METODY BADAŃ PEDAGOGICZNYCH

Prof. Krystyna Chałas

WYKŁAD 22.02.2011

Program zajęć:

• Poznanie naukowe

• Podstawy badań

• Badanie nad edukacją

• Badania ilościowe, jakościowe, wyjaśniające

• Uwarunkowania badań

• Etapy procesu badawczego

• Metody badawcze i ich charakterystyka

• Analiza danych jakościowych

• Formalne i nieformalne warunki jakości badań pedagogicznych

Metodologia badań zajmuje się badaniami naukowymi. W procesie poznania naukowego można wyróżnić 2 zjawiska:

• Zabiegi instrumentalne

• Dyspozycje psychiczne

Te zjawiska muszą być regulowane zasadami, żeby rezultaty były rzetelne i adekwatne. W tym celu sformułowano ogólne cechy i zasady poznania naukowego. Mogą one być uznane za niezawodne dla różnych obszarów ludzkiej wiedzy: przyrodniczej, humanistycznej, technicznej. Na te cechy składają się:

1. Postępowanie badawcze

1. Musi ono być zgodne z badaniami naukowymi, muszą być to metody naukowe, które zapewniają racjonalny dobór, układ i metodologiczną poprawność czynności i zabiegów gromadzenia wiedzy

1. Język – musi być językiem naukowym, musi zapewniać ich zrozumienie, musi on zapewniać pozytywną lub negatywną sprawdzalność oraz możliwość porównania z istniejącymi teoriami na dany temat

2. Twierdzenia – mogą być tylko naukowe, jeśli mają uzasadnienie pozwalające je przyjąć jako pewne lub odznaczają się wysokim stopniem prawdopodobieństwa.

3. Wewnętrzna niesprzeczność – chodzi o zbiór twierdzeń dotyczący przedmiotu badań danej nauki i ich uporządkowanie w logiczny system twierdzeń naukowych

4. Krytycyzm wobec wszelkich wypowiadanych tez i postawa ustawicznej weryfikacji, rewidowania i rozbudowy istniejącego systemu twierdzeń naukowych

5. Twórczy charakter rezultatów poznania oraz możliwość ich praktycznego wdrażania

PYTANIE NA EGZAMIN: OGÓLNE CECHY I ZASADY POZNANIA NAUKOWEGO

Cechy badań i badacza:

1. Intelektualna dociekliwość i sztuka wyszukiwania owocnych tematów

2. Śmiałość i inwencyjność myślenia

3. Krytycyzm i ostrożność – chodzi tu o wyciąganie wniosków w krytycznym spojrzeniu na proces badawczy

4. Systematyczność, ścisłość i precyzja – jasność myśli, oszczędność słów.

5. Rozległa wiedza o przedmiocie badań

6. Ustalenie luk, problemów do rozwiązania

Cele badań naukowych:

Kluczowym pytaniem jest czy powinniśmy badać fakty czy sądy o faktach. Jeśli zdecydujemy na badanie się faktów to, to badanie nakłada na nas konieczność ich oceny, interpretacje. Poznanie sądów o faktach zasłania ich naturę. W badaniach powinniśmy szukać odpowiedzi jak jest i dlaczego tak jest. Zasadniczym celem poznania naukowego jest zdobycie wiedzy maksymalnie ścisłej, maksymalnie pewnej, maksymalnie ogólnej, maksymalnie prostej, o maksymalnej zawartości informacji jakie poznanie prowadzi do wyższych form funkcjonowania wiedzy a są nimi prawa nauki i prawidłowości.

WYKŁAD 01.03.2011

Metodologia zajmuje się sposobami uzasadnienia twierdzeń, zagadnieniami praw naukowych, pojęć, hipotez i teorią. Metodologia określa założenia teoretyczne badań, sposoby formułowania ich problemów, zasady doboru metod, technik, narzędzi badawczych oraz sposoby opracowania uzyskanych materiałów z badań.

Proces badania naukowego – jest to ogół następujących po sobie czynności, które składają się z wielu etapów wymagających starannego przygotowania się. Wyróżniamy następujące etapy procesu badawczego:

1. Temat badań

2. Cel badań

3. Przedmiot badań

4. Sformułowanie problemów badawczych

5. Sformułowanie hipotez badawczych

6. Ustalenie zamiennych

7. Dobór wskaźników do zmiennych

8. Opracowanie strategii i procedury badawczej

9. Przeprowadzenie badań

10. Opracowanie wyników

Przykłady tematów: udział w sieci młodzieży gimnazjalnej jako nośnik wartości, udział w zajęciach sportowych a stosunek do nauki u dziecka, udział rodzeństwa w edukacji domowej, uczestnictwo w zabawach i ich wartość, kolejność narodzin w rodzinie jako czynnik postaw życiowych,

Jakie funkcje pełnią badania naukowe?

1. Funkcja deskryptywna – sprowadza się do opisywania analizowanej rzeczywistości, dominuje tu opis, opowiada jak tak rzeczywistość wygląda np.: w jaki sposób w danym gimnazjum rozwijane są zainteresowania literackie młodzieży?, w jaki sposób w szkole rozwijane są zainteresowania patriotyczne. Badania te realizowane są w pracy licencjackiej i magisterskiej.

2. Funkcja eksploracyjna – sprowadza się do wyjaśniania wykrywanych związków i zależności.

3. Funkcja predyktywna – sprowadza się do przewidywania przebiegu zjawisk i procesu kształcenia. Tę funkcję spełniają eksperymenty pedagogiczne.

Kilka pojęć metodologicznych:

1. Procedura badawcza – określana jest jako sposób organizacji badań, ściśle określenie etapów.

2. Problem badawczy – pytanie w którym tkwi niewiedza, przedmiotem pytań badawczych mogą być przyczyny, skutki, przebieg zjawisk i procesów, wykrycie prawidłowości. Nie każde pytanie jest problemem.

