UKŁĄD KOSTNY - FUNKCJE

Aparat ruchowy stanowi połączenie różnych struktur umożliwiających naszemu ciału wykonywanie różnego rodzaju ruchów. Aparat ten ulegał przemianom ewolucyjnym. Początkowo przy przemieszczaniu się praczłowiek używał czterech kończyn. Wraz z rozwojem inteligencji zrozumiał, że kosztem częściowej rezygnacji z siły i wytrzymałości może zwiększyć dokładność i subtelność ruchu. Na całość układu ruchowego składają się układy: kostny, mięśniowy, stawowy i nerwowy. Ja skupię się tylko na układzie kostnym. Układ kostny składa się z około 200 kości, z których wiele stanowi dzwignię: do kości przyczepione są mięśnie powodujące poruszanie się całego organizmu. Kościec tworzy rusztowanie całego ustroju, określa jego wielkość, kształt i wytrzymałość. Kości łączą się ze sobą, tworzą liczne osłony chroniące narządy wewnętrzne przed różnymi urazami. Na przykład czaszka osłania zawarte w jej jamie mózgowie, kręgosłup chroni mieszczący się w kanale kręgowym rdzeń kręgowy, klatka piersiowa chroni płuca, serce, naczynia krwionośne, a miednica chroni znajdujący się w miednicy mniejszej pęcherz i odbytnicę, u kobiet także macicę, jajowody i jajniki. Szkielet stanowi podporę dla całego organizmu, określa położenie poszczególnych narządów względem siebie.

STRUKTURA KOŚCI.

Kość uformowana jest przez substancję kostną i szpik.

* Substancja kostna

Jest to część twarda kości. Zawiera duże ilości wapnia.

Może przyjmować dwie zasadnicze postacie:

* kość gąbczasta - uformowana jest z delikatnych beleczek tworzących rodzaj siatki, gdzie znajdują się małe jamki. Ten typ tkanki występuje na końcach kości długich i we wnętrzu innych;

* kość zbita - to tkanka kostna o grubej i sztywnej strukturze. Kość ma kształt cylindryczny, do jej wnętrza prowadzi tzw. kanał Haversa. Zbiór blaszek wraz z kanałem nosi nazwę osteonu.

# Szpik kostny

To gąbczasta, silnie ukrwiona tkanka, wypełniająca jamy wewnątrz kości. Szpik może być czerwony lub żółty. Ten pierwszy jest ważniejszy, gdyż jego rola to produkcja wszystkich komórek krwi. U noworodka cały szpik jest czerwony. U człowieka dorosłego szpik czerwony pozostaje przede wszystkim w kościach tułowia i czaszki, w kościach kończyn dominuje żółty szpik.

WZROST KOŚCI.

Podczas fazy wzrostowej w dzieciństwie i młodości kości nie są całkowicie uwapnione. W pobliżu ich zakończeń znajdują się strefy tkanki chrzęstnej, bardziej miękkiej. Między dwudziestym a dwudziestym piątym rokiem życia przyrost kości zostaje zahamowany, gdyż następuje wysycenie wapniem i kostnienie. Zarówno przyrost kości jak i jego zatrzymanie zależą od wielu czynników hormonalnych.

TWORZENIE I NISZCZENIE KOŚCI.

Kości nie przyrastają tylko na długość, lecz też na szerokość. W okresie budowy kości (i procesów gojenia) czynne są komórki wytwarzające substancję międzykomórkową tkanki kostnej tzw. osteoblasty. Kość już uformowana jest niszczona w sposób ciągły przez inny rodzaj komórek - osteoklasty.

CECHY KOŚCI.

W wieku dojrzałym kości charakteryzują się twardością i wytrzymałością, jednak w przypadku silnego urazu mogą ulec złamaniu. W dzieciństwie kości są bardzo giętkie. W tym okresie częste są uszkodzenia, w wyniku, których następuje odgięcie się kości, bez jej złamania, co świadczy o jej elastyczności. Natomiast na starość kości stają się łamliwe i kruche wskutek utraty wapnia. Proces ten nosi nazwę osteoporozy i jest powodem złamań w wyniku minimalnego nawet urazu lub wysiłku.

