CAROWIE ROSJI XIX – XX WIEK
Aleksander I Pawłowicz Romanow (1777-1825), syn Pawła I, od 1801 car
Rosji, od 1815 król Polski. Do władzy doszedł w wyniku
przewrotu pałacowego i zabójstwa jego ojca
(prawdopodobnie uczestniczył w spisku). W początkach
panowania przeprowadził liberalne reformy (popierał
działalność M.M. Spieranskiego), zreorganizował
szkolnictwo, otwierał uniwersytety, unowocześnił
administrację, zreformował sądownictwo, złagodził nadzór
policyjny. 1801 inkorporował Gruzję. W latach 1805-1807
uczestniczył w III i IV koalicji antyfrancuskiej (wojny
napoleońskie), jednak po podpisaniu niekorzystnego
traktatu tylżyckiego (1807) przystąpił do blokady
kontynentalnej Wielkiej Brytanii. Jednocześnie prowadził
wojny z Turcją (1806-1812), Szwecją (1808-1809) i Persją
(1806-1813), w wyniku których przyłączył do imperium Finlandię 1809, Besarabię 1812 i
Azerbejdżan 1813.
Klęska Napoleona I w Rosji (1812) przyczyniła się do wzrostu prestiżu cara i wzmocnienia
jego pozycji na arenie międzynarodowej. W 1814 na czele wojsk sojuszniczych wkroczył do
Paryża. Jeden z głównych inicjatorów zwołania kongresu wiedeńskiego 1814-1815 oraz
utworzenia Świętego Przymierza. W polityce wewnętrznej przeszedł wówczas na pozycje
reakcyjne, oddając rządy w ręce A.A. Arakczejewa, co spowodowało niezadowolenie
społeczna (powstanie chłopskie nad Donem 1818-1820, bunt pułku siemionowskiego w
Petersbugu 1820, uaktywnienie tajnych organizacji, m.in. dekabrystów).
Mikołaj I Romanow (1796-1855), cesarz rosyjski od
1825, król polski 1825-1831. W 1825 stłumił powstanie
dekabrystów. Zwolennik i twórca policyjnego reżimu w Rosji i w
Królestwie Polskim. W porozumieniu z Prusami i Austrią zwalczał
ruchy rewolucyjne, interweniując m.in. przeciwko węgierskiej
rewolucji w 1849. Zyskał sobie przydomek "żandarma Europy".
Stłumił powstanie listopadowe (1830-1831). Zdetronizowany w
Królestwie Polskim uchwałą Sejmu 25 stycznia 1831. Po upadku
powstania zniósł obowiązującą wcześniej w Królestwie konstytucję,
wprowadzając tzw. Statut Organiczny (1832), który ograniczał
autonomię Królestwa Polskiego, czyniąc je integralną częścią
Imperium Rosyjskiego.
W polityce zagranicznej dążył do wzmocnienia pozycji Rosji na Bałkanach, w Azji
Środkowej, Kazachstanie. Zmarł w nie wyjaśnionych okolicznościach, w czasie niepomyślnej
dla Rosji wojny krymskiej.
Aleksander II Nikołajewicz Romanow (1818-1881), syn Mikołaja I, od
1855 car Rosji, rządy objął w czasie trwania wojny krymskiej. W początkowym okresie
panowania przeprowadził liberalne reformy (m.in.: uwłaszczenie chłopów rosyjskich 1861,
reformę ziemską i sądową 1864, miejską 1870, wojskową i szkolną 1874), które przyczyniły
się do rozwoju kapitalizmu. Doprowadził do rozbudowy linii kolejowych na terenie Rosji (z
około 965 do 22 525 km). Połowiczność reform oraz zdecydowanie reakcyjna od 1863
polityka carska spowodowały wzrost aktywności ruchu rewolucyjnego, m.in. narodników,
którzy zorganizowali kilka nieudanych zamachów na życie Aleksandra.
