20.05.11

Małżenstwo

Na świecie głównie patriarchat; jednak:

Rezydencja po matce, po żonie; matczyne prawa do dzieci (matriarchat)

Studia nad gender – płeć kulturowa – modelowana przez kulturę, nie jest czymś uniwersalnym, jest subiektywna, zmienna

Płeć biologiczna jest niezmienna, obiektywna, stała

Tożsamość seksualna

Gender studies – dyscyplina naukowa zajmująca się zjawiskiem gender

Małżeństwo:

– południowo -zachodnie Indie: mężczyzna z kobietą wchodzili ze sobą w związek małżeński, po czasie mężczyzna „ucieka” (wojsko, potem zdrady…). Żona w tym czasie umawia się z kim chce, a nawet ma dzieci z innymi mężczyznami.

Istnieje również coś takiego jak małżeństwo z duchem, z kimś kto nie żyje

Dziś małżeństwo zawierają dwaj mężczyźni, albo dwie kobiety > homoseksualizm

Konkubinaty (tzw. wolne związki).

W każdej kulturze jest tak, że dzieci oczekuje się dopiero po ślubie.

„Poużywać” przed ślubem można pod jednym warunkiem: nie może pojawić się ciąża.

Po ślubie czeka się na „dowód płodności”. W Sudanie i w Chinach, do czasu urodzenia pierwszego dziecka kobieta w domu swego męża jest traktowana (głównie przez teściów) surowo i oschle.

W wielu krajach jest tak, że gdy mąż umiera, żonę „dziedziczy” po nim brat zmarłego.

Tylko chłopiec może przedłużyć ród, gdy nie ma chłopca – ród umiera.

Sororat

Małżeństwo jest umową społeczną, związkiem dwojga ludzi – mężczyzny i kobiety, służy celom społecznym – wiąże dwie grupy płci, służy rodowi, państwu, plemieniu, uzyskuje się nową rodzinę, kończy się jakąś waśń. Dlatego małżeństwa są czymś oczekiwanym, pożądanym. Starego kawalera porównuje się np. do kaleki, dziwaka, dewianta, przestępcy…

W XXI wieku, mimo zmian, znaczna ilość małżeństw jest aranżowanych (patrz> biura matrymonialne: dobieranie na zasadzie zgodności charakteru, zainteresowań…)

Wszędzie są jakieś preferencje, „kogo brać, a kogo nie brać”.

Zakaz kaziroctwa! – to funkcjonuje praktycznie wszędzie. Różne są wyjaśnienia, niektórzy mówią, że jest to niebezpieczne z punktu widzenia genetyki.

Choć w historii były przypadki zawierania małżeństwa między np. ojcem a córką (Egipt – wielcy faraonowie chcieli udowodnić, że są ponad prawem i wszelkimi zasadami).

Scementowaniu małżeństwa służą opłaty małżeńskie. U nas są to np. „wykupiny”, zapowiedzi…

Przekazuje się też dary rodzicom dziewczyny, a po ślubie daje się dary młodej parze „na start”.

Płaci się również w razie rozwodu (dla zabezpieczenia kobiety lub mężczyzny (Islam).

Opłaty stabilizują małżeństwo, każdy dar jest dodatkowym argumentem, by małżeństwo się jednak nie rozpadło.

Małżeństwa : monogamiczne i poligamiczne, poliandryczne…

Małżeństw grupowych nigdy nie było.

Małżeństwo jest święte, jego więzy nie słabną, nie ulegają przerwaniu.

Są jednak wyjątki > prawo pierwszej nocy (metafizyczny lęk przed rozdziewiczaniem kobiety; wszędzie jest to czynność nacechowana negatywnie, uważa się ją za moment niepewny.

Jest też zwyczaj wypożyczania sobie żon na potwierdzenie władzy nad nimi (głównie w Afryce, krajach skrajnie patriarchalnych); istniało również „obdarowywanie” gościa swoją żoną (użyczanie).

Miłość nie może iść w parze z małżeństwem, przeszkadza bowiem w racjonalnym, zdrowym związku – tak myślano niegdyś w wielu krajach (dlatego tak często to rodzice wskazywali na wybranego przez nich męża, czy żonę dla córki czy syna).

„Zamienianie się” żonami, w trakcie gdy np. mężczyzna szedł na polowanie, a jego żona była w ciąży – brał ze sobą żonę brata a swoją zostawiał pod opieką brata.

Prostytucja – seks za pieniądze; pojawiła się w czasach II wojny światowej (Amerykanie napaleni na Gejsze) niegdyś tego nie było, zachowywano czystość małżeńską.

Hostessy – wynajmowane kobiety do towarzystwa (Japonia) > randki, wakacje, wspólne rozmowy, zakupy… Wynajmowanie hostessy świadczy o dobrym statusie mężczyzny.

Kiedyś z prostytucji korzystali tylko i wyłącznie mężczyźni, dzisiaj występuje również zjawisko męskiej prostytucji.

Rozwód – istnieje w większości kultur, ale są też kultury, w których nawet śmierć nie rozłączy małżonków (np. spalanie na stosie żon po śmierci ich mężów).

