ZŁOŻONE PROCESY POZNAWCZE- ĆWICZENIA

temat 1:

notatki

„być świadomym”- zdawać sobie sprawę z procesów myślowych, wewnętrznych, emocjonalnych, percepcyjnych oraz zdarzeń zewnętrznych.

świadomość- proces, aktywność psychiczna, zmieniająca się w pewnych granicach

zależność od sygnałów wejściowych (stymulacja zbyt wysoka lub zbyt niska)

drogi do zmiany świadomości zmieniają zwykłe środowisko komórek mózgowych

renesans- dusza to zmysły, rozum i zrozumienie

zmiany świadomości- wywołane środkami farmakologicznymi

oddziaływaniami fizjologicznymi

manipulacjami psychologicznymi

Charles Tart:

zmieniony stan świadomości- jednostka odczuwa jakościową zmianę struktury swojego funkcjonowania psychicznego ( nie tylko ilościową)

cechy zmienionych stanów świadomości:

-zniekształcenie procesów percepcyjnych, poczucia czasu i obrazu własnego ciała

-poczucie obiektywności i wykroczenia poza granicę własnego Ja

-odrzucenie ziemskich trosk (przy ekstazie religijnej)

-poczucie prawdy niewymagające zewnętrznego potwierdzenia

-pozytywna jakość emocjonalna

-paradoksalność

-niewyrażalność

-zjednoczenie i zespolenie (tożsamość zbiorowa)

-uczucie odmłodzenia

-przeżycie nagłej, intensywnej emocji

-skrajna podatność na sugestie

Peter Tripp- 200 h maratonu czuwania (wakathon)

-po 2 dniach halucynacji wzrokowe

skutki bezsenności:

-zmęczenie, ból głowy, drżenie, zniekształcenia percepcyjne, trudności w koncentracji uwagi, zaburzenia orientacji, utrata pamięci krótkotrwałej, anomalie EEG, myśli paranoidalne, żywe halucynacje, głód na słodkie, chłód

problem eksternalizacji wewnętrznych zachowań

stany snu:

-REM - całkowite zahamowanie dowolnej aktywności mięśniowej

- mózg wzbudzony lub czuwający (sen paradoksalny)

-aktywność okresowa

-znaczne zmiany fizjologiczne w autonomicznym układzie nerwowym

-NREM - podzielony na cztery stadia

- dezaktywacja kory mózgowej

-percepcyjne odizolowanie od środowiska

-stadium 4 NREM (najgłębszy sen) - pierwsze godziny snu

-ostatnie godziny snu- 2 NREM, przechodząca cyklicznie w REM, co 90 min

amplituda + częstotliwość= wzorzec fal mózgowych, „iglice”

sny: NREM- koszmarne, niespójne, statyczne obrazy z życia codziennego

starsi ludzie śpią mniej, sen płytszy

sen - okres regeneracji?

- sposób zachowania energii w czasie, gdy nie ma potrzeby działania

rytm dobowy

hipotezy dotyczące funkcji fazy REM:

-konsolidacja śladów pamięciowych

-oczyszczanie mózgu z substancji neurochemicznych

-u noworodków i małych dzieci- pobudzenie rozwoju mózgu

-reorganizowanie czynności bioelektrycznych mózgu zdezorganizowanych w NREM

-marzenia senne, rozładowanie silnych napięć (nie ma czystego związku)

-regulacja pierwotnych popędów

-niejasny związek ze schizofrenią (serotonina, chloropromazyna)

Freud:

treść snów- poziom jawny i utajony

Jung:

tematy powtarzające się w snach- zbiorowa nieświadomość, archetyp egzystencji

skala ocen Halla i de Castle’a: różnice między płciami

halucynacje- zjawisko indywidualne

-psychoza

-stres emocjonalny

-deprywacja sensoryczna

-hipnoza

-środki halucynogenne

-brak snu

testy na halucynację:

1. kontrola wolicjonalna +

2. zablokowanie wejścia sensorycznego +

3. walidacja interpersonalna -

4. sprawdzian intermodalny -

5. sprawdzian cech fizycznych -

6. koordynacja reakcji z bodźcem -

7. naga zjawa - =>udaj się do poradni

środki:

-psychotropowe (wpływają na procesy psychiczne)

-halucynogenne

-psychomimetyczne (niezwykłe formy myślenia i pobudzenia)

psychodeliczny- przejawiający się w psychice

środek farmakologiczny- każdy czynnik chemiczny, który wpływa na żywą protoplazmę

1937r. –Loomis

ćwiczenia:

ŚWIADOMOŚĆ

I: „NORMALNA”, NIEZMIENIONA

• continuum świadomości (od braku – śpiączka, głęboka narkoza, omdlenie, senność, obniżenie wrażliwości, świadomość czujna, aktywność, stan normalny, podwyższona czujność, ekstremalna świadomość), nie jest to styl 0-1

• 3 piętra świadomości:

1. zdawanie sobie sprawy ze świata (podstawowa)

2. zdawanie sobie sprawy z tego, że doświadczam, refleksja nad tym, że myślę, procesy meta poznawcze, wiedza symboliczna

3. samoświadomość- zdaję sobie sprawę, że jestem świadomą, myślącą, refleksyjną jednostką (test lustra)

• struktura świadomości:

-nieświadomość

-przed świadomość (to, co może wejść do świadomości)

-świadomość

/ częstość doświadczenia doświadczeń szczytowych, mistycznych, oceanicznych:

-nie są wywoływane

-zachwyt, uniesienie

-bardzo pozytywne /

II: ZMIENIONA ŚWIADOMOŚĆ

• codzienne zmiany świadomości

- sen/ marzenia senne:

-sny jasne, przytomne (lucid dreams)

-stany hipnagogii (jawa/sen)

-marzenia na jawie

-fantazjowanie (najrzadziej tuż po przebudzeniu, podczas jedzenia)

-wizualizacja

-złudzenia

• niezwykłe stany świadomości („rozszerzona”)

-stany medytacyjne/ transowe

-przeżycia transcendentalne

-ekstaza

-halucynacje/ omamy (zjawisko odbierania nieistniejących bodźców)

-urojenia (bezpodstawne przekonania, myśli)

-stany hipnotyczne (zawężenie świadomości, podatność hipnotyczna- f, wyobraźni, jest stała)

• czynniki:

• środki psychoaktywne (farmakologiczne, alkohol, kofeina)

• środki fizjologiczne (ograniczenie snu, deprywacja, hiperwentylacja, fotostymulacja, brak lub zbyt intensywna stymulacja (optymalny poziom pobudzenia), komory deprywacyjne, przeciążenie kinestetyczne, wysoka gorączka, głód, pragnienie, zatrucia, zaburzenia hormonalne)

• środki psychologiczne (autosugestie, sugestie hipnotyczne)

temat 2:

notatki:

styczność- konieczna w większości wypadków uczenia się skojarzeń, ale nie wystarczy, aby je wyjaśnić

związki S-S: natura środowiska

związki R-R: struktura zachowania

S-R: oddziaływanie środowiska na Ciebie

R-S: wpływ na środowisko społeczne i fizyczne

istota: powiązanie bodźca bezwarunkowego z warunkowym i przeniesienie reakcji bezwarunkowej na warunkową

zachowanie reaktywne:

-odpowiedź na bodziec bezwarunkowy

-organizm wykonując mimowolne reakcje zmienia coś w sobie samym, nie w otoczeniu

bodziec bezwarunkowy: taki, który normalnie wywołuje reakcję bezwarunkową

warunkowanie reakcji ślinienia:

-apetytywne (Sb jest pozytywne dla organizmu)

-awersyjne (negatywne)

warunkowanie reaktywne (klasyczne):

1. ogólna pobudliwość (warunek konieczny do warunkowania)

2. układ bodźców w czasie (odstęp między Sw a Sb- dla reakcji mięśniowych optymalne pół sekundy, dla trzewnych-do 15s),warunkowanie na czas- odstęp między Sb spełnia funkcję Sw

3. generalizacja bodźca- wiele bodźców podobnych do właściwego Sw wywołuje reakcję, bodźce o tej samej modalności zmysłowej

gradient (stopień nachylenia) generalizacji bodźca- uporządkowanie bodźców wg relacji do bodźca warunkowego, siłę reakcji na nie można przedstawić za pomocą krzywej, w miarę postępu warunkowania gradient zmienia się z krzywej płaskiej w stromą