RODZAJE KOŚCI.

Kształt kości jest bardzo zróżnicowany. Można wyróżnić cztery ich rodzaje:

# kości płaskie- do tego typu należą kości sklepienia mózgoczaszki i łopatka;

# kości długie - środkowa część kości długiej nosi nazwę trzonu, końce zaś są nazwane nasadami. Trzony utworzone są przez kość zbitą. Typowym przykładem jest kość udowa i ramieniowa;

# kości krótkie - do tego typu należą kości nadgarstka, kości stępu itp.;

# kości różnokształtne- np. żuchwa, kości podniebienne, kręgi.

Szkielet człowieka można podzielić na dwie części:

* osiową,

* obwodową.

Pierwsza część stanowi szkielet osiowy. W jego skład wchodzą: czaszka, kręgosłup oraz żebra i mostek.

Drugą część stanowi szkielet kończyn górnych oraz dolnych wraz z ich obręczami.

Czaszka składa się z dwóch części:

* Czaszka mózgowa ( mózgoczaszka). Kości czaszki znajdują się w górnej części głowy, tworzą przestrzeń otaczającą podstawowe elementy ośrodkowego układu nerwowego;

* Czaszka twarzowa (trzewioczaszka). Tworzą ją kości, które kształtują oczodoły, jamę nosową i ustną.

KOŚCI CZASZKI.

Czaszka zbudowana jest z ośmiu różnych kości silnie połączonych ze sobą. Ich połączenia mają kształt krętych linii, zwanych szwami. W pierwszych latach życia linie te w niektórych miejscach nie są zrośnięte, tworząc wgłębienia zwane ciemiączkami. Budowa kości czaszki jest typowa dla kości płaskich. Kości te są zbudowane z zewnętrznej blaszki, wewnętrznej blaszki i kości gąbczastej.

W budowie czaszki człowieka wyróżniamy:

* mózgoczaszkę (chroni mózg),

* trzewioczaszkę (chroni narządy zmysłów - wzrok, węch, smak).

KOŚĆ CZOŁOWA

- to kość mieszcząca się w górnej i przedniej części czaszki, w okolicy czołowej. Jej część wewnętrzna stanowi fragment podstawy czaszki. W jej partii przedniej znajdują się twarde rąbki z wgłębieniami, które tworzą górną część oczodołów. Poza brzegami oczodołów, w głębi kości i między dwiema blaszkami, znajdują się dwie przestrzenie zwane zatokami czołowymi. Są one pokryte od wewnątrz linią śluzową i mają kontakt z jamą nosową.

KOŚCI CIEMIENIOWE

- są to dwie kości mieszczące się po przeciwnych stronach czaszki. Są płaskie o kształcie czworokąta. Stanowią boczno-górne części czaszki.

KOŚCI SKRONIOWE

- są to dwie kości usytuowane po obu stronach czaszki, tworzące jej boczno-dolne części.

KOŚĆ POTYLICZNA

- jest zlokalizowana w tylnej partii czaszki, tworząc częściowo sklepienie i częściowo jej podstawę. W jej środkowym fragmencie znajduje się otwór zwany otworem potylicznym. Kość potyliczna ma połączenie stawowe z kręgosłupem za pośrednictwem pierwszego kręgu szyjnego. Przez otwór potyliczny przechodzi rdzeń kręgowy biegnący od mózgowia do wnętrza kręgosłupa.

KOŚĆ SITOWA

- jest ona niewielka. Jej część pozioma tworzy niewielki obszar podstawy czaszki, z tyłu za okolicą czołową. Jej przedłużenia w kierunku dolnym tworzą górną część jamy nosowej.

