Przeczytaj poniższy tekst. Zanim przeczytasz odpowiedzi i podpowiedzi, spróbuj sam wykonać proponowane zadania.

Joanna Heidtman, Każdy jest samotną wyspą

[1.] Potrzebujemy innych ludzi, aby żyć. Wzrastamy w związkach z innymi. A jednak poczucie samotności, odrębności i alienacji towarzyszy nam w różnych momentach życia. Egzystencjaliści stwierdzili, że większość z nas doświadcza dojmującego uczucia samotności nawet, a może zwłaszcza wtedy, kiedy przebywamy wśród ludzi. Każdy miewa czasem poczucie, że został pozostawiony sam ze swoimi sprawami i że nikt nie może mu pomóc. Zdarza się tak, kiedy dokonujemy trudnych, indywidualnych życiowych wyborów, kiedy konfrontujemy się z własnym "ja", z własną śmiertelnością. Lęk egzystencjalny rodzi się ze świadomości, że nie możemy dotrzeć do odmiennego świata drugiego człowieka. "Żyjemy na archipelagach", mówi Fortynbras do Hamleta w wierszu Zbigniewa Herberta, podkreślając bolesną i nieprzekraczalną granicę między ludźmi. Nawet tymi, którzy wydają się sobie bliscy. Szczególnie boleśnie doświadczają tej samotności egzystencjalnej ludzie ścigani przez "cień przeszłości", traumę przeżytą w dzieciństwie, skrywaną głęboko "tajemnicę" strasznych przeżyć, które zmusiły ich do oddzielenia części siebie i nieujawniania jej wobec innych, czasem także wobec samego siebie. Takie osoby żyją wśród ludzi, ale mają poczucie, że oddziela ich od bliskich szklana szyba, za którą jest cisza i samotność. Samotność, choć przez niektórych "oswojona" lub wykorzystywana do różnych celów (odosobnienie służące modlitwie, medytacji, odkrywaniu siebie), rzadko rodzi poczucie szczęścia - na ogół ciężko się z nią uporać. (…)

[2.] Można powiedzieć, że kontakty z ludźmi stają się tarczą chroniącą przed niepokojem, frustracją i negatywnymi odczuciami. Tworzą one niewidoczną "sieć bezpieczeństwa", o której nie myślimy, ale świadomość, że jest, daje nam lepsze samopoczucie. Staje się ona szczególnie ważna, gdy jesteśmy słabi - przeżywamy stres, kryzys, sytuację trudną. Wtedy najczęściej zdarza się nam powiedzieć: "Dobrze, że jesteś." (…)

[3.] Nie poszukujemy jednak towarzystwa innych bezgranicznie. (…) Chcemy posiadać prywatną przestrzeń: psychologiczną i fizyczną. (…) Zbytni tłok powoduje -frustrację i prowadzi do poszukiwania sytuacji, w której moglibyśmy być sami. Konieczność ciągłego przebywania z ludźmi (na ulicy, w autobusie, domu czy pracy) powoduje "wypalenie" emocjonalne, które może być odczuwane jako "samotność w tłumie". Zamiast bliskich relacji z człowiekiem pojawiają się namiastki kontaktu, pozorna bliskość, polegająca najczęściej na wspólnej zabawie. Nie daje ona jednak poczucia radości i więzi, lecz przeciwnie: pozostawia pustkę i jeszcze silniejsze poczucie samotności. "Ponieważ dialog z otoczeniem jest zakłócony i naskórkowy, świat jawi się nam jako obcy i okrutny" - powiedziała trafnie Barbara Fatyga w komentarzu dla "Gazety Wyborczej", zatytułowanym zresztą przewrotnie "Masowi indywidualiści". (…)

[4.] "Jesteśmy sobie obcy" - słyszę od ludzi, którzy przez otoczenie są odbierani jako przykładnie żyjące pary. (…) Bliskość z drugą osobą nie jest nam dana raz na zawsze. Wymaga otwartości (a to niesie z sobą ryzyko zranienia), czasem trudnych rozmów (a my przecież nie mamy czasu), skupienia uwagi na potrzebach i przeżyciach partnera (a my przecież też czegoś od niego chcemy i pochłaniają nas nasze zainteresowania, pasje, kariera). Osoba, z którą żyjemy, zmienia się nieuchronnie i jeśli nie zauważymy tych zmian, możemy pewnego dnia poczuć, że jest nam obca. (…) Aby odczuwać więź i bliskość w byciu z drugim człowiekiem, trzeba umieć od czasu do czasu dać sobie i jemu miejsce, czas i prawo do samotności.

