MIT, lit. opowieść o stałej treści zdarzeniowej, przekazująca wyobrażenia danej zbiorowości o świecie i człowieku; pierwotnie ustna, w formie zapisanej przechodziła w sferę fantastyki literackiej; przen. wymysł, bajka. HEROS, u starożytnych Greków półbóg, bohater zaliczany po śmierci w poczet bogów (m.in. Herkules).

FILOZOFIA,Termin filozofia jest odpowiednikiem greckiego philosophia ('umiłowanie mądrości');

SOFIŚCI, nauczyciele przygotowujący obywateli do życia publicznego przez nauczanie retoryki, polityki, filozofii, etyki, działający gł. w Atenach w V-IV w. p.n.e. (Protagoras z Abdery Georgiasz z Leontinoj, Hippiasz z Elidy, Krytiasz) do poglądów sofistów nawiązywali cynicy, cyrenaicy, sceptycy.

LOGIKA, teoria poznania naukowego, obejmuje metodologię, semiotykę i logikę formalna; RETORYKA, sztuka lub teoria wymowy, krasomówstwo; nauka zasad sprawnego i ozdobnego wysławiania się; powstała w starożytnej Grecji, rozwinięta najpełniej przez rzymskiego retora Kwintyliana; wykładana w europejskich szkołach do połowy XVIII w.; retoryczne pytanie, zwrot krasomówczy, pytanie, na które nie oczekuje się odpowiedzi.

POETYKA, nauka obejmująca analizę i systematykę (poetyka opisowa) oraz rozwój historyczny (poetyka historyczna) formartystyczno-lit.; poetyka normatywna - zbiór postulatów, zadań i reguł określających w danym okresie prawidłowości dzieła literackiego.

ESTETYKA, dyscyplina filozoficzna traktująca o pięknie, zajmująca się badaniem wartości artystycznych oraz ocen estetycznych, dociekająca przyczyn ich kształtowania się oraz ustalająca kryteria tych wartości i ocen. MONOTEIZM, wiara w istnienie jedynego Boga (judaizm, chrześcijaństwo, islam); przeciwieństwo politeizmu. EWANGELIA, w chrześcijaństwie nazwa utworów historyczno-teologicznych z I w., zawierających opis życia i nauk Jezusa; 4 Ewangelie tzw. kanoniczne (Mateusza, Marka, Łukasza i Jana) wchodzą w skład Nowego Testamentu będącego częścią Biblii.

APOKALIPSA, utwór, którego tematem jest prorocza, zwykle pełna grozy wizja przyszłości, zwłaszcza czasów przed „końcem świata”; w chrześcijaństwie nazwę Apokalipsa nosi ostatnia księga Nowego Testamentu, zwana też Objawieniem świętego Jana; wątki Apokalipsy były często podejmowane w sztuce, zwłaszcza średniowiecznej i barokowej.

WULGATA, łaciński przekład Biblii z IV w. dokonany przez św. Hieronima i od początku uważany za oficjalny tekst Pisma Świętego w Kościele katolickim; od 1979 w liturgii używa się poprawionej wersji Wulgaty, zwanej Neowulgatą.

Eikurejczyk człowiek ceniący ponad wszystko uciechy i przyjemności życia lub zwolennik epikureizmu, filozofii stworzonej przez Epikura z Samos.

INWOKACJA, lit. rozwinięta apostrofa otwierająca poemat epicki.

PORÓWNANIE, lit. uwydatnienie właściwości danego zjawiska poprzez wskazanie na jego podobieństwo do jakiegoś innego zjawiska; figura stylistyczna składająca się z dwu członów połączonych spójnikami: jak, niby, jakby itp.; porównanie homeryckie – rozbudowane do rozmiarów samodzielnego obrazu. EPITET, lit. wyraz określający, przydawka uwydatniająca cechę opisywanego przedmiotu; pot. wyzwisko.

HEKSAMETR, lit. w poezji antycznej wers złożony z 6 stóp, zwykle 5 daktyli i trocheja lub spondeja, stosowany w epice; polski odpowiednik - wers 6-akcentowy sylabotoniczny lub toniczny, np. w Powieści Wajdeloty z Konrada Wallenroda A. Mickiewicza. TRYLOGIA, cykl literacki (muzyczny, filmowy) złożony z 3 utworów. ELEGIA, lit.utwór liryczny o treści poważnej i refleksyjnym nastroju, utrzymany w tonie skargi; w poezji antycznej ujęty w formę dystychu elegijnego, odznaczał się dużą różnorodnością tematu i nastroju.

EPIGRAMAT, epigram, zwięzły, dowcipny utwór poetycki o zaskakującej puencie, często o charakterze satyrycznym.

ANAKREONTYK, lit. krótki utwór literacki o tematyce biesiadnej lub miłosnej; nazwa od imienia greckiego poety Anakreonta.

HYMN, uroczysta pieśń pochwalna, związana genetycznie z publicznymi uroczystościami kultowymi, znana w różnych kręgach kulturowych (indyjska Weda, żydowskie psalmy, greckie peany i dytyramby); patetyczny utwór liryczny o treści religijnej, patriotycznej, filozoficznej.

TREN, pieśń żałobna; utwór literacki o charakterze elegijnym, poświęcony zmarłej osobie.

SIELANKA, bukolika, ekloga, idylla, pastorałka, pogodny utwór, często o tematyce miłosnej, przedstawiający uroki życia wiejskiego; ukształtowana w starożytności (Teokryt, Wergiliusz), pełnię rozwoju osiągnęła w sentymentalizmie (S. Gessner, F.Karpiński, F.D. Kniaźnin). SATYRA, utwór literacki ośmieszający i piętnujący ludzkie wady i przywary, zjawiska życia społeczno- politycznego i obyczajowego; do XVIII w. odrębny gatunek poetycki.

PRZYPOWIEŚĆ, parabola, alegoryczna opowieść moralno-dydaktyczna lub religijna (np. w Biblii); dawniej także przysłowie, sentencja, bajka.

PARALELIZM, lit. tożsamość lub podobieństwo treściowe, kompozycyjne składniowe części utworu, zdań, wersów; częsty w pieśniach ludowych.

AFORYZM, zdanie, sentencja formułująca zwięźle i w błyskotliwy sposób jakąś myśl ogólną. PSALM, religijna pieśń hebrajska ze Starego Testamentu (150 śpiewów pochwalnych, błagalnych i innych, przypisywanych królowi Dawidowi); także wzorowany na psalmach biblijnych liryczny utwór modlitewny; liczne muzyczne opracowania psalmów w okresie ars nova, w epoce odrodzenia; od baroku są podstawą wielu religijnych utworów wokalno-instrumentalnych.

Stoik zwolennik stoicyzmu, systemufilozoficznego stworzonego w III w. p.n.e. przez Zenona z Kition, człowiek obojętny na cierpienie i radość, tłumiący swoje uczucia, a zachowujący spokój bez względu na okoliczności. Mecenas właściwie Cilius Mecenas (? - 8 r. p.n.e.), polityk rzymski, przyjaciel i doradca cezara Oktawiana Augusta. Mecenas opiekował się poetami i pisarzami (m.in. Horacym), stąd w późniejszych wiekach zwykło się nazywać protektorów sztuki i nauki "mecenasami".

Starożytność - opracowanie epoki.

