Źródła prawa: akty normatywne (prawotwórcze), zawierają przepisy, które są podstawą do konstruowania norm danej gałęzi prawa.

Źródła poznania prawa: dokumenty publikacje, z których można zaczerpnąć wiadomości o prawie współczesnym lub dawniej obowiązującym, na przykład: Dziennik Ustaw, Monitor Polski.

Charakter źródeł prawa jest zamknięty (katalog) pod względem przedmiotowym, (Konstytucja wyczerpująco wskazuje podmioty, którym przysługuje prawo tworzenia tych aktów) i podmiotowym (Konstytucja wymienia wyczerpująco katalog form aktów, w których mogą być zawarte źródła prawa powszechnie obowiązującego, np. ustawy, rozporządzenia).

Budowa aktu normatywnego:

-Tytuł aktu – nagłówek,

-Przepisy merytoryczne – przepisy zasadnicze,

-Przepisy o zmianie przepisów obowiązujących (nowelizujące),

-Przepisy przejściowe i dostosowujące,

-Przepisy końcowe (uchylające przepisy zawierające postanowienia co do terminu wejścia w życie nowo ustanowionego aktu normatywnego).

Procedura ustawodawcza (4 etapy):

1. Inicjatywa ustawodawcza (Marszałek Sejmu, Rada Ministrów, Prezydent RP, Senat, Komisje sejmowe lub grupa 15 posłów, co najmniej 100 tys. obywateli),

2. Praca w Sejmie nad projektem ustawy (Sejm rozpatruje projekt w 3 czytaniach, wnioskodawca może wycofać projekt ustawy w toku postępowania w Sejmie do czasu zakończenia drugiego czytania, Sejm uchwala ustawę zwykłą większością głosów),

3. Praca w Senacie nad ustawą (senat w ciągu 30 dni od przekazania ustawy może przyjąć ją bez poprawek, wprowadzić poprawki, uchwalić odrzucenie),

4. Podpisanie ustawy przez Prezydenta i jej ogłoszenie (podpisanie w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia jej przez Marszałka Sejmu, jednak może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o sprawdzenie zgodności z Konstytucją, może przekazać do Sejmu celem ponownego rozpatrzenia).

Akty normatywne zawierające przepisy powszechnie obowiązujące wchodzą w życie po upływie 14 dni, wyjątki: może wejść w krótszym terminie tylko w uzasadnionych przypadkach; może wejść w życie z dniem ogłoszenia danego aktu, jeśli ważny interes państwa tego wymaga.

Przestrzeganie prawa: świadoma realizacja obowiązku (zakazu, nakazu) określonego w normie prawnej.

Czynniki wpływające na przestrzeganie norm prawnych:

-z nawyku,

-pod presją otoczenia,

-aprobując postępowanie wyznaczone przez normę,

-z obawy przed sankcją, jaka grozi za jej przekroczenie.

Sankcja: dolegliwość przewidziana za niezrealizowanie jakiejś normy prawnej.

Rodzaje sankcji:

-karna (represyjna): grozi za dokonanie czynów zabronionych, polega na pozbawieniu dóbr osobistych lub majątkowych albo umieszczeniu tych dóbr.

• Środki karne – pozbawienie praw publicznych, zakaz prowadzenia pojazdów itd.

• Kara – grzywny, ograniczenia wolności, pozbawienia wolności.

-egzekucyjna: polega na przymuszeniu do wykonania przewidzianego prawem zachowania,

-nieważności: polega na uznaniu za nieważną czynność prawną przeprowadzoną niezgodnie z obowiązującym prawem.

Norma prawna (przepis prawny, akt normatywny) obowiązuje, gdy:

-została wprowadzona do systemu prawnego zgodnie z przyjętymi w nim regułami,

-nie została zgodnie z regułami systemu wyeliminowana.

System prawny: całokształt norm prawnych obowiązujących w danym państwie powiązanych ze sobą treściowo i hierarchicznie.

Usuwanie aktów normatywnych z systemu prawnego:

-akt normatywny (norma) traci moc obowiązującą przez uchylenie go przez ten sam podmiot, który go ustanowił i w tej samej formie w której nastąpiło stanowienie, lub przez inny podmiot posiadający kompetencje do uchylenia aktów danego rodzaju,

-akt wykonawczy traci moc po zmianie treści lub uchylenia przepisu, na podstawie którego upoważnienia został wydany,

-akt normatywny (norma) traci moc po upływie czasu, na który został wydany, lub w następstwie uznania go przez odpowiedni organ za akt niekonstytucyjny.

Stosowanie prawa: czynność konwencjonalna kompetentnych organów władzy publicznej, przez którą organ rozstrzyga sprawę indywidualną i konkretną czyniąc to na podstawie obowiązujących norm prawnych.

Etapy stosowania prawa:

-ustalenie podstawy prawnej rozstrzygnięcia,

-ustalenie stanu faktycznego,

-dokonanie subsumpcji,

-wydanie decyzji i jej uzasadnienie.

Sądowy tryb stosowania prawa:

-sędzia (sąd) – bezstronny i niezależny przy podejmowaniu decyzji,

-instancyjność postępowania,

-decyzja stosowania prawa – orzeczenie sądowe,

-brak związków z polityką.

Administracyjny tryb stosowania prawa:

-organ administracyjny, podporządkowany hierarchicznie i politycznie innemu organowi pozbawiony przymiotu niezawisłości,

-organ podejmujący decyzje nie jest bezstronny,

-decyzja stosowania prawa – akt administracyjny,

-nadzór wewnętrzny (organy zwierzchnie) i zewnętrzny (sądownictwo administracyjne).

