Autorytaryzm jest to słowo pochodzące z j. łacińskiego od słowa auctoritas, czyli władza, powaga moralna. W czasach nowożytnych klasyczny reżim autorytarny stworzył Napoleon Bonaparte, który dokonał zamachu stanu 9.11.1799r. Zainspirował on powstanie na pocz. XIX w. reżimów autorytarnych na obszarze Ameryki Środkowej i Południowej, które opierały się na armii i jej wodzach. Nowej treści nabrał po I wojnie światowej, stał się wtedy jednym z modelowych ustrojów państwowych. Istnieje wiele definicji autorytaryzmu.

Wg. J.Linza autorytarne reżimy są systemami politycznymi z ograniczonym, nieopartym na odpowiedzialności pluralizmie politycznym, bez starannie wypracowanej kierowniczej ideologii (ale o wyraźnej mentalności) , bez intensywnej czy ekstensywnej mobilizacji politycznej ( z wyjątkiem pewnych etapów ich rozwoju ),w których przywódca( czasami mała grupa) pełni władzę w ramach formalnie słabo zdefiniowanych, ale w rzeczywistości dobrze przewidywanych ograniczeń.

Zdaniem Franciszka Ryszki autorytaryzm połączony jest z autorytetem, który jest zdolnością wrodzoną lub nabytą do wybicia się ponad grupę. Zdolność jest to władza. Jest tu podział na nagrody i kary.

Swoją def. Przedstawili również J.Gould i W.L. Kolba. Wyróżniono 3 aspekty autorytaryzmu, a do niech przyporządkowano odpowiednie teorie.

1. Psychologiczny autorytaryzm- to charakter autorytarny; znajduje tu wyraz autorytarna osobowość władcy, jego nieomylna wyjątkowość, brak tolerancji na krytykę oraz posłuszeństwo społeczeństwa wobec władcy.

2. instytucjonalny autorytaryzm- sposób administrowania tutaj polega na koncentracji władzy w rękach 1 osoby lub grupy osób sprawującej władzę. Autorytaryzm może tutaj występować jako despotyzm, dyktatura , tyrania, totalitaryzm, jednowładztwo.

3. Aksjologiczny autorytaryzm- ideologia, polega ona na tym, że pochwala silną i zorganizowaną władzę, głosi kult przywództwa politycznego, popiera rządy autorytarne.

W roku 1933 Engelbert Dollfuss ukazał koncepcję autorytaryzmu opartą na 6 tezach:

– rząd jako reprezentacja państwa winien cechować się autorytetem;

- celem autorytarnego rządu jest ujednolicenie wielorakich interesów duchowych i materialnych ludności;

- autorytarne kierownictwo, wykonywane przez rząd, reprezentuje całe państwo;

- autorytet to ,, uporządkowana władza”, a nie samowola czy dyktatura;

- system państwowy ma być hierarchiczny;

- poparcie społeczeństwa dla instytucji powinno wyrastać z szerokiej sfery wolności duchowych, a nie z jednolitego światopoglądu.

Systemy autorytarne można podzielić na kilka typów:

1. Reżimy biurokratyczno- militarystyczne- elitą rządzącą są wojskowi oraz cywilni technokraci, dla których najważniejsza jest industrializacja.

2. Reżimy pokolonialno- mobilizujące- w których najczęściej na skutek puczu wojskowego władzę przejmuje jednostka.

3. ,,rasowe i etniczne demokracje”- prawo uczestnictwa politycznego przysługuje jedynie grupom rasowo uprzywilejowanym.

4. Reżimy teokratyczne- decyzje polityczne podejmuje przede wszystkim władza duchowna.

5. Posttotalitarne autorytarne reżimy- czyli są to od poł. Lat pięćdziesiątych ustroje państw Europy Środkowo- Wschodniej.

I.PRZYCZYNY: Autorytaryzm pojawił się przede wszystkim dla niezadowolonych z rzeczywistości po I wojnie światowej. Zdobył popularność przede wszystkim wśród klasy średniej. Społeczeństwo miało nadzieję, że nastąpi stabilizacja i porządek w państwie oraz ich poprawa ekonomiczna.

II.CHRAKTERYSTYKA:

W autorytaryzmie w przeciwieństwie do totalitaryzmu nie było ideologii jej miejsce zajęła mentalność lub osobowość przywódcy.

Mentalność wg Linza nie ma zaplecza intelektualnego, opiera się raczej na emocjach i na zachowaniach typowych w danych sytuacjach.

Wódz sprawuje władzę samodzielnie lub z zaufanym gronem osób. Władza naczelna nie należała do parlamentu.

Demokratyczne i regularne wybory zasadniczo odrzucano.

Przed wyborami tworzono najpierw fronty, ruchy lub bloki popierające władzę. Następnie zmieniano ordynację wyborczą tak aby przyniosła im wyborcze zwycięstwo. W wyniku czego na listach wyborczych znajdowali się jedynie kandydaci dogodni rządowi. Najczęściej pozostawiano starą strukturę i skupiano się jedynie na zmianie ordynacji wyborczej, zapewniającej całkowitą uległość deputowanych. Tak było m.in. w Jugosławii, Rumunii, Bułgarii, Grecji, Litwie, Łotwie. Jedynie w Hiszpanii Kortezy ( Kongres) zostały zniesione, a funkcje ustawodawcze przejął F. Franco. ( Sytuacja trwała do 1942roku, kiedy to parlament odnowiono). W Portugalii Parlament był dwuizbowy: Izba Niższa- Zgromadzenie Narodowe, Wyższa to Izba Korporacyjna( przedstawiciele okręgów, Kościoła, uniwersytetów i organizacji).

Stanowiska państwowe były obsadzane z nominacji partyjnych praktycznie obywatele nie mogą nadzorować i kontrolować aparatu państwowego. Zazwyczaj podejmowane są decyzje polityczne bez podstaw prawnych. Występuje rozbudowany aparat terroru, który spełnia takie funkcje w reżimach totalitarnych, np. inwigiluje istniejącą opozycję, nadzór Nad wszelką aktywnością społeczną. Dopuszczalny był najczęściej OGRANICZONY pluralizm polityczny, kulturowy, gospodarczy.

Jeżeli nawet nie działa więcej niż jedna legalna partia to mogły działać fundacje, stowarzyszenia czy związki. Nawet jeżeli istniała więcej niż jedna partia to zawsze istnieje partia dominująca nie jest ona jednak tak zcentralizowana i zideologizowana jak w totalitaryzmie. Partia zastępowana bywa często przez wojsko.

Rządy autorytarne tolerują postawy bierne. Autorytaryzm żąda od jednostek podporządkowania się politycznego, a nie całego człowieka. W państwie autorytarnym elity wyłaniane są za pomocą kryterium zasług dla państwa. W przypadku wybuchu konfliktu stara się zachować postawę neutralną unika konfliktu.

W państwach tych nie ograniczona jest własność prywatna lub jest ograniczona w znacznie mniejszym stopniu niż w totalitaryzmie. Ludność nie jest prześladowana z powodu wyznawanej przez nią religii.

