ROZWÓJ
EMOCJONALNY I SPOŁECZNY
z
wykorzystaniem ujęcia socjobiologicznego
Rozwój społeczno-emocjonalny.
Podejście socjobiologiczne. Badania Harlowa i ich reperkusje.
Narzędzia społecznej sygnalizacji. Teoria przywiązania Bowlby’ego.
Fazy rozwoju przywiązania. Procedura Obcej Sytuacji Mary Aisnworth.
Rodzaje przywiązania. Ciągłość międzypokoleniowa przywiązania.
Wrodzoność emocji? Podstawowe zmiany rozwojowe w zakresie: lęku,
gniewu, radości. Rozwój empatii. Samokontrola emocjonalna i jej
rozwój. Rola wychowania dla rozwoju emocjonalnego dziecka.
Przywiązanie w dorosłości (autonomiczni, odrzucający,
zaabsorbowani).
Kluczowe pojęcia:
ufność podstawowa,
socjalizacja, kompetencje społeczne, relacja przywiązania, fazy
przywiązania, lęk przed rozstaniem, empatia.
Ważna jest umiejętność
przedstawienia podstawowych zmian zachodzących w tym okresie w
wyodrębnionych dymensjach, umiejętność wskazania głównych
osiągnięć rozwojowych.
Minimum to umiejętność
udzielenia odpowiedzi na pytania: jakie
są objawy przywiązania bezpiecznego, unikającego, ambiwalentnego,
kiedy pojawia się uśmiech, reakcja witania, uśmiech selektywny,
lęk przed obcymi; na czym polegają główne zmiany rozwojowe w
zakresie emocji.
CZY
EMOCJE SĄ WRODZONE
dzieci
przychodzą na świat wyposażone w 3 pierwotne emocje: gniew,
strach, miłość (Watson, 1919);
niezróżnicowane
stany pobudzenia, które stopniowo przekształcają się w reakcje:
smutku (3 tyg.); zadowolenia (3 m-ce); gniewu (4 m-ce); wstrętu (5
m-cy); strachu (7 m-cy) (Bridges, 1932);
Stanowisko
współczesne I: człowiek jest wyposażony w 9 podstawowych emocji:
ciekawość, radość, smutek, zaskoczenie, gniew, wstręt, niechęć,
strach i wstyd, które pojawiają się w takim momencie cyklu
rozwojowego, kiedy są przydatne adaptacyjnie i podlegają dalszej
modyfikacji (Izard, 1971, 1977);
Stanowisko
współczesne II: wszystko jest od początku dane w postaci grup
cech (rodzin cech) (Campus, 1987).
CO
ZMIENIA SIĘ WRAZ Z WIEKIEM????
W
2-3 r.ż. pojawiają się: duma, wstyd, poczucie winy, zazdrość i
zakłopotanie. Wiąże się to z rozwojem pojęcia własnego Ja, z
internalizacją norm, z oczekiwaniem aprobaty i dezaprobaty ze
strony otoczenia.
Wzrasta
liczba czynników wywołujących emocje na zasadzie generalizacji, a
później różnicowania. Jedne bodźce zyskują na znaczeniu, inne
je tracą. Wraz z wiekiem poszerzają się źródła strachu. Uczymy
się ich.
Im
młodsze dziecko, tym emocje są bardziej intensywne. Im młodsze
dzieci, tym manifestowanie emocji częstsze.
Z
wiekiem zmniejsza się labilność emocji.
Z
wiekiem włącza się hamowanie emocji.
Małe
dziecko
reaguje nawet na słabe bodźce. Z wiekiem dzieci hamują niektóre
reakcje emocjonalne, ale ich emocje mają tendencję do dłuższego
trwania.
Na
początku ekspresja emocji jest bardzo wyrazista, ale mało
zróżnicowana. Mimika i pantomimika przeżyć jest bogata. Z
wiekiem włącza się samokontrola
i mowa.
Począwszy
od wieku przedszkolnego następuje rozwój uczuć wyższych –
intelektualnych, moralnych, estetycznych.
Wyrażanie
emocji coraz bardziej się indywidualizuje.
PODSTAWOWE EMOCJE U DZIECI
LĘK
w
dzieciństwie jest często ukrywany:
świadczą
o nim zachowania hałaśliwe i popisywanie się,
unikanie
sytuacji zwiastujących zagrożenie,
objadanie
się,
paradoksalne
reakcje / zbyt silne lub zbyt słabe/,
nadużywanie
środków masowego przekazu,
nadużywanie
mechanizmów obronnych / zwłaszcza projekcji, fantazjowania/.
GNIEW
pojawia
się w efekcie działania przeszkody utrudniającej poruszanie się
albo w ogóle przeszkody w aktywności.
Objawy
– płacz, krzyk, prężenie ciała.