3. Hipoteza – jest to przypuszczalna, prawdopodobna odpowiedź na pytanie zawarte w problemie. Hipoteza powinna dać się zweryfikować, musi być empirycznie sprawdzalna za pomocą metod badawczych.

4. Zmienna – są to dowolne właściwości, czynniki lub cechy, które przybierają różne wartości w badanym zbiorze. Występują zmienne niezależne i zmienne zależne. Zmienna niezależna to ta, która my wprowadzamy, która wpływa na zmienną zależną.

5. Wskaźnik – jest to cecha, zdarzenie, zjawisko na podstawie którego wnioskujemy, że zaszło zjawisko, które nas interesuje. Występują wskaźniki empiryczne, inferencyjne , definicyjne.

6. Metoda badań – jest to zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych, obejmujących ogólnie całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu badawczego. Wyróżniamy następujące metody badawcze:

• Eksperyment pedagogiczny

• Sondaż diagnostyczny

• Monografia pedagogiczna

• Metoda indywidualnych przypadków

1. Technika badań – są to czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów. Do tych technik zaliczamy: wywiad, obserwację, ankietowanie, pomiar, badanie dokumentów, wytworów.

2. Narzędzie badawcze – materialna forma techniki. Takim narzędziem jest arkusz obserwacyjny, kwestionariusz wywiadu, kwestionariusz ankiety, dyktafon, kamera.

Drogi postępowania badawczego

Najczęściej wyróżniamy 2 drogi postępowania badawczego:

1. Droga, która zakłada istnienie obiektywnego świata, możliwości równie obiektywnego poznania tego świata przy pomocy precyzyjnie skonstruowanych narzędzi. Bada tylko poddające się badaniu obiekty, poszukując między nimi związków przyczynowo – skutkowych, aby odkrywszy je wywierać wpływ na rzeczywistość społeczną.

2. Badacz ma świadomość jedności ze światem. Brak dualnego podziału na poznającego i świat poznawany. Zakłada subiektywny charakter własnej wiedzy, jak i każdego poznania. Zakłada, że badając rzeczywistość społeczną musi posługiwać się narzędziami miękkimi, elastycznymi, żeby łatwo je zmienić, po to aby dostrzec przez niego w badanym zjawisko nieprzywidziane aspekty. Są to strategie badań jakościowych. Badania jakościowe stosujemy, wtedy kiedy chcemy przyjrzeć się zjawiskom w ich kontekście. Wtedy, kiedy chodzi o zrozumienie istoty sprawy a nie tylko wykrycie zależności przyczynowo – skutkowych. Zjawisko jest drażliwe, ma charakter prywatny, kiedy osobami badanymi są jednostki o wysokiej świadomości – uczniowie utalentowani, posiadający dużą zdolność do artykułowania problemów, lub gdy są one niezdolne do wypowiadania się na dany temat; badane zjawisko jest mało znane.

Z punktu widzenia celu badań wyróżniamy badania:

• Badania weryfikacyjne

• Diagnostyczne

• Teoretyczne

Z punktu widzenia organizacji ich przebiegu:

• Zespołowe

• Terenowe

• Powtarzalne

Ze względu na przedmiot poznania:

• Opisowe

• Wyjaśniające

Ze względu na procedurę badawczą:

• Badania instytucji

• Zbiorowości

• Zjawisk i procesów

Badania teoretyczne – to wszelkie poznanie zmierzające do gromadzenia wiedzy teoretycznej, pozwalającej budować uogólnienia, generalizujące prawa rozwoju i przemian badanej rzeczywistości.

Badania weryfikacyjne – to próba sprawdzenia skutków zastosowanych rozwiązań, skutków działania jakiegoś układu. To także poszukiwanie cech, właściwości zdarzeń i procesów.

Badania diagnostyczne – mają na celu diagnozę określonego stanu rzeczy lub zdarzenia

Badania opisowe – mają za przedmiot poznania pojedyncze zjawiska, indywidualne zdarzenia, których wyjaśnienie może być jednoznaczne, oczywiste.

Badania wyjaśniające – szukają przede wszystkim związków między cechami zmiennymi.

WYDRUKOWAĆ WYNIKI PISA OSIĄGNIĘĆ EDUKACYJNYCH I RANKINGI SZKÓŁ

WYKŁAD 15.03.2011

CHARAKTERYSTYKA BADAŃ JAKOŚCIOWYCH I ILOŚCIOWYCH

BADANIE ILOŚCIOWE JAKO JEDEN Z POPDSTAWOWYCH RODZAJÓW BADAŃ

Obiektywne i rzetelne poznanie prowadzone przy użyciu trafnych narzędzi (wystandaryzowanych)

Cele badań jakościowych

• Odpowiedź na pytanie jak jest – opisowy charakter celu badawczego np.: jakie zainteresowania posiadają studenci drugiego roku Pedagogiki na SGGW?

• Cel diagnostyczny – odpowiada na pytanie dlaczego?

• Cel diagnostyczno – wyjaśniający – odpowiada na pytanie jaki jest związek między zmiennymi np.: jaki jest związek zainteresowań pedagogicznych a profilem ukończonej klasy

Pytania o cel badań warunkują takie pytania: jakie są przyczyny?, jakie są warunki, od czego zależy.

Jak przedstawiają się wymagania stawiane problemom w badaniach jakościowych?:

1. Powinny wyczerpywać swoją treścią całość domniemanej struktury i domniemanych związków zamierzonego przedmiotu badań. Formułujemy problem główny i problemy szczegółowe, budując jak najszerszy zakres.