Filozofia i sztuka starożytnej Grecji i Rzymu.Wyraz filozofia pochodzi od dwóch słów phileo (lubię) i sophia (mądrość). W starożytności termin ten oznaczał całokształt wiedzy racjonalnej. Filozofia grecka zaczęła rozwijać się w VI w.p.n.e., natomiast jej największy rozkwit przypada na V i IV w.p.n.e. Heraklit z Efezu (VI/V w.p.n.e.) - filozof grecki, przedstawiciel jońskiej filozofii( Jońska filozofia [przyrody] - tradycyjna nazwa całokształtu poglądów głoszonych przez filozofów z pierwszej filozoficznej szkoły starożytnej Grecji,działającej w VI-IV w. p.n.e. w Jonii. Jej przedstawiciele wyjaśniali początek świata i jego naturę za pomocą czynników naturalnych, takich jak: woda, ogień, powietrze) dowodził, że świat ustawicznie się zmienia, co wyraził słowami "panta rei" (wszystko płynie). Jednym z największych myślicieli greckich był Sokrates (469-399 p.n.e.). Nie zapisywał swoich myśli, gdyż uważał że najlepiej jest je przekazywać słownie, swoją wiedzę przekazywał innym podczas rozmów w różnych okolicznościach, dlatego nie pozostawił po sobie żadnych pism. Uważa się go za twórcę etyki (Etyka - Nauka o moralności, zajmuje się się ustalaniem tego, co jest moralnie dobre, a co złe)gdyż najbardziej interesowała go moralność człowieka. Za największą wartość uważał cnotę, która oznaczała siwośiedlobycć, odwagę, prawdomówność, panowanie nad swoimi uczuciami, mądrość i szlachetność. Twierdził, że cnota zapewnia człowiekowi szczęście. Przeciwstawiał jej dobra materialne, zaszczyty, siłę, urodę jako dobra nietrwałe. W 399 p.n.e. wytoczono mu proces, oskarżając go o to, że nie uznawał państw, kultur religijnych i "psuł młodzież"; skazany na śmierć poprzez otrucie cykutą. Uczniem Sokratesa był Platon (427-347 p.n.e.). Reprezentował on kierunek filozoficzny zwany idealizmem (Idealizm - Kierunek filozofii, przeciwstawny materializmowi, jego podstawowym założeniem jest teza o pierwotności ducha i wtórności materii.) Platon uważał, że istnieją gdzieś idee - wzory, a nasz świat jest ich niedoskonałym odbiciem. Założyciel szkoły zwanej Akademią Platońską. Stworzył utopijną teorię idealnego ustroju państwa totalitarnego (ściśle wyznaczającego funkcje społeczeństwu). Pozostawił po sobie dwa dzieła: "Obrona Sokratesa" i "Uczta". W pierwszym z nich bronił oskarżonego o rzekomą bezbożność i deprawowanie młodzieży swego mistrza, a swoje wywody włożył w jego usta. W "Uczcie" zawarł rozważania o miłości, jako dążeniu duszy do osiągnięcia wiecznego posiadania dobra. Epikur (341-270 p.n.e.) podobnie jak Sokrates za najważniejsze dobro uważał szczęście człowieka, a upatrywał je w życiu moralnym. Działalność filozoficzna i naukowa Arystotelesa (384-322 p.n.e.) obejmowała niemal wszystkie dziedziny współczesnej mu wiedzy; 367-347 p.n.e. przebywał w Akademii Platońskiej, potem w 335 p.n.e. założył własną szkołę filozoficzną w Atenach. W IV-III w. p.n.e. żyło wielu mędrców nazywanych stoikami. Głosili oni życie zgodne z zasadami rozumu. Zalecali powściąganie swoich emocji i umiejętne panowanie nad sobą (stoicki spokój). W filozofii przyrody głosili materializm. Stoicy greccy znaleźli naśladowców w Rzymie. Należał do nich Lucjusz Anneusz Seneka, autor rozprawy "O życiu szczęśliwym". Uważał on życie szczęśliwe jako zgodne z naturą człowieka, to jest dążące do czynienia dobra i odrzucenia wszelkiego zła. Marek Aureliusz (121-180), cesarz rzymski, zwany "filozofem na tronie" , pochodził ze starego rodu plebejskiego. Był człowiekiem spokojnym i skromnym. Nienawidził wojen, które jeszcze bardziej pognębiały lud rzymski nękany częstymi powodziami, pożarami, a także głodem. Rządy sprawował z niechęcią, natomiast uwielbiał czytać i pisać dzieła filozoficzne. "Rozmyślania" , powstałe jako pamiętnik spisany na jednej z wypraw wojennych. Sztuka starożytnej Grecji i Rzymu reprezentowana była głównie przez rzeźbiarzy. Do najwybitniejszych należą: Fidiasz (brązowe posągi Ateny), Myron ("Dyskobol"), Skopas i Praksyteles. Rozwój religii greckiej oraz świat bogów greckich wg. "Mitologii" J. Parandowskiego.Mitologia jest zbiorem baśni o bogach i bohaterach. Fetyszyzm jest najstarszą formą religii greckiej polegającą na oddawaniu czci przedmiotom martwym. Inną formą religii był antropomorfizm czyli wyobrażenie bogów na wzór ludzi. Świat bogów greckich.Bogowie olimpijscy:Afrodyta - bogini miłości i piękności; córka Zeusa i Dione; zrodzona z fal morskich; żona Hefajstosa Apollo - bóg wyroczni i wróżb, patron wieszczów, poetów, opiekun muz; syn Zeusa i Latony Ares - bóg wojny; syn Zeusa i Hery; kłótliwy i brutalny, niemiły bogom i ludziom; symbol - miecz Artemida - bogini łowów i lasów, płodności i śmierci Atena - bogini mądrości, sztuki, nauki; córka Zeusa, wyskoczyła z jego głowy w pełnej zbroi Erato - muza pieśni miłosnej Euterpe - muza liryki Hefajstos - bóg ognia i kunsztu kowalskiego; syn Zeusa i Hery; mąż Afrodyty Hera - żona Zeusa; bogini małżeństwa i wierności małżeńskiej Hermes - posłaniec bogów, bóg złodziei i kupców; bóstwo płodności; syn Zeusa i Mai Kalliope - muza pieśni bohaterskiej Klio - muza historii Melpomene - muza tragedii Muzy - opiekunki poezji, tańca, sztuki i nauki: Polihymnia - muza hymnów i pieśni pobożnych Taleja - muza komedii Terpsychora - muza tańca Urania - muza gwiaździarstwa Zeus - najwyższy bóg, pan nieba, błyskawic i piorunów; symbol - piorun Bogowie światła i powietrza:Helios - bóg Słońca; źródło światła i życia Iris - bogini tęczy; posłanka bogów do ludzi Selene - bogini Księżyca Bogowie wiatrów:Boreasz - wiatr północny Euros - wiatr wschodni Notos - wiatr południowy Zefir - wiatr zachodni Bogowie ziemscy:Asklepios (Eskulap) - bóg sztuki lekarskiej Demeter - bogini życia, urodzaju, patronka rolników Dionizos - bóg ekstazy i wina Persefona - bogini śmierci Westa - bogini-opiekunka ogniska domowego Bogowie morza:nereidy Posejdon Proteusz Tetyda - matka Achillesa Bogowie świata podziemnego:Erynie - mścicielki wszeliej nieprawości, a zwłaszcza przelanej krwi Hades - bóg świata zmarłych, surowy i bezlitosny bóg świata Bóstwa doli i spraw ludzkich:Eirene - bogini pokoju Fortuna - bogini szczęścia Hymen - opiekun młodych małżeństw, bóstwo weselne Hypnos - opiekun snu Mojry bóstwa losu, ludzkiego życia; Lachesis, Kloto, Atropos Nike - skrzydlata bogini zwycięstwa Tanatos - bóg śmierci Temida - bogini sprawiedliwości Bogowie i ludzie - wzajemne relacje między nimi.W "Mitologii" Jana Parandowskiego (Jan Parandowski (ur. 1895) - prozaik, eseista, tłumacz. Miłośnik