Leki sympatykomimetyczne

Leki α – adrenergiczne

Są to leki działające na α receptory, które są rozmieszczone głównie w mięśniach gładkich naczyń krwionośnych poza naczyniami wieńcowymi. Dlatego głównym efektem agonistycznego działania tych leków jest silny skurcz naczyń krwionośnych powodujący wzrost ciśnienia krwi. To działanie warunkuje zastosowanie tych leków w stanach hipotensyjnych, gdzie stosuje się te leki jako leki hypertensyjne. Stosuje się je przy zapaści, w podciśnieniu krążeniowym. Powodują także zwężenie obwodowych naczyń krwionośnych.

Leki α – adrenergiczne stosowane są w stanach zapalnych błon śluzowych nosa ponieważ zwężają one naczynia krwionośne. Są one stosowane łącznie z lekami p/histaminowymi, p/bakteryjnymi – sulfonamidy. Usuwają przekrwienie błony śluzowej nosa, anemizują – obkurczają drobne naczynia krwionośne umieszczone w błonie śluzowej nosa i stąd ich zastosowanie w ostrych nieżytach nosa na tle zapalnym i alergicznym.

Obkurczają drobne naczynia błony śluzowej spojówek czyniąc błonę śluzową oka mniej podatną na działanie fizycznych czynników zewnętrznych, jak ostry wiatr, ostre słońce, drażniące działanie pyłów niesionych przez wiatr.

Leków z tej grupy, które wykorzystuje się do anemizacji błon śluzowych nie używa się ogólno – ustrojowo, gdyż działają toksycznie.

Niektóre leki α – adrenergiczne są stosowane przy leczeniu jaskry, ponieważ obniżają ciśnienie śródgałkowe.

Podział leków α – adrenergicznych pod względem chemicznym:

1. pochodne β – fenyloetyloaminy

   1. Norepinephrini bitartas – dwuwinian norepinefryny (noradrenaliny)

Wadą noradrenaliny jest to, że działa ona selektywnie. Stosuje się ją w postaci iniekcji, przy ciężkiej niewydolności krążenia, w stanach wysokiego podciśnienia, w krwotokach, we wstrząsie, zapaści krążeniowej, itp. Szybko podnosi ciśnienie krwi.

Noradrenalinę stosuje się jako dodatek do środków miejscowo znieczulających, w celu obkurczenia naczyń krwionośnych i przedłużenia czasu działania leku zniezulajacego.

1. Phenylephrini hydrochloridum – chlorowodorek fenylefryny (s. Neosynephrine)

Bezpośrednio pobudza receptory α – adrenergiczne przez co wywołuje skurcz naczyń krwionośnych i tym samym podwyższa ciśnienie krwi. Jest więc stosowany jako środek hipertensyjny. Czasem stosuje się go miejscowo w stanach zapalnych błon śluzowych nosa, a także w okulistyce w leczeniu jaskry, ponieważ obniża ciśnienie śródgałkowe.

1. Midodrini hydrochloridum – chlorowodorek midodryny (s. Gutron)

Jest to lek o długotrwałym działaniu sympatykomimetycznym. Podobnie jak dwa poprzednie, wybiórczo pobudza receptory α – adrenergiczne. Podwyższa ciśnienie krwi przez co znajduje zastosowanie w zaburzeniach ciśnienia, w niedociśnienie i niedokrwieniu.

1. Pochodne 2 – imidazoliny (przy nieżytach nosa)

   1. Naphazolini hydrochloridum / nitras – chlorowodorek / azotan nafazoliny (p. Rhinazin – Polfa)

Stosowany do miejscowego zwężania naczyń krwionośnych, w nieżytach nosa na tle zapalnym lub alergicznym, w zapaleniu spojówek i zatok.

Niektórzy określają to działanie jako α₁ – agonistyczne. Lek działa szybko i długotrwale.

Leki działające na naczynia w błonie śluzowej nosa są lekami stricte α₁ – adrenergicznymi. Bardzo często te leki łączy się z lekami p/histaminowymi.