4. różnicowanie i hamowanie- warunkowanie to proces, w którym różnicowanie bierze górę nad generalizacją, duża rozbieżność między bodźcami przyśpiesza różnicowanie

hamowanie reakcji- akt bierny w sensie behawioralnym, znaczna aktywność na poziomie nerwowym

koordynująca rola procesów hamowania w tłumieniu niewłaściwych reakcji na wszystkie wejścia sensoryczne z wyjątkiem krytycznego

5. warunkowanie wyższego rzędu (jak cytryna, różne modalności, symbole)- szereg bodźców warunkowych może kolejno służyć za substytut pierwotnego Sw i wywołać Rw, gdy Sw uzyskał zdolność wywoływania silnej Rw można go połączyć z każdym innym bodźcem, który organizm jest w stanie spostrzec i ten drugi bodziec będzie wywoływał Rw pod nieobecność zarówno Sb jak i pierwotnego Sw

6. wygaszanie- większość niefunkcjonalnych reakcji zanika, gdy po Sw wielokrotnie nie następuje Sb, Rw staje się coraz słabsza (dochodzi do 0)

próby wygaszające- doprowadzają do wygaszenia (Sw+ brak Sb)

spontaniczne odnowienie- rzekomo wygaszona Rw ożywia się w nieco słabszej formie za pierwszym ponownym pojawieniem się Sw

ubytek (dekrement) generalizacji- szerzenie się hamowania

przeciw- warunkowanie- człowiek przekonuje się, że po Sw nie następuje zło, tylko nawet przyjemne zdarzenie

7. siła warunkowania- miarą siły reakcji: amplituda, latencja, częstość, odporność na wygaszanie

8. pseudowarunkowanie- spowodowane stanem wzmożonej aktywności organizmu, zmiana siły reakcji w wyniku doświadczenia (artefakt- błędna interpretacja)

wypławki- przecinane na pół, Sw światło

nałóg jedzenia

nerwica eksperymentalna:

-wynik długotrwałego stresu, nieuniknionego konfliktu i niezdolności dokonania wyboru

-zachowanie świadczące o zgeneralizowanym stanie lękowym

-występowanie „symptomów” (reakcje niezwykłe, jedynie częściowe rozwiązanie konfliktu)

-bez wygaszenia przez całe życie, o ile nie będzie przeciwwarunkującej terapii

ćwiczenia:

WARUNKOWANIE KLASYCZNE, REAKTYWNE, PAWŁOWOWSKIE:

-uczenie się: -proste/ elementarne -> sygnałów

-> konsekwencji (instrumentalne i sprawcze, R-S)

- złożone

kojarzenie, asocjacja, S-S, R-R, S-R

warunkowanie dla powiązania między bodźcami (sygnałem), bliskość w czasie, regularność

odruchy- reakcje uwarunkowane biologiczne, genetycznie, charakter ochronny, na ważne bodźce, automatyczne, niewyuczone, bezrefleksyjne przystosowanie się do środowiska

sygnał- wszystko, co może zostać dostrzeżone przez organizm vs szum (S ob)

schizokineza- Gantt, rozdwojenie, gdzie komponenty złożonej Rw rozdzielają się, a potem idą własnymi drogami (w reakcjach lękowych)

Watson- Mały Albert, warunkowanie reaktywne

temat 3:

notatki:

WARUNKOWANIE INSTRUMENTALNE

Thorndike:

- skrzynki problemowe z kotami,

-początek behawioralnego podejścia do uczenia się

-metoda prób i błędów

-zachowanie kotów- WYTWARZANE przez stany wewnętrzne (emitted), niewywołane (elicited) przez zewnętrzne bodźce warunkowe

-wewnętrzne popędy

-zmienne pośredniczące

-cel: nauczenie się reakcji, która jest środkiem (instrumentem) prowadzącym do nagrody

-prawo efektu: uczucie zadowolenia- stan wzmacniający, przypomina doktrynę hedonistyczną J. Benthama

Clark Hull:

-zintegrowana teoria uczenia się/ redukcji popędu

-przedmiotem uczenia się związek między S a R, asocjacja

-jednostką uczenia się jest siła nawyku

-wzmocnienie- niezbędny warunek, bezpośrednio po R- substancja (goal subst.)

-aby wzrosła siła nawyku- czynniki wzmacniające, redukujące popęd

-siła S-R wzrasta stopniowo, w sposób ciągły

E.C. Tolman:

-uczenie się- MOLARNE ZMIANY w elementach poznawczych, w wyniku interakcji z otoczeniem

-elementy poznawcze- spostrzeżenia, przekonania i wiadomości dotyczące otoczenia

-S nie tylko wywołują R, również dostarczają informacji (sygnały, znaki)

-uczenie się jest CELOWE i UKIERUNKOWANE RACJONALNIE

-nabywanie informacji

-potrzeby wytwarzają zapotrzebowania w odniesieniu do celów

-nagrody prowadzą do KATEKSJI przedmiotu (połączenie z obiektem popędu + czynności prowadzą do redukcji napięcia), poszukiwanie lub unikanie celów

-podejście poznawcze, przedmiotem uczenia się związki S-S- całościowy aspekt sytuacji

-tworzenie map poznawczych

F.B. Skinner:

-WARUNKOWANIE SPRAWCZE

-czynnik wzmacniający

-reakcja sprawcza- oddziałuje na otoczenie

-szczury i gołębie, nie uczą się nowych reakcji, zmieniają tempo posiadanych

-poziom sprawczy: tempo, w jakim występuje R, gdy możność wykonania nie jest ograniczona, a konsekwencje nie są pozytywne ani negatywne

-warunkowanie sprawcze: proces, za pomocą którego można modyfikować zachowanie, regulować tempo wytwarzania reakcji sprawczej przez manipulowanie otoczeniem

-czynnik wzmacniający- wpływa na tempo reagowania (pozytywny lub negatywny)

-bodźce dyskryminacyjne (różnicujące)- informują organizm kiedy nastąpi nagroda

- nie wywołują reakcji, tylko sygnalizują

-gołębie Verhave (1966) – poszukujące błędnych kapsułek

-Skinner „projekt Orcon” (Organic Control), ptaki patrioci

-Terrace (1963) gołębie rozpoznające poziom i pion, umiejętność nabyta bez popełniania błędów jest trwalsza, pozwala na wyuczenie pozornie niemożliwych różnicowań

-warunkowy/wtórny czynnik wzmacniający- bodziec dyskryminacyjny, który osiąga zdolność wzmacniania (uśmiech matki przed jedzeniem)

warunkowy czynnik wzmacniający > pierwotny:

-szybciej rozdzielane

-zawsze pod ręką

-prawie każde zdarzenie bodźcowe może być warunkowym czynnikiem wzmacniającym

-często nie prowadzą do nasycenia

-wzmacniające działanie jest szybsze, gdyż zależy od percepcji, nie od przetworzenia biologicznego

-zależność behawioralna: gdy czynnik wzmacniający jest uzależniony od pożądanej reakcji, to jej wystąpienie jest bardzo prawdopodobne

-wypłata (payoff): zysk, przez który podtrzymywana jest reakcja nieprzestająca występować

-eksperymentalna analiza zachowania- aby zmienić zachowanie należy ustalić nowe relacje wypłat

-5 rodzajów zależności między R i czynnikami wzmacniającymi:

a) częstotliwość R wzrasta, gdy następuje po niej:

1. pozytywny bodziec wzmacniający (Sd + R -> Sr+)

2. ucieczka od bodźca awersyjnego (Sd + R -> Sr- gorąco+ wachlowanie= ucieczka od gorąca)

3. uniknięcie bodźca awersyjnego (Sd + R -> Sr- świst pocisku + ucieczka do schronu= uniknięcie skutków wybuchu)

b) częstotliwość R maleje, gdy następuje po niej:

4. bodziec awersyjny (kara) (Sd + R -> Sa)

5. brak czynnika wzmacniającego (wygaszanie) (R -> brak Sr)

-zależności magiczne

Orfeusz- przypadkowe wzmocnienie sprawcze pozornego związku

przesądy- przypadkowo uwarunkowane reakcje

- gdy konsekwencje środowiskowe mają bardzo doniosłe znaczenie reakcje są odporne na wygaszanie

-można karać niepożądane reakcje, nie ludzi

-kara- bodziec podawany w konsekwencji niepożądanej reakcji, aby zmniejszyć jej prawdopodobieństwo

1. reakcje alternatywne

2. specyficzność reakcji i sytuacji (interakcja z osobą karzącą przykra tylko w danej syt.)

