Promocja zdrowia:

Początkowo zaistniała jako ruch społeczny, a obecnie funkcjonuje jako dziedzina nauki rozwinięta na gruncie dawnych zasad higieny oraz jako rezultat wrastających potrzeb finansowych medycznej opieki zdrowotnej.

Promocja zdrowia:

jest procesem umożliwiającym ludziom zwiększenie kontroli nad własnym zdrowiem oraz jego poprawę poprzez podnoszenie poziomu wiedzy w społeczeństwie o zasobach skutecznego zapobiegania chorobom, tworzenie odpowiedzialnych warunków społecznych, ekonomicznych i gospodarczych korzystnych dla poprawy stanu zdrowia społeczeństwa.

Krajem który pierwszy podjął działania z zakresu promocji zdrowia na szeroka skalę była Kanada.

1974 rok Marc LaLoude przedłożył parlamentowi kanadyjskiemu dokument "Nowa perspektywa dla zdrowia Kanadyjczyków"

Raport LaLouda wykazał, że w krajach rozwiniętych, można wyróżnić 4 grupy czynników warunkujących "pola zdrowia człowieka:

- styl życia (ok. 50% wszystkich wpływów),

- środowisko (ok. 20%)

- cechy genetyczne (ok. 20%)

- opieka zdrowotna (ok. 10%)

Światowe Zgromadzenie Zdrowia (Atma Ata 1978) stwierdziło, że:

- globalny stan zdrowia społeczeństwa jest zły i ulega stałemu pogorszeniu,

- zwrócono uwagę na podstawową opiekę zdrowotną i podjęto równolegle działania prozdrowotne o szerokim zasięgu społecznym,

- przygotowano bazę teoretyczną i na początku 1980 roku rozpoczęto działania w regionie europejskim,

Biuro ŚOZ regionu Europejskiego w 1984 roku opublikowano dokument dyskusyjny na temat promocji zdrowia, ktory obejmował:

- koncepcje, definicję i program działań w formie polityki promocji zdrowia,

- dokument ten wpłynął na powstanie koncepcji tzw. nowego zdrowia publicznego wg. której działając na podstawie zdobytej wiedzy i doświadczenia stwierdza, że zdrowie jest podstawowym zasobem jednostki społeczności i musi być wspierane poprzez inwestowane w konkretne warunki życia

Kamieniem milowym w rozwoju promocji zdrowia była Międzynarodowa konferencja Promocji zdrowia w Ottowie w 1986:

- powstała tam Karta Ottowska nazwana "konstytucją" promocji zdrowia i jest trwałym dokumentem o podstawowym znaczeniu,

- zgodnie z Karta Ottowską promocja zdrowia jest to proces umożliwiający ludziom zwiększanie kontroli nad swoim zdrowiem (identyfikowanie własnych problemów zdrowotnych)

- poprawa zdrowia- poprzez podejmowanie wyborów i decyzji sprzyjających zdrowiu, kształtowania potrzeby i kompetencji do rozwiązania problemów zdrowotnych i zwiększenia potencjału zdrowia. ------------------------------------------brak części notki

Promocja zdrowia obejmuje 5 obszarów działania: budowanie zdrowotnej polityki publicznej:

- tworzenie środowisk życia i pracy (nauki) sprzyjających zdrowiu,

- zachęcanie całego społeczeństwa do działań na rzecz zdrowia,

- rozwijanie u ludzi umiejętności (osobistych i społecznych) służących zdrowiu

- reorientacja służby zdrowia

W końcu lat 1970-tych Światowa Organizacja Zdrowia ogłosiła listę czynników warunkujących zdrowie. Należą do nich:

- pełne korzystanie z praw i swobód obywatelskich),

- możliwość zatrudnienia i praca w odpowiednich warunkach

- dobre warunki mieszkaniowe,

- utrzymanie kondycji psychofizycznej stosowanej do płci i wieku,

- uzyskanie odpowiedniego wykształcenia,

- odpowiednie zaopatrzenie w żywność i odpowiedni stan odżywiania,

- poczucie bezpieczeństwa,

- możliwość gromadzenia oszczędności,

- komunikacja i łączność z innymi ludźmi,

- możliwość wypoczynku,

-regeneracja sil i rozrywki,

-dostępność odpowiedniej odzieży,

Na poziom zdrowia społecznego mają wpływa:

-sytuacja demograficzna,

-styl życia obywateli,

-poziom warunków zdrowotnych sanitarnych,

-sprawność systemu obrony zdrowia,

Znaczenie czynnika DEMOGRAFICZNEGO jest bezsporne gdyż społeczeństwo młodsze z natury rzeczy powinno być zdrowsze aniżeli społeczeństwo z wysokimi odsetkami ludzi wieku zaawansowanym.

Poprzez kształcenie prozdrowotnego stylu zdrowia należy dążyć do promowania takich zachowań jak:

-przestrzeganie rygorów zrównoważonej diety,

-regularna aktywność fizyczną,

-zdobywanie i wykorzystanie umiejętności opanowania sytuacji stresowej,

W dziedzinie problematyki środowiskowej wyróżnia się dwie grupy zasadniczych problemów na których należy się skoncentrować na działaniu:

1. Czynniki, które mogą być poddane kontroli (np. szkodliwe substancje chem., promieniowanie jonizujące, czynniki biologiczne, szkodliwe artykuły powszechnego użytku, hałas, niebezpieczne odpady, itp.)