Autorytaryzm jest podobny do totalitaryzmu przede wszystkim w dziedzinie komunikacji masowej. Ale i tak jest osłabiony po przez wolność podróżowania.

Ustrój autorytarny występował w wielu państwach m.in. w Hiszpanii, Portugalii, w Polsce.

Hiszpania (WOJNA domowa-1936 r. do buntu wojskowych, oskarżających lewicę o komunizm i anarchizację państwa-do marzec 1939r.)

Frankizm-cechy:

- silną władzą patrymonialną szefa państwa, (władca traktował podległe mu państwo jako swoją własność).

-szerokim udziałem w sprawowaniu władzy duchowieństwa, przedstawicieli armii, wymiaru sprawiedliwości,

-posiadający też element demokratyczny- udział przedstawicieli ludu,

-lud rozumiany jako wspólnota wspólnot: rodzin, środowisk lokalnych i zawodowo- gospodarczych.

Historia:

Autorytaryzm w Hiszpanii rozpoczyna wojna domowa, toczona w latach 1936 – 1939. Była to wojna pomiędzy lewicowym rządem hiszpańskim i wspierającymi go siłami (republikanami, komunistami, socjalistami i anarchistami), a prawicową opozycją (nacjonalistami, monarchistami i konserwatystami). Zaczynając od genezy hiszpańskiej wojny domowej, należy wspomnieć od wyborów, które miały miejsce 16 lutego 1936, wtedy to odbyła się ich pierwsza tura, zwyciężył wówczas Front Ludowy (socjaliści, komuniści, syndykaliści, republikanie). Prezydentem został Manuel Azaña z Lewicy Republikańskiej. Na skutek skomplikowanej procedury wyborczej, która obowiązywała wówczas w Hiszpanii, liczba głosów, a szczególnie proporcjonalny podział miejsc w Kortezach budził pewne kontrowersje. Ostatecznie jednak powołany przez większość parlamentarną rząd rozpoczął funkcjonowanie 10 maja 1936 roku. W jego skład weszli niemal wyłącznie działacze Lewicy Republikańskiej Manuela Azañi. Zarówno zwycięzcy, jak i przegrani zaczęli stosować terror w stosunku do swoich przeciwników politycznych. 13 kwietnia 1936 roku działacze prawicowej Falangi zabili sędziego Manuela Pedragala, który skazał na 30 lat więzienia działacza Falangi oskarżonego o zabójstwo sprzedawcy gazet socjalistycznych. To wydarzenie przyjmuje się za początek cyklu "zemst" ze strony organizacji lewicowych i prawicowych. Nasiliły się również aresztowania; 6 lipca 1936 został aresztowany przywódca Falangi José Antonio Primo de Rivera. W nocy z 12 na 13 lipca 1936, został uprowadzony, a następnie zabity Calvo Sotelo – przywódca hiszpańskiej prawicowej opozycji parlamentarnej. Jego morderstwo przyspieszyło wybuch buntu żołnierzy i trzyletniej wojny domowej. Na czele powstania stanęli gen. Francisco Franco oraz gen. Emilio Mola.

W Hiszpanii autorytaryzm był za rządów gen. Franco (SIERPIENIA 1936-1975R.)wodza zwanego Caudillo. Jedyną organizacją dopuszczoną do współdziałania w określaniu polityki państwa i określaniu zadań była tzw. Falanga, formacja, której założycielem i przywódcą był gen. Franco. w 1937 r. na miejscu pierwszej Falangi- przyjęto nową o nazwie Falanga Hiszpanii Tradycjonalistycznej i Junt Ofensywy Narodowo- Syndykalistycznej, od 1958 r określana jako Ruch Narodowy.

Proponowano korporacyjną organizację społeczeństwa w oparciu o syndykaty zrzeszające pracodawców i pracowników, zgodnie z zasadami solidaryzmu społecznego(- to podstawową cechą społeczeństwa jest naturalna wspólnota interesów wszystkich warstw społecznych niezależnie od istniejących różnic majątkowych i społecznych) i nauki społecznej kościoła.

(W 1957 r. do gabinetu Franco wprowadzono pragmatycznych technokratów z katolickiej organizacji Opus Dei, zrzeszającej świeckich. Technokraci z Opus Dei sa w dużej mierze odpowiedzialni za wykreowanie, wprowadzenie i administrowanie programów stabilizacji ekonomicznej i integracji z Europą).

WÓDZ:

Gen. Franco Na cechy jego światopoglądu składały się: gorliwy, tradycjonalistyczny katolicyzm oraz niechęć do demokracji parlamentarnej. Swoją pracę traktował jako misję, służbę i obowiązek.

Wódz sprawował najważniejsze kompetencje wykonawcze i prawodawcze w państwie. Władzę wykonawczą za pośrednictwem ministrów, którzy byli powoływani i odwoływani przez niego. Franco miał też moc jednoosobowego stanowienia prawa przez wydawanie dekretów. Jego władza była w zasadzie nieograniczona: pełnił wszystkie funkcje reprezentacyjne, podejmował decyzje o wojnie i pokoju., ratyfikował, za zgodą kortezów, traktaty międzynarodowe, powoływał, odwoływał Radę Ministrów. Podporządkowana mu była również cała administracja.

RADA KRÓLWESKA:

Powołano Radę Królewską, która miała współdziałać z wodzem w określaniu podstawowych kierunków życia państwowego i koordynowaniu wysiłków najważniejszych instytucji w państwie w celu realizacji podstawowych zadań wyznaczanych przez wodza. Był aparat przymusu.

Zniesione zostały swobody obywatelskie, zakazane partie polityczne (poza Falangą). W miejsce związków zawodowych wprowadzono tzw. wertykalne syndykaty, jednoczące pracodawców i pracowników( -to była to instytucja zapobiegawcza, starająca się w ciągu swojego istnienia uniemożliwiać ruchy robotnicze i walki klas robotniczych. Była to jedyna legalna organizacja syndykatu w Hiszpanii (1940-1976) w czasie frankizmu). .

Budowała koncepcję wodzostwa, wpływała na hierarchiczną strukturę władzy, ujednolicenie życia politycznego i społecznego poprzez likwidację wszystkich partii politycznych (poza Falangą) i związków zawodowych oraz koncentrację władzy w rękach Franco.