[5.] Czy samotność jest więc nam potrzebna? (…) Może być koniecznością, ale i okazją do konfrontacji z sobą, do zdefiniowania siebie, swoich pragnień, do lepszego poznania siebie. Można "przegadywać" swoje problemy, decyzje i dylematy ze znajomymi i nieznajomymi, czasem jednak warto oddalić się i posłuchać swojego "wewnętrznego głosu", który usłyszeć można tylko w samotności. Jest czas, który musimy spędzić sami ze sobą.

[6.] Samotność jest jak silnie działająca substancja - może być lecznicza, a czasem trująca. Życie wśród ludzi to niekończące się próby utrzymania balansu pomiędzy intymnością a wolnością.

Joanna Heidtman, Każdy jest samotną wyspą, Charaktery, grudzień 2003

1. Dlaczego według egzystencjalistów "większość z nas doświadcza dojmującego uczucia samotności"? -Odpowiedz na podstawie akapitu pierwszego.

Odpowiedź

Przyczyny samotności według egzystencjalistów to:

• przeświadczenie, że nikt nie może nam pomóc w dokonywaniu trudnych wyborów;

• odmienność każdego człowieka; nieprzekraczalne granice między ludźmi;

• indywidualność pewnych doświadczeń (np. konfrontacji z własną śmiertelnością).

Podpowiedź

Staraj się odpowiadać zwięźle i precyzyjnie. Żaden egzaminator (czas!) nie lubi poszukiwania ważnych treści w stercie "waty słownej" ani zastanawiania się "co uczeń chciał powiedzieć". Dlatego, jeśli to możliwe, stosuj zapis w punktach, używaj równoważników zdań.

2. W pierwszym akapicie autorka przywołuje wiersz Zbigniewa Herberta. W jakim celu?

Odpowiedź

Aby zilustrować swoją myśl.

Podpowiedź

Równie dobrze można by było odpowiedzieć: aby urozmaicić tekst, popisać się erudycją. Przede wszystkim jednak szukaj związków z treścią danego akapitu.

Uwaga! W cytowanym fragmencie wiersza Herberta znajduje się aluzja literacka - odwołanie do Hamleta Williama Szekspira. Pamiętaj, że obowiązuje Cię znajomość ważnych kontekstów.

3. Jacy ludzie najsilniej odczuwają samotność egzystencjalną? Odpowiedz jednym zdaniem na podstawie akapitu pierwszego.

Odpowiedź

Najsilniej odczuwają ją ludzie, którzy mają za sobą jakieś traumatyczne doświadczenia.

Podpowiedź

Pytanie mogłoby dotyczyć także przyczyn tego zjawiska. Dlaczego straszne przeżycia wzmagają ludzkie poczucie samotności? Wiążą się ze wstydem i poczuciem winy - trudno o nich mówić, czasem pragnie się je po prostu wyprzeć z pamięci. Zmieniają one spojrzenie na świat (są źródłem niepokoju, obawy przed otoczeniem). Łączą się z przeświadczeniem, że zrozumienie emocji człowieka, który przeżył coś strasznego jest niemożliwe, jeśli sami tego nie doświadczyliśmy.

4. Wskaż zdanie, które trafnie określa relację między drugim a trzecim akapitem.

a) Akapit 3. rozwija myśli zawarte w akapicie 2.

b) Treści tych akapitów są niezależne od siebie.

c) Akapit 3. zawiera treści sprzeczne wobec akapitu 2.

Odpowiedź

c)

Podpowiedź

Zwróć uwagę na słowo "jednak", pojawiające się w pierwszym zdaniu akapitu 3. Podobnie jak spójniki "ale", "lecz", sugeruje ono sprzeczne treści. Podobna sytuacja pojawia się także w pierwszym akapicie tekstu - jego trzecie zdanie, zaczynające się od "a jednak", wprowadza informację przeciwstawną w stosunku do dwóch pierwszych zdań tego akapitu.

Zauważ, że w akapicie drugim mowa jest o pozytywnych aspektach relacji międzyludzkich, w trzecim zaś - o zagrożeniach związanych z ciągłym przebywaniem z innymi ludźmi.

5. Dlaczego ciągły kontakt z ludźmi może być powodem frustracji? Odpowiedz na podstawie trzeciego akapitu.

Odpowiedź

• Nie pozwala na posiadanie prywatnej przestrzeni.

• Powoduje odczuwanie "samotności w tłumie".