2.Środowiska, które mogą być poddane kontroli (np. woda, powietrze, żywność, mieszkanie i środowisko zamieszkania, środowisko pracy, itp.)

W karcie Ottawskiego wymienia się 5 współzależnych działań, której winny być podejmowane równocześnie aby stworzyć strategię promocji zdrowia. Są to:

- określenie zdrowotnej polityki społecznej,

- tworzenie środowisk wspierających zdrowie,

- wzmacnianie działań społecznych,

- rozwiązywanie umiejętności osobistych,

- reorientacja świadczeń zdrowotnych,

POLITYKA ZDROWOTNA:

polityka zdrowotna + edukacja zdrowotna + profilaktyka

Wprowadzenie do zagadnień polityki zdrowotnej:

-istotnym elementem działań w obrębie polityki zdrowotnej są działania z zakresu promocji zdrowia do realizowania których z tytułu wykonania zadań zawodowych zobowiązane ą osoby wykonujące zawód pielęgniarki czy położnej,

-w ślad za definicją zdrowia tzn. pozytywną, przyjęto w konstytucji Światowej Organizacji Zdrowia, zdrowie postrzegane jest jako wartość, zasób, potencjał (konstytucja WHO)

- opierając się na koncepcji "pól zdrowia" M. Lalounda opracowanej w 1974 roku w Kanadzie, charakteryzującej czynniki warunkujące stan zdrowia można przyjąć, że zdrowe społeczeństwo to bogactwo danego kraju, to wyraz sprawnie funkcjonującego stanu zdrowotnego, wysokiej świadomości zdrowotnej społeczeństwa oraz korzystnych tzw. warunków środowiskowych obejmujących:

a) jakość środowiska naturalnego,

b) infrastrukturę ekonomiczną i społeczną,

c) środowisko społeczne, obyczaje, zwyczaje,

d) społeczeństwo polityki sektorowych rozumianych jako aktywność w rożnych sektorach życia społeczno-gospodarczego: rolnictwo, energetyka, transport, przemysł, kultura, edukacja, opieka zdrowotna i społeczna, ochrona środowiska

e) środowisko polityczne,

Główne kierunki działań w międzynarodowej polityce zdrowotnej odgrywa Światowa Organizacja Zdrowia.

ŚOZ- jest jedna z wyspecjalizowanych organizacji systemu Narodów Zjednoczonych, powołaną do życia w 1948 roku zrzeszająca obecnie 191 państw w tym Polskę od 1948roku. Zgodnie z jej konstytucją zdaniem ŚOZ jest kierowanie i koordynowanie wszystkich działań dotyczących zdrowia w skali międzynarodowej. Ich celem jest osiągniecie przez wszystkich ludzi możliwie największego poziomu zdrowia. tj., poziomu, który pozwoli im wieść społecznie i ekonomicznie wygodne życie.

Głównymi priorytetami ŚOZ realizowanymi w krajach członkowskich jest:

-zapobieganie rozprzestrzeniania ię chorób,

-zapewnienie właściwych dla zdrowia warunkowa środowiskowych,

-zapobieganie wypadkom i urazom oraz zapewnienie szybkiej pomocy w przypadku katastrof i kataklizmu,

-promowanie zdrowego stylu życia,

-zapewnienie dostępu do własnej jakościowo opieki medycznej,

-zapewnienie rozwoju kadr, nowej technologii i odpowiednich zasad finansowania,

W maju 1998 roku przez społeczność światową została przyjęta do realizacji strategia "Zdrowie Dla Wszystkich w XXI wieku" (ZDW). Ukierunkowana została w realizację koncepcji zdrowia, która opracowano w czasie Światowego Zgromadzenia Zdrowia w 1977 roku a ogłoszona podczas konferencji w Atma-Acie w 1978roku. Strategia zawiera zbiór światowych priorytetów oraz 10 zadań na pierwsze dwie dekady XXI wieku umożliwiających ludziom na całym świecie osiągnięcia i utrzymanie możliwie najlepszego poziomu zdrowia w ciągu całego życia.

Regionalna polityka zdrowotna (ZDW) jest odpowiedzią na wezwanie Światowej Deklaracji Zdrowia, przyjętej przez światową społeczność w XXXI Światowym Zgromadzeniu Zdrowia w 1998r.

W Deklaracji tej Członkowie Światowej Organizacji Zdrowia wyraziły poparcie dla zasady, że cieszenie się najwyższym możliwym do uzyskania standardem zdrowia jest jednym z podstawowych praw każdej istoty ludzkiej. Potwierdziły wartości i godności każdej osoby i równe prawa, obowiązki oraz współudział wszystkich w odpowiedzialności za zdrowie.

Polityka zdrowia 21 dla Regionu Europejskiego zawiera następujące elementy:

- jednym ze stałych zadań jest uzyskanie pełnego potencjału zdrowotnego dla wszystkich,

- dwa główne cele wspierają wysiłki zapewniające poprawę zdrowia populacji: promocja i ochrona zdrowia ludzi w ciągu całego życia, redukcji występowania głównych chorób i urazów oraz załagodzenie ich następstw.