Po wojnie (II w. ś.) W kraju wprowadzona została cenzura oparta na fundamentach ideowych reżimu, życie religijne w kraju objęte zostało kontrolą państwa. Przywrócone zostały przywileje kleru sprzed okresu II Republiki, zwrócono wcześniej znacjonalizowane ziemie, wyłączając przy tym kościół spod jurysdykcji państwowej, pod kontrolę kleru oddano większość szkół i wydawnictw. Franco tłumił wszystkie ruchy autonomistyczne(-to Autonomiści akceptują marksistowski podział społeczeństwa na klasy dodatkowo koncepcję walki klasowej w charakterze głównego motoru zmian politycznych dodatkowo społecznych, przyjmują również zbytnio zamysł budowę społeczeństwa bezklasowego, aż do czego ma doprowadzić czynne działanie klasy robotniczej) i separatystyczne(- to dążenie do wyodrębnienia się jakiejś grupy z całości pod względem narodowym, politycznym, etnicznym, religijnym; działalność mająca na celu wyodrębnienie mniejszości narodowych. Separatyzm jest dążeniem do oderwania się określonego terytorium od jakiegoś państwa i utworzenia odrębnej struktury państwowej lub przyłączenia się tego terytorium do sąsiedniego kraju.) , zakazując mniejszościom narodowym posługiwania się językami narodowymi (represjom podlegali głównie Baskowie i Katalończycy) czy używania flag i innych symboli narodowych pod groźbą konsekwencji prawnych.

DZIECI:

Od 1939 roku, czyli od czasu wprowadzenia dyktatury wojskowej, dzieci osób o poglądach republikańskich były odbierane rodzicom, i przekazywane w ręce rodzin prawicowych lub do sierocińców prowadzonych przez kler, gdzie były wychowywane zgodnie z ideologią faszystowską (co legitymizowane było jako "edukacja moralna").

W 1941 reżim wprowadził dekret, pozwalający wprowadzać do metryk, fałszywe dane, odtąd rodziny dokonujące "adopcji" mogły być prawnie uznane jako rodzice biologiczni. Początkowo "adopcji" dokonywano głównie na dzieciach działaczy opozycji, wkrótce ofiarami porwań padały przypadkowe rodziny. Proceder skutkował masowemu procederowi trwającemu nawet po upadku dyktatury Franco. W procederze uczestniczyli zarówno duchowni, lekarze jak i przedstawiciele reżimu. Szacuje się, że w ten sposób sprzedanych mogło zostać kilkaset tysięcy dzieci. Rodzice często fałszywie informowani byli o śmierci dziecka, współczesne ekshumacje dowiodły że wiele z trumien rzekomo martwego dziecka nie zawiera nawet ciała.

KARTA PRAW HISZPANÓW:

17lipca 1945r. Kortezy uchwaliły Kartę Praw Hiszpanów, która miała pełnić rolę frankistowskiej konstytucji, uwiarygodniając demokratyczny wizerunek reżimu. Karta gwarantowała podstawowe wolności obywatelskie : prawo do stowarzyszania się, nietykalność mienia, tajemnicę korespondencji, ograniczała areszt tymczasowy( bez wyroku sądowego) do 72godzin. Wszystkie te zasady miały charakter warunkowy nie mogły godzić w ,,fundamentalne zasady” państwa, mogły ulec decyzją władz czasowemu zawieszeniu.

KOŚCIÓŁ:

Po roku 1945 dla Franco katolicki charakter reżimu stał się kluczowym argumentem, który miał zaświadczyć , że Hiszpania nie jest i nigdy nie była państwem faszystowskim. Dla Kościoła Franco od samego początku był zbawcą hiszpańskiego katolicyzmu, w czasie wojny domowej wystawionego na śmiertelne ciosy ze strony rewolucyjnej lewicy. Identyfikacja państwa i Kościoła w latach czterdziestych i pięćdziesiątych była tak daleko idąca, że cały ten okres przez większość historyków określany jest mianem ,, narodowego katolicyzmu”. Dostojnicy Kościoła zasiadali w najważniejszych instytucjach państwowych : Kortezach, Radzie Królestwa, Radzie Regencji ( miała ona nadzorować po śmierci Franco instaurację jego następcy). Wszystkie najważniejsze akty prawne reżimu akcentowały katolicki charakter hiszpańskiego państwa.

SZKOLNICTWO Z KOŚCIOŁEM:

Przedstawiciele Kościoła mieli zagwarantowane miejsce w instytucjach nadzorujących szkolnictwo. Wszystkie podręczniki miały być w pełni zgodne z nauczaniem Kościoła. Cenzura, w pierwszym okresie powojennym w rękach Falangi, od połowy lat czterdziestych znalazła się w gestii Ministerstwa Edukacji Narodowej, w drugiej połowie lat czterdziestych i pięćdziesiątych kontrolowanego przez działaczy katolickich.

Zniesione zostały, wprowadzone przez Republikę, śluby cywilne ( były one teraz dopuszczalne tylko dla osób, które udowodniły, że nie są wyznania katolickiego, co wymagało długiej procedury) i rozwody – uprzednio przeprowadzone zostały unieważnione. Cywilne małżeństwa zawarte przed nacjonalistycznym przewrotem zostały uznane za nieważne, a państwo uznawało jedynie związki kościelne.

KOŚCIÓŁ A PRASA:

Kościół stworzył swego rodzaju imperium prasowe ,gdyż w 1956r. dysponował 1/3 dzienników, połową czasopism. Korzystał bez ograniczeń z rządowych rozgłośni radiowych. Gdy w 1956r. Telewizję Hiszpańską, pierwszym nadanym przez nią programem była msza święta odprawiona przez osobistego kapelana Franco.

OGÓLNIE:

Po zakończeniu wojny organizowano akcje misyjne, które polegały na wielodniowych publicznych ceremoniach- w wielkich miastach były to gigantyczne msze na wolnej przestrzeń, które w Barcelonie, np. gromadziły po ćwierć milion ludzi. Prawo i władze państwowe miały stać na straży przestrzegania boskich przykazań.

RODZINA:

Od 1941r. rozpowszechnianie środków antykoncepcyjnych podlegało karze grzywny lub więzienia. Kościół i państwo zgodnie lansowały model rodziny wielodzietnej. W modelu życia rodzinnego, lansowanym przez państwo i Kościół, miejsce kobiety było w domu. Wprowadzono zasiłki rodzinne, które były wypłacane, o ile zamężna kobieta nie podejmowała pracy. Uboższe Hiszpanki, zawierające małżeństwo, otrzymywały od państwa bezzwrotne pożyczki, pod warunkiem jednak, że nie rozpoczną pracy zawodowej. Wprowadzono nową kategorię zabójstwa- ,, z powodów honorowych”, dotyczyła przypadków, gdy mąż zabijał żonę- cudzołożnicę, zaskoczywszy ją In flagranti- przewidzianą karą było jedynie opuszczenie miejsca zamieszkania. Porównywanie Hiszpanii do matki- żywicielki, podpory rodziny i strażniczki domowego ogniska, której podstawowym obowiązkiem jest dbanie o dobro i czystość.

CENZURA:

Cenzur ELIMINOWAŁA FILMY, KSIĄŻKI, PRZEDSTAWIENIA TEATRALNE, KTÓRE UZNAWANO ZA ANTYKATOLICKIe LUB NIEMORALNE. Z ZAGRANICZNYCH FILMÓW USUWANO SCENY EROTYCZNE i nieobyczajne dialogi. W szkołach zniesiono koedukację zalecano, aby zajęcia z dana grupą uczniów prowadzone były przez nauczycieli tej samej płci. Prasa kościelna potępiała kobiety, które chodziły bez pończoch, paliły papierosy, wchodziły do barów, nosiły spodnie.