Wykładnia:

-w znaczeniu pragmatycznym: proces ustalania znaczenia przepisu prawnego,

-w znaczeniu apragmatycznym: to jego rezultat.

Podział wykładni:

-z uwagi na podmiot dokonujący wykładni:

• Autentyczna – dokonywana przez podmiot, który ustanowił przepis,

• Legalna – dokonywana przez upoważniony do tego przepisami organ,

• Operatywna – dokonywana przez sądy i inne organy państwowe, w toku rozpatrywania indywidualnych spraw,

• Doktrynalna – dokonywana przez przedstawicieli nauki.

-z uwagi na sposób dokonywania wykładni:

• Językowa – interpretacja przepisów przy wykorzystywaniu reguł znaczeniowych i konstrukcyjnych języka prawnego i powszechnego,

• Systemowa – ustalanie rzeczywistego znaczenia przepisów prawnych ze względu na ich usytuowanie w systematyce zewnętrznej (w całej gałęzi prawa, zasady systemu prawa),

• Funkcjonalna – prowadzi do ustalenia celu, jaki chciał osiągnąć ustawodawca wprowadzając przepis prawny.

-z uwagi na wynik (zakres) wykładni:

• Literalna – przyjmujemy także rozumienie przepisu, jakie wynika z wykładni językowej,

• Rozszerzająca – przyjmujemy szersze znaczenie przepisu niż wynikałoby z wykładni językowej lub literalnej,

• Zawężająca – węższe niż wynikałoby z literalnej.

Dyrektywy wykładni językowej:

-każdy fragment tekstu prawnego służy do wyrażania normy postępowania,

-jeżeli w wyrażonym tekście prawnym występują definicje legalne jakiegoś wyrażenia to należy mu nadać znaczenie wyrażone w definicji,

-jeżeli interpretowany tekst nie zawiera definicji legalnych wyrazu należy mu przypisać także znaczenie, jakie ma w języku powszechnym (słownik języka polskiego),

-jeśli wyrażenie występuje kilkakrotnie, należy przyjąć że prawodawca nadaje mu zawsze to samo znaczenie,

-odmienne wyrażenia mają odmienne znaczenia,

-jeśli adresat normy jest wskazany, np. „człowiek” beż żadnego bliższego określenia, należy przyjąć, że chodzi o każdego człowieka,

-jeśli nie ma okoliczności, należy przyjąć, że chodzi o wszelkie okoliczności.

Dyrektywy wykładni systemowej:

-wszystkie przepisy prawne powinny być interpretowane zgodnie z zasadami prawa, przede wszystkim konstytucyjnego,

-interpretacje prawa polskiego powinny być zgodne z normami prawa międzynarodowego, publicznego, europejskiego,

-nie wolno interpretować przepisów w sposób prowadzący do ich sprzeczności z innymi przepisami, lub prowadzący do luk,

-wyjątki od reguł ogólnych nie wolno interpretować rozszerzająco.

Zasada pierwszeństwa wykładni językowej, zaś wykładnia systemowa i funkcjonalna mają charakter subsydiarny.

Kiedy istnieje możliwość odejścia od rezultatu wykładni językowej:

-wykładnia językowa pozostaje w oczywistym konflikcie lub sprzeczności ze znaczeniem innych norm systemu, zwłaszcza wówczas, gdy są one hierarchicznie wyższe,

-prowadzi do rażąco niesprawiedliwych rozstrzygnięć lub pozostaje w oczywistej sprzeczności z powszechnie akceptowanymi normami moralnymi

-prowadzi do absurdalnych z punktu widzenia społecznego konsekwencji

Przestępstwo: czyn człowieka zabroniony przez ustawę, jako zbrodnia lub występek, bezprawne, zabronione o stopniu społecznej szkodliwości wyższej niż znikoma.

Odpowiedzialność prawna:

-karna:

• Popełnienie czynu zabronionego przez ustawę karną obowiązującą w miejscu i czasie,

• Społeczna szkodliwość czynu nie może być znikoma,

• Dokonujący czynu – min. 17 lat,

• Odpowiedni stan zdrowia psychicznego i rozwoju psychicznego w momencie popełnienia czynu,

• Posiadanie swobody wyboru zachowania,

• Działanie niepodjęte w obronie koniecznej, stanie wyższej konieczności,

• Jeśli dotyczy czynu pociągającego skutek, to między działaniem a skutkiem musi istnieć związek przyczynowy,

• Czyn dokonany w stanie winy.

-cywilna:

• Deliktowa – za szkodę wyrządzoną przez czyn niedozwolony,

• Odpowiedzialność przyjęta w drodze umowy za szkodę powstałą w wyniku zachowania określonej osoby lub zajścia jakiegoś zdarzenia (odpowiedzialność ubezpieczeniowa, gwarancyjna),

• Kontraktowa – z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązku powstałego na podstawie czynności prawnej.

-służbowa:

• Ponoszona przez pracowników wobec pracodawcy z powodu naruszenia obowiązków związanych z wykonywaniem czynności służbowych.

-parlamentarna:

• Ponosi rząd lub indywidualnie jego członkowie za polityczny kierunek sprawowania urzędu lub konkretne akty i decyzje: -odpowiedzialność ponoszona przed Sejmem, -wotum nieufności, -konstruktywne wotum nieufności.

-konstytucyjna:

• Odpowiedzialność najwyższych funkcjonariuszy państwowych za delikt polityczny (czyn niebędący przestępstwem, dokonany nieumyślnie bądź umyślnie i naruszający Konstytucję lub ustawę w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie urzędowania).