Przykład:

Azotan nafazoliny + siarczan antazoliny (lek p/histaminowy) + kwas borny + woda do wstrzykiwań = preparat złożony Rhinophenazol.

Sulfarinol (p/bakteryjny) = azotan nafazoliny + sulfatiazol + chloreton.

Betadrin = azotan nafazoliny + chlorowodorek difenyhydraminy (środek p/histaminowy).

Betadrin (krople do oczu) = azotan nafazoliny + chlorowodorek difenyhydraminy (środek p/histaminowy) + kwas borny

1. Xylometazolini hydrochloridum – Xylometazolin

Lek stosowany w postaci kropli jak środek p/obrzękowy w ostrych stanach zapalnych błon śluzowych nosa. Stosuje się go do zwilżania połączonego z miejscowym zwężaniem naczyń krwionośnych.

1. Oxymetazolini hydrochloridum – chlorowodorek oxymetazoliny (p. Oxalin)

Zwęża naczynia krwionośne, zmniejsza przekrwienie i obrzęk błony śluzowej nosa. Stosowany w ostrym i przewlekłym nieżycie nosa, zapaleniu zatok.

1. Tymazolini hydrochloridum – chlorowodorek tymazoliny (p. Thymazen – Polfa)

Zastosowanie: katar, alergiczny nieżyt nosa.

1. Tetryzolini hydrochloridum – chlorowodorek tetryzoliny (p. Visine, Berberil, Spersallerg, Starazolin, Tetrivil)

Zapalenie spojówek wywołane czynnikami fizycznymi, np. kurz, pył, wiatr, blask słoneczny, podrażnienie przez soczewki kontaktowe. Zmęczenie oczu na skutek długiego czytania, pracy przy komputerze, oglądania telewizji, prowadzenia samochodu w nocy. Alergiczne zapalenie spojówek.

Leki β – adrenergiczne

Są one lekami wyłącznie syntetycznymi. Działają na receptory β₁ – i β₂ – adrenergiczne, które są usytuowane:

• β₁ – występują głównie w mięśniu sercowym. Pobudzanie tych receptorów zwiększa kurczliwość i intensywność skurczów mięśnia sercowego.

• β₂ - głównie w oskrzelach, tchawicy, macicy i w mięśniach gładkich obwodowych naczyń krwionośnych.

Pobudzanie tych receptorów (β₂) powoduje rozkurcz mięśni gładkich oskrzeli, hamowanie skurczów mięśni gładkich macicy oraz rozszerzenie obwodowych naczyń krwionośnych. Pobudzanie tych receptorów aktywuje procesy metaboliczne tj. glikolizę, glikogenezę oraz zwiększa wydzielanie insuliny. Leki β – adrenergiczne stosowane są w dychawicy oskrzelowej jako środki działające rozszerzająco – rozluźniająco na oskrzela.

Podział leków β – adrenergicznych

1. Leki nieselektywne lub mało selektywne

   1. Isoprenolini hydrochloridum

Stosowany w dychawicy oskrzelowej, działa na receptor β₂ w mięśniach gładkich oskrzeli, ale także pobudza receptory β₁ w mięśniach serca.

Stosowanie tego leku powoduje wystąpienie efektów ubocznych, tj. kołatanie serca, arytmia, obniżenie ciśnienia.

Lek ten został wyparty przez inne leki, które działają selektywnie, wyłącznie na mięśnie oskrzeli. Można go podawać dożylnie.

1. Orciprenalini sulfas – izomer izoprenaliny (p. Astmopent – Polfa)

Lek działa nieselektywnie na receptory β₁ i β₂. Pobudza silniej receptory β₂ w mięśniach gładkich oskrzeli, słabiej na β₁ mięśnia sercowego. Lek ten najsłabiej działa na receptory β₂ znajdujące się w mięśniach gładkich obwodowych naczyń krwionośnych. Lek stosowany w dychawicy oskrzelowej, w zapaleniu oskrzeli i w bloku przedsionkowo – komorowym.

1. Leki działające selektywnie

   1. Dobutamini hydrochloridum (s. Dobuject, Dobutrex, Dobutamine)

Lek o działaniu α i β – adrenergicznym, będącym pochodną dopaminy. Był on kiedyś używany jako selektywny agonista receptora β₁ – adrenergicznego.