- trzy podstawowe wartości tworzą podstawę etyczną zdrowia 21: zdrowie jako podstawowe prawo człowieka, równość w zdrowiu i solidarność w działaniu pomiedzy krajami oraz ich społecznościami lokalnymi z uwzględnieniem zróżnicowania płci, współuczestnictwo i monitorowanie działań jednostek, grup, instytucji i społeczności lokalnych na rzecz stałego rozwoju zdrowia;

Określono cztery podstawowe strategie działania dla zapewnienia naukowego, gospodarczego, społecznego i politycznego wyraża zdrowie 21:

- strategie wielosektorowe zwracające uwagę na uwarunkowania zdrowia biorące pod uwagę aspekt fizyczny, ekonomiczny, społeczny, kulturowy odmienności płci oraz zapewniające ocenę ich wpływu na zdrowie

- programy nastawione na wynik zdrowotny i inwestowanie na poprawę zdrowia i opiekę kliniczną

- zintegrowana i zorientowana na rodzinę i społeczność lokalną podstawowa opieka zdrowotna, wspierana przez elastyczny i właściwy stan szpitalny,

- uczestnictwo w procesie rozwoju zdrowia, angażujące odpowiednich partnerów w domu, szkole i pracy oraz na pozimowi społeczności lokalnej i kraju, oraz promowanie wspólnego podejmowania decyzji, wdrażania i rozliczania z podejmowanych działań,

Strategie działań w krajowej polityce zdrowotnej. Podstawy prawne działań w obszarze promocji zdrowia:

- Najważniejszym polskim dokumentem regulującym politykę zdrowotną w przepisach Unii Europejskiej jest Narodowy Program Zdrowia (NPZ). Program jest realizowany od początku lat 90., kolejne jego wersje zostały opracowane na podstawie strategii Światowej Organizacji Zdrowia przedstawionej w programie „zdrowie dla wszystkich” w roku 2000. Program został przyjęty przez radę Ministrów 3 września 1996r. W jego realizacji biorą udział 23 resorty oraz urzędy centralne. Do jego realizacji zostały również zobowiązane organy administracji rządowej oraz samorząd terytorialny.

Narodowy Program Zdrowia i programy Wspólnoty Europejskiej zakładają, że:

- ochrona zdrowia polega w szczególności na zapobieganiu chorobom, czyli na profilaktyce,

- doskonalenie zdrowia należy osiągać poprzez stosowanie promocji zdrowia,

- przywracanie zdrowia polega na prawidłowym leczeniu i rehabilitacji leczniczej,

Celem strategicznym NDZ jest poprawa zdrowia i związanej z nim jakości życia poprzez:

- stworzenie warunków oraz kształtowanie motywacji, wiedzy i umiejętności zdrowego stylu życia, z także podejmowanie działań na rzecz zdrowia własnego i innych,

- kształtowanie sprzyjającego zdrowia środowiska życia, pracy i nauki,

- zmniejszenie różnic w zdrowiu i dostępność do świadczeń zdrowotnych. NPZ obejmuje 18 celów operacyjnych.

Realizacja programu dobiega końca. Aktualnie trwają prace nad opracowaniem kolejne wersji programu.

Koniec wieku XX przyniósł zmianę koncepcji państwa socjalnego. Troska o zdrowie przestała być głownie domeną rdzaw poszczególnych państw a stała się podmiotem zainteresowania samych obywateli i wspólnot lokalnych. Podejmowanie działań w zakresie ochrony zdrowia obywateli jest konstytucyjnym obowiązkiem państwa. Z artykułu 68 Konstytucji wynika, że państwo jest zobowiązane do działań zmierzających do zagwarantowania podmiotowego prawa obywatelskiego do ochrony zdrowia, z drugiej zaś do działań ukierunkowanych na zdrowie całej populacji, a więc zdrowotność publiczną (konstytucja RP, 1997). Konstytucja gwarantuje również inne prawa socjalne, co ma ścisły związek z prawem do ochrony zdrowia przysługujące każdemu obywatelowi i konstytucyjna ochrona zdrowia publicznego (zdrowotności publicznej) rozwinięte zostało w wielu ustawach i innych aktach wykonawczych.

Zadaniem w dziedzinie ochrony zdrowia i zdrowotności publicznej jest zobowiązana realizować zarówno administracja rządowa (państwo) jak i samorządowa. Całokształt polityki zdrowotnej ukierunkowywuje władza ustawodawcza (parlament), na poziomie lokalnym organy uchwałodawcze samorządu terytorialnego: rada gminy, powiatów i sejmiki województw. Działem administracji rzadowej0zdrowie na poziomie krajowym kieruje Minister Zdrowia. Zdrowia w dziedzinie polityki zdrowotnej Minister Zdrowia wykonuje przy pomocy departamentu polityki zdrowotnej deparlamentu akredytacji i monitorowania jakości w ochronie zdrowia, deparlamentu .. i kontroli, departamentu pracowników ochrony zdrowia.

Na poziomie terytorialnej administracji rządowej.. Szereg działań w dziedzinie ochrony zdrowia koordynuje, nadzoruje i kontroluje wojewoda będący przedstawicielem i pełnomocnikiem rządu przy pomocy samorządu wojewódzkiego. Zadania w zakresie ochrony zdrowia i zdrowotności publicznej realizuje jako zadania własne samorząd terytorialny.

Zadaniem tym jest troska o zdrowie publiczne – kształtowanie prozdrowotnych warunków życia mieszkance i kreowanie polityki zdrowotnej dostosowane do potrzeb społeczności lokalnych i możliwości finansowych organów władzy samorządowej. Z analizy ustaw o samorządzie gminnym wynika, iż samorząd gminny zaspokaja potrzeby mieszkańców w zakresie ochrony zdrowia i pomocy społecznej (ustawa o samorządzie gminnym 2001). Do zadań własnego powiatu oraz województwa należy realizacja zadań z zakresie promocji zdrowia i ochrony zdrowia. (Ustaw o samorządzie powiatowym 2001, ustawa o samorządzie wojewódzkim, 2001).