KOŚĆ KLINOWA

- znajduje się w linii środkowej podstawy czaszki, z tyłu za kością czołową i sitową , a z przodu przed kością potyliczną.

Składa się z:

* części środkowej zwanej trzonem. W jego wnętrzu znajdują się jamy zwane zatokami klinowymi. Przednia część trzonu stanowi fragment podstawy czaszki. Znajduje się w niej zagłębienie zwane siodłem tureckim, na którym osadzona jest przysadka mózgowa,

* przedłużeń, zwanych skrzydłami. Tworzą one część podstawy czaszki i część ściany oczodołów.

KOŚCI TWARZY.

KOŚCI SZCZĘKI

- są dwie, umieszczone po obu stronach linii środkowej. Są połączone i tworzą środkową część kostnej struktury twarzy. W ich wnętrzu znajdują się jamy zwane zatokami szczękowymi. Są wyścielone od wewnątrz błoną śluzową, maja połączenie z jamą nosową. Kości szczęki stanowią zarazem fragmenty: jamy nosowej, jamy ustnej, oczodołów.

ŻUCHWA

- ma kształt podkowiasty. Jest kością o znacznej ruchomości, a jej główna funkcją jest udział w procesie żucia. Jej końce są zaokrąglone i tworzą połączenia stawowe z kośćmi skroniowymi. Ma 16 otworów, w których osadzone są zęby.

KOŚCI NOSOWE

- to dwie małe kości połączone ze sobą w linii środkowej. Tworzą grzbiet nosa.

KOŚCI JARZMOWE

- są dwie, o czworobocznym kształcie. Tworzą część boczną policzków.

JAMA NOSOWA

- jest to przestrzeń znajdująca się w części środkowej twarzy. Są tu trzy małżowiny nosowe: górne, środkowe i dolne. Ściana przyśrodkowa tzw. przegroda nosowa przedziela jamę nosową na dwie części.

ZĘBY

- umocowane są w kościach szczęki i żuchwy, tworząc dwa łuki zębowe. Każdy ząb osadzony jest w zębodole. Zęby biorą udział w procesie rozdrabniania pokarmu i żucia. Jest to wstępna faza trawienia. Pierwsze uzębienie, zwane mlecznym składa się z 20 zębów (2 siekacze, 1 kieł, 2 trzonowe w pierwszej ćwiartce łuku). Przeciętny dorosły człowiek ma w każdej ćwiartce łuku zębowego 2 siekacze, 1 kieł, 2 zęby przedtrzonowe i 3 trzonowe, czyli 32 zęby. Część widoczna zęba to korona, ukryta to korzeń. Ząb zbudowany jest z tzw. zębiny. Na koronie jest pokryty szkliwem, a na korzeniu tzw. cementem. We wnętrzu zęba przebiegają nerwy i naczynia krwionośne.

KRĘGOSŁUP

Kręgosłup składa się z 24 elementów zwanych kręgami. Umieszczone są one w linii prostej. Połączone ze sobą za pomocą mięsni i więzadeł.

Górna część kręgosłupa łączy się z podstawą czaszki przez powierzchnie stawowe z kością potyliczną. Przez kanał kręgowy przebiega rdzeń kręgowy.

Dolna część kręgosłupa łączy się z kością krzyżową. Kość ta powstała w wyniku zrośnięcia się pięciu kręgów krzyżowych, łączy się ona z kością guziczną.

W kręgosłupie wyróżniamy 5 części:

* Część szyjna- stanowi główny fragment kręgosłupa, w okolicy karkowej. Składa się z siedmiu kręgów, które są ruchome.

* Część piersiowa - jest kontynuacją części szyjnej, znajduje się w okolicy grzbietowej. Składa się z 12 kręgów. Są one masywne i mniej ruchome od kręgów szyjnych.

* Część lędźwiowa - jest umieszczona między częścią piersiową a krzyżową. Składa się z 5 kręgów. Są one najbardziej masywne. Wygięcia kręgosłupa w kierunku przednim zwane są lardozami, a wygięcia ku tyłowi - kyfozami.

