejmuje 5 sektorów:
Tradycyjny (militarny), polityczny, gospodarczy, społeczny, ekologiczny. Rola czynników militarnych zaczęła zmiejszać się na rzecz innych w II połowie XX wieku : politycznych struktur stabilizujących ład, powiązań gospodarczych, które zapewniają rozwój ekonomiczny, gwarancja zachowania wzorców etnicznych, kulturowych, religijnych, tożsamości grupowej i działań proekologicznych.
WYMIAR PROCESUALNY , w którym to zawiera się dynamika struktur bezpieczeństwa i rozumienia podstawowych kategorii z tym związanych. Państwa ciągle reagują na realne lub domniemane niebezpieczeństwa, o róznym charakterze przedmiotowym. Wobec braku centralnego i skutecznego ośrodka zapewniającego bezpieczeństwa poszczególni uczestnicy stosunków międzynarodowych sami dążą do zapewnienia sobie bezpieczeństwa podejmując w tej materii działania uznane za stosowne. Co w tych warunkach prowadzi do ogólnego obniżenia poczuia bezpieczeństw innych uczestników tych stosunków, czego skutkiem jest kontrreakcja.
Bezpieczeństwo ma naturę obiektywno-subiektywną.
Stan wyznaczonych przez zespół czynników wymiernych i okoliczności poddających się racjonalnemu osądowi.
Subiektywne poczucie wyobrażenia, przewidywania, oceny faktów dokonywane przez poszczególnych uczestników stosunków międzynarodowych.