Szczególną uwagę poświęcano młodzieży. Narzeczeni mieli walczyć ze zmysłowymi pokusami przez noszenie włosiennic(- to szorstka tkanina z sierści kozy lub wielbłąda, służąca do wytwarzania żagli, namiotów i worków) , zimne prysznice, ograniczanie jedzenia. Do zadań policji należało czuwanie Nad tym, żeby na ulicach , w parkach, kinach ,itd. Pary nie dopuszczały się czynów nieobyczajnych. Ci, którzy je popełniali był narażeni na karę grzywny, a także ogłoszenie ich nazwisk w lokalnej prasie.

UBEZPIECZENIA:

Stworzony w latach czterdziestych system ubezpieczeń społecznych opierał się na składkach płaconych przez pracowników i pracodawców. Jeszcze w 1938roku ustanowiono zasiłki rodzinne, które otrzymywały najliczniejsze i najuboższe rodziny (ok. 10% populacji). Następnie wprowadzono ubezpieczenie ,,na starość”, w następnej kolejności powszechne ubezpieczenia chorobowe. Z czasem system ubezpieczeń został rozciągnięty na ludność rolniczą i pracujących na własny rachunek(lata siedemdziesiąte). Instrumentem polityki społecznej był też pogram taniego budownictwa mieszkaniowego, który był sponsorowany przez państwo.

CHŁOPI:

Chłopi musieli zwrócić nadziały otrzymane w ramach reformy rolnej. Władze próbowały w ograniczonym stopniu rozwiązać problem bezrolnych chłopów poprzez program zagospodarowania nieużytków. W latach czterdziestych jedynymi działaniami był ochrona umów dzierżawnych( które nie mogły być arbitralnie wypowiedziane lub podwyższane) oraz wprowadzenie minimalnych płac( na bardzo niskim poziomie) dla robotników rolnych.

PRZEMYSŁ:

Cechą rozwoju przemysłowego Hiszpanii, a co za tym idzie kierunku wewnętrznych migracji, było utrwalenie dominacji dotychczasowych ośrodków industrialnych. Władze próbowały wprowadzać w życie politykę rozwoju regionalnego, mającą na celu tworzenie nowych centrów przemysłowych na terenach słabo dotychczas zindustrializowanych, ale wysiłki te generalnie nie przynosiły efektów industrialnych.

KONIEC:

Po śmierci Franco w 1975, władzę przejął wyznaczony przez niego na następcę książę Jan Karol z dynastii Burbonów. Przywrócono monarchię (formalnie istniała już od lat 40., a Franco pełnił funkcję regenta), a król wprowadził w kraju demokratyczne reformy. W 1982 Hiszpania wstąpiła do NATO, a w 1986 stała się członkiem Unii Europejskiej.

Cechy w skrócie:

-nacjonalizm, który podporządkowywał życie społeczne w państwie polityce zarówno -wewnętrznej jak i zewnętrznej

-antykomunizm

-korporacjonizm, jako forma organizacji społeczeństwa

-dyktatorska władza gen. Franco

-pragmatyzm w rządzeniu(- to postawa kierowania się w życiu tym, co praktyczne, co wykonalne, co użyteczne dla jednostki lub społeczności).

-brak jednolitej ideologii

-jedna dominująca partia

-tradycjonalizm katolicki

Portugalia

W Portugalii model państwa autorytarnego zaczął funkcjonować od uchwalenia nowej Konstytucji 19.03.1933r. Zaczęła ona okres tzw. Nowego Państwa (Estado Novo) wtedy urząd premiera od 1932r. piastował Antonio de Oliveira Salazar.

Uważano, że państwo funkcjonować winno z wykorzystaniem istniejących instytucji pośredniczących między nim a obywatelem, były to m.in.: rodzina, korporacje, samorządy lokalne czy zawodowe, a także Kościół. Konstytucja stwierdzała, że Portugalia jest republiką korporacyjną, bazującą na współuczestnictwie wszystkich elementów strukturalnych narodu w życiu administracyjnym i stanowienia praw”. opierającym swoje istnienie na współdziałaniu "osób moralnych" różnego typu, tj. jednostek, rodzin, gmin i municypiów(- to gmina w starożytnym Rzymie) oraz stanów zawodowych.

Ustanowiono trójstopniowy system korporacyjny, na szczeblu najniższym składający się ze związków zawodowych pracowników i stowarzyszeń pracodawców (ze względu na specyfikę gospodarki portugalskiej osobną korporację tworzyli rybacy) oraz związków twórczych i wolnych zawodów, tworzących na szczeblu pośrednim federacje regionalne, a na najwyższym ogólnokrajowe.

PREZYDENT:

Najwyższą władzę w państwie miał prezydent, który był głową państwa, zwierzchnikiem władzy wykonawczej, arbitrem pozostającym ponad wszystkimi pozostałymi ośrodkami władzy w państwie. Wybierano go w powszechnych wyborach bezpośrednich. Jego kadencja trwała 7lat( bez ograniczenia na liczbę kadencji). Jego uprawnienia obejmowały m.in. :mianowanie i odwoływanie premiera, a na jego wniosek ministrów.

Rząd z premierem na czele ponosił odpowiedzialność przed prezydentem( który mógł zdymisjonować cały gabinet lub poszczególnych ministrów).

RADA PAŃSTWA:

Organem doradczym dla prezydenta była Rada Państwa, w której główną rolę w rzeczywistości odgrywał premier A. Salazar. (W skład Rady Państwa wchodzili: premier, przewodniczący obu izb parlamentarnych, prezes najwyższego, najwyższy prokurator oraz dziesięciu członków powoływanych przez prezydenta)( a reprezentujących najbardziej wpływowe korporacje działające w kraju).

PARLAMENT:

Parlament był dwuizbowy. Izba niższa- Zgromadzenie Narodowe( wybierany w powszechnych wyborach; dla wszystkich obywateli wprowadzono cenzus majątkowy), Izba wyższa to Izba Korporacyjna ( w jej skład wchodzili przedstawiciele różnych korporacji działających w kraju, przede wszystkim byli to reprezentanci samorządów terytorialnych i samorządów gospodarczych). Kadencja obu izb wynosiła 4 lata. Obie izby współdziałały w tworzeniu prawa, ale na proces legislacyjny w znacznym stopniu wpływał Prezydent. Miał prawo wraz z rządem inicjatywy ustawodawczej. Mógł również rozwiązać izby, zwoływać ich posiedzenia i je zamykać.

Istniał model państwa korporacyjnego. Złożyły się na niego organizacje zawodowe, sportowe, kulturalne i dobroczynne na czele z tzw. Radą Korporacyjną. Ale Rada ta, będąc organem zwierzchnim w systemie korporacyjnym, nigdy nie odegrała znaczącej roli, będąc podporządkowaną faktycznie władzy państwowej. Na szczycie struktury korporacyjnej stała Izba Korporacyjna, nie będąca jednak izbą korporacji. Izba ta miała raczej charakter fakultatywny i konsultacyjny, będąc zasłoną polityczną dla działalności ustawodawczej rządu w drodze dekretów z mocą ustawy.