3. synchronizacja (kara bezpośrednio po przewinieniu)

4. ucieczka (żadnych sposobów ucieczki)

5. intensywność karzącego bodźca (na najwyższym rozsądnym poziomie)

6. czas trwania (nie długi)

7. warunkowe bodźce karzące (neutralny bodziec + przykry karzący)

8. przejawy współczucia, miłości (brak pozytywnego wzmocnienia w związku z karą)

9. okresy „wykluczenia” (odmawianie + wzmocnienia)

10. motywacja (osłabić należy do wykonywania tej reakcji)

11. generalizacja z czynności na dyspozycję (bez uogólnień)

-kara może być bardziej niepożądana od redukowanej reakcji gdy:

a) silne reakcje emocjonalne, generalizujące się na inne sytuacje u karanego i karzącego

b) trudno stosować bodziec niezwłocznie i konsekwentnie

c) karzący może nie docenić surowości i intensywności kary i wyrządzić krzywdę karanemu

d) karanie- główna sytuacja gdzie karany uczy się czym jest władza

e) kara tylko tłumi i hamuje reakcję (nadzór konieczny dla właściwego zachowania)

f) w sytuacjach społecznych (upokorzenie)

-skrzynka Skinnera/ komora sprawcza- przyrząd do rejestracji reakcji, ograniczone środowisko, gdzie bodźce dyskryminujące można prezentować wyraźnie

-zapis kumulatywny- każda występująca R, sumowana w każdym przedziale czasowym, na podstawie krzywej (zmiana tempa w danym czasie)

-rozkład wzmocnień- należy zmodyfikować go, aby zmienić zachowanie

-nabywanie reakcji w warunkach wzmacniania częściowego uczyniło je bardziej odpornymi na wygaszanie

-rozkłady wzmocnienia sporadycznego:

a) rozkłady stosunkowe (ile pracy?)

1. rozkład wzmacniania według stałych proporcji /FR/ (wzmocnienie po wykonaniu tej samej ilości jednostek pracy)

2. wg zmiennych proporcji /VR/ (wolniejsze uczenie niż przy stałych proporcjach)

b) rozkłady interwałowe (zależne od czasu, kiedy?)

3. rozkłady wzmacniania o stałych odstępach czasu /FI/

4. o zmiennych odstępach czasu /VI/

-uzyskanie pierwszej reakcji:

1. zwiększanie motywacji

2. zmniejszenie zahamowań

3. strukturalizacja otoczenia

4. stosowanie przymusu

5. naśladowanie modelu

6. wskazówki słowne

7. „próby i błędy”

-kształtowanie i wiązanie (chaining) zachowań: opieranie uczenia nowych umiejętności na tych już posiadanych

-szczur Herkules i Barnaba

elementy składowe + selektywne wzmacnianie tworzą sekwencję

- warunkowanie sprawcze zachowań reaktywnych

(fizyczne dolegliwości wywoływane przez stres psychiczny, biofeedback)

Miller: wzmacnianie sprawcze- wysoce specyficzny wpływ na części układu współczulnego

-warunkowanie reaktywne zachowań sprawczych

-samo kształtowanie- reakcji sprawczej nie kształtują konsekwencje, lecz wytwarzane we własnym zakresie czynniki wzmacniające

-tendencja instynktowna (ryjące świnie)

-ostrożność wobec przynęty

-wdrukowanie (Lorenz): reakcja podążania i seksualne, imprinting, im większe wysiłki tym większe wzmocnienie, koniecznie w krytycznym momencie życia

-wyuczona bezradność (Seligman) – silny stres, nie można uniknąć bodźca awersyjnego

ćwiczenia:

WARUNKOWANIE INSTRUMENTALNE

1. Edward Thorndike: teoria koneksjonistyczna uczenia się

zachowanie wytwarzane/ emitowane

stan wewnętrzny O (organismus)

R-> S („poczucie zadowolenia)

prawo efektu

uczenie się molekularne

nabywanie reakcji

2. Hull: zintegrowana teoria uczenia się/ Hulla/ redukcji popędu

3. Tolman: celowościowy behawioryzm

mapa poznawcza (szczur skręca w krótszą drogę)

uczenie się molarnie (całościowo)

nabywanie informacji

WARUNKOWANIE SPRAWCZE- Skinner

między S a R „czarna skrzynka” – to, co nas nie powinno obchodzić jako naukowców (nauka czyli to, co obserwowalne i wytłumaczalne)

eksperymentalna analiza zachowania

zachowanie sprawcze, kontrolowane, dowolne – NIE mimowolne (Pawłow)

temat 4:

notatki

• umysłowa reprezentacja wiedzy:

  • wiedza deklaratywna i proceduralna (typu że i typu jak)- racjonalna

    • obrazy (analogowe)

    • słowa (symboliczne) – dystynktywne reprezentacje

  • badania laboratoryjne i neuropsychologiczne – empiryczne

• wyobrażenia- umysłowa reprezentacja rzeczy nieodbieranych w danym momencie przez narządy różnych zmysłów

  • rodzaje:

    • wspomnienia (bazujące na uprzednich doświadczeniach)

    • twórcze (czego nie widzieliśmy albo nie zobaczymy)

    • na bazie wspomnień, ale możemy zobaczyć (Amazonka)

  • funkcje:

    • fantazja

    • manipulacja (rozwiązywanie problemów)

    • kontrola reakcji fizjologicznych (wizualizacja)

• Allan PAIVIO (60/70)- obrazy umysłowe:

  • kody analogowe dla bodźców fizycznych i obserwowalnych- IMAGENY- dźwięki, smaki, zapachy, odczucia dotykowe ( 5 podsystemów)

  • reprezentacje umysłowe słów- kod symboliczny (werbalny, język naturalny), symbole językowe matematyczne, języka komputerowego- LOGOGENY

• symbol- coś, co zostało arbitralnie wyznaczone do reprezentowania czegoś innego, niż ono samo

• hipoteza podwójnego kodowania (PAIVIO): kod obrazowy (niewerbalny, sensoryczny, charakter referencjalny- jednemu odpowiada drugie) i werbalny (językowy, reprezentacje abstrakcyjne, produkty twórczości artystycznej, które trudno nazwać) są oddzielne

• badania Brooksa- interferencja ( większa gdy współdziałają kod werbalny z werbalnym lub obrazowy z obrazowym)

• hipoteza pojęciowo- twierdzeniowa (ANDERSON I BOWER)

  • nie magazynujemy reprezentacji umysłowych (mentalese) w postaci obrazów

  • raczej jak abstrakcyjna postać sądu (obrazy, słowa, mogą opisywać każdą reakcję i można je łączyć)- postać reprezentująca znaczenia wiedzy będącej u jej podstaw

  • rachunek predykatywny ( pod [kot, stół])

• Zenon Pylyshyn- obrazy umysłowe to EPIFENOMENY (wtórne zjawiska)

• umysłowa reinterpretacja dwuznacznych figur- 2 rodzaje manipulacji

  • ustawienie ram odniesienia

  • rekonstrukcja części figury

  • wskazówki:

    • pośrednia dotycząca ramy odniesienia

    • bezpośrednia -||-

    • dotycząca uwagi

    • konstruowanie „dobrych ujęć”

• Peterson- wyobrażenia umysłowe i percepcja wzrokowa są funkcjonalnie równoważne (wykorzystują mniej więcej te same operacje, podobne cele, działają w odpowiadającym obszarze), hipoteza równoważności funkcjonalnej (analogowa)

• skalowanie, skanowanie obrazu (doświadczenia)

• Kosslyn- synteza podejścia analogowych obrazów umysłowych i sądów o charakterze symbolicznym

• Johnson- Larid: reprezentacje umysłowe:

  • sądy (w pełni abstrakcyjne reprezentacje znaczenia, mogące być wyrażone słowami)

  • modele umysłowe (wyabstrahowane reprezentacje analogowe, niemające dystynktywnych cech)

  • obrazy (bardziej specyficzne reprezentacje, liczne cechy percepcyjne)

• teoria zastosowania modeli umysłowych w rozumowaniu

• Kerr- niewidomi- alternatywne modalności dla percepcji wzrokowej

• mapy poznawcze- wewnętrzne reprezentacje otoczenia fizycznego, dotyczące relacji przestrzennych