Pobudza akcję serca (cardiostymulans). Stosowany jest przy schorzeniach mięśnia sercowego.

1. Leki działające selektywnie agoniści receptora β₂ – adrenergicznego rozmieszczonych w mięśniach gładkich oskrzeli i macicy.

I grupa - leki szybko i krótko działające (4 – 6 godz.) służą do przerywania ataków i prewencji astmy oskrzelowej.

1. Salbutamoli sulfas (s. Salbutamol, Salbutamol prolongatom – lek o przedłużonym uwalnianiu)

Lek stosowany do przerywania i prewencji ataków astmy.

Odmianą zawierającą ten sam środek jest:

Salbupart – Salbutamol w dawce ginekologicznej – stosowany w położnictwie. Lek hamujący skurcze macicy.

1. Terbutalini sulfas (s. Bricanyl)

Lek ten jest homologiem orcyprenaliny. Rozszerza oskrzela, a więc działa przede wszystkim na receptory β₂. Służy do przerywania i prewencji ataków astmy.

II grupa – o średnim czasie działania (do 8 godz.)

1. Fenoteroli hydrobromidum (s. Fenoteral, Berotec, Berodual)

Lek stosowany zapobiegawczo i leczniczo w dychawicy oskrzelowej, zapaleniu oskrzeli i rozedmie płuc.

Pod nazwą Partusisten stosowany jest w położnictwie, działa hamująco w skurczach macicy (m.in. podawany jest przed cesarskim cięciem).

III grupa – długo działające (powyżej 12 godz.) – stosowane w prewencji ataków astmy.

1. Salmeterolum (s. Serevent)

Stosowany w prewencji ataków astmy, w zapaleniu oskrzeli, w rozedmie płuc. Jest selektywnym i długo działającym agonistą receptorów β₁ – adrenergicznych.

1. Leki antagoniści receptora β₂ – adrenergicznego znajdującego się w obwodowych naczyniach krwionośnych.

   1. Bamethani sulfas (s. Vasculat, Bametan)

Nie działa na receptory β₂ znajdujące się w oskrzelach i w macicy, a tylko na te, które znajdują się w mięśniach gładkich obwodowych naczyń krwionośnych. Rozszerza on obwodowe naczynia krwionośne i jest stosowany w zaburzeniach krążenia obwodowego.

Leki α i β – adrenergiczne

Leki pobudzające głównie receptory α i β – adrenergiczne.

Podział leków:

1. Leki działająco wyłącznie obwodowo:

   1. Epinephrini tartras / hydrochloridum

Adrenalina działa zarówno na receptory α jak i na receptory β wywołując reakcje współczulne z obu tych receptorów. W dużych dawkach powoduje zwężenie obwodowych naczyń krwionośnych, a w małych działa rozszerzająco.

Adrenalina działa na mięsień sercowy powodując krótkotrwałe przyspieszenie akcji serca. Oprócz tego poraża mięśnie gładkie oskrzeli, rozszerzając ich światło. Wpływa na przemianę materii, głównie na przemianę węglowodanów. Jest lekiem z wyboru we wstrząsie anafilaktycznym. Stosowany także w zapaści pochodzenia sercowego.

Preparaty handlowe z adrenaliną:

• Adrenalini 0,1% amp. Fastjekt ampułkostrzykawka – preparat w postaci autostrzykawki zawierającej jednorazową dawkę adrenaliny

Jego domięśniowe podanie powoduje przede wszystkim uogólniony skurcz naczyń krwionośnych, prowadzący do wzrostu ciśnienia tętniczego krwi.

Fastjekt zmniejsza ilość płynu przesiękowego gromadzącego się w tkankach, a tym samym zmniejszenie obrzęku.

Działanie preparatu jest natychmiastowe i trwa 90 – 120 sekund.

Wskazania: doraźna pomoc w razie wstrząsu anafilaktycznego (np. po użądleniu owadów, lekach, pokarmach). Jako wyposażenie apteczki p/wstrząsowej w gabinetach zabiegowych, alergologicznych.