PARTIA:

W tym czasie w Portugalii legalnie działała tylko 1 partia, grupująca wiele organizacji, czyli Unia Narodowa. Przywódcą tej partii był A. Salazar. W miejsce związków zawodowych utworzono kontrolowane przez państwo syndykaty branżowe, skupiające robotników i pracodawców- zgodnie z ideą solidaryzmu społecznego.

Dla zapewnienia realizacji celów Estado Novo Salazar rozbudował system represji politycznych : policję polityczną, cenzurę, zsyłanie do kolonii obozów przeciwników politycznych. Zapewnił kościołowi katolickiemu uprzywilejowaną pozycję podpisując w 1940 r. konkordat ze Stolicą Apostolską i umożliwił duchowieństwu znaczący wpływ na szkolnictwo, ale odrzucił wprowadzenie katolicyzmu jako religii państwowej.

Unia Narodowa nie odegrała jednak znaczącej roli politycznej..

OGÓLNIE:

Salazar przywrócił równowagę budżetową i przez cały okres rządów dbał o jej utrzymanie oraz stabilizację waluty. Organizowane przez państwo roboty publiczne miały zapobiegać bezrobociu i rozwijać infrastrukturę.( 1953) wprowadzono centralne planowanie. Ceną za stablizację państwa i rozwój gospodarczy było poważne ograniczenie swobód obywatelskich i politycznych.

Polska

Cechy w skrócie:

-ograniczenie swobód obywatelskich

-wzrost roli Kościoła w życiu państwa

-stosowanie represji wobec opozycji, co potwierdza np. proces brzeski

-ingerencja cenzury

-ograniczenie roli parlamentu na rzecz władzy wykonawczej

-fałszowanie wyborów

-ograniczenie pluralizmu politycznego, poprzez zmiany w konstytucji, tworzenie obozu prorządowego skupionego wokół BBWR, OZN

-dokonanie zmian w konstytucji, sankcjonujących przejęcie władzy przez sanację.

-tworzenie ugrupowań młodzieżowych związanych z partiami politycznymi.

W Polsce system rządów autorytarnych panował od 1926-1939r. został zapoczątkowany wejściem w życie tzw. Noweli sierpniowej. Ustawa ta złożona była z ośmiu artykułów wprowadzających zmiany do sześciu artykułów Konstytucji marcowej . Przyjęta nowela wzmacniała przede wszystkim pozycję prezydenta. Przyznała mu prawo do rozwiązania parlamentu, prawo do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy. W szczególności:

1)Rozwiązywanie Sejmu i Senatu:

-izby miał prawo rozwiązać Prezydent RP na wniosek Rady Ministrów umotywowanym orędziem( ale tylko raz z tego samego powodu), a co istotniejsze Sejm utracił prawo rozwiązania się własną uchwałą.

2)Uprawnienia prezydenta w zakresie ustawodawstwa:

-prawo do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy w razie nagłej konieczności państwowej, gdy sejm i senat były rozwiązane. Rozporządzenia te nie mogły wprowadzać zmian w Konstytucji, ordynacjach wyborczych, traktatach międzynarodowych ratyfikowanych przez sejm, budżecie, stanie liczebnym wojska oraz ustawach dotyczących samorządu terytorialnego, gospodarki finansowej państwa (dług, podatki), parlamentarnej kontroli nad długiem państwowym i konstytucyjnej odpowiedzialności ministrów.

-prawo do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy na podstawie specjalnej ustawy, w której określano zakres podlegający regulacji przez prezydenta.

Oba rodzaje rozporządzeń z mocą ustawy musiały być podpisane przez premiera i wszystkich ministrów oraz złożone w sejmie w ciągu 14 dni po najbliższym od momentu publikacji w Dzienniku Ustaw posiedzeniu Sejmu. Sejm mógł je uchylić mocą własnej uchwały (czyli bez udziału Senatu).

3)Wotum nieufności dla rządu:

-wniosek o wotum nie mógł być poddany pod głosowanie na tym samym posiedzeniu Sejmu, na którym został zgłoszony.

1. wskazano wiążące terminy debaty nad budżetem w sejmie i w senacie( 3,5 miesiąca od złożenia projektu w sejmie do jego uchwalenia).

Dekretem o organizacji najwyższych władz wojskowych wydanym przez prezydenta z dnia 6.sierpnia 1926r. powołano Generalego Inspektora Sił Zbrojnych , który podlegał tylko prezydentowi. W czasie wojny miał on stać się wodzem naczelnym.( Pierwszym Generalnym Inspektorem stał się J. Piłsudski, później E. Rydz- Śmigły).

W miejsce zasady suwerenności narodu zaczęto stopniowo wprowadzać zasadę suwerenności państwa, zamiast zasady trójpodziału władz zaczęto budować prymat głowy państwa.

Podstawowym założeniem było przekonanie o nadrzędności państwa nad wszelkimi formami organizacji społeczeństwa. O najważniejszych sprawach decydował osobiście Józef Piłsudski, sam określał swoje kompetencje, niezależnie od formalnie piastowanego stanowiska premiera lub ministra spraw wojskowych. Wyznaczał też zakres uprawnień swoim najbliższym współpracownikom, zajmującym najwyższe urzędy państwowe.

Na I planie były cele i interesy państwa, którym podporządkowane są prawa jednostki posiadane przez nią w zakresie określonym przez państwo i służące osiągnięciu celów państwowych.

Nowela sierpniowa i wynikająca z niej ustawa o pełnomocnictwach dla rządu ograniczały uprawnienia parlamentu. Dodatkowo dochodziła praktyka tzw. precedensów konstytucyjnych, czyli naruszanie konstytucji poprzez wykrętne i niezgodne z jej duchem interpretowanie.

Okres najbliższych kilku lat po zamachu majowym nosi potocznie nazwę ,, ery Bartlowania” ( od nazwiska ówczesnego kilkakrotnego premiera bądź wicepremiera – profesora Kazimierza Bartla).

Konstytucja kwietniowa

Konstytucja kwietniowa - ustawa zasadnicza Rzeczypospolitej Polskiej z okresu międzywojennego podpisana przez prezydenta Ignacego Mościckiego 23 kwietnia 1935 roku. Weszła w życie następnego dnia. Twórcami ostatecznego jej projektu byli: Walery Sławek, Wacław Makowski, Stanisław Car, Pohdan Podoski.

Konstytucja kwietniowa wysuwała państwo na plan pierwszy, ale traktowane jako struktura organizująca życie społeczne i gwarantująca prawa jednostki. Obywatel miał zapewnioną równość wobec prawa, możliwość rozwoju wartości osobistych oraz wolność sumienia, słowa i zrzeszeń, ograniczone jednak przez dobro powszechne, ponieważ żadne działanie nie może stanąć w sprzeczności z celami państwa, wyrażonymi w jego prawach. W razie oporu państwo stosuje środki przymusu. Wojskowi, należący do zmobilizowanej części wojska lub marynarki wojennej nie mogli brać udziału w wyborach powszechnych.