i znawca starożytnej kultury grecko - rzymskiej. Utwory: "Mitologia", "Dysk olimpijski", zbiory "Trzy znaki Zodiaku","Godzina śródziemnomorska", przekłady m.in. "Odyseja" Homera.) Początkowo mieszkańcy starożytnej Grecji wyznawali fetyszyzm. Była to najstarsza forma religii, polegająca na oddawaniu czci przedmiotom martwym: głazom, ogromnym drzewom, nie ociosanym palom i meteorytom, które spadając z nieba były czymś niezwykłym i niepojętym. Następny etap rozwoju religii greckiej stanowił antropomorfizm, a więc bogowie przybierali postacie ludzkie. Byli jednak niezwykle piękni i przerastali urodą najpiękniejszych ludzi. Zdarzały się oczywiście wyjątki. Przykładem tego był Hefajstos, kaleki bóg ognia i kunsztu kowalskiego. Kto uważa, że bogowie greccy, podobnie jak Bóg chrześcijański, są dobrzy, łaskawi i mądrzy, ten jest w błędzie, ponieważ społeczność niebiańska dzieliła się na klasy wyższe i niższe, a w każdej z nich toczyła się walka o władzę. Stosowane były rozmaite podstępy, zawiązywały się spiski i tak bez końca. Jeżeli chodzi o stosunki między bogami i ludźmi, to były one rozmaite. Prawie każda wioska i miasto miało swoje główne bóstwo, któremu składało szczególną cześć pomijając ważniejsze i mocniejsze. Okoliczność taka sprzyjała sporom między bogami, które w istocie uderzały w ludzi. Na wioski sprowadzano choroby, kataklizmy i głód. Niekiedy sami bogowie przybierali postać zwierząt i porywali lub zabijali ludzi. Byli oczywiście i tacy, którzy pomagali zabłąkanym podróżnym w odnalezieniu drogi. Należał do nich Hermes - opiekun złodziei i kupców. Najmniej czczonymi bogami byli władcy piekieł i podziemia, od których zależał los człowieka po śmierci. Byli nimi Hades i Tanatos. Najwięcej ludzkość zawdzięczała Atenie, ponieważ uczyła ona ludzi różnych rzemiosł i kształciła w naukach. Inną cenioną boginią była Demeter - bogini życia, urodzaju, która była patronką rolników, Eskulap pomagający przezwyciężać choroby, Westa - opieunka ogniska domowego oraz Afrodyta, która uszczęśliwiała ludzi dając im miłość. Niektóre z bóstw towarzyszyły człowiekowi w czasie zabaw i uczt. Był wśród nich Dionizos - bóg życia i winnej latorośli, uwielbiający nad wszystko rozrywki i wino. Poza nim należały do nich muzy: Euterpe zajmująca się liryką, Taleja - komedią, Melpomene - tragedią, Terpsychora - tańcem i Erato - muza pieśni miłosnej. Czasami ludzie byli zapraszani na uczty olimpijskie, gdzie rozkoszowali się ambrozją dającą wieczną młodość oraz innymi niebiańskimi potrawami. Zdarzało się, że do ich uszu trafiały sprawy poufne, które nie powinny wyjść poza bramy Olimpu, a więc bywalcy tych uczt obiecywali nic nie powtarzać po powrocie do domu. W przeciwnym razie czekała ich okrutna kara. Jednak nie każdy miał tak silną wolę, aby powstrzymać się od plotkowania. Przykładem na to może być król Syzyf, który przez całą wieczność musi wtaczać na stromą górę olbrzymi głaz wyślizgujący mu się z rąk tuż przed wierzchołkiem. Niezwykłym faktem było to, iż bogowie olimpijscy udawali się na ziemię, aby tam zaznać rozkoszy ze śmiertelnymi kobietami. Ze związków takich rodzili się zwykle rośli, potężni i przerastający siłą zwykłych ludzi osobnicy. Umierali jednak młodo uśmierceni przez zazdrosne żony bogów. Jednym z nich był Herakles, syn Zeusa i królowej Alkmeny, ale udało mu się z pomocą innych bogów uniknąć śmierci z ręki Hery, żony władcy Olimpu. Jednak całe jego życie składało się z trosk, ciężkiej pracy i walki, aby w końcu po śmierci mógł stać się bywalcem świętej góry. Tak oto przedstawiały się stosunki między starożytnymi Grekami i ich bogami, którzy w rzeczywistości nie byli wzorami dobroci i szlachetności. Wybrane mity greckie, ich sens oraz ponadczasowy charakter.Mit o Dedalu i Ikarze.Dedal - ateński budowniczy, rzeźbiarz i mechanik; obciążony zbrodnią uszedł na Kretę. Dedal był wielkim wynalazcą, w związku z tym król Krety - Minos, nie chciał go wypuścić poza granice swego kraju. Dedal postanowił odlecieć wraz ze swoim synem Ikarem, przy użyciu skrzydeł własnej konstrukcji. Przd lotem Dedal ostrzegł Ikara, aby utrzymywał odpowiednią wysokość (zbyt nisko - pióra nasiąkną wilgocią, zbyt wysoko - słońce rozpuści wosk, którym były przyklejone pióra). Jednak Ikar zachwycony pięknem i swobodą lotu, zapomniał o przestrogach ojca. Wzbił się wysoko, a słońce rozpuściło wosk. Mit ten jest odzwierciedleniem życia codziennego ludzi zafascynowanych różnymi zjawiskami, które mylnie oceniamy jako coś wspaniałego, a one prowadzą nas do zguby. Mit o Edypie.Edyp był synem Lajosa i Jokasty. Jako niemowlę zostawiono go w górach, ale litościwi pasterze zanieśli dziecko do władców Koryntu, którzy zostali jego przybranymi rodzicami. Gdy wyrocznia przpowiedziała mu, że zabije swojego ojca, a za żonę pojmie swoją matkę, opuścił Korynt chcąc zmienić swoje przeznaczenie. Nie zdając sobie z tego sprawy podążał do swego rodzinnego miasta - Teb. Podczas podróży spotkał człowieka podróżującego ze skromnym orszakiem. Pokłócił się z nim, i chcąc go uderzyć kijem, zabił go. Nie wiedział że to był jego rodzony ojciec - Lajos. Gdy dotarł do Teb, spotkał Sfinksa (Sfinks - w sztuce starożytnego Egiptu, wyobrażenie leżącego lwa z ludzką głową.). Rozwiązał zagadkę zadawaną przez niego przechodniom ("Co to jest: Rano chodzi na czterech, w południe na dwóch, wieczorem na trzech? Człowiek), tym samym uwolnił od niego miasto. W nagrodę poślubił królową miasta - swoją rodzoną matkę, o czym również nie wiedział. Gdy dowiedział się o tym, wykłuł sobie oczy i skazał siebie na wygnanie. Jokasta popełniła samobójstwo. Mit ten można uznać za prawdę o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzył określenie kompleks Edypa, w odniesieniu do dorastających ludzi. Ogólnie rzecz biorąc chodzi o to, że każdy ma w sobie coś z Edypa. Dorastając "zabijamy ojca", czyli zrywamy z dotychczasowym systemem wartości, przełamujemy dotychczasowe autorytety. Następnie będąc na "spalonej ziemi" budujemy nowy, własny system wartości, stajemy się innymi ludźmi. Tą przemianę symbolizuje wykłucie sobie oczy przez Edypa. Mit o Niobe.Była ona matką czternaściorga dzieci i nie rozumiała, dlaczego ludzie oddają cześć Latonie, która ma tylko dwoje dzieci. Bogini nie zniosła takiej zniewagi i jej dzieci: Apollin i Artemida zabiły całe potomstwo królowej kilkoma strzałami z łuku. Nieszczęśliwa Niobe powróciła do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie przez cały czas przesiadywała na