P/wskazania:

• Miażdżyca naczyń krwionośnych

• Nadciśnienie tętnicze

• Niewydolność serca

• Arytmia

• Wstrząs pochodzenia sercowego

• Cukrzyca

• Nadczynność tarczycy

• Ciąża

• Znieczulanie Halotanem lub Chloroformem

• Nie powinna być stosowana do hamowania krwawienia z nosa lub zębodołu ponieważ po pierwotnym zwężeniu naczyń nastąpi ich rozszerzenie i nasilenie krwawienia.

• Dipiwefryna – Oftanex gtt

Pochodna adrenaliny. Zastosowanie – w celu utrzymania prawidłowego ciśnienia śródgałkowego w jaskrze.

• Metaraminol

Pobudza bez – i pośrednio receptory adrenergiczne. Stosowany we wstrząsie, miejscowo w kroplach do nosa i oka.

1. Etilephrini hydrochloridum

Ma wydłużone działanie hypertensyjne, dzięki obecności tylko jednej grupy hydroksylowej w pierścieniu benzenowym.

Lek zwiększa wydolność mięśnia sercowego. Stosuje się go w zapaści naczyniowej oraz w podciśnieniu tętniczym.

1. Dopamini hydrochloridum

Jest prekursorem noradrenaliny. Pełni w układzie dopaminergicznym funkcje przekaźnikowe. Powstaje w wyniku dekarboksylacji L – DOPY. W małych dawkach lek ten pobudza receptory dopaminergiczne, głównie w nerkach. Stosuje się ją w niewydolności krążenia, we wrodzonych wadach serca, a także w niewydolności serca spowodowanym długotrwałym stosowaniem glikozydów naparstnicy (Digitalis Sp.).

Preparaty handlowe:

• Dopamina – Dopaminum hydrochloridum amp., Dopamin amp. – pobudza bezpośrednio receptory β, a pośrednio uwalnia andogenną noradrenaliny. Pobudza swoiste receptory.

1. Leki działające zarówno na obwodowy jak i ośrodkowy układ nerwowy na drodze pośredniej lub bezpośredniej:

1. Ephedrini hydrochloridum – Eferdyna (s. Efetonina).

Jest to lek pochodzenia roślinnego, występuje w zielu przęśli – Ephedra vulgaris.

Obok działania obwodowego wykazuje bardzo silne działanie ośrodkowe dzięki nie obecności grup – OH w pierścieniu benzenowym. Brak tych grup zwiększa rozpuszczalność leku w lipidach.

Działanie:

- rozszerza oskrzela

- zwęża naczynia krwionośne

- przyspiesza akcję serca

- nieznacznie wzmaga przemianę materii w porównaniu z adrenaliną.

Znajdowała zastosowanie w chorobach sercowo – płucnych, w dychawicy oskrzelowej, w zapaleniu błon śluzowych nosa, w okulistyce jako środek rozszerzający źrenice, w omdleniach, w stanach podciśnienia.

Wykazuje działanie ośrodkowe przy czym to działanie jest typu analeptycznego – działa cucąco.

Preparaty handlowe:

• Efedryna 1% i 2% - krople do nosa

• Rubital compositum syrop

Otrzymana syntetycznie. Pośrednio pobudza receptory α₁ i α₂ przez uwalnianie endogennej noradrenaliny z ziarnistości neuronów.

Leki złożone, w skład których wchodzi efedryna:

• Belladrinal – wyciąg z pokrzyku wilczej jagody (Atropa belladonna), chlorowodorek efedryny, kofeina, teofilina.

• Allergasthmin – chlorowodorek efedryny, fenazalina, fenobarbital, teofilina.

• Lumidrinal – chlorowodorek efedryny, fena zon, fenobarbital, kofeina.

  1. Pseudoephedrini sulfas – Pseudoefedryna (s. Isoephedrinum)

Powstaje w wyniku syntezy efedryny na skalę laboratoryjną. W wyniku tej syntezy powstają dwa izomery optycznie czynne:

(+) pseudoefedryna (-) pseudoefedryna

Pseudoefedryna rozszerza naczynia oskrzela, zmniejsza przekrwienie błony śluzowej nosa.