Wiele zadań w zakresie ochrony zdrowia i zdrowotności publicznej realizuję organizację i stowarzyszenia społeczne oraz instytucje pozarządowe. Taka możliwość daje ustawa o działalności pożytku publicznego i wolontariacie, W myśl której działalnością pożytku publicznego jest działalność społecznie użyteczna, prowadzona przez organizacje pozarządowe w strefie zadań publicznych, w tym działalność na rzecz ochrony i promocji zdrowia ( ustawa o działalności pożytku publicznego i wolontariacie, 2003)

Istotne znaczenie dla działań w obszarze promocji zdrowia, obejmujących edukację zdrowia, zapobieganie chorobom oraz ochronę zdrowia obok wymienionych aktów prawnych mają niżej wymienione ustawy:

- Ustawa z dnia 27 września 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze srodkw publicznych, określa prawo świadczeniobiorców dla świadczeń opieki zdrowotnej, których celem jest: zachowanie zdrowia, zapobieganie chorobom i urazom, wczesne wykrywanie chorób, leczenie, pielęgnacją oraz zapobieganie niepełnosprawności i jej leczenie.

- Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 o zakładach opieki zdrowotnej z analizy której wynika, że zakład opieki zdrowotnej jest wyodrębnionym organizacyjnie zespołem osób i środków majątkowych utworzonym i utrzymywanym w celu udzielania świadczeń zdrowotnych i promocji zdrowia.

Ustawa z dnia 1 lipca 2005roku o ustanowieniu programu wieloletniego, „Narodowy program zwalczania chorób nowotworowych”- realizacja w latach 2006-2015.

Celem programu jest:

1. Zahamowanie wzrostu zachorowań na nowotwory,

2. Osiągniecie średnich europejskich wskaźników w zakresie wczesnego wykrycia nowotworów,

3. Osiągnięcie europejskich wskaźników skuteczności leczenia,

4. Stworzenie warunków do wykorzystania w praktyce onkologicznej postępu wiedzy o przyczynach i mechanizmach rozwoju nowotworów złośliwych

5. utworzenie systemu ciągłego monitorowania skuteczności zwalczania nowotworów w skali kraju i poszczególnych regionach kraju.

1lipca 2005 roku weszła ustawa: Narodowy Program Zwalczania Chorób Nowotworowych

Prewersja pierwotna:

Program prewencji pierwotnej ma za zadanie eliminacje lub znaczne ograniczenie w życiu publicznym zachowań i nawyków związanych z uznanymi czynnikami ryzyka:

* łatwo poddają się modyfikacji społeczne efekty społeczny mierzony liczbą zachowań / zgonów.

Prewersja wtórna:

Program prewencji warnej ma za zadanie zwiększenie odsetek rozpoznań nowotworów we wczesnych stadiach poprze organizację badań przesiewowych skierowanych do:

* dotyczących nowotworów, dla których istnieją proste i skuteczne testy wczesnej diagnostyki

STRATEGIE PROMOWANIA ZDROWIA NA POZIOMIE LOKALNYM

I SZKOŁA PROMUJACA ZDROWIE:

- koncepcja Szpg urodziła się w Europie w połowie lat 80.

- w 1991 roku Światowa Organizacja Zdrowi, Biuro Regionalne dla Europy zaproponowała Czechosłowacja, Polsce Węgrom realizację projektu „ Szkoła Promująca Zdrowie”

W maju 1997 roku odbyła się I Konferencja Europejskiej Sieci Szkół Promujących Zdrowie, na której podsumowano dotychczasowe osiągnięcia oraz wytyczono zasady i kierunki dalszych zadań. Uznano, że:

- Szpg jest inwestycja dla edukacji i demokracji,

- każde dziecko i młody człowiek w Europie ma prawo i powinien mieć możliwość uczyć się w szkole promującej zdrowie.

Koncepcja Szpg opiera się na założeniach promocji zdrowia, Szkoła ta posiada 3 główne cechy:

- Edukacja zdrowia jest ważnym elementem programu nauczania,

- Etos zdrowia w szkole- środowisko fizyczne i społeczne oraz polityka i organizacja, wspierające edukację zdrowotne i sprzyjające zdrowemu stylowi zdrowia oraz dobremu samopoczuciu członków społeczności szkolnej,

- Współdziałanie z rodzicami i społecznością lokalną,

Nadrzędnym celem Szpg jest zdrowy styl życia całej społeczności szkolnej. Aby to osiągnąć szkoła:

- stwarza wszystkim osobom, która żyje i pracuje umożliwić kontaktowanie i poprawianie samego zdrowia fizycznego i emocjonalnego,

- dokonuje zmian w zarządzaniu szkołą, relacjach międzyludzkich, metodach nauczania i uczenia się (WHO, 1997),

II ZDROWE MIASTA:

Projekt „ Zdrowe Miasta” zostały opracowane i wprowadzone przez Biuro Światowej Organizacji Zdrowia w celu dostarczenia możliwości oceny zastosowania zasad.