wzgórzu, dopóki bogowie nie zamienili jej w kamień. Jednak i wtedy smutek duszy przebywającej w głazie powodował, iż spod niego wypływało źródło łez. Mit ten przedstawia istotę macierzyństwa i wielkie nieszczęście rodziców, którzy utracili swoje dzieci. Mit o Promteuszu.Jest to chyba najbardziej znany z mitów. Opowiada on o tym, jak ulubieniec Ateny zemścił się na samym Zeusie za zesłanie na ziemię nędzy, chorób i smutku, których źródłem była beczka - posag pięknej Pandory, żony niemądrego Epimeteusza. Otóż Prometeusz zabił wołu i poćwiartowanego złożył do dwóch worków. W jednym znajdowało się najprzedniejsze mięso nakryte skórą, w drugim kości, na których widniały płaty słoniny. Poproszony o dokonanie wyboru Zeus, wskazał łakomie na drugi worek i od tej pory ta część zwierzęcia poświęcana była bogom. Ośmieszony władca Olimpu straszliwie ukarał śmiałka. Prometeusza przykuto do skały Kaukazu i codziennie przylatywał do niego wygłodniały sęp, aby wyszarpywać mu ciągle odrastającą wątrobę. O Demeter i Persefonie.Demeter, bogini życia i urodzaju, miała córkę Persefonę, którą podstępem sprowadził do piekła tamtejszy władca, Hades. Nieszczęsna matka błąkała się po Ziemi w poszukiwaniu ukochanego dziecka, lecz nie mogła go nigdzie znaleźć. Jej smutek był tak wielki, że deszcze przestały padać, strumienie powysychały, nie rodziły się nowe plony i głód zaczął zaglądać do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowił przebłagać Demetrę, ale nic nie skutkowały namowy wysyłanych do niej muz i charyt. Władca Olimpu ustąpił wreszcie i nakazał Hadesowi, aby oddał Persefonę. Król piekieł wypełnił to życzenie, ale wręczył żonie jabłko granatu, które częściowo zjedzone, na zawsze związało ją z państwem cieni. Wielka radość Demeter spowodowana powrotem córki wywołała na świecie eksplozję zieleni i śpiewu ptaków. Jednak Persefona musiała powracać do męża na trzy miesiące w roku, wtedy to przyroda zamierała, by ponownie się obudzić z zimowego odrętwienia. W taki właśnie sposób starożytni Grecy tłumaczyli sobie cykliczność zmian pór roku. Mit o Heraklesie.Próba uczynienia chłopca nieśmiertelnym. Walka z wężami. Śmierć nauczyciela i wygnanie Heraklesa z domu. Wojna w Tebach i nagroda za pomoc. Morderstwo popełnione na dzieciach i żonie. Służba u króla Eurysteusa. zabicie hydry lernejskiej, sprowadzenie łani ceryntyjskiej, zgładzenie strasznego dzika, oczyszczenie stajni Augiasza, zagłada ogromnych, drapieżnych ptaków, walka z bykiem, wyprawa po klacze Diomedesa, walka o pas Hipolity, porwanie wołów Gerionesa, zdobycie złotych jabłek Hery, wyciągnięcie Cerbera na powierzchnię ziemi. Pojedynek strzelecki. Niemoc Heraklesa i walka z Apollinem. Służba u królowej Omfali. Miłość Dejaniry powodem cierpień bohatera. Herakles staje się bogiem. Mit o Orfeuszu.Niezwykła lutnia. Śmierć Eurydyki. Wyprawa do Hadesu. Ostateczna utrata Eurydyki. Śmierć wyśmienitego muzyka. --------------------------------------------------------------------------------Historia wojny trojańskiej wg "Mitologii" J. Parandowskiego.Wesele Tetydy i Peleusa. przybycie niepożądanego gościa - Eris, kłótnia bogiń o jabłko, przyznanie jabłka Afrodycie. Igrzyska w Troi. zwycięstwo Parysa, powrót Parysa do rodziny królewskiej. Porwanie Heleny. Postanowienie wojny. odprawa posłów greckich, Ifigenia uratowana przez Artemidę, konieczność udziału Achillesa w wojnie i podstęp Odyseusza. Przepowiednia Kalchasa. Zmagania wojenne. Pojedynki bohaterów: Partoklosa z Hektorem, Hektora z Achillesem, śmierć Parysa. Podstęp Odyseusza - koń trojański. Zwycięstwo Greków. Powrót bohaterów. Wierzenia starożytnych Rzymian.Charakter religii rzymskiej i porównanie jej z wierzeniami Greków.W pierwszym okresie bogowie rzymscy byli bezimienni, bezpostaciowi, a także izolowali się od ludzi. Rzymianie przejmowali wierzenia innych narodów lecz ograniczali ilość opowieści o swych bogach. Jest to dowodem małej wyobraźni Rzymian. Kult umarłych.lemuria - święto mar (9,11 i 13 V), feralia - uczty zmarłych (21 II). Bóstwa domowe.geniusze i junony lary - opiekunki pól i chat, penaty - opiekunki spiżarni, Westa - opiekunka ogniska domowego. Naczelni bogowie.Jowisz - bóg światła, Minerwa - opiekunka sztuk i rzemiosł, Junona - opiekunka kobiet, Mars - bóg wojny, Janus - twórca bogów i ludzi. Bóstwa ziemi, pól i lasów.Tellus Mater - Matka Ziemia bogini pola uprawnego, Ceres - patronka urodzaju, Conus - bóg żniw, Venus - bogini ogrodów warzywnych, Flora - bogini kwiatów, Faunus - bóg lasów, Pomona - bogini jabłek, Saturnus - bóg zasiewów, Pales - opiekunka bydła i pasterzy, Diana - bogini łowów i księżyca, Ops - bóg dostatku. Bóstwa wód.Juturna Tiberinus Kameny - bóstwa źródeł Neptun - bóg morza Legendy starożytnych Rzymian.Wędrówki Eneasza.ocalenie z rzezi trojańskiej, podróż śladami Odyseusza, pobyt u Dydony, spotkanie z duchem ojca, spełnienie przepowiedni, małżeństwo Eneasza, (Latynus, Lawinia) ponowne walki z Rutulami, (Turnus) rządy Julusa. Powstanie Rzymu.spory braci, (Numitor i Amulius) narodziny bliźniąt, wilczyca i dzięcioł opiekunami bliźniąt, Romulus i Remus pasterzami, w rodzinie królewskiej, śmierć Remusa z ręki brata, Rzym zbiorowiskiem przestępców, zgoda z Sabinami, tajemnicze zniknięcie Romulusa, mąż i żona boską parą. Motywy antyczne w literaturze nowożytnej.We współczesnej literaturze i sztuce spotykamy motywy antyczne, w tym mitologiczne w postaci elementów mitów, postaci mitycznych, autorów antycznych, gatunków literackich antyku, dzieł sztuki oraz myśli antycznej. Zbigniew Herbert - "Nike, która się waha".Poeta wykorzystuje dwa pojęcia mitologiczne: Nike oraz obol. Treść wiersza dotyczy wojny, więc Nike, bogini zwycięstwa, służy poecie do rozważań nad jej charakterem. Obol w tym tekście to cena, jaką płacą żołnierze za obronę ojczyzny, w przenośni - śmierć. Zdaniem poety wojna jest zjawiskiem absurdalnym, gdyż godzi przede wszystkim w ludzi młodych, którzy nie zaznali jeszcze smaku życia i jednakowo uśmierca bohaterów jak i tchórzy. Ojczyzny trzeba jednak bronić, choć często płaci się za to ofiarą życia. Ernest Bryll "Wciąż o Ikarach głoszą".Dedal i Ikar to synonimy dwóch odmiennych postaw w życiu - romantycznej i racjonalistycznej. Pierwsza jest piękna, frapująca, ale druga praktyczna, przynosząca korzyści. Poeta opowiada się za postacią Dedala. Kreacje Achillesa, Hektora i Priama w "Iliadzie" Homera.Wstęp.Ilion - (gr.) Troja, Iliada - opowieść o Troi. Rozpacz Achillesa po stracie Patroklosa.Wojna trwała 