Rozdział II:

Czynniki psychologiczne predysponujące do choroby nowotworowej

-Niezdolność skutecznej obrony psychicznej przed utratą ważnego obiektu łączy się zwykle z poczuciem własnej słabości i winy Przeżycie stresu w taki sposób załamuje odporność ustroju, sprzyjając rozwojowi choroby nowotworowej

- tzw. osobowość aleksytymiczna (czyli "niezdolną do odczytywania własnych uczuć"). Ludzie obdarzeni takimi cechami osobowości przeważnie ukrywają, wypierają lub wręcz negują fakt istnienia wielu własnych przeżyć. Nie rozumieją samych siebie, nie umieją też znaleźć ujścia dla nagromadzonych uczuć poprzez ekspresję zewnętrzną. Mają przy tym ubogą wyobraźnię, a bardzo rozbudowane aspiracje moralne z tendencją do perfekcjonizmu i pewnej sztywności zachowania.

Rozdział III:

Problemy psychologiczne choroby nowotworowej

W przebiegu choroby wyodrębnia się przeważnie trzy okresy:

(a) okres wstępny (od chwili zauważenia objawów do momentu postawienia rozpoznania),

(b) okres przewlekły (rozwoju choroby i jej leczenia),

(c) okres terminalny (stanowi problem odrębny i zostanie omówiony oddzielnie).

3.1. Problemy psychologiczne okresu wstępnego choroby nowotworowej

Okres wstępny - diagnostyczny - charakteryzuje się stanem dużego zakłócenia równo-wagi psychicznej, spowodowanym poczuciem zagrożenia, niepewnością dalszego losu i przewidywaniem możliwości złej prognozy. Pierwszy okres choroby charakteryzuje się wybuchem silnych uczuć - zwłaszcza lęku, do którego dołącza się często przygnębienie, wywołane przewidywaniem potwierdzenia fatalnego podejrzenia i antypacją utraty wielu dotychczas posiadanych wartości. Towarzyszy temu zwykle silna koncentracja myśli, uwagi i wyobraźni wokół jednego problemu, trudność skupiania uwagi, pobudzenie psychoruchowe, czynnościowe zaburzenia pamięci. Powoduje to w rezultacie dezorganizację pracy i zwykłego codziennego życia.

Reakcja na perpektywę zachorowania na raka zależy od wielu czynników

1. od ogólnego obrazu choroby, utworzonego zwykle z informacji zawartych w popularnych publikacjach, mediach, a także na podstawie własnych wyobrażeń i dotychczasowych doświadczeniach

2. od ogólnego obrazu służby zdrowia i jej możliwości leczniczych

3. od indywidualnych reakcji emocjonalnych, wynikających zarówno z wrodzonych skłonności do pesymizmu lub optymizmu, lękliwości lub odwagi wypracowanych sposobów indywidualnego radzenia sobie ze stresem

Sposoby interpretacji objawów:

(a) lekceważenia ("mało ważny jest ten mały guzek lub krwawienie")

(b) wyolbrzymienia ("i tak już za późno, choroba jest nieuleczalna, nie ma po co chodzić do lekarza")

(c) opóźniania ("mam ważne sprawy do załatwienia, nie mam czasu na wizytę u lekarza").

3.2. Problemy psychologiczne okresu przewlekłego choroby nowotworowej

Sposoby postrzegania choroby:

(a) przeszkodą, którą trzeba pokonać

(b) nieodwracalną utratą wartości (zdrowia, sił, urody),

(c) wartością w wymiarze etycznym lub religijnym

Reakcje na chorobę mieszczą się w sferze:

(a) poznawczej

(b) uczuciowej

(c) behawioralnej (zachowania)

Ad. a)

Reakcje na chorobę w sferze poznawczej dotyczą obrazu siebie i obrazu własnej choroby.

Obraz siebie jest wynikiem "myślenia na swój temat". suma sądów o sobie: na temat własnego ciała, wyglądu, możliwości psychicznych, dostrzeganych walorów i braków, a także na temat własnego miejsca w społeczności. Sądy te z natury rzeczy są subiektywne, zafałszowane przez uczucia, jakie żywimy względem siebie, jak również przez wpływy wychowawcze i środowiskowe. W związku z tym w psychologii wprowadzono pojęcie "ja realnego" (będącego właściwym obrazem siebie) i "ja idealnego" (wzorca). Zwykle rozbieżności między "ja realnym" a "ja idealnym" są niewielkie. U pacjentów onkologicznych występuje natomiast wyraźna zmiana obrazu własnego ciała i ogólnego obrazu siebie, co rzutuje oczywiście na różnice pomiędzy "ja realnym" a wzorcowym. Co więcej, "ja idealne" zostaje u tych chorych zastąpione przez "ja przedchorobowe". Następuje ogólne pogorszenie samooceny (poczu-cie niższości i małowartościowości), większe niż u innych przewlekle chorych somarycznie. Obniżeniu ulega także samoocena szczegółowa, dotycząca np. urody, sił, sprawności. Obniża się potrzeba samorealizacji jako wyraz braku wiary we własne możliwości. Człowiek

11

spostrzega siebie jako osobę bierną, bezradną i zależną. Zmiany te tłumaczą brak planów na przyszłość oraz celów do realizacji wyraźniejszy niż u innych chorych soma-tycznie [15, 22, 23].

Kępiński, opisując zmiany obrazu siebie pod wpływem przewlekłej choroby somatycz-nej, wyodrębnia w pierwszym jej okresie fazę tzw. totalnego zagrożenia ("ja jestem cały chory, znajduję się w niebezpieczeństwie"). Po pewnym czasie zastępuje ją faza obronnego "odszczepienia chorego narządu" ("ja jestem zdrowy, tylko mój narząd jest chory"). Takie odizolowanie się od choroby ma charakter adaptacyjny i pozwala poprawić samoocenę przywracając tym samym równowagę psychiczną [19]. U chorych onkologicznych wymie-nione przepracowanie choroby nie występuje lub występuje bardzo rzadko. Powodem jest między innymi świadomość zagrożenia przerzutami i rozprzestrzenienia się choroby, a także subiektywne poczucie napiętnowania całego człowieka przez chorobę