Do
4 r. ż. przejawy gniewu są bardzo gwałtowne.
Potem
z form fizycznych przejawy gniewu przechodzą na formę werbalną.
Z
wyładowywania bezpośredniego gniewu dziecko przechodzi do
przemieszczonego.
Niemowlęta
reagują złością na niewygody, przedszkolaki – na frustracje
związane z zabawkami i poleceniami dorosłych, starsi na frustracje
poczucia wartości, niezależności.
Reakcje
złości mają charakter: reakcji impulsywnych ekstrapunitywnych lub
intrapunitywnych / agresji na zewnątrz – na siebie / bądź
reakcji hamowanych / apatia, przygnębienie/.
RADOŚĆ
Powstaje
z dobrego samopoczucia,
U
niemowląt
z samopoczucia fizycznego - towarzyszy jej uśmiech i ogólna
reakcja radosnego ożywienia.
U
przedszkolaków
– źródłem jest własna aktywność, np. zabawowa, w
towarzystwie innych i dająca lepszy niż u innych rezultat.
U
jeszcze starszych
– osiągnięcie wyznaczonego celu.
W
okresie dorastania
– radość występuje rzadziej / powodem: inne spojrzenie na
życie, krytycyzm itp./.
W
miarę lat
uczymy się wyrażać radość tak, jak grupa , z którą się
identyfikujemy.
Z
wiekiem rozwija się samokontrola emocjonalna
rozwija
się umiejętność akceptowania przykrych przeżyć (w celu
osiągnięcia równowagi emocjonalnej).
Kontrola
emocji polega na zdolności do oceny bodźców, które wywołują
emocje, przed wystąpieniem reakcji oraz na umiejętności wyrażania
emocji w społecznie wyrażanych wzorach zachowań.
Brak
kontroli prowadzi do trudności w uzyskaniu aprobaty społecznej, co
wtórnie negatywnie wpływa na samoocenę jednostki.
ROLA
WYCHOWANIA
Deprywacja
miłości – chłód uczuciowy.
Nadmiar
miłości - egocentryzm, brak umiejętności nawiązania bliskiego
empatycznego stosunku uczuciowego.
Nadmiar
przykrych emocji - wykształcenia się u jednostki negatywnych
postaw wobec życia, a w konsekwencji gorszego przystosowania.
W
wychowaniu trzeba zapewnić możliwość katharsis emocji – czyli
wyrażania zablokowanej energii emocjonalnej w postaci czynności
emocjonalnych lub mówienia.
ROZWÓJ
EMPATII (Hoffman, 2006)
Empatia globalna –
I połowa 1 r.ż. /brak odróżnienia siebie od innych, płacz
reaktywny, zarażanie się płaczem.
Empatia egocentryczna –
II połowa 1 r.ż./w reakcji na cierpienie innych smutek i płacz,
a także podejmowanie działań zmniejszających własne cierpienie,
np. szukanie pociechy w ramionach matki, nie wiadomo, czy dziecko
odróżnia, kto cierpi – ono czy druga osoba.
Empatia pseudoegocentryczna -
I połowa 2 r.ż /udzielanie pomocy cierpiącym przez stosowanie
takich sposobów, które jemu samemu pomagają.
Empatia właściwa –
początki w II połowie 2 r.ż /zaczyna się rozwijać zdolność do
przyjęcia perspektywy drugiej osoby.
RELACJA
PRZYWIĄZANIA
Socjobiolodzy:
Wilson (1975); Dawkins(1976)
Socjobiologia
dotyczy adaptacyjnego znaczenia społecznych zachowań zwierząt
i
ludzi
Jej
założenia:
zachowanie
jest zdominowane przez pragnienie
wydania na świat maksymalnej liczby potomstwa zdolnego do sukcesu
reprodukcyjnego;
rodzice
inwestują w swoje dzieci, by maksymalizować ich dopasowanie do
środowiska, co zapewni przekazanie kopii ich genów kolejnym
pokoleniom (istota miłości rodzicielskiej);
dzieci
kochają rodziców, bo przywiązanie do rodziców zapewnia im szansę
ostatecznego sukcesu ewolucyjnego, jako że rodzice odwzajemniają
się opieką (istota miłości dzieci do rodziców).
Prawidłowy
rozwój człowieka zakłada uruchomienie umiejętności
nawiązywania
więzi emocjonalnej z innymi ludźmi.
PRZYWIĄZANIE
TO:
więź
uczuciowa z opiekunem dająca dziecku poczucie bezpieczeństwa,
relacja
pozwalająca na odczucie wrażenia bezpieczeństwa i komfortu,
druga
osoba stanowi rodzaj bezpiecznej bazy, z której można wystartować
na podbój świata.
BADANIA
HARRY’ego HARLOWA
z
lat 50-tych
Dla
kształtowania relacji przywiązania ważne jest przywieranie, czyli
kontakt z czymś ciepłym, miękkim i wygodnym.