9 lat. Dopiero w 10 roku zastosowano podstęp Odyseusza (Konia Trojańskiego). Laokon przewidujący nadchodzące nieszczęście został zabity wraz z synami przez olbrzymie węże. Achilles obrażony przez Agamemnona nie uczestniczył w walkach. Patroklos w zbroi bohatera przedzierał się przez szeregi wrogów, aż wreszcie poległ z ręki Hektora. Achilles, najdzielniejszy wojownik grecki, postrach Trojan, po stracie przyjaciela zachowuje się jak człowiek słaby, przypominający raczej nie umiejące sobie poradzić w życiu dziecko, lub kobietę z natury rzeczy uważaną za mniej odporną od mężczyzny. Tarzał się po ziemi, sypał sobie na głowę popiół, płakał i wyrywał włosy z głowy. Był bliski odebrania sobie życia, które straciło dla niego sens. Po rozmowie z matką zapałał chęcią zemsty na Hektorze. W nieszczęściu jednakowo cierpią ludzie silni i słabi, wielcy i mali, bogaci i biedni, mądrzy i głupi. Cierpienie jest bowiem naturalnym odczuciem ludzkim. Pojedynek Achillesa z Hektorem.Achilles podobny do orła i Hektor do gołębicy przed pojedynkiem. Pallas Atena wspiera duchowo Achillesa, a następnie pod postacią Deifoba, brata Hektora, nakłania go do starcia z Achillesem. Propozycja Hektora dotycząca postępowania przeciwnika z ciałem pokonanego odrzucona przez Achillesa. Początek pojedynku (walka na włócznie). Walka na miecze. Śmiertelna rana zadana Hektorowi w szyję. Przedśmiertna prośba Hektora o oddanie jego ciała rodzinie odrzucona z całą bezwzględnością. Zbeszczeszczenie zwłok Hektora wleczonych za rydwanem Achillesa - dokonanie okrutnej zemsty. Wielki żal po utracie najlepszego przyjaciela zamienił się w żądzę straszliwej zemsty. Achilles zapewniony przez Atenę o jej pomocy z jeszcze większyn uporem i bezwzględnością ścigał Hektora, ale nie mogło to trwać wiecznie. Doszło do właściwej części pojedynku, a propozycje Trojańczyka tylko wzmagały fale gniewu Achillesa. Ugodzony w szyję Hektor jeszcze raz prosił o oddanie jego ciała rodzinie, lecz nic nie mogło teraz wzruszyć twardego jak kamień achillesowego serca. Zwycięzca z niezwykłą bezwzględnością i samozadowoleniem przywiązał zwłoki do rydwanu i zaciągnął je aż do obozu Greków. Opis ten dowodzi, że bywają w życiu każdego człowieka momenty, w których żadna siła ani namowy, czy próby nie mogą zmienić jego postanowienia. Najczęściej jednak jest tak w chwilach rozpaczy i wściekłego zapamiętania. Przeżycia i reakcje Priama i Achillesa podczas ich spotkania.Podczas spotkania Achillesa z Priamem, władca Troi wcale nie przypominał swiom zachowaniem dumnego monarchy lecz załamanego i zrozpaczonego po śmierci syna ojca. Przekradł się do samego środka obozu Greków nie zwracając uwagi na czyhające nań niebezpieczeństwa, a gdy zjawił się przed obliczem zabójcy własnych synów, padł przed nim na kolana i zalewając się łzami całował Achillesa po rękach i nogach, żebrząc o łaskę i wydanie zwłok Hektora w zamian za przywiezione na wozie kosztowności. Grek początkowo nie okazywał zainteresowania słowami Priama i odpychał go od siebie, ale kiedy starzec wspomniał o także niemłodym ojcu bohatera, który przez długie lata oczekuje w niecierpliwości powrotu syna, serce Achillesa drgnęło. Nie był już bezwzględnym mścicielem uganiającym się za zabójcą przyjaciela, tylko człowiekiem tęskniącym za domem rodzinnym, który wie,że niedługo zginie. Wszystko to spowodowało, że Achilles zgodził się łaskawie na wydanie Priamowi zwłok syna. Zadbał nawet o to, aby je umyto i namaszczono olejkami, by ich widok nie sprawił bólu starcowi. Różne oblicza Achillesa na kartach "Iliady" Homera.Człowiekiem, od którego zależało powodzenie wyprawy na Troję, był Achilles, postać przyjmująca rozmaite oblicza zależnie od okoliczności. Pomimo że matką jego była boginka morska, a więc istota boska,Achilles nie panował nad swoimi uczuciami i jak zwykły śmiertelnik poddawał się emocjom. Pierwszą chwilą, w której poznajemy część psychiki bohatera, jest rozpacz po śmierci przyjaciela, Patroklosa. Poległ on z ręki księcia Hektora w czasie, kiedy w zbroi Achillesa-pogromcy wojsk trojańskich przebijał się przez szeregi umykających nieprzyjaciół. Była to zbyt wielka strata dla greckiego bohatera. Wcześniej wytrwały i bezwzględny rycerz, teraz przypominał bardziej małe dziecko lub słabą, załamaną kobietę. Tarzał się po ziemi, wyrywał włosy z głowy i łkając posypywał się popiołem. Był bliski całkowitego załamania. Chciał nawet popełnić samobójstwo, ale odwiodła go od tego zamiaru matka. Teraz wielki żal i ból po stracie przyjaciela zamienił się w żądzę straszliwej zemsty na jego zabójcy. Po pewnym czasie ubrany w nową, piękną zbroję wykonaną przez boskiego mistrza kowalskiego rzemiosła - Hefajstosa, wyruszył, aby wykonać wyrok na znienawidzonym Hektorze. Gonił go kilka razy wzdłuż murów Troi, ale nigdy nie zbliżył się do niego na tyle, żeby trafić go celnym pchnięciem miecza czy włóczni. W pewnej chwili, nieoczekiwanie zjawiła się Atena. Dodawała ona otuchy zmęczonemu długim biegiem Achillesowi, a Hektorowi, przybrawszy postać jego brata, nakazała walkę z Grekiem. Rozpoczął się zabójczy pojedynek. Przeciwnicy rzucali w siebie włóczniami, ale gdy to nie poskutkowało, przeszli do walki na miecze. Ugodzony w szyję Trojańczyk ponawiał wciąż prośby o zwrócenie jego ciała rodzinie, ale twarde serce Achillesa nawet nie drgnęło. Z wielką bezwzględnością i zadowoleniem z siebie ciągnął zwłoki pokonanego za swoim rydwanem aż do obozu greckiego. Tak zbezczeszone ciało Hektora porzucił przy wejściu do namiotu. Wkrótce w siedzibie zwycięzcy zjawił się stary król Priam. Błagał on na kolanach o wydanie zwłok syna za cenę przywiezionych z Troi kosztowności. Jednak łzy starca nie były w stanie wzruszyć Achillesa. Dopiero wspomnienie ojca oczekującego w niepewności powrotu syna wyzwoliło w nim eksplozję żalu. W jego sercu wciąż kołatało się uczucie nostalgii i jeszcze potężniejsze - tęsknota za rodzicem. Wszystko to spowodowało, że Grek postanowił oddać łaskawie zwłoki Hektora i zadbał nawet o to, aby je umyto i ubrano w dostojne szaty. W ten sposób chciał zaoszczędzić Priamowi bólu wywołanego widokiem zmasakrowanego ciała syna. Opisane powyżej fragmenty "Iliady" Homera dowodzą, że nawet tacy wspaniali rycerze i wojownicy, do których z pewnością zaliczał się Achilles, skazani są na takie same odczucia, co ludzie słabi, nie odznaczający się większą odwagą czy siłą woli. Bohater grecki podlega tym samym cierpieniom i bólom. Bywa, że unosi się ogromnym gniewem lub też płacze