2. Muszą być rozłączne jeśli chodzi o treść i przedmiotowo – ścisłe

3. Powinny precyzyjnie określić kierunki i przedmiot badań

4. Rozstrzygalne empirycznie – możliwe ich wyrażenie za pomocą wskaźników empirycznych lub innych kategorii języka badań jakościowych. Jednym z zadań badacza jest precyzyjne ustalenie wskaźników

5. Postawienie hipotez – szczególnie wówczas kiedy badamy związki i zależności,

• powinna ona być niezwykle konkretna

• musi wychodzić poza proste stwierdzenie faktów

• powinna być twórcza, odkrywcza i niebanalna

• hipoteza powinna uwzględniać podstawową znajomość faktów dotyczących przedmiotu badań

• Zdobycie wiedzy dotyczące przedmiotu badań

• Powinna być instruktywna, posiadać jakąś przesłankę do budowania

• U podstaw budowania hipoteza istnieje przekonanie, że uniwersalny ład przyczynowo – skutkowy jest właściwością świata przyrody i świata człowieka

• Hipotezy zawierają podstawy o związkach: strukturalnych, funkcjonalnych – zachodzących między cechami przedmiotów badań

• Mogą być potwierdzone pozytywnie

1. Próba badawcza

• Badania muszą być reprezentatywne – całości nie da się zbadać, całość jest rzadko badana

• Próba badawcza lub określony teren badań muszą reprezentować wszystkie cechy, właściwości i elementy populacji generalnej

• Wyniki poddawane są wynikom statystycznym – badacz powinien troszczyć się o taki dobór próby wnioskowania aby maksymalna wiedza w odpowiadała rzeczywistości i była społecznie użyteczna.

Typy reprezentatywności:

• Reprezentatywności typologiczna – występuje wówczas, gdy próba zawiera jednakową liczbę wszystkich danej zbiorowości generalnej, badanej ze względu na pewne zmienne mimo, że proporcje tych elementów populacji generalnej są całkowicie różne.

• Reprezentatywność ze względu na rozkład zmiennych – próba jest reprezentatywna wtedy, gdy rozkłady częstości poszczególnych wartości zmiennych odpowiadają dość ściśle rozkładom wartości tychże zmiennych w populacji generalnej

• Zależność między zmiennymi reprezentatywnymi przez próbę są analogiczne do zależności występujących w populacji generalnej np.: rozkład zamożności i aspiracji do kształcenia dzieci może być analogiczny w dwu różnych środowiskach: wiejskim i małomiasteczkowym, ale związki między tymi zmiennymi w jednym i drugim środowisku mogą być całkowicie różne próba dobrana w jednym środowisku będzie niereprezentatywna dla drugiego.

• Badania reprezentacyjne oparte są na losowych doborze grupy z populacji generalnej

• W badaniach jakościowych prowadzimy badania pilotażowe

Jak przedstawia się organizacja badań ilościowych:

Można wyróżnić 4 fazy:

1. Koncepcja przygotowania tych badań

2. Właściwe przeprowadzenie badań

3. Faza opracowania tych badań i uogólnienia

4. Zastosowania praktyczne

Zalety badań ilościowych:

1. Badania ilościowe mieszczą się w pozytywistycznym paradygmacie, który zakłada, że z dużym prawdopodobieństwem można odkryć reguły i mechanizmy życia społecznego.

2. Stałość procedur – procedury są opracowane, są one przewidywalne, wszystko musi być wcześniej ustalone.

3. Badanie zbiorowości umożliwia opis i ocenę różnic i podobieństw między elementami badanej zbiorowości.

4. Trafność i rzetelność.

5. Procedury stanowią zaporę dla subiektywizmu.

6. Dokumentowanie badań służyć może kontroli prawidłowego przebiegu, obiektywizowania wyników i dokonywania operacji porównawczych.

7. Wykorzystuje się w nich pomiar, który spełnia warunki precyzji, poprawności, rzetelności i trafności.

8. Główną zasadą w badaniach ilościowych jest schemat badania indukcyjnego, korzysta się w nich też jednak z owoców dedukcji.

9. Przestrzegane są wymogi empiryzmu metodologicznego

10. Wnioskowanie statystyczne, które pozwala odnieść wyniki na całość populacji.

Wady badań ilościowych:

1. Podobnie jak wszelkie badania w humanistyce są obciążane indywidualnymi preferencjami badanych: aksjologicznymi, religijnymi.

2. Cechuje je asymetryczny związek przedmiotowy między badaczem i badanym

3. Charakteryzują się wysokim poziomem subiektywizmu we wszystkich fazach badań: przygotowaniu, uogólnieniu, ocenie

4. Stosowane narzędzia oraz ich konstrukcja mogą być źródłem manipulacji

5. Możliwości poznawcze są zredukowane do zakresu wyznaczonego przez koncepcję badań i przyjęte instrumentarium badawcze.

6. Instrumentarium statystyczne gubi różne uboczne wątki. Bardzo często gubi kontekst.

7. Te badania są statyczne, nie ukazują dynamiki i tendencji – chyba, że je powtarzamy

8. W doborze próby zawarte jest domniemanie jej reprezentatywności.

9. Są badaniami fragmentu jakiejś rzeczywistości

10. Mają technologiczny i służebny charakter, co sprawia, że mogą być wykorzystywane przez grupy interesów, które mogą nimi manipulować do celów pozanaukowych.

BADANIA JAKOŚCIOWE

Zbudowane są one na zupełnie innych przesłankach niż badania ilościowe. Badacz tu ma świadomość jedności ze światem. Występuje brak dualnego podziału na poznającego i świat poznawalny. W założeniu tych badań jest subiektywny charakter własnej wiedzy i poznania. Uważa się, że badając musimy posługiwać się metodami elastycznymi – które łatwo zmienić i przekształcić w celu poznania nieprzewidywalnych aspektów badanego zjawiska. W badaniach jakościowych poznajemy kontekst, czyli docieramy do sedna sprawy, do jej istoty.

Teoretyczne korzenie strategii jakościowych badań:

Metodologia ta jest budowana na następujących filozoficznych podstawach: fenomenologii, hermeneutyki, interakcjonizmu symbolicznego.

