Maria Szczygielska-Majewska

STANDARD PIELĘGNOWANIA W REHABILITACJI OSÓB Z REUMATOIDALNYM ZAPALENIEM STAWÓW (R.Z.S.)

WSTĘP

Choroby reumatyczne w szczególności reumatoidalne ze względu na częstość występowania oraz następstwa wynikające z zaburzeń funkcji wielu narządów i układów są jednym z głównych problemów zdrowotnych współczesnego społeczeństwa [1, 10].

Specyfika pielęgnowania i usprawniania osób z chorobami reumatoidalnymi wynika:

z postępującego procesu chorobowego,

lokalizacji zmian w wielu narządach i układach,

bólu,

trudności akceptacji własnego kalectwa,

trudności integracji społecznej.

Postępujący proces choroby o różnym przebiegu i nasileniu prowadzi do stale narastającego kalectwa. Istotą pielęgnowania i usprawniania osób z chorobami reumatoidalnymi jest ustalenie perspektywicznego programu zmierzającego do przywrócenia równowagi między sprawnością fizyczną a potrzebami. Program usprawniania należy modyfikować po każdym rzucie choroby, który w ewidentny sposób ogranicza sprawność chorego. Lokalizacja zmian w wielu narządach i układach ogranicza możliwości kompensacji wewnętrznej, co w istotny sposób wpływa na poszukiwanie sposobów kompensacji zewnętrznej.

W chorobach reumatoidalnych ból stale towarzyszy chorym zmniejszając ich aktywność. Od postawy chorego wobec stałego bólu zależy wynik rehabilitacji.

Akceptacja następstw choroby jest trudna, uwarunkowana wieloma czynnikami psychologicznymi i fizycznymi. Podstawowym działaniem jest nauczenie poszkodowanego "życia z chorobą", co można osiągnąć przez popularyzację wiedzy na temat choroby i radzenia sobie w życiu codziennym.

Ból i postępujący proces choroby negatywnie wpływają na kontakty społeczne, pogłębiają bariery psychologiczne. W rehabilitacji osób chorych bierze udział zespół składający się z różnych specjalistów. Jednym z warunków skuteczności rehabilitacji jest aktywne zaangażowanie pacjenta i jego rodziny w realizację programu usprawniania.

Profilaktyka i łagodzenie następstw choroby jak również nauka samoopieki to ważne cele procesu pielęgnowania [2,3,5,8,9].

Celem standardu jest:

• pomoc pielęgniarce w zapewnieniu skutecznej i wysokiej jakości opieki pielęgniarskiej świadczonej osobom z reumatoidalnym zapaleniem stawów (r.z.s.),

• wdrożenie osób poszkodowanych do samoopieki,

• inspirowanie pielęgniarek do doskonalenia zawodowego,

• inspirowanie badań naukowych mających na celu poprawę jakości systemu opieki zdrowotnej osób niepełnosprawnych i ich rodzin [4, 6, 7].

Oświadczenie standardowe:

Pacjent otrzyma wysoką jakość opieki pielęgniarskiej, opanuje techniki samoopieki, będzie odpowiedzialny za utrzymanie optymalnego stanu zdrowia¹.

Kryteria struktury:

1. W oddziale reumatologicznym istnieją warunki do realizacji opieki pielęgniarskiej metodą procesu pielęgnowania.

2. Oddział wyposażony jest w niezbędny sprzęt do pielęgnowania, usprawniania i usamodzielniania osób z r.z.s.

3. Zespół pielęgniarski ma wiedzę i umiejętności do świadczenia profesjonalnej opieki w zakresie pielęgnowania i usprawniania osób z r.z.s.

