Jak wiesz, umiejętność pracy z tekstem to jedna z najważniejszych umiejętności tegorocznego maturzysty. Prezentowany tekst ma charakter ćwiczeniowy ? jest trochę krótszy niż ten, który pojawii się na maturze. Ma być wprawką do testu, który napiszesz w maju. Pamiętaj, że ćwiczenie czyni mistrza i podejdź poważnie do tego zadania. Zapoznaj się z fragmentem eseju Leszka Kołakowskiego O sławie.

Leszek Kołakowski, O sławie

[1] Sława, jak wiadomo, jest jednym z najbardziej pożądanych dóbr. Na pozór jest to tak oczywiste, że nie warto dociekać przyczyn, dla których sława taką sławą się cieszy; być sławnym - z jakiegokolwiek powodu - to potwierdzić i utwierdzić samego siebie, a potrzeba samoafirmacji wydaje się nam naturalna. A jednak pragnienie sławy, chociaż obsesyjnie w naszej cywilizacji obecne, nie jest przecież powszechne. Niektórzy filozofowie starożytni - sławni, oczywiście - w szczególności stoicy i wyznawcy Epikura, radzili nam przeciwnie, żeby sławy unikać. Mówili “żyj w ukryciu!" albo “ciesz się z tego, że jesteś nieznany!" Sława ma zapewne uciążliwe strony, ale ci sławni ludzie, którzy się skarżą, że sława im okropnie w życiu przeszkadza, na ogół nie są wiarygodni, bo czynią zarazem wszystko, by się nieustannie wystawiać na kamery telewizyjne i być obecni w gazetach.

[2] Jednakże bardzo wielu ludzi naprawdę wcale o sławę nie zabiega - już to dlatego, że po prostu boją się być wystawieni na widok publiczny, że są niepewni siebie, już to, że mają niewysokie o sobie samych mniemanie.

[3] Sława, często, choć nie zawsze, jak wiemy, przynosi bogactwo: w przypadku znanych aktorów, reżyserów filmowych, śpiewaków rockowych, sportowców itd. Ludzie na ogół jednak ubiegają się o sławę dla niej samej, nie tylko dla innych zysków, które przynosi - jak o tym poucza nieśmiertelny przykład Herostratesa, który, jak wieść niesie, spalił świątynię Diany wyłącznie po to, żeby rozgłos uzyskać, co mu się też nadzwyczajnie udało, bo po tylu wiekach wszyscy jego imię pamiętają; czasem i dziś wyrostki, dzieci prawie, powtarzają ten wyczyn, popełniając jakąś ohydną zbrodnię za przykładem filmowych bohaterów wyłącznie po to, by sławnymi zostać. Z drugiej strony są ludzie bardzo bogaci, którzy unikają rozgłosu i trzymają się w cieniu. Możemy uznać, że sława uchodzi za dobro samo w sobie, nie tylko za środek do zdobywania innych dóbr. […]

[4] Jest oczywiste, że sława ma niezliczoną ilość stopni i niepodobna dokładnie określić, kto jest sławny naprawdę. Jeśli pominąć tych, co są sławni z urzędu, jak prezydenci i premierzy znaczących państw, papieże i królowie, wolno chyba powiedzieć, że sława na świecie jest dzisiaj na ogół proporcjonalna do czasu i częstotliwości, w jakiej ludzie pokazują się w telewizji i na ekranach filmowych. Wszyscy w Ameryce znają nazwiska i oblicza ludzi, którzy codziennie prowadzą dzienniki lub popularne programy telewizyjne. Wszyscy możemy przywołać w pamięci postać Jacka Nicholsona albo, od niedawna, Emmy Thompson; wiemy, kto jest Antonioni i Wajda. Ilu z nas jednak, tych mianowicie, co nie są fizykami ani chemikami, potrafi wymienić nazwiska laureatów Nagrody Nobla w fizyce i chemii za ostatnie 40 lat (powiadam 40 lat, bo niektóre nazwiska z poprzednich pokoleń, jak Einstein, Planck, Bohr czy Maria Curie-Skłodowska są rzeczywiście bardzo popularne). [ …]

[5] Z takich właśnie spostrzeżeń rodzić się może niemądre przypuszczenie, że sława jest rozdzielana “niesprawiedliwie". Niemądre, powiadam, bo nie wiadomo ani co by miał znaczyć “sprawiedliwy" rozdział sławy, ani jak mianowicie można by ten sprawiedliwy rozdział zorganizować. Mógłby kto rzec: niepokonany bokser może być pół-analfabetą i sławny jest na cały świat, a wielki uczony, prawdziwy dobroczyńca ludzkości, na przykład w naukach medycznych, znany jest tylko nielicznym. Nie wiadomo jednak co w tym złego i dlaczego sława miałaby być zasłużoną nagrodą za znakomite osiągnięcia intelektualne, a nie - za wyniki atletyczne albo za sprawne prowadzenie programów telewizyjnych. Sława jest bardzo często wynikiem przypadku - nawet wygrana głównego losu na loterii, bez żadnej przecie zasługi i pracy, może uczynić człowieka sławnym na chwilę; bardzo często my sami, publiczność, czynimy na przykład aktorkę sławną, bo śpieszymy ochoczo na filmy, gdzie się pokazuje. Wielu ludzi zdobyło sławę tylko dlatego, że mieli jakieś związki rodzinne czy inne z bardzo sławnymi ludźmi, na przykład Ksantypa albo Theo van Gogh albo Piłat. I cóż w tym złego? Nie, nie ma sensu się skarżyć na “niesprawiedliwy" rozdział sławy, która nie jest wszakże i nie może być rekompensatą za szlachetność, mądrość, dzielność czy jakiekolwiek cnoty. Nie jest, nie będzie i tak jest dobrze. […]