• Przyjęcie fenomenologicznego punktu widzenia oznacza skupienie się przy poznaniu danej rzeczy na tym co owa rzecz mówi sama w sobie, uważne przyjrzenie się temu, co dane jest do oglądu. Celem fenomenologii jest badanie zjawisk takimi, jakie one są. Dzięki badaniu fenomenologicznemu możliwe jest odkrycie tego, co do tej pory nie było dostrzegalne. Postępowanie fenomenologiczne w pedagogice oznacza przejście od stanu stanowiącego punkt wyjścia do świata otaczającego. Przejście od nastawienia naturalnego do nastawienia refleksyjnego np.: jeżeli bada się problem trudności wychowawczych to nie stawia się hipotezy „dlaczego”, nie buduje się oglądu, pewnych założeń – podchodzi się tu bez założeń tylko wnika się w istotę poprzez rozmowy z wychowankiem, kontakt z nim.

• Hermeneutyka – dotyczy interpretacji tekstu przy czym tekst jest rozumiany nie wyłącznie jako zapis ale tekstem jest także rzeczywistość społeczne. Jest to metoda opisująca i interpretująca świat ludzki, który trzeba czytać jako tekst. Celem poznania hermeneutycznego jest rozumienie, możliwość rozumienia jest ograniczena miejscem, czasem, sytuacją dziejową i indywidualnym wzorcem dziejowym

• Interakcjonizm symboliczny – wychodzi z założenia, że działanie ludzkie nie jest prostą reakcją na bodźce, relacja bodziec – relacja jest relacją behawiorystyczną. Bodziec od reakcji oddziela proces interpretacji dokonywany przez jednostką. Owa interpretacja jest możliwa dzięki temu, że człowiek posiada zdolności udzielania samemu sobie wskazań – wskazać coś sobie to znaczy wydobyć to coś z kontekstu, wyodrębnić, nadać mu znaczenie. Poznanie odbywa się w toku wzajemnych kontaktów międzyludzkich. Interakcjonizm symboliczny wskazuje na językowe konstruowanie rzeczywistości.

WYKŁAD 22.03.2011

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE BADANIA JAKOŚCIOWEGO

• Relacje badacz – badany

• Język w badaniach jakościowych

• Proces i intuicja

• Rodzaje badań jakościowych

Badanie jakościowe nie jest zorganizowane przez zmienne i wskaźniki. Jest ono zgłębianiem tematu. Staramy się ująć zagadnienie, które badamy w całości (holistycznie). Badanie jakościowe nazywamy nieustrukturyzowanym, otwartym, niedyrektywnym, o głębokiej strukturze. Wiele zależy od osoby badanej. Badacz w badaniach jakościowych skupia się na rozumieniu szczegółów, chce poznać jak myślą ludzie i jak odbywa się proces konstruowania świata. Badania jakościowe są opisem, który zbliża czytającego do opisywanego świata, a także pokazuje drogę, którą można do tego świata dotrzeć.

1. Relacje badacz –badany. Relacje charakteryzują się:

• Badany jest informowany o prawdziwym celu badań – badacz działa jawnie, informuje o swoich intencjach.

• Badacz nie działa z pozycji lepiej wiedzącego, lecz traktuje badanego jako komplementarnego współtwórcę wiedzy zdobywanej podczas badania.

• Badany jeśli tylko wyrazi chęć w równym stopniu wpływa na treść badania – może zmieniać jego kierunek. Badany określa, co powie na dany temat podczas wywiadu.

• Badacz nie przechodzi do badanego z gotowym narzędziem badania, nie narzuca mu własnego języka. Językiem jest język badanego.

• Badacz stara się zrozumieć ten język, przyjmuje wobec języka postawę otwartą. Zadaniem badającego jest zrozumieć język i go zinterpretować – trzeba posłużyć się tu metodą hermeneutyczną (rozumienia i interpretacji)

• Badanie traktowane jest jako dialektyczna, dwustronna relacja, której wyniku nie da się przewidzieć

• Badacz ma świadomość własnej subiektywności w odbiorze i ocenie sytuacji, własnego wpływu na treść i przebieg akcji, a także wpływu, jaki badanie wywiera na jego samego.

• Badanie traktowane jest, jako partnerska wymiana myśli, która zmienia obydwie strony interakcji. Badacz powinien mieć tego świadomość.

• Badacz musi docierać do swoich rozmówców przez osoby trzecie.

1. Język w badaniach jakościowych – jest językiem badanego, lub wypadkową języków. Badacz nie podejmuje badania z gotową siatką pojęć przy pomocy, której chce opisywać rzeczywistość. Stara się poznać rzeczywistość językową badanego i staje się ona jednym z elementów badania. Język potoczny zastąpił przy zbieraniu materiałów język naukowy, ponieważ w badaniu jakościowym nastąpiło odwrócenie drogi poznania zjawisk.

• Realność stanowi punkt wyjścia konstruowania języka.

• Pojęcia życia codziennego stanowią bazę do konstruowania pojęć naukowych

• Budowanie teorii i hipotez

W badaniach jakościowych nie posługujemy się tylko językiem badanego, dla nas bardzo ważny jest język ciała (gesty, mimika)

1. Kontekst – cechą badań jakościowych jest ujmowanie zjawiska w szerokim kontekście – nie tylko kontekst aktualny, ale również historyczny, dziejowy. Ujmowanie zjawisk w kontekście pozwala na dostrzeżenie różnych ich aspektów, dzięki czemu badacz uzyskuje obraz sytuacji naświetlany niejako od różnych stron, co pozwala bardziej i lepiej zrozumieć. W badaniach jakościowych nie chodzi o szukanie związków przyczynowo – skutkowych zachodzących między zjawiskami, lecz o rozumienie. Rozumienie jest procesem, w którym odsłaniamy różne aspekty badanego zjawiska. Zadaniem badacza jest „słuchanie”, rozumienie, interpretowanie rzeczywistości. Trzeba poznać dogłębnie i w pewnym kontekście daną rzeczywistość.

2. Wyobraźnia i intuicja – wyobraźnia może podpowiadać drogę do nowych odkryć, wyzwala odwagę stawiania pytań (z pozoru absurdalnych). Wyobraźnia pozwala na przekroczenie ograniczeń narzucanych badaczowi przez jego wiedzę. Nie można ufać wyobraźni w snuciu swoich przewidywań, bo przyszłość kryje w sobie niejeden wstrząs.