• Tolman i szczury, Frisch i pszczoły

  • wiedza o punktach orientacyjnych

  • wiedza o drodze

  • wiedza przeglądowa

• skróty umysłowe (wpływają na ocenę odległości)

  • heurystyki, zdroworozsądkowe zasady

  • zniekształcenia przy tworzeniu map umysłowych:

    • odchylenia kąta prostego

    • heurystyka symetrii

    • rotacji

    • szeregowania

    • względnej pozycji

• mapy tekstów

ćwiczenia:

REPREZENTACJA WIEDZY W UMYŚLE: umysłowa postać tego, co wiemy o tym, co istnieje poza umysłem:

• badania laboratoryjne i neuropsychologiczne (eksperymentalna ścieżka badań)

• epistemologia (racjonalistyczne)- wiedza deklaratywna i proceduralna

wewnętrzna reprezentacja wiedzy- sądy i wyobrażenia umysłowe -> słowa i obrazy (zewnętrzna reprezentacja wiedzy)

hipotezy:

• podwójnego kodowania- umiarkowana, PAIVIO

• pojęciowo- twierdzeniowa, ANDERSON I BOWER

  • gwiazda Dawida- figura złożona (obraz zakodowany w sądzie, nie w kodzie analogowym)

  • figury wieloznaczne

• analogowa- równoważności funkcjonalnej, PETERSON

5 zasad z tabelki:

1. patrząc na coś, patrzę na części składowe, tak samo sobie wyobrażam

2. relacje przestrzenne między elementami obrazu wzrokowego są podobne do tych w rzeczywistej przestrzeni

3. obrazy umysłowe wykorzystywane do generowania informacji, które nie są jawnie zakodowane

4. konstruowanie obrazów umysłowych, postrzegalnych wzrokowo figur

5. wyobrażenia wzrokowe równe percepcji wzrokowej

badania Shepharda i Metzer: potrzeba więcej czasu na dokonanie rotacji obiektów pod większym kątem

badania Kosslyna: skalowanie- metafora ekranu (słoń zajmuje więcej miejsca), efekt ziarnistości obrazu, skanowanie- mapa: obrazy umysłowe nie są tylko wizualne

temat 5:

notatki

operacje konwergencyjne- różne podejścia i techniki w badaniu problemu

pojęcie- idea czegoś- podstawowa jednostka wiedzy symbolicznej

pojęcia łączą się w sądy, a one w schematy

schemat:

• rama dla wiedzy

• zbiór powiązanych ze sobą znaczeniowo pojęć

• złożone formy reprezentacji umysłowej

• na podstawie doświadczenia

• zawiera sens, znaczenie

D. Rumelhart, A. Ortiony (1977)- analiza schematów

• mogą zawierać inne schematy

• zawierają typowe, ogólne fakty, mogą się różnić szczegółami

• różnica pod względem stopnia abstrakcyjności

L. Komatsu (1992)- w schematach informacje na temat relacji między pojęciami, atrybutami wewnątrz lub w powiązanych pojęciach, pojęciami i kontekstami, specyficznymi pojęciami i wiedzą ogólną

związki przyczynowe jeżeli- to

M. Minsky- badacz sztucznej inteligencji (AI)- RAMY:

• struktury reprezentujące jakiś rodzaj stereotypowych okoliczności lub sytuacji

• forma schematu

• umysłowy scenariusz

• 3 rodzaje informacji:

  • jak ją stosować?

  • co się potem zdarzy?

  • co robić, jeśli oczekiwania zawiodą

• ramy na najwyższym poziomie- stałe, na niższym- wymiary (okienka)- wartość domyślna

• określone warunki- markery- znaki wskazujące na specjalny zestaw wymiarów

R. Schank, R. Abelson (1977)- SKRYPTY:

• struktura, która opisuje właściwą sekwencję zdarzeń w określonym kontekście

• wymiary i wymagania co może je wypełniać

• nie podlegają zmianom, nie pozwalają radzić sobie z nowymi sytuacjami- są mniej giętkie niż schematy

sieci semantyczne: zbiory powiązanych elementów

elementy- węzły- reprezentujące pojęcia, między węzłami relacje nazwane, powiązane w pamięci na zasadzie znaczenia

A. Collin, R. Quilian – model sieciowy (1969), podobny do komputerowego

• hierarchiczna sieć informacji semantycznych, zasada ekonomii poznawczej (min. redundacji i maksimum skutecznego wykorzystywania pojemności)

• cokolwiek wiadomo na wyższych poziomach, stosuje się do niższych

• słabe punkty: jak ludzie wykonują zadania z szybkim wykorzystaniem informacji semantycznych w pamięci?

A. Collins, Loftus (’70)- rola asocjacji umysłowych, o których często myślimy ( większa niż hierarchicznych)

-> nie tylko sposób reprezentacji wiedzy deklaratywnej, ale i PROCEDURALNEJ

seryjne przetwarzanie informacji (informacje przez liniową sekwencję operacji)

A. Newell, H. Simon- reguły systemów produkcji (jeżeli-to)

• zorganizowane w struktury ciągów czynności – rutyn (dotyczące procedur wykonywania zadań) i podrutyn (podzadania)

• wiele z nich jest powtarzalnych

J. Anderson- reprezentacja wiedzy do określonych zadań polega na systemie produkcji- pełen zbiór niezbędnych reguł (jeżeli-to), mogą zawierać pluskwy (bugi)- odchylenia

R. Schank- zależność pojeciowa (alternatywny model wiedzy proceduralnej)

• podstawowy zbiór ACT (podstawowa jednostka czynności)- rodzaje działań, zbiór prymitywów

• EACT- akt emocjonalny, CACT- komunikacyjny, PACT- fizyczny, specyficzne- MOVE, TRANS

Modele INTEGRUJĄCE reprezentację wiedzy deklaratywnej i niedeklaratywnej:

J. Anderson (1976) ACT (adaptive control of thought)

• wiedza proceduralna- systemy produkcji

• wiedza deklaratywna- sieć sądów (1985- sąd to najmniejsza jednostka wiedzy, mogąca być wyrażona jako oddzielne stwierdzenie)

• 1972- FRAN- model swobodnego odtwarzania w sieci asocjacyjnej

• 1973, + Bower- HAM

• 19830- ACT*- w wiedzy deklaratywnej- nie tylko sądy, ale i obrazy oraz informacje czasowe (względna kolejność czasowa)

• węzły- aktywizowane, ograniczona ilość informacji aktywizowanych w danym momencie

• ograniczona ilość zaktywizowanych węzłów w danym momencie

• rozprzestrzeniająca się aktywizacja zmienia sieć (szlaki często używane, wzmacnianie powiązań)- metafora wodociągu o elastycznych rurach

• reprezentacja umiejętności proceduralnych nabierana na 3 etapach:

  • proceduralnym (myślimy o regułach)

  • asocjacyjnym (ćwiczymy wykonywanie)

  • autonomicznym (stosowanie implicite)

• proceduralizacja (automatyzacja)- jawne informacje, powolne na temat procedur przechodzą w szybkie, niejawnie uruchamiane, z wiedzy deklaratywnej do proceduralnej

• kompozycja- konstrukcja pojedynczej reguły produkcji (z kilku procedur)

• „dostrajanie produkcji”- generalizacja i różnicowanie

modele wynikające z badań nad ludzkim mózgiem:

L. Squire (1986) wiedza niedeklaratywna (charakter implicite)

• wiedza proceduralna (umiejętności percepcyjne, motoryzacyjne i poznawcze)

• prosta wiedza asocjacyjna (warunkowanie klasyczne i sprawcze)

• prosta wiedza nieasocjacyjna (habituacja- mimowolne adaptowanie narządów zmysłów w czasie, i uwrażliwianie)

• torowanie (powiązanie wewnątrz sieci wiedzy)

źródła inspiracji Squire’a:

• własne badania

• neuropsychologiczne badania innych

• poznawcze eksperymenty na ludziach z amnezją- różnice neuronalne w wiedzy deklaratywnej i niedeklaratywnej, torowanie

M. Posner- torowanie

• powtórzeniowe (wcześniejsza ekspozycja)

• semantyczne (kontekst, informacja znaczeniowa)