MAŁPKI
REZUSY WIEDZĄ, ŻE NAJLEPSZA JEST MATKA MIĘKKA, CIEPŁA I KARMIĄCA
NARZĘDZIA
SYGNALIZACJI SPOŁECZNEJ
SZTYWNE
WZORCE ZACHOWANIA (względnie proste, stereotypowe działania,
zakodowane, ale modyfikowane i rozszerzane w kontakcie ze
środowiskiem (za: Schaffer, 2006).
UŚMIECH
uśmiech
fizjologiczny
– i gdy jest samo, i gdy jest w towarzystwie innych osób;
w
wieku 3 – 4 tygodni - uśmiech
społeczny odzwierciedlający
przyjemność w reakcji na ludzką twarz lub głos;
w
wieku 2 – 3 miesięcy - reakcja
witania:
uśmiech połączony z gruchaniem, ożywieniem, szerokim
otworzeniem oczu;
między
5 a 6 miesiącem życia - uśmiech
selektywny
jako reakcja
na znane osoby, wyróżniająca je. Jednocześnie pojawia się lęk
przed obcymi.
PŁACZ
Każdy akt płaczu posiada cztery
fazy: wydech, odpoczynek, wdech, odpoczynek). Względny czas ich
trwania tworzy typy płaczu, które matka uczy się rozróżniać.
POWODY
PŁACZU: ból, głód, niewygoda (niemożność ruchu, dyskomfort),
samotność, nadmiar stymulacji (zmęczenie), frustracja, zagrożenia
INNE
ZACHOWANIA WYWOŁUJĄCE BLISKOŚĆ
UTRZYMYWANIE
KONTAKTU WZROKOWEGO;
SAMODZIELNE
ZBLIŻANIE SIĘ DO MATKI: PEŁZANIE, RACZKOWANIE, CHODZENIE.
CHWYTANIE
SIĘ MATKI, PRZYTRZYMYWANIE, WTULANIE;
WOKALIZY,
GŁUŻENIE, GAWORZENIE;
REDUKOWANIE
NA WIDOK MATKI OZNAK NIEZADOWOLENIA, NP. ZAPRZESTANIE PŁACZU.
PRZYJEMNY
WYGLĄD FIZYCZNY – DUŻE GŁOWY, OKRĄGŁE TWARZE,
PULCHNOŚĆ
Twórcą
teorii rozwoju przywiązania jest John Bowlby (1907 – 1990)
FAZY
ROZWOJU PRZYWIĄZANIA
I
Niesprecyzowane
ustosunkowania
– dziecko przejawia zachowania „wywołujące bliskość”,
kieruje je do wszystkich, uczy się w tym czasie odróżniać osoby
bliskie.
II
Skupienie
się na 1 lub większej liczbie osób
– w wieku 3 miesięcy dziecko zaczyna wyróżniać te osoby, które
często się nim zajmują (częściej się do nich uśmiecha), ale
nadal nie boi się obcych.
III
Zachowanie
oparte na bezpiecznej bazie
– około 5-7 miesiąca życia dziecko przywiązuje się do
wybranej osoby (osób). Jednocześnie pojawia się lęk przed obcymi
Mary
Ainsworth (1913 – 1999)
WZORCE
PRZYWIĄZANIA
wg
Ainsworth.
ISTOTNE
CZYNNIKI
Jakość
opieki;
Macierzyńska
wrażliwość na sygnały i komunikaty ze strony dziecka (ich
zauważanie,
stałe
ukierunkowanie na dziecko), interpretowanie
(empatia) i reagowania
(do
1 r.ż. – dostosowanie się do oczekiwań dziecka, po 1 r.ż. –
stopniowe wprowadzanie standardów społecznej poprawności
zachowań)].
Respektowanie
autonomii dziecka, kontakt cielesny, swoboda okazywania emocji.
PROCEDURA
OBCEJ SYTUACJI
(każda
faza ok. 3 min.)
Dziecko
eksploruje otoczenie, matka przygląda się.
Wchodzi
obca osoba, najpierw milczy, następnie rozmawia z matką, potem
bawi się z dzieckiem;
Matka
wychodzi. Obca osoba podejmuje kontakt z dzieckiem;
Matka
wraca i uspakaja dziecko. Obcy wychodzi;
Matka
wychodzi, dziecko zostaje samo;
Obcy
wchodzi, podejmuje kontakt z dzieckiem;
Matka
wraca i uspakaja dziecko, obcy wychodzi (za: Schaffer, 2006).