jak dziecko. Widać tutaj dokładnie, jak chwiejny jest nastrój i psychika ludzka. Rozwój teatru greckiego. Wybitni dramatopisarze.Teatr grecki wyrósł z uroczystości ku czci Dionizosa. Dwa razy w roku obchodzono je, świętowano, bawiono się i oglądano przygotowane widowiska. Pierwsza uroczystość organizowana w II połowie marca nosiła nazwę Dionizjów Wielkich, drugą zaś odbywaną jesienią w okresie winobrania nazywano Dionizjami Małymi (miejskimi). Pierwotnie widowiska uświetniające te uroczystości obejmowały występy chóru oraz tańce. Ich uczestnicy występowali w maskach oraz koźlich skórach. W VI w. p.n.e. Tespis wprowadził na scenę pierwszego aktora, który prowadził rozmowy z chórem. Ten dialog dał początek prawdziwemu teatrowi. Na przełomie VI i V w. p.n.e. Ajschylos wprowadził drugiego aktora, a w V w. p.n.e. Sofokles włączył trzeciego. Od tej pory dialogi mogli ze sobą prowadzić aktorzy w towarzystwie chóru. Starożytni nie wykraczali poza trzech aktorów równocześnie. Istotą tragedii jest tzw. sytuacja tragiczna lub tragizm, co oznacza, że z przedstawionego konfliktu nie ma jednoznacznego wyjścia. Tragedia antyczna czerpała tematykę z mitologii, stosując zasadę trzech jedności: * miejsca; cała akcja ma się rozgrywać w jednym miejscu * czasu; czas trwania akcji nie może przekraczać 24 godzin * akcji; akcja złożona tylko z jednego tematu zawsze wprowadzała chór, który komentował wydarzenia, podpowiadał właściwe rozwiązania, przestrzegał lub pouczał. Jedną z głównych kategorii tragedii antycznej jest katharsis - oczyszczenie. W trakcie oglądania widz wzbudzał w sobie litość i trwogę i przeżywał proces oczyszczenia, co zapewniało mu spokój wewnętrzny. W czasie Dionizjów odbywały się konkursy dramatyczne. Autorzy mogli zgłaszać po cztery sztuki, w tym trzy tragedie i jeden dramat satyrowy. Ich wartość oceniała publiczność. Sofokles w tych konkursach zwyciężył osiemnaście razy. Dramat nie był podzielony na akty i sceny jak dziś. Jego częściami składowymi były: parodos - wejście chóru na scenę i śpiewanie przezeń pieśni, dialog aktora z chórem, epeisodion - scena przy ponownym wejściu aktora, stasimon - stojąca pieśń chóru, kommos - scena lamentu, exodos-końcowa pieśń chóru. Epeisodiony i stasimony powtarzały się kilkakrotnie. Dzisiejsza nazwa tragedia wywodzi się od słów "tragos ode". Największymi dramaturgami starożytnej Grecji byli: * Ajschylos (525-456) - 90 sztuk, zachowało się 9 dzieł; "Prometeusz w okowach", "Odyseja", "Elektra" * Eurypides (480-406) - ok. 90 sztuk, z których znamy 17; "Elektra", "Fedra" * Sofokles (496-406) - napisał ok. 120 sztuk, z których znamy osiem; "Ajas", "Antygona", "Król Edyp", "Edyp w Kolonie", "Elektra", "Trachinki", "Filoklet" Bohaterowie i wydarzenia "Antygony" Sofoklesa.Rozmowa Antygony z Ismeną o rozkazach Kreona. Przedstawienie przez chór okoliczności bratobójczej walki. Przybycie strażnika z wieścią o pochówku Polinejkesa. Pieśń stojąca chóru - pochwała rodzaju ludzkiego. Pojmana Antygona przyznaje się z dumą do swego czynu i odsuwa od siebie także pojmaną Ismenę. Ostatecznie Kreon poleca zamknąć siostrzenicę w grobowcu. Pieśń o klątwie ciążącej na rodzie Labdakidów. Rozmowa Aimona z ojcem. Pieśń chóru o potędze miłości. Żale Antygony prowadzonej na śmierć. Straszna przepowiednia Tyrezjasza. Zmiana decyzji władcy. Pieśń chóru wykonana na cześć Dionizosa. Przybycie posłańca z tragiczną wiadomością o śmierci Antygony i Aimona. Śmierć zrozpaczonej Eurydyki. Kreon poznaje ogrom popełnionego błędu. Problem prawa i władzy w "Antygonie".W "Antygonie" jest mowa o prawach stanowionych przez władcę państwa (Kreona) i obyczajowo-religijnych, a dotyczących obowiązków żywych wobec zmarłych. Decyzja Kreona jest sprzeczna z odwieczną tradycją i powoduje jego konflikt z Antygoną oraz jej stronnikami. Racje Kreona* chciał ukarać przejaw zdrady ojczyzny, przestrzec przed podobnymi czynami w przyszłości, * chciał inaczej potraktować obrońcę - Eteoklesa i zdrajcę - Polinejkesa, * kierował się troską o dobro państwa, * jako władca miał prawo wydawać prawa obowiązujące obywateli. * wydając swe decyzje, Kreon powinien szanować prawa i zakorzenione od dawna tradycje obyczajowo-religijne. Mógł swój cel osiągnąć inaczej: * różnicując charakter pogrzebów dwóch braci, * kazać pochować Polinejkesa za murami miasta. * Jego błędy były wynikiem niedoświadczenia w sprawach władzy. Racje Antygony* jednakowa miłość do obu braci, * przestrzeganie praw obyczajowo-religijnych utożsamianych z wolą bogów, * obawa przed zemstą erynii, * duma królewska bohaterki upominającej się o cześć brata - królewicza, * obrona godności człowieka - brata. W przedstawionym konflikcie nie ma zwycięzcy, co dowodzi, że żadna ze stron nie miała racji absolutnych. Wnioski końcoweAntygona miała racje moralne, jednak jako obywatelka postąpiła niewłaściwie lekceważąc ustanowione przez władcę prawo państwowe. Autor sugeruje, że każdy człowiek winien przestrzegać praw regulujących życie w państwie, gdyż inaczej zapanowałby chaos. Kreon kierował się troską o losy państwa, chciał swoją decyzją przeciwdziałać osłabianiu jego potęgi przez ludzi szkodzących mu, rozgraniczać zasługi dla ojczyzny i czyny wymierzone przeciwko niej. Jako młody i niedoświadczony władca nie uwzględnił istniejących i przestrzeganych praw obyczajowo-religijnych, z którymi jego rozkaz pozostawał w sprzeczności. Mógł osiągnąć swój cel inaczej, zachowując autorytet własny i nie powodując konfliktu z otoczeniem. Sofokles zwracał się w swoim dramacie zarówno do rządzących jak i rządzonych. Pierwszych pouczał, żeby wydawali prawa przemyślane, mądre, zgodne z panującymi tradycjami, aby nie powodować konfliktów w społeczeństwie. Władcy stanowiący prawo nie mogą mieć na względzie interesów osobistych ani budować swego autorytetu zbyt surowym prawem. Dlatego Kreon, choć miał szlachetne intencje, za popełnine błędy poniósł karę, tracąc swych najbliższych. Obywatele winni przestrzegać obowiązujących praw państwowych, a swe zastrzeżenia zgłaszać w ustalony sposób. Nie wolno jednak postępować samowolnie w ramach obowiązującego porządku prawnego. Konflikt między Antygoną i Kreonem oraz wynikające zeń wnioski dla współczesnego odbiorcy. Podłożem "Antygony" Sofoklesa jest mit o Edypie, nieszczęśliwym królu Teb, który po przybyciu z Koryntu zabił swego ojca, nie wiedząc nic o swoim pochodzeniu. Następnie po uwolnieniu państwa od strasznego Sfinksa otrzymał za żonę własną matkę. Kiedy wszystko się wyjaśniło, kobieta