* Część krzyżowa - składa się z 5 kręgów.

* Część guziczna- składa się z 5 kręgów.

KRĘGI

- są to kości krótkie, mieszczą w swym wnętrzu kość gąbczastą. Zbudowane są z trzonu i wyrostków kręgowych. Wyrostki rozchodzące się na boki nazywamy poprzecznymi, a skierowane do tyłu - kolczastymi. Kręgi okolicy grzbietowej są połączone za pomocą stawów z żebrami.

KOŚĆ KRZYŻOWA

- jest przedłużeniem kręgosłupa ku dołowi. Poniżej niej znajduje się kość guziczna. W kości krzyżowej znajdują się dwa rzędy liczące po 4 otwory, przez które wychodzą nerwy krzyżowe.

KOŚĆ GUZICZNA

- składa się z 4 - 5 połączonych ze sobą kręgów szczątkowych. Tworzy zakończenie osi kręgosłupa.

KRĄŻKI MIĘDZYKRĘGOWE

- są zbudowane ze spłaszczonych blaszek chrząstki włóknistej. Osadzone są między dolną powierzchnią jednego kręgu a górną powierzchnią kręgu przyległego. Ich kształt jest zaokrąglony. Ilość krążków - 23. Krążki umożliwiają zgięcie i prostowanie oraz ruchy boczne i obrotowe; pełnią funkcję amortyzacyjną w przypadku urazów kręgosłupa.

Zbiór struktur kostnych okolicy piersiowej nosi nazwę klatki piersiowej. Klatka pieriowa jest konstrukcją ażurową.

W jej skład wchodzą:

* Żebra- są to kości długie i spłaszczone, które nadają kształt klatce piersiowej. Ich przednia część łączy się z mostkiem za pomocą chrząstki, która stanowi ostatni ich fragment. Z każdego z 12 kręgów piersiowych wychodzą 2 żebra po obu stronach, jest ich więc w sumie 24.

o 7 pierwszych żeber łączy się bezpośrednio z mostkiem. Są to żebra prawdziwe,

o 3 następne pary żeber łączą się z przodu ze sobą za pomocą chrząstki i nosza nazwę żeber rzekomych,

o ostatnie 2 pary żeber nie łączą się z mostkiem i noszą nazwę żeber wolnych.

Pod każdym z żeber przebiegają naczynia krwionośne (tętnice oraz żyły) i nerwy międzyżebrowe, które unerwiają całą ścianę klatki piersiowej.

* Mostek - to kość płaska. Położony jest w linii środkowej ciała, na przedniej ścianie klatki piersiowej. Łączy się z nim obustronnie 7 żeber i obojczyki. Górna cześć mostka, zwana rękojeścią jest najszersza, część dolna jest zaostrzona i nosi nazwę wyrostka mieczykowatego. Mostek jest częściowo zbudowany z dwóch warstw kości zbitej, pomiędzy którymi znajduje się kość gąbczasta.

* Kręgi piersiowe

W skład szkieletu każdej z kończyn górnych wchodzą:

* Łopatka - kość płaska w kształcie trójkąta. Ma dwa ważne przedłużenia: grzebień łopatki na swej powierzchni tylnej i wyrostek kruczy na swym górnym brzegu.

* Obojczyk - kość długa, umieszczona poziomo w górnej i przedniej części klatki piersiowej. Łączy się z mostkiem i łopatką. Tworzy kształt litery "S".

* Kość ramienna - kość długa, stanowi podstawę ramienia. Składa się z trzonu i nasad.

* Kość łokciowa - kość długa. Wraz z kością promieniową tworzy strukturę przedramienia. Leży po stronie palca piątego - wewnętrznie.

* Kość promieniowa - to druga z kości przedramienia. Jest równoległa do kości łokciowej. Kość ta często ulega złamaniu. Leży po stronie kciuka - zewnętrznie.