„Zdrowie dla Wszystkich” oraz strategii określonej w Karcie Ottowskiej- na poziomie lokalnym. W 1986 roku wybrano 11 miast, w których wdrożono pierwsze programy projektu, aby pokazać, że nowe podejście do zdrowia publicznego oparte jest na zasadzie „ Zdrowie dla Wszystkich”, może działać w praktyce

Koncepcja Zdrowego Miasta oznacza proces a nie tylko wynik.

- pierwszym krokiem w kierunku zainicjowania tworzenia Zdrowego kasta jest podjecie decyzji politycznej poprzez sformułowanie międzysektorowych planów promowania zdrowia oraz zapewnienie środków i zasobów pozwalających na ich wdrożenie.

Zdrowe Miasta charakteryzuje się 6 cechami:

- angażowanie się w sprawy zdrowia,

- podejmowanie decyzji politycznych,

- działanie międzysektorowe,

- innowacje,

- zdrowotna polityka społeczna,

- uczestnictwo społeczności lokalnej,

Szpital promujący zdrowie:

- Projekt ŚOZ SzPG powstała w 1988 roku w celu włączenia koncepcji, wartości i Standarów promocji zdrowia w organizacyjna strukturę i kulturę szpitala, aby ułatwić i zachęcić do współpracy i wymiany doświadczeń oraz programów pomiędzy uczestniczącymi szpitalami

Podstawowe cele tworzenia sieci szpitali promujących zdrowie:

- rozwijanie projektów promocji zdrowia na poziomie szpitala,

- ułatwienie i zachęcanie szpitali członkowskich do współpracy i programów,

- wspólne realizowanie programów poprzez tworzenie warunków do bardziej efektywnego spożytkowania zasobów

- udział społeczności lokalnej jest zasadniczym elementem działań w celu uzyskania zdrowia dla wszystkich,

- system opieki zdrowotnej musi się koncentrować na podstawowej opiece zdrowotnej, która ma dostarczyć świadczeń zdrowotnych osiągalnych w miejscu pracy i zamieszkania,

- współpraca międzynarodowe winne służyć rozwiązaniu problemów zdrowotnych, które przekraczają granice państwowe

PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA KONCEPCJI I KONSTRUKCJI NARODOWEGO PROGRAMU ZDROWIA

Zdrowie i czynniki je warunkujące

Zdrowie określa się jako:

• stan dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko brak choroby lub niepełnosprawności

• Zdrowie to także zdolność i umiejętność pełnienia ról społecznych, adaptacji do zmian środowiska i radzenia sobie z tymi zmianami.

W strategii Światowej Organizacji Zdrowia "Zdrowie dla wszystkich w roku 2000" (przyjętej także w Polsce oraz koncepcji promocji zdrowia podkreślono, że zdrowie jest:

• wartością, dzięki której jednostka lub grupa może realizować swoje aspiracje i potrzebę osiągania satysfakcji oraz zmieniać środowisko i radzić sobie w nim;

• zasobem (bogactwem) dla społeczeństwa, gwarantującym jego rozwój społeczny i ekonomiczny; tylko zdrowe społeczeństwo może tworzyć dobra materialne i kulturowe, rozwijać się, osiągać odpowiednią jakość życia;

• środkiem do osiągnięcia lepszej jakości życia

Zdrowie nie jest stanem statycznym. We wszystkich okresach życia należy:

• chronić je - czyli zapobiegać chorobom (profilaktyka),

• doskonalić je, pomnażać, zwiększać jego potencjał (promocja zdrowia),

• przywracać je gdy pojawi się choroba (leczenie i rehabilitacja).

Wśród czynników, które wpływają na zdrowie człowieka wyróżnia się cztery grupy:

• styl życia - jego udział jest największy (50-60%) i jednocześnie jego zmiana leży w zasięgu możliwości każdego człowieka;

• środowisko fizyczne oraz społeczne życia i pracy (ok.20%);

• czynniki genetyczne (ok.20%);

• służba zdrowia, która może rozwiązać 10-15% problemów zdrowotnych społeczeństwa.

Zaproponowane w NPZ działania dotyczą trzech zaznaczonych na rycinie grup czynników.

Podstawą znowelizowanej wersji NPZ jest koncepcja i strategia promocji zdrowia.
Promocja zdrowia jest to proces umożliwiający ludziom:

• zwiększenie kontroli nad swoim zdrowiem (identyfikacja własnych problemów zdrowotnych),

• poprawę zdrowia - poprzez podejmowanie wyborów i decyzji sprzyjających zdrowiu, kształtowanie potrzeby i kompetencji w rozwiązywania problemów zdrowotnych i zwiększania potencjału zdrowia. Promocja zdrowia obejmuje pięć obszarów działań:

• budowanie zdrowotnej polityki publicznej,

• tworzenie środowiska życia i pracy sprzyjającego zdrowiu,

• zachęcanie całego społeczeństwa do działań na rzecz zdrowia,

• rozwijanie indywidualnych umiejętności służących zdrowiu,

• reorientacja służby zdrowia.

Promocję zdrowia:

• określa się też jako sztukę interwencji w systemy społeczne i zachęcania ich, aby rozwijały się w kierunku zdrowych środowisk. W tym kontekście Narodowy Program Zdrowia zmierza do "wbudowania" zdrowia w różne systemy społeczne (np. polityka, ekonomia, edukacja, kultura fizyczna, nauka, rodzina itd.) i istniejące w nich organizacje poprzez zintegrowanie zdrowia z podstawowymi celami danego systemu/organizacji.