Konstytucja kwietniowa miała cztery naczelne zasady:

-państwo jako wspólne dobro wszystkich obywateli,

-współdziałanie obywateli z państwem dla realizacji wspólnego dobra (odrzucono zasadę suwerenności Narodu, w to miejsce wprowadzono zasadę solidaryzmu społecznego, co oznaczało odrzucenie klasowego oraz indywidualistycznego ujęcia struktury społecznej).

-zasad elitaryzmu {Elitaryzm - pogląd zgodnie z którym niektóre jednostki są bardziej wartościowe od innych (ze względu na swoje urodzenie, umiejętności, wiedzę, posiadanie), i z tego powodu powinny zajmować uprzywilejowaną pozycję w społeczeństwie (należeć do elit). Elitaryzm jest przeciwieństwem egalitaryzmu i stoi w opozycji do myśli demokratycznej}. Wymiar praw politycznych zależy od jej pracy dla dobra zbiorowego. Jednostki, które się wybiły swą pracą, mają wyjątkowy status polityczny ( stanowią elitę władzy – np. skład senatu, Kto ma większe zasługi dla państwa, ten ma większe prawa ( uprawnienia) ).

-jednolita i niepodzielna władza państwowa skoncentrowana w rękach prezydenta(odrzucono zasadę trójpodziału władz).

Podkreślono odrębność państwa i społeczeństwa, przyznając nadrzędność państwu. Konstytucja dopuszczała swobodny rozwój społeczeństw, ale pod kierownictwem państwa. Nie występuje w niej prawie w ogóle słowo ,,naród”, zastąpiony wyrazami ,,społeczeństwo” czy ,,obywatele”. Idea współpracy obywateli z państwem, akcentując obowiązki jednostki przed prawami. Ale nie przyjęto też zasady pełnego podporządkowania jednostki państwu, charakteryzującej wszystkie ustroje totalitarne. Zakres praw politycznych uzależniono od stopnia aktywności w pracy dla dobra ogółu.

PREZYDENT:

Pod zwierzchnictwem prezydenta pozostawały rząd, sejm, senat, siły zbrojne, sądy i kontrola państwowa. Za swoją działalność prezydent nie odpowiadał parlamentarnie ani konstytucyjnie. Był odpowiedzialny przed Bogiem i historią. Prezydent jako jedyny suweren w państwie, koncentrujący w swoich rękach władzę rzeczywistą i całkowicie nieodpowiedzialny.

Prezydent: był wybierany na 7 lat, według skomplikowanej procedury zapewniającej głos decydujący ustępującemu prezydentowi. W elekcji uczestniczył sam prezydent, specjalne Zgromadzenie Elektorów, w którego skład wchodziło 50 członków wybranych przez sejm, 25 wybranych przez senat, 5 wirylistów(- to osoba piastująca pewną funkcję z racji piastowanej przez siebie innej funkcji) .

Kompetencje prezydenta można podzielić na:

a)ustawodawcze,

b)ustrojodawcze,

c)wykonawcze,

d)kontrolne,

e)nadzwyczajne na wypadek wojny.

M.in. ustawodawcze- mógł wydawać dekrety z mocą ustawy, mianował 1/3 senatorów, zwoływał, otwierał, odraczał i zamykał sesje parlamentu, dokonywał promulgacji i publikacji ustaw.;

ustrojodawcze- uzyskał uprzywilejowaną inicjatywę w sprawie rewizji konstytucji oraz silne weto wobec projektów poselskich uchwalonych przez parlament. Bez jego zgody przeprowadzenie zmiany konstytucji nie było możliwe.

Wszystkie akty urzędowe dzieliły się na prerogatywy osobiste i uprawnienia zwykłe. Decyzje podejmowane przez prezydenta w ramach prerogatyw osobistych nie wymagały kontrasygnaty premiera czy ministra, nikt więc prawnie za nie nie odpowiadał, np. wyznaczenie następcy na czas wojny, mianowanie i odwoływanie prezesów Rady Ministrów, Sądu Najwyższego i NIK, itd.

Uprawnienia zwykłe były to akty prezydenckie wymagające kontrasygnaty, np. mianowanie ministrów, zwoływanie i zamykanie sesji sejmu i senatu, stanowienie o wojnie i pokoju itd.

RADA MINISTRÓW: składała się z 12 ministrów politycznie odpowiedzialnych przed prezydentem, a konstytucyjnie przed Trybunałem Stanu. Rząd odpowiadał też parlamentarnie, jednak w przypadku uchwalenia przez sejm wotum nieufności prezydent mógł odwołać rząd, rozwiązać parlament lub skierować wniosek o braku zaufania jeszcze pod głosowanie senatu.( Rada Ministrów stała się organem kierowniczym). Rząd posiadał tzw. domniemanie kompetencji, czyli kierował sprawami niezastrzeżonymi dla innych organów władzy. Konstytucja przewidywała wzmocnienie pozycji premiera, który miał reprezentować rząd na zewnątrz, kierować jego pracami i ustalać ogólne zasady polityki państwowej.

Organizacja rządu określona przez dekret prezydencki, pod którym wymagany podpis premiera i niektórych ministrów.

SEJM I SENAT:

Kompetencje parlamentu zostały ograniczone w wyniku m.in. zrównania mocy prawnej dekretów prezydenta z ustawami, przyznania prezydentowi weta zawieszającego wobec ustaw itd.

Zmniejszeniu uległa rola sejmu na rzecz senatu. Sejm składać się miał z 208 posłów wybieranych w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym. Kompetencje izby:

-Funkcja ustawodawcza,

-Kontrola nad działalnością rządu: możliwość wystosowania żądania ustąpienia gabinetu lub ministra, możność pociągnięcia ich do odpowiedzialności konstytucyjnej, składanie interpelacji, zatwierdzanie corocznych rachunków państwowych, udzielanie rządowi absolutorium, udział w kontroli nad długami państwa;

-Ustalanie budżetu,

-Nakładanie podatków na obywateli.

Czynne prawo wyborcze w wyborach do Sejmu przysługiwało po ukończeniu 24 lat, zaś bierne (prawo wybieralności) po ukończeniu 30 lat. Wybory do Sejmu czteroprzymiotnikowe: powszechne, tajne, bezpośrednie i równe, ale już nie proporcjonalne.( Sesja Sejmu skrócona do 4 miesięcy).

Partie polityczne pozbawiono prawa wystawienia własnych list wyborczych. Kandydatów na posłów miały zgłaszać Zgromadzenia Okręgowe, w skład których przedstawiciele samorządów: terytorialnego, zawodowego, gospodarczego. Senat liczył 96 członków, z których 1/3 pochodziła z nominacji prezydenta, zaś 2/3 pochodziło z wyborów. Bierne prawo wyborcze otrzymali obywatele, którzy ukończyli 40 lat; prawo wybierania do Senatu natomiast przysługiwało z tytułu zasługi osobistej, z tytułu wykształcenia bądź z tytułu zaufania obywateli, a obwarowane było dodatkowo przez cenzus wieku (ukończenie 30 lat). Senat miał prawo udziału (jednak bez prawa do zapoczątkowania) w uchwalaniu wotum nieufności rządowi lub ministrowi, uchylanie zarządzeń wprowadzających stan wyjątkowy. Kadencja obu izb wynosić miała 5lat.