Intuicja jest rozumiana jako nagle, zjawiające się oświecenie, lub zrozumienie sytuacji, lub jako zjawiająca się koncepcja pojawiająca się w świadomości nawet wówczas, gdy nie myślimy o danym zagadnieniu. Intuicja może się pojawiać w trakcie badania, gdzie umysł nastawiony jest na intensywne zgłębianie zagadnienia. Intuicja może być pomocna przy formułowaniu problemu badawczego, szczególnie w sytuacji, gdzie wiedza na temat zagadnienia jest niewielka

1. Proces badania – przebiega w odwrotnym kierunku niż w strategii ilościowej. Droga prowadzi od praktyki do teorii ale nie oznacza, że teoretyczne poznanie badacza jest zbędne. Badania jakościowe są badaniami indukcyjnymi, ponieważ na podstawie badań indukuje się tezę. Prowadzenie badań jakościowych wymaga 2 rodzajów wiedzy:

• Pierwszy dotyczy znajomości, rozumienia sensu. Dotyczy wiedzy badacza o samym sobie, ważne jest nabycie przez niego świadomości własnych przedzałożeń oraz wiedzy o badanym

• Drugi rodzaj łączy się z przedmiotem badania, postulat dotyczący naiwnego oglądu zawieszenia wiedzy na czas badania. Wiedza ukierunkowuje spostrzeganie i ogląd sytuacji a jej brak prowadzi do ślepoty badawczej, nie jesteśmy w stanie dostrzec tego, o czym nie wiemy, że może zaistnieć. W trakcie badań jakościowych bardzo ważne jest robienie notatek, w trakcie badania staną się one źródłem i dowodem, a ponadto stanowią podstawę badania do późniejszych analiz. Są 2 rodzaje notatek: jedne stanowią transkrypcję usłyszanych czy przeprowadzonych rozmów, drugie stanowią interpretację, komentarz słów badanych.

Rodzaje badań jakościowych. Pilch wyróżnia:

• Eksperyment pedagogiczny jest metodą naukowego badania, polegającą na wywoływaniu lub tylko zmienianiu przebiegu procesów przez wprowadzenie do nich jakiegoś nowego czynnika i obserwowaniu zmian powstałych pod jego wpływem. Celem eksperymentu jest wykrywanie zależności między zmienną niezależną a innymi elementami badanego układu a więc zmienną zależną, zmiennymi pośredniczącymi. W eksperymencie mamy wówczas do czynienia z zmienną niezależną. Są tu metody wykrywania zależności, opracowane zostały w literaturze tzw. 5 kanonów Nila:

1. Jedynej różnicy

2. Jedynej zgodności

3. Połączonej różnicy i zgodności

4. Zmian towarzyszących

5. Kanon reszt

• Monografia pedagogiczna – przedmiotem jej są instytucje pedagogiczne, prowadzi ona do gruntowanego rozpoznania struktury instytucji, zasad i efektywności działań wychowawczych oraz opracowania koncepcji ulepszeń, prognoz rozwojowych

• Metoda indywidualnych przypadków – polega na analizie jednostkowych losów ludzkich, uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze lub analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostykowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku, lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych

• Metoda sondażu diagnostycznego – jest to sposób gromadzenia danych, wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu i kierunkach rozwoju określonych zjawisk, posiadających znaczenie wychowawcze w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację generalną w której badane zjawisko występuje. W sondażu diagnostycznym stosuje się technikę ankiety, analizę dokumentów, techniki statystyczne. W badaniach jakościowych stosuje się wywiad otwarty, pogłębiony, metoda biograficzna, jakościowa analiza tekstu, obserwacja uczestnicząca

Rodzaje badań jakościowych:

• Badania etnograficzne – prowadzi się je wówczas, gdy zmierza się opisać życie wybranej grupy ludzi ze wszystkimi jego kulturowymi aspektami. Badacz stara się zrekonstruować całość dostrzeganych przez siebie zjawisk po to, aby jak najwierniej opisać poznawaną rzeczywistość kulturową. Opis kultury i stylu życia grupy, którą badamy powinien być dokonywany z punktu widzenia badanych a nie badacza. Badanie etnograficzne to coś więcej niż obserwacja uczestnicząca. To założenie implikuje prowadzenie badań w ten sposób, by usytuować siebie wewnątrz grupy, którą badamy. To zmusza nas do poznania sposobu myślenia, języka, zwyczajów, zachowań. Badacz musi się wtopić w grupę w takim stopniu aby stać się ważnym źródłem informacji. Obserwacja uczestnicząca, która jest jądrem badania etnograficznego powinna być badaniem przez wspólne wchodzenie w środowisko, uczestniczyć w jego pracach, robić wszystko to, co robią te osoby badane.

• Studium przypadku – jest wykorzystywane zarówno w badaniach ilościowych jak i w jakościowych. Pod pojęciem przypadku rozumienie się różne społeczne jednostki, stosuje się te badania pray zjawisku eksperymentalności, odbiegania od normy. Odbieganie od normy nie jest traktowane jako wada, celem studium przypadku jest dokładny opis badanego, z możliwie różnych stron z uwzględnieniem rozmaitych jego przypadków, stosuje się wywiad narracyjny, obserwacje uczestniczącą, analizę dokumentów. Trzeba tu stosować zasady: otwartość, zarówno między badaczem i badanym, każda wątpliwość powinna być wyjaśniona, elastyczność w podejściu do sposobu zbierania danych. Pożądana jest również autentyczna więź z osobami badanymi. Dotyczy to głównie badań biograficznych, tam gdzie mamy do czynienia z drugą osobą. Przeszkodą w otwartości może być stereo typizacja w postrzeganiu i interpretowaniu różnych zjawisk, związana z wiedzą potoczą jak i naukową badacza a także przedwczesna strukturalizacja danych. Drugą zasadą jest komunikacja – rzeczywistość społeczna jest konstruowana w zakresie poszczególnych interakcji międzyludzkich. Ważna jest częstotliwość, język, czas komunikacji, naturalność – chodzi o badania przeprowadzone w życiu codziennym badanego, nie tworzeniu jakiejś sztucznej sytuacji. Nie wystarczy przedstawienie danych poznawanego przypadku, obowiązkiem jest zinterpretowanie rzeczywistości, poprzez pokazanie podobieństw i różnic poprzez zbadanym przypadkiem a tymi co zostały już wcześniej zbadane w literaturze. Należy pamiętać, że wiedza uzyskana w trakcie badania przypadku pozwala nam jedynie na stwierdzenie, że tak bywa a nie, że tak jest.