powiesiła się, gdyż nie mogła dalej żyć w takiej hańbie, natomiast Edyp z rozpaczy wykłuł sobie oczy i wkrótce umarł pozostawiając czworo dzieci: Eteoklesa, Polinejkesa oraz córki Ismenę i Antygonę. Dwaj bracia postanowili rządzić Tebami na zmianę, ale po roku władania państwem Eteokles nie chciał ustąpić z tronu. Wygnany Polinejkes najechał w niedługim czasie na swoją ojczyznę z ogromną armią. Niestety w krwawej, bratobójczej walce polegli obydwaj bliźniacy, a rządy nad Tebami objął Kreon. W tym właśnie momencie zaczyna się konflikt między królem i jego siostrzenicą. Kreon chcąc na przyszłość zapobiec podobnym zajściom, rozkazał pochować bohaterskiego obrońcę ojczyzny z należnymi mu chonorami, natomiast Polinejkesa uważanego za zdrajcę, wyrzucić psom i drapieżnym ptakom. Rozkaz ten wzbudził w Antygonie oburzenie i wielką nienawiść do króla. Wbrew wszelkim zakazom postanowiła uczcić brata pogrzebem, a tym samym złamała stanowione przez Kreona prawa. Na rozkaz króla pojmano "zdrajczynię", jednak ona nawet nie próbowała wyprzeć się swojego czynu. Dowodziła, że prawa ustanowione przez bogów są nienaruszalne i niepodważalne przez rozkazy królewskie, a pochowanie królewskiego potomka i brata zarazem było jej świętym obowiązkiem. Jednak argumenty przytaczane przez Antygonę nie przekonały Kreona, który kierując się dobrem państwa postanowił, nie zważając na konsekwencje, ukarać jawny przejaw buntu i skazać nieszczęsną kobietę na pewną śmierć. Oczywiście Kreon nie mógł wiedzieć, jak tragiczne następstwa będzie miała jego decyzja. Śmierć Antygony pociągnęła za sobą samobójstwa dwóch najbliższych Kreonowi osób: Ajmona, który zasztyletował się u stóp ukochanej oraz Eurydyki nie mogącej znieść utraty syna. Tragedia Sofoklesa zmusza współczesnego czytelnika do pewnych refleksji. Poucza przede wszystkim, aby nie postępować pochopnie, gdyż może to mieć straszne konsekwencje. W przypadku Kreona trafniejszą decyzją byłoby pochowanie Polinejkesa poza murami miasta. Rozróżniłoby to charakter śmierci obydwu braci, a także ocaliło od śmierci trzy osoby. Antygona może niewątpliwie stanowić przykład słusznego uporu i zaangażowania w sprawach dotyczących wiary, z którą związane jest życie codzienne. Należy stanowczo dążyć do osiągnięcia celu, ale powinno się także brać pod uwagę panujące powszechnie prawa i postępować według ustalonych reguł. Ogólne informacje o Biblii. Narodziny świata i człowieka na podstawie "Księgi rodzaju".Biblia - księgi (gr.) - uważana jest przez chrześcijaństwo a także judaizm w części dotyczącej Starego Testamentu za księgi święte. Pismo Święte składa się z 45 ksiąg Starego Testamentu i 27 ksiąg Nowego Testamentu. Stary Testament powstał między XIII a I w.p.n.e. , Nowy zaś w drugiej połowie I w.n.e. Biblia była pisana w kilku językach: hebrajskim, aramejskim i greckim. Stary Testament dla judaizmu, a całe Pismo Święte dla chrześcijan jest zbiorem zasad wiary i kodeksem moralnym. Dla całego świata jest zaś wspaniałym dziełem literackim oraz kopalnią wiedzy o dawnych czasach i ludziach. Biblia stała się bardziej dostępna po przetłumaczeniu jej przez św. Hieronima w IV w.n.e. Przekład ten nosi nazwę Vulgaty. W późnym średniowieczu pojawiły się przekłady Biblii na języki narodowe. Do najstarszych polskich przekładów Biblii należą: Psałterz Floriański z XIV w., Psałterz Puławski z XV w., Biblia królowej Zofii z XV w., Biblia Leopolity z XVI w., "Psałterz Dawidów" J. Kochanowskiego z 1579 r., tłumaczenie Jakuba Wujka z 1593 r. Współczesne tłumaczenia to Biblia Tysiąclecia z 1965 r. oraz tłumaczenie psalmów przez Czesława Miłosza z 1979 r. Porównanie wersji mitologicznej i biblijnej narodzin świata i człowieka.Według mitologii, w której opisane są wierzenia starożytnych Greków, narodziny świata wyglądały następująco. Z wielkiego Chaosu wyłoniły się dwa bóstwa: Uranos - Niebo i Gaja - Ziemia. Z ich związku narodzili się tytani, cyklopi i sturęcy hekatonchejrowie. Niezadowolony ze szkaradnego i okrutnego potomstwa ojciec strącił je w czeluście Tartaru. Gaja zgorszona poczynaniami męża uknuła przeciwko niemu spisek z najmłodszym z tytanów, Kronosem, który wkrótce po zrzuceniu ojca z tronu stał się władcą świata. Ale i na niego spadł cios przeznaczenia. Jedyny z jego ocalałych synów, Zeus, upomniał się o tron niebieski. Rozpętała się straszliwa wojna, w której zmagały się dwie siły nieśmiertelne. Z jednej strony Zeus wraz z uwolnionymi z wnętrzności ojca braćmi, zaś z drugiej Kronos ze swoimi sprzymierzeńcami. W wyniku walk, w czasie których ziemia drżała pod nogami tytanów, a niebo było zasnute nieprzeniknionymi chmurami, zwycięski, gromowładny Zeus zasiadł na tronie niebieskim. Jednak ludzie istnieli już dużo wcześniej niż władzę nad światem objął Zeus. O powstaniu rodu ludzkiego zachowało się wiele odmiennych podań. Jedne mówiły o tym, że człowiek wyszedł wprost z ziemi wraz z innymi stworzeniami, inne, że lasy i góry wydały ludzi na podobieństwo drzew i skał, a jeszcze inne, uznawane w szczególności przez rody królewskie i szlachtę, że ludzie pochodzą od bogów. Jednak najczęściej przyjmowano baśń o czterech wiekach ludzkości: złotym - za panowania Kronosa, srebrnym - po jego upadku, brązowym - okresie dominacji herosów oraz żelaznym, który trwa do dziś. Według jeszcze innych podań człowiek był stworzony przez Prometeusza, który ulepił go z gliny i nauczył wielu sztuk oraz rzemiosł. Ludzkość była do tego stopnia zafascynowana i żądna życia i poznania świata, że nawet potop nie był w stanie jej zgładzić. Natomiast według Biblii świat i człowiek są stworzone przez jednego Boga, który kolejno przez sześć dni tworzy Ziemię, Niebo oraz Dzień i Noc, następnie Morze, z którego wyszły pierwsze istoty żyjące. Na jego rozkaz ziemia rodziła drzewa, zioła i krzewy dające owoce. Na koniec Bóg stworzył człowieka, któremu podporządkował wszystko, co chodzi po ziemi, fruwa w powietrzu i ukrywa się w głębinach morskich. Porównując obydwie wersje powstania świata i człowieka, można wskazać elementy wspólne: * niewiedza ludzi o ewolucji przyrody i podstawach astronomii powoduje, że zaczynają oni wierzyć w bogów, którzy dali początek światu, * podobna jest także kolejność narodzin świata. Jedyna różnica dotyczy samej natury bytu, filozofii oraz tego, że w Biblii wszystko jest tworzone przez jednego tylko Boga. Przypowieści biblijne i psalmy.Przypowieści.Przypowieść (parabola) to gatunek literatury moralistycznej, przedstawiający poprzez obrazy