PRAWA I OBOWIĄZKI OBYWATELSKIE:

Nastąpiła zmiana koncepcji praw i obowiązków obywatelskich w wyniku uznania nadrzędności dobra państwa nad prawami jednostki.

Władzę sądowniczą sprawować miały niezawisłe sądy, złożone z nieusuwalnych sędziów, których mianował prezydent.

RELIGIA:

Konstytucja kwietniowa zachowała to co przewidziano w Konkordacie z 1925 roku zawartym między Watykanem a rządem Władysława Grabskiego. Czyli religia w szkołach miała być obowiązkowa dla uczniów tego wyznania. Jednocześnie miała zostać zachowana wolność wyznania. Zasada rozdziału Kościoła od państwa została odrzucona.

BUDŻET:

Utrzymano postanowienia noweli sierpniowej czyli :

Sprawy budżetowe:

a)ścisły terminarz prac parlamentu nad uchwaleniem budżetu:

-rząd zobowiązany był złożyć projekt budżetu najpóźniej na pięć miesięcy przed końcem danego roku budżetowego;

-w razie niedotrzymania określonych terminów budżet miał obowiązywać w formie przedstawionej w projekcie rządowym lub w formie w jakiej został opracowany przez izbę we właściwym jej terminie.

WŁADZA SĄDOWNICZA:

Władzę sądowniczą sprawować miały niezawisłe sądy, złożone z nieusuwalnych sędziów, których mianował prezydent.

Skład Trybunału powoływany przez prezydenta spośród sędziów przedstawianych mu na te pozycje przez Sejm i Senat.

ADMINISTRACJA PAŃSTWOWA:

Administrację państwową sprawować miały:

-administracja rządowa,

-samorząd terytorialny,

-samorząd gospodarczy.

Pod względem terytorialnym państwo miało być podzielone na obszary administracyjne, czyli:

Województwa, powiaty, gminy miejskie i wiejskie.

(Organizację administracji rządowej, a w szczególności zakres działania jej organów- określi dekret Prezydenta Rzeczypospolitej).

STAN ZAGROŻENIA PAŃSTWA:

Rozróżnienie stanu wyjątkowego od stanu wojennego. W czasie tego drugiego prezydent mógł wydawać dekrety, których przedmiotem mogły być wszystkie dziedziny z wyjątkiem zmiany konstytucji.

ZMIANA KONSTYTUCJI:

Zmiana konstytucji mogła być dokonywana z inicjatywy:

1)Prezydenta – wymagana wówczas większość zwykła w obu izbach parlamentu,

2)Rządu lub 1/4 ustawowej liczby posłów – wymagana wówczas większość ustawowej liczby posłów i senatorów.

Prezydent mógł zastosować weto zawieszające o wyjątkowo długim okresie, ponowne rozpatrzenie wniosku musiało nastąpić dopiero w następnej kadencji parlamentu.

ROK 1936:

Wydano 15 lipca 1936r. okólnik niezgodny z konstytucją , który stwierdzał, że Rydz –Śmigły,, ma być uważany i szanowany jako pierwsza w Polsce osoba po Panu Prezydencie Rzeczypospolitej”. I on otrzymał buławę marszałkowska 10 listopada 1936roku.

KONIEC:

Śmierć Józefa Piłsudsiego w 1935 r. doprowadziła do chaosu w łonie sanacji. Nastąpiło rozbicie polityczne bloku. W 1935 r. jeszcze przed upływem kadencji prezydent ponownie rozwiązał parlament. Rok przed wybuchem II wojny światowej odbyły się wybory parlamentarne. Sukces odniósł w nich obóz rządzący.

Różnice między autorytaryzmem a totalitaryzmem:

1. w systemie sprawowania władzy.

TOTALITARYZM: Ustrój totalitarny zakazywał działalności partii politycznych, stosując system monopartyjny z jedną partią dominującą. Oznaczało to że wszystkie ważniejsze stanowiska państwowe pochodziły z nominacji partyjnych a członkowie partii byli ślepo posłuszni wodzowi. Totalitaryzm likwidował parlament i kategorycznie nie dopuszczał do istnienia legalnej opozycji. Ponadto, ograniczał lub uchylał większość praw obywatelskich i militaryzował życie społeczne.

AUTORYTARYZM: Autorytaryzmy nie tworzyły zdyscyplinowanych monopartii, ani wspierających ich bloków i frontów, co było typowe dla totalitaryzmu, a niekiedy nawet zezwalano na działalność partii politycznych i parlamentu. Co prawda uprawnienia parlamentu i możliwość jego kontroli nad rządem (np. w Polsce, na Węgrzech czy Jugosławii) zostały zredukowane ,jednak stwarzały pewne zaplecze dla opozycji i elementy pluralizmu partyjnego. Odrzucono koncepcję demokratycznych i regularnych wyborów, dlatego obywatele byli pozbawieni instrumentów kontroli nad działalnością aparatu państwowego.

b)dot. Administracji:

AUTORYTARYZM: Podstawą rządów autorytarnych był silnie rozbudowany aparat biurokratyczny, działający pod nadzorem wodza i stanowiącym jego zaplecze polityczne. W zależności od państwa wódz sprawował władzę samodzielnie lub przy pomocy najbardziej zaufanego, ścisłego grona ludzi. Decyzje polityczne dyktatury były też często podejmowane bez podstaw prawnych.

TOTALITARYZM:zakładał scentralizowanie administracji w hierarchicznym porządku. Dublowano stanowiska, aby poddać je całkowitej kontroli władzy. Administracja kontrolowała każdy aspekt działalności funkcjonujących za jej zgodą organizacji.

c)W sferze gospodarczej:

AUTORYTARYZM: charakteryzował brak liberalizmu gospodarczego. Forsowano etatyzm rozumiany jako intensywny wpływ na procesy gospodarcze poprzez politykę państwa i tworzenie sektora publicznego. Stwarzał on możliwość rozwijania potencjału militarnego, tak potrzebnego w okresie międzywojennym.