• Badania biograficzne – w studium przypadku można wyróżnić 2 odmiany mające stałe miejsce w literaturze:

1. Badania monograficzne

2. Badania biograficzne

Różnicuje je przedmiot badania. Badania monograficzne dotyczą instytucji, organizacji, badania biograficzne związane są ze szczególnymi jednostkami, których historia życia jest na tyle znacząca, że dzięki niej możemy dowiedzieć się na tyle o człowieku i o świecie w którym kiedyś żył i żyje. Istota badań biograficznych opiera się na założeniu, że nie istnieje żaden wymiar, wiedza o społeczeństwie jest zawsze wiedzą czyjąś a są takie obszary rzeczywistości społecznej, które możemy poznanie jedynie poprzez ukazanie rzeczywistego wymiaru. Wiedza o człowieku i społeczeństwie zbudowana jest z dwu warstw – faktograficznej, oraz warstwy indywidualnego, symbolicznego wymiaru jej odczytań.

WYKŁAD 12.04.2011

BADANIA BIOGAFICZNE

W studium przypadku można wyróżnić 2 odmiany:

• Badania biograficzne

• Badania monograficzne

Studium przypadku zawiera w sobie monografię pedagogiczną. Badania biograficzne związane są ze szczególnymi jednostkami, których historia życia jest na tyle znacząca, że dzięki niej możemy dowiedzieć się wiele o człowieku i o świecie w jakim żył bądź żyje. Istota badań biograficznych opiera się na założeniu, że wiedza o społeczeństwie jest zawsze wiedzą czyjąś. Są takie obszary, które możemy poznać jedynie przez ukazanie ich swoistego wymiaru. Ta wiedza ma 2 warstwy: wiedza faktograficzna – zbiór faktów jakie zaistniały w tek faktografii, duga warstwa to indywidualny i symboliczny wymiar ich odczytań. W podejściu jakościowym przyjmuje się obydwie warstwy – integruje się warstwę faktograficzną z warstwa symbolicznego i indywidualnego wymiaru jej odczytań. Zintegrowanie tych warstw daje autentyczny obraz człowieka i świata, w którym przyszło mu żyć. Autobiografie taktowane są jako obaczone subiektywizmem, a więc niemające obiektywnego wymiaru. Dane te nie poddają się weryfikacji. Posiadają piętno czyjejś interpretacji a więc są wątpliwe. Autobiografie odrzucane były w przeszłości – przypisywano im walory literackie, a nie naukowe. Florian Znaniecki odkrył autobiografię jako cenne źródło informacji. Niemniej dopiero teraz autobiografia znajduje znaczące miejsce w metodologii. Wśród autobiografii można wyróżnić pamiętniki, pisane przez wiele lat – obrazujące myśli autora. Inną formą badań są materiały wytworzone – swobodne wypowiedzi osób na temat, który nas interesuje. Ważny jest język, którym pisze autor – nie możemy go przekształcać, musimy tylko dokonać analizy.

BADANIA FENOMENOGRAFICZNE – narodziły się w Szwecji. Ich autor badał proces badania studentów. Badania te łączą fenomenologię, interakcjonizm fenomenologiczny i hermeneutykę. Główna teza zakłada, że ludzie nadają różne znaczenia otaczającemu światu. Badacze fenomenograficzni badają, że liczba tych znaczeń jest ograniczona. Sposób nadawania znaczeń jest uwarunkowany wiedzą o świecie, kulturowym kontekstem interpretacji zjawiska, poziomem świadomości i zaangażowania. Celem badań jest opis natury doświadczeń jednostek badanych. Najczęściej stosowaną techniką jest wywiad. Podczas wywiadu prowadzący nie ujawnia w nim własnej refleksji na temat interesującej go natury zjawiska lecz skupia się głównie na poznaniu świadomości i refleksji nad nim osób badanych. Chcąc poznać rozumienie przez badanego określonego zjawiska nie powinno się rozbudowywac listy pytań zbytnio. Powinno to być kilka pytań ogólnych. Pytania szczegółowe zadajemy w wyniku odpowiedzi i dotyczą one właśnie odpowiedzi badanego np.: mogą brzmieć: czy mógłbyś to wyjaśnić, czy mógłbyś to uzasadnić. Pytania mają charakter otwarty i badanie ma mieć charakter dialogu. Dialog ma być prowadzony tak, żeby nie ograniczał wypowiedzi badanego. Zebrany materiał w trakcie badań fenomenograficzych jest zaledwie pierwszym krokiem w badaniu – bardzo ważna jest analiza zebranego materiału. Działania nasze nadają się do grupowania w zespoły podobnych znaczeń nadawanych danemu zjawisku. Wyławianie z wypowiedzi najważniejszych stwierdzeń, opisujących dane pojęcie lub zjawisko. Kolejnym krokiem jest wyodrębnienie odrębnych i podobnych zakresów rozumienia poszczególnych zjawisk przez badanych. Grupowanie tych podobnych zakresów to synonimia. Można tutaj wyróżnić: synonimy terytorialne, emocjonalne, stylistyczne, chronologiczne. Identyfikowanie odrębnych zakresów znaczeń polega na ustaleniu, że 2 takie same wyrażenia odzwierciedlają różne znaczenia. To zjawisko nazywane jest homonimią. Słowa, które pod tą nazwą kryją różne znaczenia to homografy.