[6] Pragnienie sławy nie jest może godne potępienia albo niegodziwe, ale pod dwoma warunkami. Po pierwsze, kiedy chciałoby się zdobyć sławę przez uczynienie czegoś dobrego i wartościowego, czego sława byłaby ubocznym skutkiem i nie na sławie, ale na tych innych zadaniach koncentrują się nasze wysiłki, chociaż sława też nas kusi; po wtóre, kiedy sława nie staje się niszczącą i pełną zawiści obsesją, która jest prawie zawsze nieskuteczna i nieraz życie rujnuje. Na ogół jednak lepsi są ludzie, co o sławie nie myślą, ale zadowoleni są z tego, że są lubiani i szanowani choćby w niewielkim gronie przyjaciół i bliskich.

(Tekst opracowany na podstawie: Leszek Kołakowski, Mini-wykłady o maxi-sprawach, Kraków 1997)

1. Pierwsze zdanie tekstu zawiera pogląd, z którym Kołakowski później polemizuje. Z pierwszego akapitu wypisz dwa sformułowania, za których pomocą autor podważa prawdziwość otwierającego tekst poglądu.

Odpowiedź

Na pozór jest to tak oczywiste;

wydaje się nam naturalna ...

Komentarz

Tę polemikę można dostrzec już w drugim zdaniu. Zwróć uwagę, że nie musi ona polegać na otwartym stwierdzeniu, że coś jest nieprawdą. Sformułowania typu na pozór jest to oczywiste; powszechnie skłonni jesteśmy sądzić są bardziej elegancką formą krytycznego odniesienia się do jakiegoś sądu niż ostre zaprzeczenia typu nie masz racji, to bzdura. Niekiedy skuteczniejsze okazuje się stopniowe podważanie prawdziwości jakiegoś poglądu.

2. W jakim celu Kołakowski przywołuje opinie stoików i epikurejczyków? (akapit 1)

Odpowiedź

Aby udowodnić pogląd, że sława nie jest najbardziej pożądanym dobrem.

Komentarz

Pojawiające się w tekstach opinie autorytetów bardzo często mają za zadanie wzmocnienie argumentacji, potwierdzenie zdania autora. Ale nie zawsze! Mogą też np. być dowodem erudycji autora czy ożywiać styl tekstu. Wszystko zależy od kontekstu.

3. Jaką funkcję pełni rozpoczynające 2. akapit słowo “jednakże"?

a) wprowadza treści przeciwstawne

b) zapowiada powtórzenie myśli

c) podtrzymuje tok rozumowania

d) wprowadza wniosek

Odpowiedź

a)

Komentarz

Przypomnij sobie zdania złożone ze szkoły podstawowej: spójniki ale, lecz, jednak pojawiały się w zdaniach przeciwstawnych. Ich zadaniem jest zmienianie toku rozumowania, wprowadzanie sprzeczności. Wnioskowanie zapowiadałyby spójniki zdań wynikowych: więc, toteż, zatem, dlatego.

4. Z jakich powodów ludzie nie zabiegają o sławę? (akapit 1 i 2)

Odpowiedź

Kieruje nimi obawa przed uciążliwościami sławy, lęk przed wystawieniem na widok publiczny, brak pewności siebie i niska samoocena.

Komentarz

Znaleźć łatwo, trudniej wyrazić własnymi słowami. Pamiętaj jednak, że wolno Ci cytować jedynie sformułowania, nie całe zdania.

5. Zacytuj zdanie, które jest podsumowaniem rozważań zawartych w akapicie 3 (akapit 3)

Odpowiedź

"Możemy uznać, że sława uchodzi za dobro samo w sobie, nie tylko za środek do zdobywania innych dóbr".

Komentarz

To pytanie dotyczy już kompozycji. Gdzie szukać podsumowania? W zakończeniu akapitu czy całego tekstu. Często taką funkcję pełni ostatnie zdanie, podobnie jak początek (pierwsze zdanie, pierwszy akapit) zazwyczaj ma za zadanie wprowadzać w problem. Wszystko jednak zależy od konkretnego kontekstu! I jeszcze jedno - jeśli masz zacytować zdanie, przepisz je w całości (nie tylko pierwsze słowa, a potem wielokropek). Nie zapomnij o cudzysłowie!

6. W akapitach 4. i 5. Kołakowski przywołuje liczne nazwiska konkretnych osób, które w jakiś sposób zdobyły sławę (lub powinny być znane). Zredaguj hasła encyklopedyczne o dwóch wybranych postaciach; w każdym z haseł muszą się znaleźć trzy konkretne informacje.