4. Liczba personelu pielęgniarskiego jest wystarczająca do zapewnienia optymalnej jakości opieki pielęgniarskiej.

Kryteria procesu:

Pielęgniarka -

1. sprawuje opiekę nad osobami z r.z.s. zgodnie z założeniami procesu pielęgnowania,

2. określa zmiany występujące w funkcjonowaniu, możliwościach i wydolności chorego z r.z.s. (zakres i charakter),

3. określa wpływ powstałych zmian i zaistniałej sytuacji na aktywność i samodzielność chorego,

4. ustala przyczyny, charakter i zakres niezadowolenia i dyskomfortu pacjenta,

5. weryfikuje i klasyfikuje zebrane dane na potrzebne do opieki pielęgniarskiej oraz inne wymagające działań innych specjalistów,

6. rozpoznaje problemy chorego wymagające podjęcia działań pielęgnacyjno-rehabilitacyjnych,

7. określa zakres wiadomości chorego dotyczących zdrowia i choroby wymagających uzupełnienia,

8. ustala cele opiekuńczo-rehabilitacyjne indywidualnie dla chorego z r.z.s. na podstawie zdiagnozowanych problemów przy udziale chorego.

Do opracowania standardu wykorzystano pracę magisterską pt.: ,.Ro!a i zadania pielęgniarki w rehabilitacji chorych z reumatoidalnym zapaleniem stawów"' autorstwa K. Chwalczuk, napisaną po kierunkiem dr Marii Szczygielskiej-Majewskiej.

.

Rodzaj problemu	Ceł działania	Podejmowane działania
1. Dolegliwości bólowe stawów	• eliminacja lub zmniejszenie bólu. • poprawa samopoczucia chorego. • ułatwienie wykonywania ćwiczeń. • zapobieganie ograniczenia ruchów w stawach	• wygodne i prawidłowe przygotowanie łóżka: pod kołdrą umieścić pałąk w celu zabezpieczenia przed uciskiem, zapewnić ciepłe i lekkie przykrycie, • opatrunki okluzyjne z maści rozgrzewających na bolące stawy, • podawanie zleconych przez lekarza leków p/bólowych, • pomoc w dojściu na zabiegi fizykoterapeutyczne, • organizacja kolejności wykonywania zabiegów tak. aby ćwiczenia i inne czynności przy chorym wykonywać w okresie działania środków p/bólowych
2. Obrzęki stawowe	• zmniejszenie lub likwidacja obrzeku • zniesienie dolegliwości bólowych spowodowanych obrzękiem • poprawa sprawności i zakresu ruchów w stawach	• ułożenie chorego z eliminacją ucisku na obrzęknięte stawy, • opatrunki okluzyjne na obrzęknięte stawy, • podawanie leków p/bólowych i p/zapalnych na zlecenie lekarza
3. Brak lub trudna akceptacja kalectwa	• ułatwienie aktceptacji kalectwa, • zapobieganie stanom przygnębienia i depresji, • wyrobienie wiary chorego we własne możliwości, • ułatwienie integracji społeczno-zawodowej.	• dostarczenie informacji o r.z.s. i celu podejmowania działań, • wyjaśnienie wątpliwości związanych z chorobą, leczeniem i usprawnianiem, • planowanie działań pielęgnacyjnych z udziałem chorego. • rozmowa z chorym i rodziną o istocie r.z.s., problemach występujących w związku z chorobą, możliwościach zastosowania udogodnień i rozwiązań architektonicznych w domu, dostosowanych do możliwości chorego, • zachęcanie i mobilizowanie chorego do samodzielności, • organizowanie czasu wolnego choremu, np. terapia zajęciowa, • eliminacja dolegliwości bólowych, • nauka samoobsługi i samoopieki.
4. Zaniki mięśniowe	• zapobieganie pogłębianiu się zmian. • wzmocnienie mięśni • poprawa płynności i zwiększenia zakresu ruchów lub zatrzymanie prawidłowego ruchu w stawach, • poprawa odżywiania mięśni.	• mobilizowanie do ćwiczeń i nadzór nad ich wykonaniem, • wytłumaczenie celu stosowanych ćwiczeń i nauka chorego wykonywania ich, • wykonywanie ćwiczeń biernych u chorych leżących, • zachęcanie chorego do samodzielności w wykonywaniu codziennych czynności, • terapia zajęciowa.

.