Koncepcja celów i konstrukcja Narodowego Programu Zdrowia

• jeden nadrzędny, długofalowy cel strategiczny: "Poprawa zdrowia i związanej z nim jakości życia ludności";

• trzy główne kierunki osiągania celu strategicznego:

• zmiany w stylu życia ludności,

• kształtowanie środowiska życia i pracy sprzyjającego zdrowiu,

• zmniejszenie różnic w zdrowiu i dostępie do świadczeń zdrowotnych;

• osiemnaście celów operacyjnych i zadania służące ich osiągnięciu.

GŁÓWNE ZAGROŻENIA ZDROWIA I PROBLEMY ZDROWOTNE LUDNOŚCI

• Mała aktywność fizyczna ogółu ludności. Można szacować, że zadawalający z punktu widzenia zdrowia poziom aktywności fizycznej cechuje: 70% dzieci 6-7 letnich, 20-30% młodzieży w wieku 11-15 lat i tylko 10% dorosłych. W czasie wolnym przeciętnego Polaka dominują zajęcia związane z brakiem aktywności fizycznej, głównie oglądanie telewizji (np. ok. 40% młodzieży 11-15 letniej poświęca na to 4 godz. i więcej dziennie).

Nieprawidłowości w sposobie żywienia w tym:

• nadmiar: energii pobieranej z pożywieniem; spożycia tłuszczów (zwłaszcza zwierzęcych) oraz soli kuchennej (ponad 15 g przy zalecanych 5-6 g dziennie),

• niedobór spożycia mleka i napojów mlecznych, warzyw i owoców, ciemnego pieczywa,

• zbyt mała liczba posiłków i ich nieregularność (np. wśród młodzieży 11-15 letniej 15% nie spożywa codziennie pierwszego śniadania a 24% nie je posiłku w szkole),

• zbyt mała liczba niemowląt karmionych wyłącznie piersią w pierwszych 6 miesiącach życia.

Palenie tytoniu

• W 1995 r. paliło regularnie (codziennie) papierosy 47% mężczyzn i 23% kobiet. Pali także ok. 30% kobiet ciężarnych. Największy odsetek (65%) palących stwierdza się wśród robotników niewykwalifikowanych. Wśród młodzieży w wieku 11-15 lat w 1994 r. paliło 18% chłopców i 8% dziewcząt, w tym codziennie odpowiednio 8% i 3%. Odsetki palącej młodzieży gwałtownie zwiększają się z wiekiem. W latach 1992-1995 odsetki palaczy wśród dorosłych nie uległy wyraźnym zmianom.

Nadmiernie spożycie alkoholu, zwłaszcza napojów wysokoprocentowych.

• Według danych szacunkowych rzeczywiste średnie roczne spożycie czystego alkoholu wynosiło w ostatnich latach 9-10 litrów. Szacuje się, że: uzależnionych od alkoholu jest ok. 600-800 tys. osób, pijących szkodliwie 2-3 mln, a znacznie większa, choć trudna do oszacowania jest liczba pijących alkohol w sposób ryzykowny. W latach 1989-1993 spożycie alkoholu gwałtownie wzrosło. Wśród młodzieży w wieku 11-15 lat 34% chłopców i 18% dziewcząt było w stanie upojenie alkoholowego, co najmniej 2 razy w życiu i odsetek ten wzrasta gwałtownie z wiekiem. W latach 1990-2000 zwiększył się odsetek młodzieży pijącej piwo

Używanie substancji psychoaktywnych (innych niż alkohol i nikotyna).

• Rozmiary tego zjawiska są trudne do określenia. Według danych szacunkowych liczba osób uzależnionych od opiatów wynosi ok. 25-30 tys.; wśród młodzieży w wieku 12-16 lat kontakt z narkotykami ma 3-8% osób, w tym 0,3-0,8% to osoby uzależnione. W ostatnich latach zwiększa się spożycie substancji psychoaktywnych wśród młodych ludzi.

NIERÓWNOŚCI W ZDROWIU

• Polska należy do krajów, w których silnie zaznacza się zjawisko tzw. nadumieralności mężczyzn, czyli znacznie wyższego natężenia zgonów wśród mężczyzn niż kobiet. Mężczyźni umierają częściej niż kobiety we wszystkich grupach wieku, przy czym nadwyżka ta waha się od kilkunastu procent wśród dzieci w wieku 1-4 lat do ok. 300% wśród osób w wieku 20-24 lata.

• Wszystkie główne przyczyny zgonów są większym zagrożeniem dla mężczyzn niż kobiet, a największa różnica występuje w przypadku zgonów z powodu urazów i zatruć. Stanowią one ponad 3,5 krotnie większe zagrożenie życia mężczyzn. Różnica w natężeniu umieralności mężczyzn i kobiet wpływa na znacznie krótszą przeciętną długość życia mężczyzn, ustępującą analogicznej przeciętnej dla kobiet w 1994 r. o 8,6 roku (do 1991 r. różnica ta zwiększała się i osiągnęła maksymalną wartość 9,2 roku).

Płeć

• Z drugiej strony u kobiet częściej niż u mężczyzn występują różne choroby i dolegliwości oraz przejawy niektórych innych niedoborów zdrowia nie prowadzących bezpośrednio do zgonu, np. inwalidztwa. Porównanie danych o przedwczesnej umieralności z analogicznymi danymi europejskimi wykazuje ponadto, że również zagrożenia życia kobiet niekorzystnie kontrastują z przeciętną sytuacją regionalną.