Odpowiedź

a) Jack Nicholson - aktor amerykański, kilkakrotnie nagradzony Oscarem, m.in. w 1975 r. za rolę w Locie nad kukułczym gniazdem;

b) Michelangelo Antonioni - włoski reżyser i scenarzysta, filmów Powiększenie czy Zawód: reporter

c) Piłat - postać historyczna, namiestnik rzymski w Jerozolimie, uwieczniony przez autorów Ewangelii

Komentarz

Rozumieć tekst to nie tylko rozumieć słowa! To także mieć pewną wiedzę pozwalającą śledzić tok rozumowania autora, zobaczyć sens przywoływanych argumentów. Inaczej mówiąc: trzeba znać nazwiska, fakty, ważne zjawiska kulturowe itp. Nie chodzi, oczywiście, o to, by podawać dokładnie datę urodzenia Einsteina, ale trzeba wiedzieć, na czym polegają zasługi tego fizyka. Zaproponowane wyżej polecenie sprawdza przy okazji umiejętność zastosowania stylu naukowego. Hasło encyklopedyczne musi być jednoznaczne, precyzyjne i zwięzłe (stąd równoważniki zdań, wymienianie ważnych informacji). Może warto sprawdzić, kim była np. Ksantypa? Przyda się Słownik mitów i tradycji kultury Władysława Kopalińskiego.

7. Z jakimi poglądami polemizuje Kołakowski w 5 akapicie 5? Odpowiedz w 1 - 2 zdaniach.

Odpowiedź

Autor polemizuje z przeświadczeniem, że sława jest rozdzielana “niesprawiedliwie". Nie powinno się oczekiwać, że sława stanie się nagrodą za osiągnięcia intelektualne czy jakieś cnoty.

Komentarz

Polecenie wymagające uważnego przeczytania akapitu - całego, nie tylko jego początku! Nawet jeśli pierwsze zdanie idealnie pasuje do pytania, zawsze sprawdzaj, czy dalej nie znajdzie się coś równie ważnego.

8. W jakiej relacji ze sobą pozostają akapity 4. i 5.?

a) mają sprzeczną treść

b) mają różną treść

c) akapit 5. rozwija treści zawarte w akapicie 4.

Odpowiedź

c)

Komentarz

Znów pytanie o kompozycję. I to pytanie nietrudne, bo początek akapitu 5. wyraźnie podpowiada, która odpowiedź jest poprawna: “Z takich właśnie spostrzeżeń rodzić się może…". Te spostrzeżenia są w akapicie 4., więc odpowiedzi a) i b) nie mogą być poprawne!

Na wszelki wypadek powtórz kilka terminów, które pojawiają się w podobnych zadaniach:

• Dygresja - odejście od tematu

• Pointa (puenta) - wyraziste podsumowanie, wyrażające sens tekstu (czy jego fragmentu)

• Parafraza - rozwinięcie jakiegoś tematu czy myśli (ewentualnie z jakimiś modyfikacjami)

9. Jak Kołakowski ocenia ludzkie pragnienie sławy? Odpowiedz w 2 - 3 zdaniach na podstawie akapitu 6.

Odpowiedź

Autor potępia dążenie do sławy - zbyt często staje się ona obsesją, niszczy ludzi. Dopuszcza jedynie sytuacje, w których ktoś nie koncentruje się na sławie albo gdy chce ją zdobyć poprzez zrobienie czegoś dobrego.

Komentarz

Nie ma wątpliwości, co Kołakowski myśli o sławie. Zwróć uwagę na nacechowany emocjonalnie język: “godne potępienia", “niegodziwe", “niszcząca i pełna zawiści obsesja".

10. Przytocz cztery argumenty potwierdzające, że analizowany tekst jest esejem.

Odpowiedź

• Jest wywód o charakterze filozoficznym (refleksyjność)

• Ma subiektywny charakter (przedstawienie indywidualnego podejścia autora do problemu)

• Cechuje go swobodna kompozycja

• Oraz fragmentaryczność

Komentarz

A także erudycyjny charakter wypowiedzi (autor przywołuje wiadomości z różnych dziedzin wiedzy, np. filmu i filozofii)

Cechy eseju koniecznie trzeba znać! Do tego typu zadań najczęściej wybierane są właśnie eseje.

11. Kiedy pragnienia sławy nie można nazwać niskim? (akapit 6)

Odpowiedź

Kiedy sława jest “skutkiem ubocznym" chęci zrobienia czegoś dobrego dla ludzkości i kiedy nie jest obsesją

Komentarz

Aby móc korzystać z popularności, trzeba zdobyć się na dystans do niej. Autor bardzo wyrażnie sugeruje, że nie powinno się gonić za tanią, sezonową sławą

12. Jaką postawę popiera autor?

Odpowiedź

Autor popiera zadowolenie z tego, co się posiada i radość z szacunku, który żywią do nad najbliżsi

Komentarz

Można powiedzieć, że autor popiera skromność i klasę