BADANIA W DZIAŁANIU – jako badania jakościowe. Badania te to studia nad społeczną sytuacją, w której znajduje się badacz z zamiarem ulepszenia jej, czyli udoskonalenia jakości swojego działania w trakcie jego trwania. Badanie jest systematycznym zbieraniem informacji o zjawisku wywołującym jakieś zmiany przy czym badacz jest inspiratorem i aktywnym uczestnikiem wydarzeń. Badania w działaniu prowadzi się wówczas gdy postrzega się możliwość zmiany na lepszej w jakiejś sytuacji. Przygotowuje się projekt udoskonalenia, wprowadza się go w życie, obserwuje co z tego wszystkiego wynikło, czy projekt udoskonalenia istniejącej sytuacji. Stawia pytanie, czy projekt udoskonalenia przyniósł rezultaty, jeżeli nie to przeprowadza się korekty. Istotą badań w działaniu jest projekt zmiany rzeczywistości. Badacz, który prowadzi badania w działaniu opracowuje wstępną wizję projektu.

WYKŁAD 10.05.11

BUDOWANIE PRACY – STRUKTURA

METODA BADAŃ – zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów instrumentalnych obejmujące określoną całość i zmierzająca do rozpoznania problemu badawczego.

TECHNIKA BADAŃ – czynności praktyczne – regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami; pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii i faktów. Ogranicza się do czynności pojedynczych.

NARZĘDZIE BADAWCZE – przedmiot służący do realizacji wybranej techniki badań.

Metody:

• Eksperyment pedagogiczny

• Monografia pedagogiczna

• Metoda indywidualnych przypadków

• Sondaż diagnostyczny

Eksperyment pedagogiczny – określone badanie wycinka rzeczywistości pedagogicznej, wychowawczej; polegająca na wywołaniu lub zmienianiu przebiegu procesów i obserwowaniu zmian powstałych pod jego wpływem.

Monografia pedagogiczna – metoda, której przedmiotem są instytucje wychowawcze lub instytucjonalne formy działalności wychowawczej. Prowadzi do rozpoznania struktury instytucji, zasad i efektywności działań wychowawczych, opracowanie koncepcji i prognoz pedagogicznych.

Metoda indywidualnych przypadków – polega na analizie indywidualnych przypadków lub analizie zjawisk natury wychowawczej z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań pedagogicznych.

Sondaż diagnostyczny – sposób gromadzenia danych o atrybutach strukturalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości i kierunkach rozwoju określonych zjawisk w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację. W sondażu stosuje się technikę ankiety, analizy dokumentów.

Etapy procesu badawczego:

1. Określenie problematyki badawczej

2. Cele badań

• Poznanie pewnych faktów

• Wyjaśnienie pewnych zjawisk

• Przewidywanie, prognozowanie

1. Postawienie problemów badawczych

• Problemy główne i problemy szczegółowe

1. Formułowanie hipotez roboczych

2. Dobór zmiennych i ich wskaźników

3. Dobór próby badawczej i terenu badań

4. Dobór metod i technik badawczych

5. Przeprowadzenie badań i technik

6. Analiza danych i wnioskowanie

7. Sprawdzanie wyników i zastosowanie w praktyce

8. Opracowanie teorii i wiedzy oraz zastosowanie w konkretnych rozwiązaniach w aspekcie zbudowanej „małej teorii”

Jakie są motywy wyboru problematyki badań?

1. Motywy społeczne:

• Problemy jakie przysparzają rodzicom, nauczycielom, społeczeństwu wiele kłopotów (problem przestępstwa, samobójstw, problem przemocy, prostytucja wśród nieletnich)

1. Preferencje osobiste

• Zainteresowania

• Chęć usprawnienia warsztatu pedagogicznego

• Potrzeba uzupełnienia wiedzy

1. Doskonalenie praktyki – modernizacja procesu celem większej skuteczności w wybranych obszarach.

2. Weryfikacja teorii i ocena teorii, które funkcjonują

3. Literatura przedmiotu – jej ogląd pozwala ocenić aktualny stan wiedzy.

Kluczowe pytania przed podjęciem badań:

• Czy istnieje społeczne zapotrzebowanie na te badania?

• Czy to kogoś interesuje?

• Czy podejmowane badania mogą wzbogacić istniejącą wiedzą o nowe teorie, zjawiska lub procesy

• Czy pozyskana dzięki badaniom wiedza będzie wzmacniać istniejącą praktykę i będzie sprzyjać podwyższaniu jakości i efektywności pracy, szkół i placówek oświatowych.

• Czy podejmowano już podobne badania i jeśli tak jakie były rezultaty?

• Czy jest realna szansa rozpoczęcia i zakończenia badań?

PRACA DOMOWA:

Podać po 2 przykłady monografii pedagogicznej, metody indywidualnych przypadków, sondażu diagnostycznego i eksperymentu pedagogicznego. Napisać cele, problem główny i problemy szczegółowe.

WYKŁAD 17.05.2011

Jak zbudować pracę teoretyczno – empiryczną:

1. Wybór tematu badań, pracy

Jakie zagadnienia mają mocne postawy pedagogiczne?

• Postawy ucznia

• Postawy nauczyciela

• Cele, treści, metody nauczania, cała dydaktyka

1. Określić postawę teoretyczną

Przykład: Rozwijanie zainteresowań uczniów poprzez indywidualne programy kształcenia

Tytuł rozdziału I: Zainteresowania w świetle literatury.

1. (Co się mieści w rozdziale teoretycznym?)