G. McKoon, R. Ratcliff- próby torowania, łączna wskazówka- powiązanie bodźca właściwego i torującego, wiedza zbudowana na zasadzie par, wspólna aktywacja

człowiek w przeciwieństwie do komputera potrafi odczytać informacje wieloznaczne, niedokładne

fenomen mózgu- odbiera informacje z różnych źródeł, przetwarza je w różnych ośrodkach

teoria rozprzestrzeniania się aktywizacji

przetwarzanie równoległe

modele przetwarzania równoległego i rozproszonego/ koneksjonistycznego (PDP- paralell distributed processing)

• lepiej wyjaśniają szybkość i dokładność przetwarzania informacji u człowieka

• struktura sieciowa, każdy węzeł reprezentuje pojęcie, potencjalne wzbudzanie i hamowanie

J. McClelland, D. Rumelhart- jednostki neuropodobne, układ powiązań między nimi reprezentuje wiedzę (jak litery w języku)

• neurony nieaktywne, pobudzeniowe i hamujące

• procesy fizjologiczne mózgu metaforą poznania

• podnoszenie i obniżanie progu pobudzenia w zależności od częstości aktywizacji

reprezentacja wiedzy- proces

dostępność zawartości- dostęp do informacji w sieci koneksjonistycznej na podstawie wskazówek dotyczących cech

informacja osłabiona- niekompletna lub zniekształcona

giętkość poznawcza

model interakcyjno-aktywizacyjny (rozpoznawanie słów)

- pobudzenie i hamowanie

wady modeli koneksjonistycznych:

• nie wyjaśniają nagłych, nowych układów

• nie wyjaśniają prędkości oduczania się powiązań przy sprzecznych informacjach

J. Fodor- specyficzność poznania vs ogólność

umysł modularny vs procesy podstawowe

ćwiczenia:

reprezentacja wiedzy:

umysł jak komputer, seryjne przetwarzanie informacji:

• deklaratywnej

  • pojęcia -> sądy -> schematy

  • model sieci semantycznej

• proceduralnej

  • model systemu produkcji

  • model zależności pojęciowej (ACT Schank)

• łączący: model Andersona- ACT*

umysł jak mózg:

model koneksjonistyczny- PDP- rozproszone i symultaniczne (równoległe) przetwarzanie informacji

temat 6:

notatki:

a) język w kontekście kulturowym:

dyskurs zawiera więcej niż zdania, pasaże dyskursu systematycznie strukturalizowane

socjolingwistyka- jak ludzie używają języka w kontekście interakcji społecznych

względność językowa/ hipoteza determinizmu językowego/ Sapira- Whorfa: osoby mówiące różnymi językami mają różne systemy poznawcze, które wpływają na ich sposób myślenia o świecie

Laura Martin- obala mit o określeniach śniegu Eskimosów

uniwersalia językowe- charakterystyczne wzorce istniejące w różnych językach

kolory (Berlin i Kay)- 11 barw

Sera- dzieci „estar” dorośli „ser”- opis lokalizacji zdarzeń

Bloom- rozumowanie kontrfaktyczne- sytuacje hipotetyczne, Au- obala (marker were-would vs jeżeli-to)

wnioski Au: badacz musi rozumieć oba języki, dobierać idiomatyczne przekłady, różnice syntaktyczne między językami NIE WSKAZUJĄ na różnice poznawcze

Indianie Navaho- najpierw kształt (forma czasowników zależy od kształtu)

dwujęzyczność:

• addytywna- 2 język jest dodatkiem, wspomaga funkcjonowanie poznawcze

• subtraktywna- elementy drugiego języka zastępują elementy pierwszego, utrudnia

hipotezy podwójnego i pojedynczego systemu (umysłu, reprezentacja języków)

język kreolski- mieszanka dwóch języków

pidgin- prosty sposób komunikowania, elementarna mieszanka leksykonu i syntaksy

dialekt- regionalna odmiana języka, network English

standardowe i nie standardowe formy języka

Tannen- różnice międzypłciowe

b) społecznym:

pragmatyka- używanie języka

przestrzeń osobista- odległość w trakcie rozmowy (proksemia)

pośrednie prośby- zdolności, pragnienie, przyszłe działanie, powody

Searle- akty mowy- stwierdzenie, dyrektywa, zobowiązanie, ekspresja, deklaracja (wykonująca)

Grice- zasada kooperacji, maksymy: ilości, jakości, odpowiedniości, sposobu, mówi tylko jedna osoba

Sacks: różnorodne przystające pary (sygnalizacja chęci wypowiedzi)

c) poznawczym:

Schank i Abelson- skrypt: z góry określona, stereotypowa sekwencja akcji, definiująca dobrze znaną sytuację

żargon- wyspecjalizowane słownictwo, powszechnie używane w danej grupie

przejęzyczenia- niezamierzone błędy językowe: wstawianie/opuszczanie- mieszanka, antycypacja, perseweracja, substytucja, transpozycja(odwrócenie)- spooneryzmy

metafora- podstawa i nośnik

język ułatwia myślenie (droodles)

pogląd porównawczy vs koncepcja anomalii – interakcji między dziedzinami

d) fizjologicznym

problematyka lezji, afazji, lateralizacji i kobiet i mężczyzn

Ojemann- wielkość obszaru językowego w mózgu jest odwrotnie proporcjonalna do umiejętności językowych

temat 7: Rozwiązywanie problemów i twórczość

• Cykl rozwiązywania problemów:

problem- gdy nie możemy znaleźć natychmiastowej, potrzebnej odpowiedzi, gdy nie wiemy jak się zachować

rozwiązywanie problemu- przezwyciężanie przeszkód stojących na drodze do znalezienia odpowiedzi lub osiągnięcia celu

1. Zidentyfikowanie problemu- rozpoznanie sytuacji jako problemowej (niedostrzeganie celu, przeszkody na drodze do celu, nierealność wymyślonego rozwiązania)

2. Definicja i reprezentacja problemu- określenie problemu i zrozumienie jak szukać rozwiązania

3. Tworzenie strategii: (zależy od: preferencji osobistych/stylu poznawczego, sytuacji)

   1. analiza

   2. synteza

   3. myślenie dywergencyjne (wiele różnych rozwiązań problemu)

   4. myślenie konwergencyjne (koncentracja na jednym rozwiązaniu)

   5. (strategie najczęściej są kombinowane)

4. Organizowanie informacji- strategiczne, sposób reprezentacji najlepiej pozwalający na zastosowanie wybranej strategii

5. Alokacja zasobów- ograniczenie zasobów, kiedy ich użyć, więcej zasobów umysłowych na globalne planowanie niż na lokalne

6. Monitorowanie (procesu rozwiązywania problemów)

7. Ocena- część natychmiast (cząstkowa), część nieco później, może prowadzić do redefinicji problemu

• Problemy dobrze i źle ustrukturalizowane:

James Greeno- 4 typy problemów:

• problemy transformacji- jasno określony obraz sytuacji aktualnej i pożądanej sytuacji problemowej, określona sekwencja operacji do osiągnięcia celu

• problemy uporządkowania- pewna liczba elementów i ogólna idea celu

• problemy wymagające odkrycia struktury- rozumowanie indukcyjne (ogólna zasada na podstawie specyficznych przypadków)

• problemy wymagające oceny argumentów logicznych- rozumowanie dedukcyjne (ogólne przesłanki do specyficznych przypadków)

• problemy dobrze ustrukturalizowane, określone- jasna droga prowadząca do rozwiązania

  • np. problemy ruchów- problemy liniowe (na każdym etapie jedno trafne posunięcie)

  • główne rodzaje błędów:

    • nierozważne ruchy wstecz

    • wykonywaniu ruchów niedozwolonych

    • niezdawanie sobie sprawy z charakteru kolejnego posunięcia

  • model rozwiązywania problemów- Newell i Simon:

    • stan początkowy (problem) i stan końcowy (rozwiązanie) w przestrzeni problemu (wszystkie możliwe kroki, ograniczenia)

    • rozłożenie problemowego zadania na serię kroków (na krok składają się operacje- zestaw reguł określających dane procedury)

    • reguły zorganizowane hierarchiczne w programy

    • podprogramy to algorytmy- sekwencje operacji, można używać ich wielokrotnie w niezmienionej postaci, algorytm powtarzany aż do spełnienia założonych warunków, jego prawidłowe zastosowanie zawsze prowadzi do rozwiązania problemu

    • ludzie przy rozwiązywaniu problemów używają dróg umysłowych „na skróty”- heurystyki: nieformalne, intuicyjne, spekulatywne strategie, które prowadzą do efektywnego rozwiązania bądź nie, jeśli w długotrwałej pamięci posiadamy wiele prostych heurystyk, możemy odciążyć pamięć operacyjną