Rozwód ewoluował się bardzo, dziś często nie widzi się w tym nic wstydliwego.

Rozwódki w niektórych kulturach stygmatyzowano (by inni wiedzieli, jaki jest jej status).

Dziś nawet istnieje celebracja, uczczenie rozwodów (odpędzanie złego uroku?, powrót do dawnego statusu).

Coraz częściej obserwuje się zjawisko, w którym kobiecie nie potrzebny jest mężczyzna.

Więzy rodzinne, te podstawowe ulegają rozluźnieniu. Człowiek staje się coraz bardziej niezależny, a tym samym bardziej samotny; często wybiera się ludzi (znajomych, przyjaciół) pod względem ich przydatności.

Życie duchowe

Niezmiernie ważna dla człowieka jest wiara w istotę najwyższą wyrażona poprzez kult.

Może być kult: jednostek, pomników, wszelakich klubów, organizacji (uniesienia religijne).

Kiedyś antropolodzy uważali religię za coś co z biegiem czasu musi odejść, zaniknąć. Nic takiego się jednak nie stało. Obserwuje się nawrót do religii (np. w USA niemal każdy ma Biblię).

Z jednaj strony ludzie robią to co robią, a z drugiej są bardzo religijni. Często zmieniają religię, odchodzą od sztywnych, niepostępujących kościołów, do bardziej wygodnych, łatwiejszych religii.

Funkcje religii:

-cele poznawczo – psychologiczne – tłumaczenie tego co niezrozumiałe, niejasne (śmierć, wędrówka dusz, raj, stworzenie świata…)

-komfort panowania nad swoim życiem, a nawet śmiercią – za pomocą sprawowania kultów, obrzędów („zrobiłem wszystko co było trzeba”)

-wzmacnianie poczucie wspólnoty, identyfikacji z grupą, religia jako czynnik spajający.

-organizowanie pracy (ksiądz, mag, szaman, o zajęciach tj. uleczanie chorych, kierowanie zagubionymi, udzielanie rad, obdarowywanie nadzieją…).

-trzymanie w ryzach, porządkowanie ludzi pod względem ich zachowania (uczenie obowiązków np. chodzenia do kościoła, przedstawianie oczekiwań względem wiernych np. masz być dobry dla wszystkich ludzi, masz dbać o siebie i pomagać innym)

Typologia:

Religie uniwersalistyczne – ogólne, wielkie, wręcz globalne (islam, chrześcijaństwo), dla każdego.

Tradycyjne, plemienne, mniejsze – dla wybranych grup, skrywane, zamknięte.

Religie często były odbiciem układu społecznego (np. tam gdzie kobieta była ważna pojawiały się bóstwa kobiece).

Formy, przejawy religijności:

-kult przodków – człowiek jest odpowiedzialny za losy krewnych w zaświatach, stąd modlitwy, obrzędy, przywoływanie i wspominanie podczas ważnych uroczystości rodzinnych (w Sudanie Południowym wszystkich nieboszczyków chowa się w trumnie ze związanymi nogami, by zmarły – wściekły, z powodu zaniedbywania pamięci o nim nie wydostał się i nie zaszkodził żyjącej rodzinie.

-totemizm – związana ze światem zbieraczy, łowców. To cześć oddawana pewnym gatunkom zwierząt i roślin. Służy podkreśleniu więzi człowieka z naturą (pewnych gatunków roślin i zwierząt się nie spożywa).

-antropofabia, kanibalizm rytualny – jedzenie ludzi; odmiany:

*Autokanibalizm – zjadanie samego siebie, zwykle z okazji jakiś uroczystości

*endokanibalizm – zjadanie zmarłych krewnych w dowód więzi i miłości.

*egzokanibalizm – zjadanie obcych ludzi przez tzw. łowców głów; zjadanie kogoś kogo ceniono, np. pokonanego wodza (bo wykazał się walecznością)

- Personel: Czarownicy, duchowni, popi, rabini, pastorowie, szamani… - niegdyś i dziś w krajach słabo rozwiniętych (Afryka) zjawiska niewytłumaczalne, problemy, zagrożenia i nieszczęścia tłumaczy się czarami i magią; wiele wróżb i zabobonów.

Szaman (Azja, Oceania, Obie Ameryki, starożytna Europa) to teolog, opiekun społeczności, lekarz, poeta, przewodnik dusz… To zawód, którego trzeba było się wyuczyć > wprawianie w trans, zażywanie narkotyków, tworzenie lekarstw, opętanie nad którym szaman sprawował kontrolę. Opętanie: w przypadku gdy zły duch wchodzi w człowieka; opętanie na życzenie, prośbę; opętanie szamańskie i opętanie na zasadzie terapii.

Podwójne wyjaśnienie świata:

-prelogiczne myślenie – niewykształcone myślenie, którego efektem są wiara w duchy, czary itp.

-myślenie racjonalne

Różnica między magią a religią:

-religia to kult, Bóg, cześć, jedność, szacunek;

-w magii chodzi o bezpośredni rezultat, chce się coś zyskać natychmiastowo, najczęściej bez ingerencji osób trzecich.