Rodzaj problemu	Cel działania	Podejmowane działania
5. Przykurcze mięśniowe	• zapobieganie pogłębianiu się przykurczy. • poprawa zakresu ruchów w stawach.	• właściwe ułożenie w ostrym okresie choroby (profilaktyka przykurczy). • wykonywanie ćwiczeń biernych w okresie ostrym a później w odciążeniu i czynnych. • w razie konieczności przygotowanie chorego do leczenia chirurgicznego, • zachęcanie do samodzielności.
6. Deformacje stawowe	• profilaktyka dalszych: deformacji • ułatwienie wykonywania codziennych czynności	• mobilizacja i kontrola wykonywania ćwiczeń. • ułożenie chorego w okresie ostrym choroby na równym nieodkształcającym się podłożu z utrzymaniem pozycji czynnościowych, • nauczanie chorego sposobów ułatwiania wykonywania codziennych czynności bez przeciążenia chorych stawów, np.: - pić z kubka lekkiego z grubym uchwytem lub obejmować go oburącz, - przy podnoszeniu talerza ze stołu przytrzymywać go oburącz od dołu, - przy długotrwałym pisaniu używać długopisu z grubym uchwytem, - kran przy zlewie otwierać przy pomocy specjalnego uchwytu z grubą rączką.
7. Trudności w wykonaniu codziennych czynności	• poprawa sprawność: i wydolności narządu ruchu, • profilaktyka pogłębiania zaistniałych zmian • ułatwienie codzennego życia, • wyrobienie wiary chorego we własne siły i możliwości.	• wyjaśnienie konieczności oraz mobilizacja i kontrola ćwiczeń, • pomoc zabiegach higienicznych, spożywaniu posiłków lub organizowanie warunków do ich wykonywania, ° udzielanie wskazówek choremu i rodzinie dotyczących: - trybu życia - wykonywanie prac domowych - stosowanie udogodnień i sprzętu pomocniczego - samoobsługi chorego i pielęgnacji
8. Uzależnienie od innych osób	• umożliwienie choremu jak największej samodzielności, • nauczenie chorego samoopieki i samo pielęgnacji dostosowanej do jego możliwości i wydolności • zapewnienie pomory i opieki w codziennym funkcjonowaniu	• przygotowanie rodziny do opieki nad chorym z RS.: udzielanie informacji o RS., sposobach pielęgnowania, sposobach wykonywania ćwiczeń, itp doradzanie w rozwiązaniu funkcjonalnym pomieszczeń domowych stosownie do potrzeb chorego, • nauczanie chorego samoobsługi i samoopieki. • umożliwianie podjęcia pracy zarobkowej, np. nakładczej, jeżeli są takie możliwości i wydolność chorego pozwala na to.