Podpowiedź

Zwróć uwagę na opisywane w tym akapicie zjawisko. Problem sytuacji człowieka we współczesnym świecie to jeden z najpopularniejszych tematów maturalnych, podobnie zresztą jak sam problem samotności.

6. W zakończeniu trzeciego akapitu autorka odwołuje się do komentarza Barbary Fatygi dla "Gazety Wyborczej". W tytule tego komentarza pojawia się:

a) metafora,

b) porównanie,

c) oksymoron,

d) pleonazm.

Odpowiedź

c)

Podpowiedź

"Masowi indywidualiści" to coś jak ciepłe lody czy czarny śnieg, czyli połączenie wyrazów o przeciwnym znaczeniu (oksymoron). Indywidualizm jest przeciwieństwem masowości - takie zestawienie pozwala wyeksponować paradoksalność sytuacji człowieka we współczesnym świecie.

Zamiast pytania o środek stylistyczny mogłoby w tym miejscu pojawić się polecenie każące wyjaśnić sens tytułu komentarza Barbary Fatygi.

7. W trzecim zdaniu czwartego akapitu autorka wprowadza pewne treści w nawiasach. Czemu one służą?

Odpowiedź

W analizowanym zdaniu autorka wymienia warunki niezbędne do budowania bliskości z drugim człowiekiem, a w nawiasach podaje najczęstsze powody niespełnienia tych warunków.

Podpowiedź

Zwróć uwagę, że tu także zestawione są treści przeciwstawne. Stosowanie kontrastu, konfrontowanie przeciwieństw pozwala wyeksponować analizowany problem.

8. W ostatnim zdaniu czwartego akapitu mowa jest o tym, że warunkiem prawdziwej bliskości jest danie sobie i drugiej osobie prawa do samotności. Dlaczego musi być spełniony taki warunek? Odpowiedz w 2 - 3 zdaniach.

Odpowiedź

Samotność pozwala zastanowić się nad sobą - człowiek, który dobrze siebie zna, będzie umiał się otworzyć na inną osobę bez lęku, że się od niej uzależni. Chwilowa samotność pozwala dostrzec zalety bycia z kimś, własna przestrzeń ratuje przed stłamszeniem w związku.

Podpowiedź

To polecenie sprawdza umiejętność dostrzegania związków pomiędzy zjawiskami, wyciągania wniosków.

9. W jakim celu autorka wykorzystała potoczne słowo "przegadywać"? (akapit 5.)

Odpowiedź

W celu nawiązania kontaktu z odbiorcą (język staje się przystępniejszy) i urozmaicenia tekstu.

Podpowiedź

Użycie potocznych sformułowań bywa czasem celowe i potrzebne. Rzeczywiście, tekst staje się przez to -bardziej zrozumiały dla przeciętnego czytelnika (w końcu językiem potocznym posługujemy się częściej niż literackim). Poza tym pozwala to wyrazić myśli w sposób bardziej wyrazisty, pełen ekspresji. Ale uwaga - nie zawsze i nie wszędzie! Potocyzmy mogą także świadczyć o ubogim języku, kłopotach ze znalezieniem odpowiedniego słowa.

10. Zastąp słowo "przegadywać" synonimem należącym do ogólnej polszczyzny.

Odpowiedź

Omawiać

Podpowiedź

Inny synonim to "rozważać". Nie lekceważ tego polecenia: umiejętność znalezienia odpowiedniego synonimu czy wyrazu bliskoznacznego jest bardzo ważna.

11. Czemu służą pojawiające się w tekście formy pierwszej osoby liczby mnogiej?

Odpowiedź

Nawiązaniu kontaktu z czytelnikiem.

Podpowiedź

To ważne pytanie! Wiadomo, że łatwiej trafić do czytelników czy słuchaczy, gdy pisze się lub mówi o "naszych" problemach. Poczucie wspólnoty z nadawcą zwiększa zaangażowanie odbiorcy. Poza tym poprzez "my" podkreśla się powszechność jakiegoś problemu.

12. Wypisz z tekstu dwa zdania o charakterze sentencji.

Odpowiedź

"Potrzebujemy innych ludzi, aby żyć".

"Samotność jest jak silnie działająca substancja - może być lecznicza, a czasem trująca".

Podpowiedź

Aby wykonać to polecenie, trzeba wiedzieć, co to takiego "sentencja". Zdań o charakterze sentencji najwygodniej jest szukać w początkowych i w końcowych akapitach tekstu - jeśli się pojawiają, to często właśnie tam.