TOTALITARYZM: gospodarka była centralnie sterowana przez państwo oraz dążyła do autarkii (samowystarczalności), co przejawiało się m.in. w rygorystycznej polityce importowej czy w ograniczeniu handlem dewizami. Likwidowano własność prywatną i łączono przedsiębiorstwa w wielkie korporacje, całkowicie podległe państwu. Zarówno produkcja jak i dystrybucja dochodu narodowego odbywała się według i pod kierunkiem ustalonym przez najwyższe władze. Gospodarka miała najczęściej charakter planowy, który stawał się obsesją rządzących, zmierzających do założonych celów, nie zważając w większości przypadków na ich irracjonalność. Kolektywizacja rolnictwa w Radzieckiej Rosji, choć przyniosła znaczą poprawę wskaźników gospodarczych, to pochłonęła ogrom ofiar. W programie faszystowskim i nazistowskim łączono hasła poprawy warunków socjalnych (zwalczanie bezrobocia, roboty publiczne, opieka nad rodziną) z poparciem dla przemysłu rodzimego. We Włoszech przejawiało się to we wprowadzeniu zasad ustroju korporacyjnego, w którym pracodawcy i pracobiorcy mieli swoich przedstawicieli w Narodowej Radzie Korporacyjnej, dbającej o ich interesy.

d) W obydwu systemach istniał aparat przymusu:

AUTORYTARYZM: W reżimach autorytarnych było to wojsko, posłuszne wodzowi, które dokonywało represji na społeczeństwie, tylko w obliczu konieczności i nie stosowało terroru na masową skalę. Mimo to spełniał on podobne funkcje jak w państwach totalitarnych, czyli m.in. sprawowanie nadzoru nad wszelkimi przejawami aktywności społecznej, inwigilowanie ewentualnie istniejącej opozycji, pilnowanie porządku i stabilizacji w państwie.

TOTALITARYZM: W reżimach totalitarnych, stosowano z kolei masowy terror społeczny oparty głównie, na tajnej policji i bojówkach partyjnych. W Niemczech było to Gestapo (Tajna Policja Państwowa) oraz SA ( oddziały szturmowe) a następnie SS (Sztafety Ochronne). W Związku Radzieckim działała Czeka (Wszechrosyjska Komisja Nadzwyczajna do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem) a następnie NKWD, które zajmowały się likwidacją wrogów komunizmu. We Włoszech organizacją paramilitarną były Czarne Koszule. Policja polityczna mordowała i torturowała przeciwników systemu. Ponadto Powstawały obozy koncentracyjne, w których dokonywano masowych egzekucji, na „wrogach” narodu oraz prowadzono szeroko zakrojoną akcję eksterminacji Żydów (hitlerowskie Ustawy Norymberskie z 1935r.).

e)W przypadkach oby systemów władza należała do wodza.

AUTORYTARYZM: Wódz w wydaniu autorytarnym cieszył się najczęściej aprobatą społeczeństwa, a władzę zdobywał legalnie lub na drodze zbrojnego zamachu stanu, czy podczas wojny domowej, jak to było w przypadku gen. Franco. Charakteryzowała go charyzma i duży autorytet, głównie wśród żołnierzy.

TOTALITARYZM: W państwach totalitarnych obowiązywała zasada wodzostwa („fuhrerprinzip”), według której wódz narodu jest reprezentantem sił wyższych (żelaznych praw Historii, Losu narodowego, Opatrzności), „ma zawsze rację” i oczekuje bezwzględnego posłuszeństwa. Jego władza jest nieskrępowana żadnymi normami prawnymi ani uprawnieniami organów przedstawicielskich. Kumulował w swoich rękach wiele stanowisk. Występował ponadto kult władcy, który przejawiał się w tym że wizerunki wodzów były przedstawiane na niezliczonych ilustracjach, obrazach czy pomnikach a ich wypowiedzi i myśli były nieustannie cytowane w książkach i innych mediach. Próba kwestionowania geniuszu osoby otaczanej kultem bądź dewastowania jej wizerunków była karana surowymi represjami.

f) Pod względem kwestii regulacji życia społecznego przez władzę:

AUTORYTARYZM: W państwach autorytarnych władza nie miała totalitarnej ambicji kontrolowania wszystkich pól ludzkiego życia i nie roszczyła sobie praw do monopolu światopoglądowego. Zadowalała się posłuszeństwem obywateli i tylko w razie potrzeby, wymuszała je brutalnymi metodami. Społeczeństwo było skrępowane zakazami i ograniczeniami, ale nie próbowano uformować go według scenariusza wyznaczonego przez ‘górę’. Co prawda piętnowano liberalizm i indywidualizm, jednak, inaczej niż w ustrojach totalitarnych, dopuszczano pluralizm polityczny, gospodarczy i kulturowy (wprawdzie mocno ograniczone, ale istniejące). Autorytaryzm nie wprowadzał jasno określonej ideologii, która w reżimach totalitarnych tworzyła atmosferę psychologicznej i emocjonalnej identyfikacji mas reżimem. Legitymację władzy stanowiła tutaj siła, a od rządzonych wymagano jedynie tego, żeby nie występowali przeciwko rządzącym.

TOTALITARYZM: W totalitaryzmie wymagano od społeczeństwa nie tylko biernego wykonawstwa powierzonych mu zadań, ale także entuzjastycznej aktywności, jak na przykład udział w wiecach, marszach poparcia. Naród jednocześnie jednoczono i atomizowano, likwidując wszelkie samorzutne formy integracji społecznej i głosząc obowiązek służby państwu realizowany także poprzez szpiegostwo i donosicielstwo.

Masowo indoktrynowano społeczeństwo. {Indoktrynacja – proces korzystający z propagandy w celu wpajania określonych ideologii, poglądów lub przekonań

Określenie to stosowane jest na przykład w odniesieniu do działań systemu państwowego w krajach totalitarnych, czasem innych w sensie negatywnym. Istotną cechą indoktrynacji jest świadome pozbawianie odbiorców wiedzy o kierunkach przeciwnych do promowanych.}We wszystkich dziedzinach swej aktywności obywatel stykał się z jedną, odgórnie sterowaną organizacją. W Niemczech były to np. Hitlerjugend dla młodzieży. Ideologia legitymizowała władzę rządzących, a także stanowi uzasadnienie masowego terroru. Totalitaryzm wiązał się również z cenzurą. Środki masowego przekazu podlegały całkowitej kontroli państwa i emitowały tylko korzystne z punktu widzenia władz informacje.

g) W kwestiach religijnych:

AUTORYTARYZM: O ile system autorytarny, nie sprzeciwiał się religii i nie dążył do ideologizacji życia społeczeństwa.

TOTALITARYZM: o tyle reżimy totalitarne były skrajnie antyreligijne.

Laicyzacja kultury i odrzucenie wartości wynikających z chrześcijaństwa prowadziło do szukania namiastek religii, do prób „sprowadzenia nieba na ziemię”. Wizje raju komunistycznego czy królestwa czystej rasy aryjskiej niosły emocje i nadzieje niezbędne człowiekowi. Zarówno naziści jak i komuniści zwalczali religię, w każdej z jej odmian. Represjonowano i mordowano księży, zamykano kościoły. Religię starano się zastąpić kultem wodza. Wyjątkiem były faszystowskie Włochy, w których nie prześladowano Kościoła, a w 1929r. zawarto pakty laterańskie między papiestwem i rządem faszystowskim, likwidujące konflikt między państwem włoskim a Stolicą Apostolską, trwający od 1870r. Katolicyzm uznano za religię państwową.