RODZAJE
PRZYWIĄZANIA
PRZYWIĄZANIE
UNIKAJĄCE
Arbitralność
reakcji (mała skłonność matki dostosowania się do inicjatyw
dziecka);
Niezdolność
do przyjmowania perspektywy dziecka;
Nadmierna
kontrola dziecka;
Sztywność
emocjonalna;
Unikanie
kontaktu cielesnego;
Ignorowanie
lub odtrącanie dziecka, gdy wyraża swoje emocje (szczególnie
negatywne)
za:
T. Czub, 2004, [w:] A. Brzezińska (red.). Psychologiczne portrety
człowieka.
PRZYWIĄZANIE
AMBIWALENTNE
Brak
stałości, spójności i przewidywalności zachowań matki;
Niska
dostępność psychologiczna matki (skoncentrowana na sobie,
zapomina o dziecku);
Ignorowanie
sygnałów płynących od dziecka;
Słaba
skuteczność w uspakajaniu dziecka, wychodzenie z kontaktu, gdy
dziecko doświadcza napięcia.
za:
T. Czub, 2004, [w:] A. Brzezińska (red.). Psychologiczne portrety
człowieka.
DEZORGANIZACJA
PRZYWIĄZANIA
Otwarta
wrogość wobec dziecka;
Zadawanie
mu fizycznego bólu;
Celowe
sprawianie krzywdy i cierpienia;
Straszenie;
Nietypowe
zachowania: wpadanie w trans,
w
bezruch itp.
za:
T. Czub, 2004, [w:] A. Brzezińska (red.). Psychologiczne portrety
człowieka.
PRZYWIĄZANIE
BEZPIECZNE
matki
takich dzieci reagują natychmiast na okazywane przez nie
niezadowolenie,
okazują
im dużo uczucia,
dostosowują
swe zachowanie do ich potrzeb.
W rozwoju przywiązania ważne
są zarówno: cechy dziecka (czynnik temperamentalny), jak
i cechy matki oraz sytuacji wychowawczej.
Jakość relacji dziecko –
opiekun zależy przede wszystkim od:
zasobów osobowości matki
(cechy podmiotowe);
wsparcia
społecznego (w tym pomoc profesjonalna);
doświadczeń
z dzieciństwa (przymus powtórzeń, dziedzictwo społeczne,
modelowanie).
Ciągłość
międzypokoleniowa
Model
wczesnych doświadczeń związanych z przywiązaniem, który posiada
kobieta (mężczyzna) wpływa na sposób, w jaki odnosi się do
swoich dzieci;
a
tym samym wpływa na ich typ przywiązania.
PRZYWIĄZANIE
MATEK I DZIECI
Autonomiczni
(bezpieczne
przywiazanie) – opowiada o swoim dzieciństwie w sposób szczery i
spójny, uwzględniając pozytywy i negatywy. Nie są zajęci
nierozwiązanymi problemami własnego dzieciństwa – zwracaja
uwagę na to, co komunikuje im dziecko;
Odrzucający
(lękowe przywiązanie) – odcinają się od emocjonalnej natury
wspomnień z dzieciństwa, zaprzeczają - niechętnie mówią o
potrzebie więzi – nie są wrażliwi i nie odpowiadają na
potrzeby dziecka;
Zaabsorbowani
(ambiwalentne) – nadmiernie zaangażowane we wspomnienia,
przytłoczone, zdezorientowane, opowiadają o dzieciństwie w sposób
niespójny – zagubieni w historii swego dzieciństwa – niespójni
w traktowaniu dziecka (Main, 1985; za: Schaffer, 2006).
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Rozwój emocjonalnyrozwój emocjonalny i wczesne uspołecznienierozwoj emocjonalny i społeczny, pedagogika, psychologiaCharakterystyka rozwoju emocjonalnego dziecka w wieku przedszkolnym i szkolnymPEDAGOGIKA PiPs, ROZWÓJ EMOCJONALNY (14), ROZWÓJ EMOCJONALNYZaburzenia w rozwoju emocjonalnymPodstawy rozwoju emocjonalno spolecznego id 368337Znaczenie rozwoju poznawczego dla rozwoju emocjonalnego i społecznego p i mszUczniowie z trudnościami w rozwoju emocjonalno – społecznym, PsychologiaRozwój emocjonalny - wykład, PedagogiczneRozwój emocjonalny dzieci w wieku przedszkolnym, pedagogikabochenek rozwoj emocjonalny2Znaczenie rozwoju umysłowego na rozwój emocjonalny u dzieci w wieku przedszkolnymrozwój emocjonalny porównaniePodstawy rozwoju emocjonalno-społecznego - rozwój więzi z drugim człowiekiem, PEDAGOGIKApsychologia rozwojowa, ROZWÓJ EMOCJONALNy do wysłania, ROZWÓJ EMOCJONALNYRozwój emocjonalny dziecka w okresie późnego dzieciństwa, Studia - pedagogikaRozwój emocjonalny, APS, Psychologia rozwoju człowieka