POJĘCIE ZAINTERESOWAŃ (DEFINICYJNE UJĘCIE ZAINTERESOWAŃ)

trzeba napisać co w definicji jest istotne, na co autor zwraca uwagę. Rozdział musi być zakończony napisaniem którą definicję przyjmuję i uzasadniam dlaczego przyjmujemy na użytek swojej pracy tą definicję

1. Kategorie tego pojęcia – odpowiadamy na pytanie czy to pojęcie ma kategorię

ROZWIJANIE ZAINTERESOWAŃ

1. CZYNNIKI ROZWIJANIA ZAINTERESOWAŃ

2. OSOBOWOŚCIOWE I SPOŁECZNO – KULTUROWE UWARUNKOWANIA ZAINTERESOWAŃ

3. SPOSOBY ROZWIJA NIA ZAINTERESOWAŃ

4. INDYWIDUALNY PROGRAM KSZTAŁCENIA JAKO SPOSÓB ROZWIJANIA ZAINTERESOWAŃ

5. ROZWIJANIE ZAINTERESOWAŃ W ŚWIETLE DOTYCHCZASOWYCH BADAŃ

Rozdział II: INDYWIDUALNE PROGRAMY KSZTAŁCENIAJAKO SPOSÓB ROZWIJANIA ZAINTERESOWAŃ

1. POJĘCIE INDYWIDUALNEGO PROGRAMU KSZTAŁCENIA

2. RODZAJE INDYWIDUALNEGO PROGRAMU KSZTAŁCENIA W ASPEKCIE ROZWIJANIA ZAINTERESOWAŃ

3. ROLA NAUCZYCIELA I UCZNIA W REALIZACJA INDYWIDUALNEGO PROGRAMU KSZTAŁCENIA

4. BUDOWANIE INDYWIDUALNEGO PROGRAMU KSZAŁCENIA

5. DOTYCHCZASOWE DOŚWIADCZENIA PEDAGOGICZNE UCZNIÓW W ROZWIJANIU ZAINTERESOWAŃ ZA POMOCĄ INDYHWIDUALNYCH PROGRAMÓW KSZTAŁCENIA

Rozdział III: Podstawy metodologiczne własnych badań empirycznych

1. Cel i przedmiot badań

2. Problemy i hipotezy badawcze

3. Metody, techniki, narzędzia badawcze

4. Teren i charakterystyka badanej grupy

5. Organizacja badań i sposób opracowania wyników

Rozdział IV: Tworzy się przez odcięcia pytajnika od głównego problemu badawczego i dopisanie do tego co zostało: „w świetle wyników własnych badań empirycznych”

ZWIĄZKI I ZALEŻNOŚCI MIĘDZY STOSOWANIEM INDYWIDUALNYCH PROGRAMÓW A ZAINTERESOWANIAMI UCZNIÓW

CZY I W JAKIM STOPNIU INDYWIDUALNY PROGRAM KSZTAŁCENIA DYNAMIZUJE ROZWIJANIE ZAINTERESOWAŃ UCZNIÓW? STOPIEŃ DYNAMIZOWANIA ROZWOJU ZAINTERESOWAŃ UCZNIÓW POPRZEZ INDYWIDUALNE PROGRAMY KSZTAŁCENIA W ŚWIETLE WŁASNYCH BADAŃ EMPIRYCZNYCH.

WYKŁAD 24.05.2011

Na czym powinna skupić się praca pedagogiczna nauczyciela?

Na egzamin: Każdy wybiera jedno zagadnienie z listy i przygotowuje je w sposób oryginalny, wielostronny – z literatury, wchodząc na egzamin referuje + 2 pytania tym, którym źle wyszły prace i ćwiczenia. Egzamin 20 czerwca od 9 do 16.

Każda praca teoretyczno – empiryczna musi składać się z karty tytułowej pracy, wstęp

Drugą częścią pracy jest rozdział metodologiczny. Piszemy cel i przedmiot badań, metody, techniki narzędzia badawcze, teren i rodzaj badanej grupy.

Ostatnim rozdziałem jest rozdział empiryczny. Tworzy się go przez odcięcie pytajnika od problemu głównego. Każdy wynik, który organizujemy musi skończyć się wnioskami. Analiza wyników musi kończyć się wnioskami. Używamy następujących kodów: „analiza wyników wskazanych w tabelce wskazuje, że…”

Praca zakończona jest podrozdziałem „zakończenie” – tego rozdziału nie numerujemy. W tym rozdziale ustosunkowujemy się do przeprowadzonych badań. Odpowiadamy na pytanie jakie warto podjąć inne badania, żeby uzupełnić wiedzę.

Pierwsze zdanie wstępu brzmi: „celem przedstawionej pracy jest analiza….” , dopisujemy „w świetle literatury u własnych badań empirycznych” . ostatnim elementem wstępu jest informacja o strukturze pracy. Informujemy, co znajduje się w rozdziale pierwszym – dajemy tylko informację o rozdziałach. Np.: w rozdziale pierwszym dokonano zdefiniowania pojęcia, ukazano rodzaje tego zagadnienia, strukturę. W rozdziale drugim znajduje się opis narzędzi – piszemy po kolei co znajduje się z rozdziale.

OBSZARY BADAŃ NAUCZYCIELA:

W pracy badawczej nauczyciela możemy wyróżnić 3 obszary badawcze:

1. Obszar dotyczący ucznia

2. Obszar dotyczący nauczyciela

3. Obszar procesu naukowo – dydaktycznego.

Pierwszym obszarem jest rozpoznanie „kim są moi uczniowie?”

• Integralny rozwój dziecka – składają się na niego warstwy rozwojowe dziecka: fizyczna, psychiczna, społeczno – moralna, kulturowa, światopoglądowa. Odpowiadamy na pytanie czy występuje integralny rozwój dziecka – jest to równomierny rozwój wszystkich warstw i pojmowanie ich ze sobą. Takie podejście pozwoli odpowiedzieć na pytanie czy nie ma redukcji rozwojowych, społecznych, moralnych

Zwrotna informacja o procesie wychowawczo – dydaktycznym, który prowadzę. Jak uczniowie oceniają moją pracę. Na ile lekcje, które prowadzę ich satysfakcjonują, są lekcjami interesującymi