* Kości nadgarstka - nadgarstek jest zbudowany z ośmiu kości krótkich, rozmieszczonych w dwóch szeregach.

* Kości śródręcza - śródręcze składa się z pięciu kości. Każda z nich odpowiada jednej z kości palców.

* Kości palców - są kościami długim. Palce z wyjątkiem kciuka składają się z trzech kości tzw. Policzków, kciuk ma tylko 2 kości (dwa paliczki).

KOŚCI MIEDNICY

Miednica - jest zbudowana ze zrośniętych ze sobą trzech różnych kości. Są to kości:

* biodrowa,

* łonowa,

* kulszowa.

Na powierzchni zewnętrznej kości miedniczej znajduje się zagłębienie o kształcie kulistej jamy. Jest to panewka stawu biodrowego; łączy się ona z głową kości udowej, która zagłębia się w jej wnętrzu.

KOŚCI KOŃCZYN DOLNYCH

Składają się one z kości uda, podudzia i stopy.

* Kość udowa - kość długa, najdłuższa w całym organizmie, bardzo masywna i wytrzymała. Jej górna część łączy się z kośćmi miednicy za pośrednictwem stawu biodrowego. Część dolna łączy się stawowo z kością piszczelową, strzałkową i rzepką. Jest zbudowana z: nasady górnej, trzonu i nasady dolnej.

* Rzepka - kość krótka, zaokrąglona, nieco spłaszczona. Znajduje się w zagłębieniu ścięgna mięśnia czworogłowego uda. Mięsień ten umożliwia prostowanie podudzia. Rzepka osłania od przodu staw kolanowy.

* Kość piszczelowa - kość długa. O dużej wytrzymałości. Wraz z kością strzałkową tworzy szkielet podudzia. Jest masywniejsza od strzałki, to głównie ona utrzymuje ciężar ciała (wewnętrzna)

* Kość strzałkowa - to druga z kości podudzia. Zalicza się do kości długich. Jest mniejsza i słabsza od kości piszczelowej. Między nimi rozciąga się błona międzykostna (zewnętrzna).

* Kości stopy - stopa składa się z 7 kości krótkich i 19 długich. Krótkie to: (kość skokowa, piętowa, łódkowata, sześcienna oraz kości klinowate: przyśrodkowa i boczna) - kości stępu. Do kości długich należy 5 kości śródstopia i paliczki po 3 w każdym palcu, paluch - 2 paliczki. Wszystkie kości są silnie połączone za pomocą wiązadeł.

CHOROBY I ZWYRODNIENIA

Kręgosłup to kolumna kostno-więzadłowo-mięśniowa funkcjonująca zgodnie z zasadami biomechaniki. Ten skomplikowanie zbudowany aparat ruchu przez kolejne lata życia doświadcza wiele stresów fizycznych, mających krótko lub długotrwałe konsekwencje. To jak żyjemy, w co się angażujemy i jaki tryb życia prowadzimy decyduje o powstających zmianach. Nawyki posturalne, zarówno te dobre jak i złe uznawane są za główna przyczynę bólów kręgosłupa. Nasza sylwetka zaczyna kształtować się już w wieku dziecięcym. Każdy okres wiekowy związany jest z pewnymi zmianami i czynnikami ryzyka. Kręgosłup dziecka w wieku szkolnym nie zakończył jeszcze procesu kostnienia, a jego mięśnie i więzadła już są narażone na mikroprzeciążenia, które mogą prowadzić do wad postawy, a te nie leczone do dysfunkcji posturalnych takich jak:

* Skolioza

* Choroba Scheuermana

* Zmiany zwyrodnieniowe

* Hypermobilność stawów i dalsza dyslokacja

* Dynamiczna niestabilność

* Bóle głowy

* Ograniczenia ruchomości

Skoliozy, czyli boczne skrzywienia kręgosłupa mogą wynikać z niechlujnego sposobu siedzenia lub noszenia teczki, plecaka czy też z wymuszonej nieprawidłowej dla ciała pozycji przy uprawianiu hobby (gra na instrumencie muzycznym, siedzenie przy komputerze). Zespół zaokrąglonych pleców to często rezultat czynników zewnętrznych jak i wewnętrznych. Stres emocjonalny: wstyd, niepewność czy nieśmiałość dziecka mogą wpływać negatywnie na sylwetkę. Natomiast za niskie biurko, niewygodne miejsce do zabawy, za miękkie łóżko to czynniki zewnętrzne, które powodują pochylenie do przodu, a długotrwałe tego rezultaty to zwiększona kifoza piersiowa, ograniczona ruchomość klatki piersiowej i barków. Dodać trzeba, ze zmianom tym często towarzyszy przodopochylenie głowy, a to w przyszłości może wywołać bóle głowy. Sylwetkę taką może wywołać także krótkowzroczność nie dopasowane ostrością okulary.

Wiek młodzieńczy to etap gwałtownych przemian w ciele człowieka bezpośrednio wpływających na postawę. Gwałtowny wzrost kości może przeciążyć luźne jeszcze więzadła i nierozwinięte odpowiednio mięśnie. Znaczny przyrost tkanki łącznej i tłuszczowej (otyłość) związane z procesami hormonalnymi może także powodować przeciążenia niestabilnych części kręgosłupa. Okres młodzieńczy jest znaczący dla kręgosłupa, gdyż to właśnie wtedy około 21 roku życia kończy się proces kostnienia i ważne jest, aby prawidłowo ukształtowany kręgosłup zapewniał swoją stabilność zdrowymi, wydolnymi więzadłami, a funkcjonował dzięki dobrze i równomiernie rozwiniętym mięśniom posturalnym. Dlatego też w wieku tym zalecane są sporty, które oddziałują symetrycznie na obie strony ciała i rozwijają koordynację nerwowo-mięśniową: pływanie, gry zespołowe, wschodnie sztuki walki itp.

Wiek dorosły (produkcyjny) to okres gdzie ukształtowany w dany a nie inny sposób kręgosłup poddawany jest znacznym fizycznym stresom. Ból kręgosłupa, który pojawił się w tym czasie i progresywnie nasila się wraz z wykonywanymi czynnościami, to często rezultat nie przestrzegania podstawowych zasad biomechaniki. Wymienić tu można np.:

* niezbalansowaną postawę utrzymaną dłużej niż 10-15 minut,

* wielokrotnie powtarzające się ruchy w jednym kierunku i angażujące jeden odcinek ciała,

* przeciążenia i obciążenia nieadekwatne do kondycji i wytrzymałości kręgosłupa

Wykonywanie czynności dnia codziennego racjonalnie i zgodnie z zasadami biomechaniki pozwala na bezpieczne funkcjonowanie i unikanie przeciążeń, które na przestrzeni czasu powodują zmiany strukturalne, czy niespecyficzne bóle mechaniczne. Kręgosłup został stworzony w celu, aby się poruszał i przedłużające pozostawanie w jakiejkolwiek pozycji ma negatywny wpływ. Obecna komputeryzacja życia spowodowała, że znaczna część naszych czynności wykonywana jest w pozycji siedzącej. Sedentarny tryb życia pociąga za sobą konsekwencje. W pozycji siedzącej dochodzi np. do:

* dezaktywacji i osłabienia mięśni brzucha,

* zmniejszenia krążenia i osłabienia mięśni nóg,

* sztywnienia poszczególnych odcinków kręgosłupa.

To tylko następstwa pozycji siedzącej, natomiast, gdy dodamy do tego pracę na stanowisku, gdzie pulpit lub ekran jest za nisko, czy za daleko i czynności manualne trzeba wykonywać z lekko wyciągniętymi rękami lub ze skręconymi barkami, to szybko dojdzie do patologicznych napięć pewnych partii mięśniowych, osłabienia innych i przeciążenia struktur kostnych.