Preparaty handlowe:

• Sudafed tabl.

Zastosowanie: w zapaleniach górnych dróg oddechowych ponieważ rozszerza oskrzela, w nieżycie nosa (zmniejsza przekrwienie błony śluzowej nosa).

• Clarinase

Połączenie loratadyny i siarczanu pseudoefedryny.

Stosowany w leczeniu objawów sezonowego zapalenia błony śluzowej nosa, takich jak: kichanie, wydzielina z nosa, swędzenie nosa i oczu, łzawienia, którym towarzyszy przekrwienie błony śluzowej nosa.

• Cirrus

Skład dichlorowodorek cetyryzyny i chlorowodorek pseudoefedryny.

Stosowany w sezonowym i całorocznym alergicznym nieżycie nosa, objawiającym się przekrwieniem błony śluzowej nosa, kichaniem, wodnistą wydzieliną z nosa, świądem nosa i spojówek. 

• Disophrol

Zawiera siarczan pseudoefedryny i maleinian deksbromfeniraminy.

Lek o przedłużonym działaniu nawet do 24 h. znajduje zastosowanie w leczeniu kataru, w tym także kataru siennego.

• Gripex

Skład: paracetamol, pseudoefedryna,

dekxtrometorfan.

Stosowany w krótkotrwałym leczeniu objawów przeziębienia, grypy, stanów grypopodobnych (gorączka, katar, suchy kaszel, ból głowy lub gardła, bóle mięśniowe i kostno-stawowe).

• Grypolek

Skład: paracetamol, gwajafenezyna, chlorowodorek pseudoefedryny, bromowodorem dekstrometorfanu.

Paracetamol wykazuje działanie przeciwgorączkowe i przeciwbólowe.

Chlorowodorek pseudoefedryny obkurcza naczynia krwionośne, a tym samym udrażnia nos i zatoki ułatwiając swobodne oddychanie.

Bromowodorek dekstrometorfanu działa skutecznie przeciwkaszlowo, szczególnie w przypadku suchego, drażniącego kaszlu.

Gwajafenezyna jest środkiem wykrztuśnym, który działa drażniąco na błonę śluzową żołądka i na drodze odruchowej zwiększa wydzielanie gruczołów śluzowych oskrzeli.

Wskazania: stany przeziębienia z bólami głowy, mięśni, gorączką, bólem gardła, nieżytem nosa; kaszel spowodowany przeziębieniem.

1. Cocaini hydrochloridum – Kokaina

Kokaina to substancja pochodzenia naturalnego. Pochodzi z krasnodrzewu pospolitego – Erythroxylum coca.

Kokaina działa obwodowo i ośrodkowo sympatykomimetycznie. Hamuje wychwyt do neuronalny noradrenaliny w obwodowym i ośrodkowym układzie nerwowym. Poza tym działa miejscowo znieczulająco.

1. UWAGA!!! W tej grupie występuje również amfetamina

Amphetamini sulfas – pochodna aminopropanu.

Obecnie nie jest stosowana w lecznictwie, ponieważ powoduje silne pobudzenie ośrodkowego układu nerwowego. Jest narkotykiem. Powoduje wystąpienie stanów euforycznych.

Pochodne amfetaminy są stosowane jako związki hamujące łaknienie – anorexogenica.

Inne leki o działaniu amfetamino podobnym. Stosowane jako anorexogenica – leki hamujące łaknienie.

• Chlorphentermini hydrochloridum (p. Avipron)

• Dexfenfluramini hydrochloridum (p. Ponderal)

Są pochodnymi amfetaminy. Hamują łaknienie, działają glikolitycznie. Są stosowane w otyłości, poza otyłością leczy się nimi schorzenia spowodowane zaburzeniami endokrynowymi. Ponderal ma słabsze działanie uzależniające niż Avipron.

• Marindolum (s. Marindol, Teronac)

Nie ma on nic wspólnego ze szkieletem amfetaminy. Jest stosowany w otyłości ponieważ zmniejsza łaknienie.