\

Rodzaj problemu	Cel działania	Podejmowane działania
9. Mała wydolność opiekuńcza rodziny	• umożliwienie choremu jak największej samodzielności, « nauczenie chorego samoopieki i samo pielęgnacji dostosowanej do jego możliwości i wydolności, • zapewnienie pomocy i opieki w codziennym funkcjonowaniu.	• współpraca z pielęgniarką środowiskową lub pracownikiem socjalnym, • wyuczanie samoobsługi i samo pielęgnacji chorego, • doradzanie w sprawie modernizacji warunków mieszkaniowych chorego.
10. Stany przygnębienia i depresji	• wzbudzenie wiary chorego we własne możliwości, « mobilizacja do współpracy w leczeniu, • poprawa nastroju i samopoczucia chorego, • zapobieganie pogłębianiu się depresji.	• oddziaływanie na postawę pacjenta, wzbudzanie wiary we własne siły, o okazywanie gotowości do pomocy lub chęci wysłuchiwania chorego, • mobilizowanie do aktywności i współpracy w leczeniu, • terapia zdjęciowa i organizowanie czasu wolnego choremu, • wyjaśnianie wątpliwości i udzielanie informacji.
11. Konieczność zmiany zawodu, stanowiska pracy lub rezygnacja z pracy zawodowej	• zapobieganie stanom przygnębienia lub depresji, • wzbudzanie pozytywnej motywacji i skierowanie zainteresowań chorego na inne możliwości rekompensowania utraconych czynności.	• doradzanie w sprawie zmiany zawodu lub adaptacji stanowiska pracy, • współpraca z pielęgniarką środowiskową lub pracownikiem socjalnym, • wzbudzanie pozytywnej motywacji i poznanie innych zainteresowań chorego mogących rekompensować zmianę zawodu.
12. Wystąpienie powikłań	• likwidacja lub zmniejszenie powstałych zmian, • zapobieganie dalszym powikłaniom.	• ocena zaistniałych powikłań: jakiego układu lub narządu dotyczą, w jakim stopniu zagrażają życiu chorego, • podjęcie działań interwencyjnych, • pielęgnowanie stosowne do powstałych powikłań, • oddziaływanie na psychikę chorego: tłumaczenie celu wykonywanych czynności wyjaśnianie powstających wątpliwości.
13. Trudności w integracji społecznej chorego	• utrzymanie jak najdłużej sprawności psycho­fizycznej chorego, • zwiększenie samodzielności pacjenta, • umożliwienie wykonywania dotychczasowej pracy przez przystosowanie stanowiska pracy lub wykonywania innej dostosowanej do możliwości i zainteresowań chorego.	• włączanie rodziny do procesu rehabilitacji, • umożliwienie pracy zarobkowej, • terapia zdjęciowa, ^c wyjaśnienie konieczności stałego wykonywania ćwiczeń, • nauka i wyjaśnienie konieczności samoopieki, • wzbudzanie pozytywnego nastawienia do życia, ułatwianie akceptacji choroby.

Kryteria wyniku:

Pacjent -

1. Osiąga stan umożliwiający optymalny poziom samoopieki samodzielnie lub j użyciu środków pomocniczych.

2. Zna istotę choroby i jej następstwa.

3. Zna sposób przyjmowania leków i ich rodzaj, cel i sposób wykonywania ćwicz pożądany tryb życia.

4. Posiada chęć i znajomość posługiwania się sprzętem pomocniczym.

5. Posiada wiedzę i umiejętności na temat możliwości rekompensacji swej dysfunkcji.

Pielęgniarka -

1. Ustala przyczyny utrudniające osiąganie założonego celu i ustala sposoby eliminacji.

2. Ocenia wydolność czynnościową chorego w porównaniu do okresu przyjęcia oddział.

Piśmiennictwo:

1. Rega W., Milanowska K.: Rehabilitacja medyczna. PZWL, W-wa 1993.

2. Kawczyńska-Butrym Z.: Standardy pielęgnowania podstawowej opiece zdrowotn Pielęgniarstwo 2000, 1994, 13/14.

3. Lipińska M.: Nauka i standardy. Pielęgniarstwo 2000, 1993, 3.

4. Ocutcome Standards for Rheumatology Nursing Practice. American Nurs Association and Arthritis Health Professions Association. MS-12, 3M, 3/1983.

5. Piątek A.(red.): Standardy praktyki zawodzie pielęgniarki i położnej. Biulet Komisji Standardów i Kwalifikacji Zawodowych Naczelnej Rady Pielęgnian i Położnych, W-wa 1995.

6. Spiegel J.S., Timothy M.: Rehabilitation for rheumatoid arthritis patients. Arthrit and Rheumatism, vol. 29, No 5, 1985, s. 624-655.

7. Standards of Nursing Practice. Canadian Nurses Association Ottawa 1987.

8. Szczygielska-Majewska M., Piątek A.: Standardy pielęgnowania rehabilitacji (W Turowski K.: Wybrane standardy pielęgniarskiej opieki klinicznej. Katedra i Zakła Pielęgniarstwa Klinicznego, Lublin 1995.

9. Turowski K.(red.): Wybrane standardy pielęgniarskiej opieki klinicznej. Katedr i Zakład Pielęgniarstwa Klinicznego, Lublin 1995.

10. Wróblewska-Graff T., Arendarczyk: Stan zabezpieczenia opieki reumatologiczne na terenie Polski według danych za rok 1989. Reumatologia 1991, XXIX, 3-4.

1