• problemy izomorficzne- formalna struktura taka sama, różni się tylko treść

  • trudności w wykryciu problemu, gdy struktura jest podobna, ale nie identyczna lub gdy treść, czy powierzchniowe cechy znacznie się różnią

• kwestie reprezentacji problemu: głównym wyznacznikiem łatwości rozwiązywania problemu jest jego reprezentacja

• problemy źle ustrukturalizowane (źle określone)- bez jasnej dobrze określonej drogi do ich rozwiązania, w celu rozwiązania problemu należy przebudować jego reprezentację, trudno ją dobrze stworzyć

  • wgląd: (oświecenie, iluminacja, efekt aha)

    • charakterystyczne, czasem nagłe zrozumienie problemu lub strategii, prowadzącej do jego rozwiązania,

    • całkowicie nowe ujęcie problemu,

    • często efekt wcześniejszego myślenia i znacznego wysiłku

    • może brać udział w rozwiązywaniu problemów dobrze ustrukturalizowanych, ale przeważnie związany jest z krętą i wyboistą drogą tych źle określonych

  • psychologiczne sposoby widzenia wglądu:

    • gestaltyści- całość to coś więcej niż zbiór części

      • (efekt Zeingernik- kelnerzy)

      • Max Wertheimer- myślenie produktywne: wgląd wykraczający poza granicę istniejących skojarzeń, w przeciwieństwie do myślenia reproduktywnego (odnosi się do tego, co już znane)

      • Wolfgang Kohler- badał wgląd u naczelnych (szympans Sułtan)- wgląd to szczególny proces, różni się od normalnego, liniowego sposobu przetwarzania informacji

      • nieświadome skoki myślowe, znaczne przyśpieszenie procesów umysłowych, „krótkie spięcia” w przebiegu normalnych procesów rozumowania

    • wgląd niczym osobliwym- przedłużenie zwykłych procesów spostrzegania, uczenia się, pojmowania i rozpoznawania, Perkins, Weisberg, Langley, Simon, cenny produkt procesu myślenia

    • podejście niegestaltowskie- Metcalfe:

      • problemy rutynowe- ludzie potrafią przewidzieć rozwiązanie, zanim przystąpią do rozwiązywania

      • przy problemach wglądu- mniejsza zdolność przewidywania sukcesu

      • przy badaniach wglądu nie ma przyrostu „ciepła”

    • Davidson i Sternberg- 3 rodzaje procesów wglądu: (z jednej strony jest w nich coś osobliwego, ale mechanizmy wglądu można stosować też w innych sytuacjach)

      • wgląd selektywnie kodujący:

        • rozróżnianie informacji istotnych i nieistotnych

        • filtrowanie

      • wgląd selektywnie porównujący:

        • dostrzeganie powiązań między starymi i nowymi informacjami

        • twórcze posługiwanie się analogiami

      • wgląd selektywnie łączący:

        • wiązanie selektywnie zakodowanych i porównanych elementów w nowy, produktywny sposób, synteza

    • Smith:

      • doświadczenie wglądu- nagła restrukturalizacja umysłowa, vs

      • wgląd- zrozumienie, po doświadczeniu wglądu lub na normalnej, stopniowej drodze poznawczej

    • Problemy rutynowe- rozwiązywane na drodze seryjnej (metafora komputerowa), problemy z wglądem- przetwarzanie równoległe (koneksjonistyczne, metafora ludzkiego mózgu)

• Przeszkody w rozwiązywaniu problemów:

Kotovsky, Hayes i Simon:

• duży stopień nowości

• duża liczba reguł

• duża złożoność reguł

• niezgodność reguł z intuicją

• abstrakcyjność- bardziej związana ze sposobem reprezentacji niż z charakterem problemu

nastawienie umysłowe- schematyczne spostrzeganie zgodne z posiadanym modelem, wyznaczające sposób reprezentacji, kontekst czy procedurę rozwiązania problemu, umysłowe obwarowania

problemy o charakterze rutynowym, badania Abrahama Luchinsa z przelewaniem wody

= Einstellung

fiksacja funkcjonalna- przedmiot służy tylko w jednym celu, uporczywe trzymanie się jednej funkcji

stereotypy- przekonania, że członkowie pewnych grup społecznych charakteryzują się określonymi cechami

transfer negatywny- rozwiązanie wcześniejszego problemu utrudnia rozwiązanie późniejszego

transfer pozytywny- ułatwia

• Czynniki pomagające w rozwiązywaniu problemów:

Kotovsky, Hayes i Simon:

• znajomość aspektów problemu

  • zgodność reguł problemu, obowiązujących ograniczeń z wiedzą człowieka, pochodzącą z codziennych doświadczeń

  • możność wcześniejszego poznania materiału i sposobność manipulowania nim

  • znajomość reguł, stosowanie ich w innych dziedzinach

  • trening w stosowaniu reguł i ich zapamiętywaniu

• łatwość skonstruowania jego odpowiedniej reprezentacji

  • przedstawienie go w fizycznej, konkretnej formie, na której można dokonywać manipulacji, lub przynajmniej obserwacji

  • mniejsza liczba elementów do manipulacji

  • mniejsza liczba reguł, ich prostota

  • manipulacja polegająca na zmianie w położeniu przestrzennym

• transfer pozytywny- przenoszenie wiedzy i umiejętności z jednych warunków do innych

  • Duncker- problem rentgenowski

  • Gick i Holyok -> problem militarny

  • analogia w transferze- silniejsza, gdy uprzedzi się badanych, że mają jej szukać, gdy rozwiązują wcześniej więcej analogicznych zadań, większe podobieństwo kontekstów => trzeba szukać analogii, żeby ją znaleźć xD

  • transfer zamierzony

    • badania Nigro i Sternberga nad analogiami werbalnymi u dzieci

    • Gentner- dostrzeżenie relacji wyższego rzędu (mapping), nie podobieństwo treściowe, ale strukturalne

    • transparencja- dopatrywanie się analogii tam, gdzie ich nie ma, na podstawie podobieństwa treściowego

  • inkubacja- zminimalizowanie transferu negatywnego, tymczasowe odłożenie problemu na bok, rozważany w podświadomości

    • pozostają tylko najważniejsze aspekty, które można zrekonstruować z mniejszym ograniczeniem nastawienia umysłowego

    • reintegracja świeższych wspomnień z wcześniejszymi, słabną te związane z nastawieniem umysłowym

    • nowe bodźce uruchamiają nowe sposoby widzenia problemu, ograniczając wpływ nastawienia umysłowego

    • bodźce wewnętrzne lub zewnętrzne mogą sprawić, że człowiek dostrzeże analogię z wcześniejszym problemem

    • przy obniżeniu poziomu pobudzenia korowego zwiększa się uwaga oraz prawdopodobnie możliwości pamięci operacyjnej, dzięki czemu dostrzegamy odległe wskazówki i informacje, manipulujemy nimi, co byłoby nie możliwe przy wysokim pobudzeniu korowym, kiedy to uznalibyśmy je za nieistotne

    • Kaplan i Davidson- zwiększenie korzystnych efektów inkubacji za pomocą:

      • poświęcenia dużej ilości czasu problemowi, rozważenia możliwych rozwiązań i różnych aspektów

      • wystarczająca ilość czasu na inkubację, dla osłabienia transferu negatywnego

• Wiedza a rozwiązywanie problemów:

Chase i Simon- szachiści

• eksperci lepiej zapamiętują układ figur niż nowicjusze, ale tylko wtedy, gdy układ figur odzwierciedla rzeczywiste ustawienie z jakiejś rozgrywki

• przewaga ekspertów- posiadanie licznych heurystyk, schematów rozwiązania problemów

• eksperci- powiązania na zasadzie strukturalnego podobieństwa, nowicjusze- powierzchowne skojarzenia

• eksperci potrzebują więcej czasu na tworzenie reprezentacji problemu, ale szybciej realizują strategię rozwiązania

• różnice w:

  • klasyfikacji problemów

  • opisywaniu ich natury

  • znajdowaniu i opisywaniu metod ich rozwiązywania

• eksperci- więcej czasu na dopasowanie uzyskanych informacji do wcześniej stosowanych schematów, od informacji danych do nieznanych- droga naprzód

• nowicjusze- droga wstecz (od nieznanych do danych), strategia analizy celów poprzednich, więcej możliwych strategii