i sytuacje z życia uniwersalne prawdy dotyczące ludzkiej egzystencji, postaw wobec życia i losu. Przypowieść o siewcy.Pojęcia i sytuacje w przypowieści Ich sens religijny Ich sens moralny siewca Bóg, kapłan każdy mądry i aktywny człowiek ziarno Słowo Boże wartości moralne ziarno padające na drogę i nie dające plonu nauki Chrystusa nie przyjęte przez słuchaczy nauki, rady moralne odrzucone przez ludzi ziarno padające na podłoże skaliste bardzo słaba wiara zasady moralne znane lecz nie stosowane ziarno padające na ziemię żyzną głęboka wiara wyznawana i upowszechniana widoczne, wspaniałe skutki stosowania zasad moralnych Przypowieść o synu marnotrawnym.Pojęcia znaczące o ukrytym sensie: * syn marnotrawny - człowiek grzeszny, który nawrócił się, poprawił; człowiek, który ponownie powrócił do wiary, pojednał z Bogiem; * ojciec - Bóg; człowiek przebaczający bliźniemu; * brat syna marnotrawnego - człowiek nie umiejący przebaczać, egoista, materialista; * uczta wydana przez ojca na cześć syna - radość z powodu odzyskania wiary, ponowne przyjęcie komunii, nagroda za zmianę postawy w życiu. Przypowieść o miłosiernym Samarytaninie.Sens przypowieści jest ukryty w postawach przedstawionych postaci: kapłana, lewity i Samarytanina. Kapłan to człowiek nie stosujący w życiu zasad wiary, niewrażliwy na ludzkie nieszczęście. Lewita to podobny typ kapłana i człowieka. Samarytanin jest kochającym bliźniego, stosującym w życiu zasady wiary kapłanem. Jest miłosierny, litościwy, wrażliwy, skłonny dzielić się z innymi swoimi dobrami. Psalmy.Psalm to hebrajska pieśń religijna o charakterze modlitewno-hymnicznym, śpiewana przy akompaniamencie muzyki. Zbiór 150 psalmów wchodzi w skład Starego Testamentu. Są wśród nich psalmy pochwalne, dziękczynne, patriotyczne, pokutne, królewskie i inne. Autorami ich byli m.in. Dawid(73 psalmy), Mojżesz, Salomon. Psalm 8Ma charakter pochwalno-dziękczynny. Wychwala Boga za jego niezwykły rozum, którym powołał do życia piękny świat i powierzył go ludziom. Także za to, że opiekuje się ludźmi i czuwa nad ich bezpieczeństwem. Psalm 25Ma charakter błagalny, wyrażający prośbę o opiekę, zrozumienie i pomoc w każdej sytuacji. Psalm 91Ma charakter dziękczynno-pochwalny, wyrażający ogromną ufność w dobroć i opiekuńczość Boga czuwającego nad człowiekiem i strzegącego go przed wszelkimi niebezpieczeństwami. Psalm 45Ma charakter pochwalny, wyrażający pochwałę mądrego, praworządnego króla (głowy państwa). Pisma mądrościowe Biblii (Księga Koheleta, Księga Hioba).Księga Hioba.Hiob był najbogatszym i najszlachetniejszym człowiekiem Wschodu. Szczerze czcił Boga i ufał mu bezgranicznie. Nie wierzył w to Szatan, toteż za przyzwoleniem Stwórcy poddał Hioba strasznej próbie: pozbawił go majątku oraz dziesięciorga dzieci. Hiob przyjął swój los pokornie: "Nie zgrzeszył, nie przypisał Bogu nieprawości". Nie mógł pogodzić się z tym, że mimo braku winy spotkało go takie nieszczęście. Żalił się przyjaciołom, a ci przekonywali go, że musi być winny, skoro Bóg tak go ukarał. Hiob gotów był stanąć przed obliczem Stwórcy i dowiedzieć się prawdy o sobie. Buntując się przeciwko swemu losowi, nie przyznając się do żadnych grzechów, nigdy nie obraził Boga. Bóg wynagrodził Hioba przywracając i pomnażając jego dobytek oraz obdarzając go ponownie dziesięciorgiem dzieci. Odtąd żył długo i szczęśliwie. Hiob uosabia niezawinione cierpienie, a także godność ludzką nakazującą dążenie do prawdy i sprawiedliwości. Jego historia poucza, że: * nigdy nie należy wątpić w dobroć Boga, * cierpienie jest naturalnym elementem ludzkiego życia, * trzeba godnie znosić swój los i wierzyć w osiągnięcie swoich racji, * wiara i cierpienie mogą być wynagrodzone. Księga Koheleta.Kohelet - mędrzec przemawiający na zgromadzeniu. Treścią księgi zawierającej jego wypowiedzi są rozważania nad sensem życia ludzkiego. Wynika z nich, że nic nie ma absolutnej wartości, nie jest trwałe, nie potrafi w pełni uszczęśliwiać. Ani bogactwa, ani władza, sława, nawet mądrość nie czynią człowieka pewnym i zadowolonym. Tę myśl wyrażają słowa: "vanitas vanitatum, et omni vanitas" - marność nad marnościami i wszystko marność. Ta filozofia życia jest bardzo pesymistyczna. Kohelet próbuje ją złagodzić, podkreślając, że dostępne człowiekowi rzeczy to dar Boga, którego należy używać mądrze, gdyż kiedyś trzeba będzie stanąć przed Stwórcą i rozliczyć się ze wszystkiego. Twórczość Wergiliusza i Horacego.Wergiliusz i Horacy to najwybitniejsi poeci rzymscy. Publius Wergilius Maro zwany Wergiliuszem żył w I w. p.n.e. Do jego utworów należą: "Bukoliki" - sielanki o życiu pasterzy, "Georgiki" - poematy o rolnictwie, "Eneida" - epopeja. "Eneida" wzorowana na eposach Homera opowiada o dziejach Eneasza. Składa się z 12 ksiąg. Sześć pierwszych przedstawia bohatera w ostatnich chwilach walk o Troję oraz jego wędrówkach po zburzeniu miasta. Jest wzorowana na "Odysei". Pozostałe księgi wzorowane na "Iliadzie" przedstawiają Eneasza w wojnie o Lacjum. Fragment księgi II zawiera opowiadania Eneasza o pożarze Troi. Autor uwypuklił jego przeżycia związane z tym wydarzeniem, a mianowicie przerażenie rozmiarami zniszczenia, chęć włączenia się do walki z Grekami, gotowość poświęcenia życia w obronie swego miasta. Epos, jako gatunek literacki, winien spełniać następujące warunki: * opisywać dokładnie losy narodu lub jego głównej warstwy, * umieścić wydarzenia w czasie przełomowym dla narodu. Epos Homerycki oprócz tych dwóch warunków, spełniał tekże poniższe warunki: - celowe zwalnianie akcjii (1 Rolę tę spełniały opisy; Retardacja - celowe opóźnianie) Epos rozpoczyna się inwokacją - uroczystym zwrotem autora do muz lub bóstw z prośbą o pomoc w tworzeniu dzieła. Homer zwracał się do muz, Mickiewicz w "Panu Tadeuszu" do ojczyzny i Matki Boskiej Ostrobramskiej. Horacy żył i tworzył również w I w. p.n.e. Na jego dorobek składają się liczne pieśni traktowane dziś w literaturze jako ody, przez autora nazywane "carmina" - pieśni, a także "list do Pizonów" stanowiący rodzaj poetyki. Pieśń "O co poeta prosi Apollina" ma charakter refleksyjno-filozoficzny. Poeta zderza dwie postawy wobec życia: pogoń za dobrami materialnymi, którą odrzuca, oraz własną, w której docenia zdrowie, świeżość umysłu, możliwość tworzenia oraz spokojną starość. W pieśni "Stawiłem sobie pomnik ..." ("Exegi monumentum ...") wyraża przekonanie, że stworzył wielką poezję, która zapewni mu nieśmiertelność. Wyraził to w słowach: "Nie wszystek umrę" ("Non omnis moriar").