Miejsce zamieszkania

• Przeciętna długość życia mężczyzn mieszkających w mieście jest obecnie większa niż mieszkających na wsi, natomiast u kobiet - dłuższego życia mogą oczekiwać mieszkanki wsi.

• Natężenie umieralności dzieci powyżej pierwszego roku życia, młodzieży, młodych mężczyzn i kobiet jest znacznie wyższe na wsi, niż w mieście. W szczególnie niekorzystnej sytuacji w porównaniu z rówieśnikami z miast są dzieci w wieku 1-4 lata.

• Równocześnie mieszkańcy wsi w tym wieku są rzadziej hospitalizowani niż mieszkańcy miast, co być może jest skutkiem różnic w dostępności leczenia szpitalnego. W starszych grupach wieku natężenie zgonów wśród mieszkańców miast jest wyższe niż wśród ich rówieśników na wsi.

Region zamieszkania

• Międzywojewódzkie zróżnicowanie poziomu umieralności wskazuje na dość znaczne zróżnicowanie w stanie zdrowia mieszkańców Polski związane z regionem zamieszkania

• Ogólnie stwierdza się wyższe natężenie umieralności i krótszą przeciętną długość życia w zachodniej i środkowej części Polski niż w regionie wschodnim. Do województw będących w niekorzystnej sytuacji w ostatnich latach należą: łódzkie, wałbrzyskie, jeleniogórskie, katowickie, szczecińskie

• W stosunkowo najkorzystniejszej sytuacji są mieszkańcy woj. białostockiego i rzeszowskiego. W województwach o najwyższym poziomie umieralności zagrożenie życia jest o ponad 1/5 wyższe niż w województwach o najniższym poziomie.

Zróżnicowanie społeczne

• Powszechnie obserwowanym zjawiskiem w krajach rozwiniętych jest zróżnicowanie stanu zdrowia członków społeczeństwa, zależne od ich statusu społecznego. Zaznacza się ono od najmłodszego wieku.

• W środowiskach najuboższych i najmniej wykształconych obserwuje się wyższą umieralność niemowląt, wolniejsze tempo rozwoju fizycznego dzieci, większą umieralność pracowników fizycznych z powodu najpospolitszych chorób przewlekłych

• Różnice statusu społecznego widoczne są także, w odniesieniu do narażenia na urazy i zatrucia - od urazów komunikacyjnych, przez zatrucia zawodowe, po samobójstwa i zabójstwa. Narażenia te związane są częściowo z niedostatkiem wiedzy, umiejętności i zachowań zdrowotnych, jednak żaden z tych niedostatków nie tłumaczy do końca znaczenia czynników społecznych.

OCZEKIWANE ZMIANY W STANIE ZDROWIA LUDNOŚCI DO 2005 ROKU

• Zmniejszenie wysokiej umieralności z powodu chorób układu krążenia, zwłaszcza na tle miażdżycy

• Zmniejszenie umieralności z powodu nowotworów złośliwych

• Zmniejszenie umieralności niemowląt

• Zmniejszenie częstości występowania urazów i zatruć oraz zmniejszenie umieralności powypadkowej

• Poprawa kondycji psychospołecznej ludności oraz zmniejszenie częstości występowania zaburzeń psychicznych

• Zmniejszenie częstości występowania chorób spowodowanych czynnikami szkodliwymi w środowisku życia i pracy

• Znaczne zmniejszenie częstości występowania niektórych chorób zakaźnych

• Złagodzenie skutków niepełnej sprawności

• Poprawa zdrowia jamy ustnej ludności

Jedna z metod oddziaływania na kształtowanie się stylu życia jednostek i grup społecznych jest edukacja zdrowotna. Zgodnie z tradycyjnym podejściem edukacja zdrowotna sprowadza się do świadomego stworzenia sposobności do uczenia się, sposobności tak zaplanowanych, aby ułatwiły dokonanie się wcześniej określonej zmiany zachowania.

Edukacja zdrowotna w szerszym rozwiązaniu jest kluczowym narzędziem promocji zdrowia.

Odnoszenie sukcesów w promocji zdrowia w istocie zależy od aktywnego zaangażowania się w ten proces kompetentnej ludności, wyposażonej we właściwą wiedzę i umiejętności.

Funkcjonują trzy modele edukacji zdrowotnej:

Odpowiadają one w różnym stopniu społecznym potrzebom efektywnego oddziaływani edukacyjnego, którego ramy wyznacza idea promocji zdrowia.

1. MODEL ZOIENTOWANY NA CHORBĘ:

- najbardziej odległy od tej idei

-przyjmuje za swój główny cel zapobiegania określonym jednostkom chorobowym

- jest szczególnie mało efektywny w przypadku ludzi młodych, dla których perspektywa zaburzeń zdrowotnych w przyszłości nie stanowi wystarczającego argumentu dla zimny zachowań na korzystne dla zdrowia

2. MODEL ZORIENTOWANY NA CZYNNIKI RYZYKA:

- zapobiega kilku chorobom jednocześnie

- ma tę zaletę, iż zwalcza rożne czynniki ryzyka, zakłada współpracę interdyscyplinarną, jednak koncentrując się na problemie unika zaburzeń nie uwzględnia zwiększenia potencjału zdrowia pozytywnego nie do końca jest spójny z ideą promocji zdrowia

3. MODEL ZORIENTOWANY NA ZDROWIE:

- spostrzega zdrowie w ujęciu holistyczno-biopsychospoleznym,

- jego skuteczność dotyczy trwałego oddziaływania w sferze zmiany zachowań, gdzie głównym akcent położony jest nie na chorobę ani na czynniki ryzyka, ale na ludzi i miejsca, które winni stać się przedmiotem oddziaływań edukacyjnych

Główny wysiłek koncentruje się na budowaniu i wdrażaniu kompleksowych programów edukacji zdrowotnej ukierunkowanych na kluczowe dla kształtowania zdrowia danej społeczności środowiska społecznego, jak środowisko szkoły czy miejsca pracy oraz grupy, np. ludzie starsi, bezrobotni czy mniejszości etniczne.