• wiedza ekspertów- większa i lepiej zorganizowana, schematy mają więcej wiedzy deklaratywnej i proceduralnej, automatyzacja danej operacji, procesy schematyzacji (tworzenie bogatych, dobrze reprezentowanych schematów) i automatyzacji (łączenie sekwencji kroków w jednolite, rutynowe procedury, wymagające małej tylko kontroli albo wcale)

• eksperci wydajniej rozwiązują problemy za pomocą przeniesienia punktu ciężkości z pamięci operacyjnej na długotrwałą, lepsze monitorowanie problemów, trafność kroków, jednak automatyzacja utrudnia rozwiązywanie niestandardowych problemów, w których nowicjusze początkowo radzą sobie lepiej niż eksperci, ostatecznie jednak wyniki ekspertów są wyższe

• Twórczość:

• proces produkowania czegoś, co jest oryginalne, a zarazem wartościowe

• osoby twórcze cechują się twórczą produktywnością oraz twórczym stylem życia (giętkość, nonkonformizm, niestereotypowość zachowań)

• podejścia psychometryczne:

  • Guilford- wytwarzanie dywergencyjne- generowanie szerokiego asortymentu właściwych odpowiedzi

  • Testy Twórczego Myślenia Torrance’a

• podejścia poznawcze:

  • twórczość- proces poznawczy, wykorzystujący wgląd i rozwiązywanie problemów

  • Weisberg: ludzi twórczych od mniej twórczych rożni kompetencja i zaangażowanie w pracę (długa i ciężka, szeroka wiedza na dany temat), zwykłe procesy, niezwykłe treści

  • Finke: dwa typy twórczego myślenia:

    • wgląd konwergencyjny (pojedynczy wzorzec, struktura, zbiór rozproszonych danych)

    • wgląd dywergencyjny (odchodzi od określonej struktury, szukając możliwych zastosowań)

  • Langley i Jones: wgląd naukowy

    • procesy pamięciowe (rozszerzająca się aktywizacja), procesy myślenia (rozumowanie przez analogię)

  • Smith: wgląd naukowy a doświadczenie wglądu

    • doświadczenie wglądu- nagłe wypadnięcie z umysłowej koleiny (uwolnienie się od nastawienia)

    • bardziej prawdopodobne po inkubacji

• podejścia osobowościowe i motywacyjne:

  • Barron- styl osobowości, osobista filozofia (giętkość poznawcza, akceptacja)

  • Amabile- ważność motywacji: wewnętrznej (ważna dla twórczości) i zewnętrznej (może ją utrudniać)

• podejścia społeczne, historyczne i kulturowe:

  • Csikszentmihalyi- branie pod uwagę dziedziny i pola twórczości

  • Simonton- szersze tło historyczne, osobowość twórcy, specyficzne znaczenie, jakie nadają zwykłym zjawiskom, wysoka inteligencja, ale i motywacja

• podejścia integrujące

  • Gardner- wielcy twórcy „we właściwym czasie i właściwym miejscu”, w dzieciństwie umiarkowane wsparcie, wychowani chłodno i surowo, wczesne zainteresowanie dziedziną, ale nie przesadnie utalentowani, mniej więcej po 10 latach rewolucyjny przełom, emocjonalne i intelektualne wsparcie, zaniedbanie lub eksploatacja bliskich związków, po 10 latach kolejny przełom, o większym zakresie, ale mniej rewolucyjny

  • Sternberg i Lubart- warunkiem zaistnienia twórczości zbieżność wielu czynników indywidualnych i środowiskowych, gotowość do podjęcia ryzyka, giętkość przekonań i śmiałość twórczych dążeń, biegłość w znajdowaniu problemów, sprawność w zakresie definiowania ich, wysokie umiejętności w zakresie tworzenia reprezentacji, formułowania i wybierania strategii oraz oceny, widzenie rzeczy w szerokim planie, preferowanie nowości, produktywności => inwestycyjna teoria twórczości (kupuje tanio, a sprzedaje drogo)

temat 8: Podejmowanie decyzji i rozumowanie

formułowanie sądów i podejmowanie decyzji: cel- dokonanie wyborów i ocena możliwości

rozumowanie: cel- wyprowadzanie wniosków na podstawie zasad i danych

Klasyczna teoria decyzji:

• model człowieka ekonomicznego- ludzie, podejmując decyzję, dysponują:

  • wiedzą o wszystkich możliwościach i potencjalnych konsekwencjach

  • wrażliwością na subtelne różnice między nimi

  • racjonalnym podejściem

• teoria oczekiwanej użyteczności subiektywnej- celem ludzkich działań osiąganie przyjemności i unikanie przykrości

  • użyteczność pozytywna (maksymalizowanie przyjemności)

  • użyteczność negatywna (minimalizowanie przykrości)

  • kalkulowanie subiektywnej użyteczności i prawdopodobieństwa

• decyzje człowieka dobrze uzasadnione, oparte na:

  • rozważeniu wszystkich możliwości (niektóre są nieprzewidywalne)

  • maksimum informacji (niektóre niedostępne)

  • starannym rozważeniu kosztów (ryzyka) i pożytków

  • prawdopodobnych rezultatach (niektóre nieznane)

  • maksymalnie logicznym rozumowaniu

• Herbert Simon- ograniczona racjonalność, poprzestawanie na zadowalającym

• Amos Tversky- eliminowanie z uwagi na kolejne aspekty, droga „na skróty”

• reguły prawdopodobieństwa:

• prawdopodobieństwo warunkowe- jedno wydarzenie zajdzie, jeżeli zajdzie wcześniejsze (twierdzenie Bayesa)

• Kahenman i Tversky: heurystyki i zniekształcenia

  • heurystyka reprezentatywności: oceniamy zdarzenia zależnie od:

    • reprezentatywności w populacji (podobieństwo do innych wydarzeń)

    • w jakim stopniu odzwierciedlają znamienne cechy procesu, za pomocą którego się pojawiły

    • złudzenie gracza

    • bezwarunkowe prawdopodobieństwo- rozpowszechnienie danego wydarzenia/cechy w populacji

    • Nisbett i Ross- „pewien człowiek” (man-who)

    • błąd inkluzji: bardziej prawdopodobne posiadanie pewnej cechy przez reprezentanta szerszej kategorii niż należącej do niej podkategorii, raczej na podstawie cechy typowej dla danej kategorii niż prawdopodobieństwa statystycznego

  • heurystyka dostępności: jak łatwo potrafimy przywołać istotne przypadki danego zjawiska

    • złudzenie koniunkcji: wyższe ocenianie prawdopodobieństwa podzbioru niż zbioru zdarzeń (mniej prawdopodobne przy konkretnych klasach niż kombinacjach właściwości)

    • heurystyki często są efektywne, dostępność- skutkiem większej intensywności, świeżości, niezwykłości, szczególności; jeżeli nie są zniekształcone- wiążą się z większą powszechnością, jeżeli są- nieoptymalne decyzje

  • heurystyka zakotwiczenia i dopasowania:

    • efekt ramy: sposób przedstawienia możliwości decyduje o wyborze

    • unikanie ryzyka: w sytuacjach potencjalnie zyskownych

    • poszukiwanie ryzyka: przy potencjalnych stratach

    • iluzoryczna korelacja: cechy wzajemnie powiązane przez wzgląd na nasze predyspozycje do takiego ich widzenia

    • nadmierna pewność siebie (wolimy nie myśleć, że nie mamy racji)

    • błąd pewności wstecznej: przy retrospekcji z łatwością dostrzegamy oznaki i wydarzenia prowadzące do pewnych skutków

• doskonalenie decyzji:

  • otrzymywanie informacji zwrotnych

  • zdobywanie i kierowanie się informacjami potrzebnymi do oszacowania prawdopodobieństwa

  • unikanie nadmiernej pewności siebie

  • precyzyjne rozumowanie przy wyprowadzaniu wniosków

Rozumowanie- proces wyprowadzania wniosków na podstawie zasad i danych, przechodzenie od tego co znane do formułowania konkluzji lub oceniania tych oferowanych

Rozumowanie dedukcyjne: na podstawie jednego lub kilku stwierdzeń określających to, co wiadome, dochodzenie do logicznie pewnego wniosku (specyficzne zastosowanie twierdzenia ogólnego).

