18. Struktura formy fleksyjnej : temat fleksyjny a końcówka i flektyw.
Temat fleksyjny – wykładnik znaczenia leksykalnego formy fleksyjnej jest to ta część formy fleksyjnej, która zostaje po odcięciu flektywu ; wspólny dla wszystkich form fleksyjnych danego leksemu lub dla określonej klasy funkcjonalnej form fleksyjnych leksemu.
Flektyw – pojedynczy morfem fleksyjny lub ich ciąg, tzn. morfemów spełniających funkcję wykładników poszczególnych kategorii morfologicznych, przysługujących danej formie gramatycznej ; może być równy samej końcówce fleksyjnej: forma fleksyjna jest wtedy złożona z podstw. tematu fleksyjnego leksemu i końcówki fleksyjnej, taka jest też najczesniej budowa morfologiczna form fleksyjnych czasownika. Może zawierać obok końcówki inne morfemy fleksyjne – fiskalne, lub rdzenne. Afiksalne przedkońcówkowe morfemy fleksyjne charakteryzujące klasy funkcjonalne tych form to afiksy formotwórcze, które tworzą wtórne tematy fleksyjne leksemów. Ich funkcja to sygnalizowanie określonej wartości którejś z kategorii morfologicznych leksemu.
Końcówka fleksyjna – oznaczenie fleksyjnych sufiksów mających określone cechy dystrybucyjne. Ruchome końcówki fleksyjne to pojedyncze morfemy fleksyjne mające status wyrazu tekstowego, typowe dla niektórych form czasownika – m, ś, śmy, ście,. Wystepuje w fonologicznie nietożsamych wariantach. Pozycyjnymi wariantami jednej końcówki są wszystkie pary morfów końcówkowych w których nagłosie występuje oboczność : /i/ : /y/. /y/ może wystąpić po spolgloskach tylko fonologicznie twardych , a /i/ w pozostalych kontekstach. Morfy –ymi, -imi SA pozycyjnymi wariantami jednej końcówki fleksyjnej. Tożsame funkcjonalnie końcówki fleksyjne rozniace się fonologicznie okreslamy jako końcówki izofunkcyjne. Jeżeli ta sama forma fleksyjna jakiegos leksemu dopuszcza dwie końcówki izofunkcyjne to nazywamy ją równoległą końcówka fleksyjną danej formy.
19. Wariantywnosc tematu fleksyjnego (tematy oboczne, ustalanie tematu podstawowego, temat rozszerzony)
Temat podstawowy : wykładnik znaczenia leksykalnego formy fleksyjnej jest to ta część formy fleksyjnej, która zostaje po odcięciu flektywu ; wspólny dla wszystkich form fleksyjnych danego leksemu lub dla określonej klasy funkcjonalnej form fleksyjnych leksemu.
Postać fonologiczna tematu podstw. :
a)identyczna we wszystkich formach fleksyjnych leksemu (np. dom-, kość-, prac-, sześć- jako tematy leksemów DOM KOŚĆ PRACA SZEŚĆ)
b) między postacią tematu podstawowego mogą się pojawić różnice fonologiczne (ręk-, rąk-, ręk-, ręc- RĘKA ; dóbr-, dobrz-, DOBRY ; pisa-, pisz- PISAĆ ; dwoj-, dwojg-, WE DWOJE ; id-, idź-, szed-, sz-, IŚĆ) Są to alternanty tematu.
Z morfologicznymi alternantami tematu mamy do czynienia gdy pewnien typ oboczności budowy fonologicznej tematu ma znamiona czastkowej regularności – dotyczy nie poj leksemu lecz pewnej serii leksemow. Obocznosci te nie są wyjaśniane za pomoca istniejących reguł morfologicznych.
Temat OKO : alternanty – ok.-, ok’-, ocz- ten ostatni przy liczbie mnogiej, wiec –om, -ami, -ach, czyli morfemami wymagającymi miękkiej spółgłoski w wyglosie tematu.
Przynależność form gramatycznych leksemu do poszczególnych klas funkcjonalnych wyznaczonych przez dana kategorie morfologiczna. Alternanty liczebnikowe dwoj-; dwojg- czy ciel- ; cielęć- to sygnaly kategorii przypadka slużąc morfologicznemu odróżnieniu form M. –B. i form pozostałych przypadków.
Jednostkowe, niepowtarzalne, niewyjasnioalne morfologiczne oboczności postaci tematu jak rok- lat- id- szed- to supletywizm, a tematy to tematy supletywne. Może on być zupełny lub niezupełny. Zupełny gdy alternatywy są całkiem różne np. rok- lat- ; człowiek- ludź-. Czestsze są jednak wypadki supletywizmu niezupełnego, alternanty czesciowo fonologicznie zbieżne jecha-(ć) jad-(ą) wiedzie-(ć) wie-(m) mie-(ć) ma-(m).
Obok tematu podstawowego może powstać postać tematu podstawowego rozszerzonego a afiks formotwórczy nazywaną tematem fleksyjnym wtórnym (derywowany) MIESZCZANIN oparty na dwóch tematach fleksyjnych o różnej strukturze morfologicznej – forma liczby Mn. Tworzona przez dodanie końcówek fleksyjnych bezpośrednio do tematu podstawowego mieszczan-om ; formy liczby poj zas zbudowane są na podstw wtórnego tematu fleksyjnego – rozszerzenie tematu podstw o sufiks formotwórczy –in- mieszczan-in-a
Dla rzeczownikow taka oboczność jest nietypowa, ograniczona tylko do tych dwoch klas. Regularny ma charakter we fleksji czasownikow.
Temat wtórny tworzony zawsze z tematu podstw – wykładnika znaczenia leksykalnego oraz afiksu jako wykładnika przynależności do określonej klasy funkcjonalnej form fleksyjnych leksemu.
21. Synkretyzmy kategorialne i niekategornialne
Synkretyzmy kategorialne : zdeterminowane przez przynależność danego leksemu do określonej klasy funkcjonalnej – części mowy, klasy rodzajowej rzeczowników i charakteryzują wszystkie leksemy danej klasy ; są jednym z morfologicznych wyznaczników przynależności leksemu do danej klasy funkcjonalnej. Synkretyzmy występujące we fleksji przymiotnikow są kategorialne oraz we fleksji liczebników głownych np. PIĘĆ. Kategorialny charakter mają synkretyzmy typowe dla poszczególnych klas rodzajowych rzeczowników.
Synkretyzmy niekategorialne : zdeterminowane przez czynniki morfologiczne (typ paradygmatu fleksyjnego danego leksemu), fonologiczne (wyglos tematu) i leksykalne.
20. Oboczne (synonimiczne) i synkretyczne formy fleksyjne
Dwie formy fleksyjne które roznia się formą, a odnoszą się do jednego flektemu wyrażanego przez dwie różne formy tekstowe :
Formy fleksyjne oboczne np. pisarzy i pisarzów to formy oboczne fleksyjne D. Im. Leksemu PISARZ.
Dwie formy fleksyjne różniące się tylko funkcjonalnie a odnoszące się do dwóch różnych flektemów wyrażane przez tą samą formę tekstową :
Formy fleksyjne synkretyczne np. domu DOM (D. lp.) i domu DOM (Msc. Lp.) SA synkretycznymi formami fleksyjnymi leksemu DOM.
Samo zjawisko formalnego nierozróżniania funkcjonalnie różnych form fleksyjnych to synkretyzm.