MODEL EKOLOGICZNY

Według S.Smitha edukcja zdrowotna o głównie wiedza, ale także przekonania, zachowania oraz sposoby i style życia, które mają na celu utrzymanie zdrowia na określonym poziomie poprzez:

- zmianę sposobu myślenia o zdrowiu w sensie jego promowania,

- zwiększenie skuteczności oddziaływania i kontroli nad własnym zdrowiem,

- dostarczenie adekwatnych iformacji,

POSDTAWOWE TECHNIKI W PROCESIE ZMIAN ZACHOWAŃ DOTYCZĄCYCH ZDROWIA SĄ:

- perswazja używana w celu motywowania,

-uczucie umiejętności praktycznych,

- interakcje ze środowiskiem w celu uzyskania wsparcia społecznego i tworzenia warunków dla zmiany.

MODELE EDUKACJI ZDROWOTNEJ ZE WZGLĘDU NA TYP REAKCI MIEDZY NADAWCAMI I ODBIORCAMI INFORMACJI:

Według Ingrosso (1992)

EDUKACJA AUTORYATYWNA

Wiedza przekazywana w ramach tego rodzaju edukacji połączona jest z precyzyjnymi wskazówkami co do tego co powinno być zrobione, a czego należy unikać aby nie stracić zdrowia.

Proces edukacji ma tutaj charakter instruktażowy, a celem do którego się w jego ramach dąży jest obrana osoby objętej edukacją przed pojawieniem się w jego życiu niekorzystnego dla zdrowia zdarzenia.

Nie sprzyja kształtowaniu sposobów podchodzenia poprze jednostkę do różnych sytuacji w życiu (np. niska skuteczność przekazywania wiedzy na temat szkodliwości palenia tytoniu). Rezultaty tego typu są na ogół niewielkie- człowiek zyskuje nowe informacje ale nie prowadzą one do zmiany. Powinna być łączona z prewencja wtórną i oddziaływaniem na grupy ryzyka, do których kwalifikacja odbywa się z wykorzystaniem kryteriów zew. wobec jednostki.

EDUKACJA UCZESTNICZACA:

Oparta es t na wymianie wiedz między ekspertem, który posiada wiedzę ogólną i umiejętności oraz klientem, który zna warunki, w których żyje i pragnie podzielić się swoja wiedzą na ten temat z ekspertem, po to, aby poprawić własny stan zdrowia.

Celem procesu edukacyjnego w tym typie jest wyrabianie umiejętności oraz tworzenie warunków oraz relacji działających na korzyść rozwoju jednostkowych i zbiorowych potencjałów. Ten typ należy wiązać z prewencja pierwotną. Określić ja można mianem „działania a rzecz czegoś”

EDUKACJA PROMUJĄCA:

Oparta jest na wzajemności i wspólnym świadczeniu pomiędzy przekazującym wiedze a odbiorcą.

Zakłada, że osoba edukowana jest autonomicznym systemem i w związku z tym zmiany w zachowaniach zdrowotnych powinna dokonać samodzielnie na drodze autorefleksji opartej na wiedzy.

Celem opisanego typu edukacji jest nauczanie się, sprowadzające się do redefiniowania wczesnej istniejących modeli własnego działania poprzez analizę różnych zadanych kombinacji i rozmazań alternatywnych.

Ten typ edukacji ma charakter „działania z kimś” i zakłada aktywne uczestnictwo osoby objętej edukacja.

Istotna role odgrywa tutaj klimat emocjonalny towarzyszący edukacji z założenia sprzyjający współprac.

Taki klimat zwiększa szansę na osiągniecie trwałego sukcesu, czyli wyposażenie jednostki w umiejętność takiego zachowania w codziennym życiu, by sprzyjało ono zdrowiu.

Ważne jest wiec nie tylko nauczanie człowieka, by podejmował jedne zachowania, a umiał drugich, ale chodzi także o kształtowanie w nich umiejętności wykorzystania pojmowanych się w codziennym życiu sposobności dokonania codziennego funkcjonowania.

Wczesna dedukcja zdrowotna:

Nie powinna koncentrować się jedynie a zdrowiu jednostki i jego zagrożeniach. Wymaga różnych form działań skierowanych na grupy, w tym grupy profesjonalne, organizacje i całe społeczeństwa w celu wspomagania tworzenia warunków dla zmian, czyli w sferze samodzielnego działania na rzecz zdrowia, na różnych poziomach organizacji życia społecznego.

Wychowanie zdrowotne(edukacja zdrowotna):

To dziedzina służąca dobru i szczęściu człowieka. Odgrywa ona ogromne znaczenie dla wychowawczego rozwoju człowieka. Jej znaczenie, jako integralnej części wychowania „całożyciowego” ugruntował rozwój promocji zdrowia.