• opiera się na sądach logicznych

• rozumowanie warunkowe- wyprowadzenie konkluzji na podstawie sądów typu jeżeli-to

• wniosek dedukcyjnie prawomocny- wynikający z sądów, na których jest oparty (nie jest równoznaczny z prawdziwością)

• Watson- zadanie selekcyjne:

• Cheng i Holyoak- pragmatyczne schematy rozumowania (zamiast logiki formalnej): ogólne zasady organizujące (reguły), związane z różnymi działaniami, jak np. przyzwolenia, obligacje, usprawiedliwienia- reguły pragmatyczne

• ludzie często wykorzystują reguły: modus ponens, kontraktu (obligację, przyzwolenie), przyczynowe i statystyczne prawo wielkich liczb

• Cosmides: wnioskowania ułatwiające schematy wymiany społecznej:

  • związane z relacjami kosztów i zysków

  • pomagające wykrywać, że ktoś oszukuje

Sylogizmy- schematy dedukcyjne, w których wniosek opiera się na dwóch przesłankach, zawiera przesłankę mniejszą, większą i konkluzję.

Przesłanka- sąd stanowiący podstawę wniosku.

• sylogizmy liniowe:

  • każda z dwóch przesłanek opisuje jakąś relację między elementami, przynajmniej jeden z nich występuje w obu przesłankach

  • pierwszy element większej przesłanki- podmiot, element wspólny oby przesłankom- termin średni, element mniejszej przesłanki- orzecznik

  • w sylogizmie liniowym relacja ma charakter liniowy, rezultat ilościowego bądź jakościowego porównania, wskazuje czy dany element wykazuje się większym lub mniejszym natężeniem niż drugi

• sylogizm logicznie prawomocny, gdy konkluzja logicznie wynika z przesłanek

• rozwiązywane za pomocą umysłowych reprezentacji przestrzennych kontinuów, modelem semantycznym opartym na sądach lub ich kombinacją

• sylogizmy kategoryczne:

  • przesłanki orzekają coś o przynależności terminów do danej kategorii

  • często używa się diagramów kołowych

• efekt atmosfery- preferujemy takie wnioski sylogistyczne, które pod względem syntaktycznym są podobne do przesłanek

• konwersja przesłanek (Chapman)- odwracanie i przyjmowanie, że w tej formie są równie prawomocne jak w oryginalnej (przy ogólnoprzeczących) => nieuprawniona konwersja

• Johnson-Larid i Steedman: człowiek rozwiązuje sylogizmy za pomocą procesów semantycznych opartych na modelach umysłowych (wewnętrzna reprezentacja informacji, która stanowi analog do tego, co jest prezentowane), trudność przy konieczności stosowania wielu modeli

• tabela prawdziwości

• badani łatwiej rozwiązują problemy logiczne, gdy terminy uruchamiają wyobrażenia

błędy hipergeneralizacji- przenoszenie strategii na inne sylogizmy

efekt pomijania- przed wnioskiem nie rozważy się wszystkich możliwości

sposób sformułowania przesłanek

błąd konfirmacji- gdy treść przesłanek i wniosku wydaje się zgodna z prawdą, ale nie jest on logiczny

protokół werbalny- autorefleksyjna wypowiedź badanego podczas rozumowania poznawczego

wykorzystanie wielu modeli umysłowych zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia błędów

Rozumowanie indukcyjne: na podstawie szczegółowych faktów, obserwacji, dochodzi się do prawdopodobnego wniosku, który może stanowić wyjaśnienie tych faktów, na jego podstawie może przewidywać dalsze fakty, nie można wyciągnąć wniosku logicznie pewnego, lecz jedynie prawdopodobny, dobrze ugruntowany.

• heurystyka niezwykłości- szczególna uwaga na wydarzenia niezwykłe, jeżeli występują koło siebie twierdzimy, że są powiązane

• wnioskowanie przyczynowe:

  • Mill- zestaw kanonów- powszechnie przyjmowane zasady, na których można opierać swoje sądy, metoda zgodności, jedynej różnicy

  • błędy: korelacji, iluzorycznej konfirmacji, prawo wielkich liczb

Wnioski kategoryczne:

• strategie dół-góra:

  • obserwowanie różnych przypadków i rozważanie stopnia ich zmienności

  • abstrahowanie prototypu

  • selektywne poszukiwanie stałości wśród zmienności, łączenie istniejących pojęć, kategorii

  • hipoteza prawdopodobieństwa zakresu: (czynniki zwiększające wyprowadzenie wniosku dotyczącego kategorii)

    • wysoki stopień podobieństwa między kategoriami w przesłankach i wniosku

    • podobieństwo między kategoriami a innymi, należącymi do szerszej kategorii (zarówno w przesłankach jak i we wniosku)

• i góra-dół

Rozumowanie przez analogię:

• najwięcej czasu- kodowanie terminów i odpowiadanie

Sloman: dwa komplementarne systemy rozumowania:

• system skojarzeniowy, oparty na podobieństwach i zbieżnościach czasowych

• system oparty na zasadach, manipulacje oparte na relacji między symbolami

temat 10: Społeczny kontekst oceniania, Tyszko.

1. Konformizm

• fenomen gospodarza meczu- znajomość fizycznych warunków startu, psychiczne wsparcie publiczności, zachowanie sędziów obawiających się publiczności (motywacyjne uwarunkowanie wypaczania ocen)

• eksperyment Acha dotyczący konformizmu (1951)- (długość odcinków): 37%, większość ludzi ulega presji grupy nawet, jeśli jaskrawie przeczy ona ich spostrzeżeniom (wywołuje poważne zniekształcenia w odbiorze oczywistych bodźców), bądź wpływa na procesy myślowe

  • jednomyślność- warunek szerokiego ulegania presji grupowej

  • konformizm większy, gdy:

    • oceny nie dotyczą spostrzeżeń zmysłowych (oczywiste dane),

    • oceniane wielkości są trudniej wymierne

    • nie znamy się na zagadnieniu

    • jakość grupy wyrażającej sprzeczne opinie (jej znaczenie)

  • jednomyślność w sejmie- wspomnienia Stanisława Stommy

  • podział „mafijnych pieniędzy

1. Znaczenie mniejszości

• Moscovici, Lage, Naffrechoux (1969)- eksperyment nad zorganizowaną mniejszością (zielone slajdy): 32 % zmienia zdanie, mniejszość musi stanowić zwartą grupę

• liderzy, „przywódcy” opinii, cieszący się autorytetem, jeżeli nie ma do nich naturalnego dostępu są „tworzeni” przez firmy: Loudon i Dell Bitt (1993), lansowanie popowej płyty poprzez wybór „przywódców” licealnych

1. Unikanie nacisku społecznego.

• bezpieczeństwo oceniającego

• uwolnienie go od opinii i nacisków społecznych

• anonimowość

Przykład myślenia grupowego: amerykańska inwazja w Zatoce Świń (17 kwietnia 1961r.)

• analiza Janisa, wyszczególnienie błędnych założeń:

  • „ukrywalność” ingerencji USA

  • niesprawność kubańskiego lotnictwa

  • wysokie morale Kubańskiej Brygady

  • słabość armii Fidela

  • chęć Kubańczyków do powstania

  • przebicie się Brygady w góry, do partyzantów

1. Symptomy grupowego myślenia.

• złudzenie bezpieczeństwa (zaniechanie troski o możliwie negatywne skutki działań)

• błędna stereotypizacja ludzi spoza grupy („ucieleśnione zło”, słaby i głupi)

• samocenzurowanie się członków (niewypowiadanie sprzecznych opinii)

• złudzenie jednomyślności

• bezpośrednia presja na członków

1. Co doprowadza do myślenia grupowego?

• spoistość grupy

• izolacja

• silny stres

  • podejmowana decyzja jest dużej wagi

  • złożona

  • krótki czas

• silne, dyrektywne kierownictwo

1. Konsekwencje grupowego myślenia.

• niekompletne badanie alternatywnych możliwości

• niekompletna analiza celów

• selektywne badanie i przyjmowanie informacji

• pomijanie ryzyka związanego z wybraną opcją

1. Jak chronić się przed myśleniem grupowym?

• unikanie okoliczności – zachęcanie członków grupy do krytykowania dominującej opinii

• nieujawnianie przez przywódców swojej opinii na początku (Russo i Schoemaker 1998- strategia firm japońskich)

• tworzenie konkurencyjnych grup w celu rozwiązania jednego problemu

• zapraszanie ekspertów z zewnątrz

• osobowościowa charakterystyka członków (ochrona advocatorum diaboli)