W 1880 car powołał specjalną komisję do walki z ruchem rewolucyjnym. Krwawo stłumił
powstanie styczniowe 1863-1864, wydał, w celu odciągnięcia chłopów od walki, ukaz
uwłaszczeniowy (1864), a następnie prowadził politykę rusyfikacji w Polsce. W polityce
zagranicznej jego panowanie przyniosło dalszy rozrost (mimo sprzedaży 1867 Alaski) granic
imperium: od Chin uzyskał Kraj Ussuryjski (1858,1860), opanował Kaukaz (lata 60. XIX w.),
w Azji Środkowej podbił Chiwę, Bucharę i Turkiestan (lata 70. XIX w.). Po zwycięskiej
wojnie z Turcją 1877-1878 umocnił swe wpływy na Bałkanach. Zginął w wyniku zamachu
dokonanego przez członków Narodnej Woli, Polaka I. Hryniewieckiego.
Aleksander III Aleksandrowicz Romanow (1845-1894), drugi syn
Aleksandra II , po śmierci brata Mikołaja (1865) następca tronu, od 1881 imperator Rosji. W
czasie wojny francusko-pruskiej 1870-1871 w opozycji do ojca, który popierał Prusy. W
wojnie z Turcją 1877-1878 dowodził lewym skrzydłem wojsk rosyjskich. W początkowym
okresie panowania prowadził politykę lawirowania pomiędzy środowiskami liberalnymi a
konserwatywnymi. Za pomocą zreformowanej 1881 ochrany starał się umocnić
samowładztwo carskie i zachować dominującą pozycję szlachty. Zmuszony do
przeprowadzenia reform rozpoczął na początku lat 80. XIX w. industrializację Rosji oraz
budowę kolei transsyberyjskiej. Usunięcie w 1882 ministra spraw wewnętrznych N.P.
Ignatiewa i zastąpienie go przez D.A. Tołstoja zapoczątkowało okres ostrej reakcji.
Na przełomie lat 80. i 90. wprowadził szereg tzw. kontrreform (szczególnie dotkliwych w
kulturze i oświacie), a także rozpoczął akcję rusyfikacji nierosyjskich narodów wchodzących
w skład imperium, m.in. Królestwo Polskie zostało poddane rusyfikacji pod rządami A.L.
Apuchtina i generał-gubernatora I.W. Hurki. W okresie rządów Aleksandra doszło do fali
pogromów żydowskich na Ukrainie i Białorusi. W polityce zagranicznej do 1884
współpracował z Niemcami i Austro-Węgrami, następnie doprowadził do stopniowego
zbliżenia z Francją, potwierdzonego układem wojskowym zawartym 1893.
Mikołaj II Romanow (1868-1918),
ostatni car Rosji 1894-1917, syn Aleksandra III.
Przeciwnik wszelkich reform, kontynuował
linię polityczną ojca.
Władca niezdecydowany, nieudolny, jego
panowanie określane było mianem autokracji
bez autokraty. Chcąc oderwać uwagę Rosjan od
problemów wewnętrznych kraju, zniwelować
nastroje rewolucyjne, sprowokował wojnę z
Japonią (1904-1905).
W 1905, w obliczu rewolucji, zmuszony do
wydania Manifestu październikowego i
zwołania Dumy Państwowej, zdołał zahamować
rozwój wydarzeń rewolucyjnych. W 1905 wprowadził w Królestwie Polskim stan wyjątkowy.
Po 1905, dzięki premierowi P. Stołypinowi, utrzymał rządy "silnej ręki". Pozostawał podatny
na intrygi dworskie, usuwał ze swego otoczenia ludzi zdolnych. Po pierwszych klęskach Rosji
w I wojnie światowej, w 1915 sam objął naczelne dowództwo. Kolejne porażki na froncie i
rządy żony Aleksandry Teodorowny, pozostającej pod wpływem G. Rasputina, przyczyniły
się do wybuchu rewolucji.
W 1917, po zwycięstwie rewolucji lutowej, internowany, abdykował. Po przewrocie
październikowym zamordowany z rozkazu W.I. Lenina wraz z żoną i pięciorgiem dzieci w
Jekaterynburgu, w nocy z 16 na 17 lipca 1918.
16 VII 1998 w Petersburgu odbyła się ceremonia pogrzebowa, podczas której pochowano
szczątki rozstrzelanych. W uroczystości wziął udział prezydent Rosji Borys Jelcyn wraz z
małżonką. Pogrzeb określił jako akt sprawiedliwości i symbol jednoczenia się narodu.