KARMIENIE NATURALNE I SZTUCZNE NIEMOWLĄT. ZASADY RACJONALNEGO ŻYWIENIA DZIECI I MŁODZIEŻY.
Żywienie jest ważnym czynnikiem pozwalającym w pełni zrealizować wrodzony, genetycznie uwarunkowany potencjał zdrowotny i rozwojowy dziecka.
Znaczenie żywienia jest szczególnie duże w najwcześniejszych okresach rozwoju ontogenetycznego: płodowym i noworodkowo - niemowlęcym określanych jako "okresy krytyczne", ze względu na wysokie tempo wzrastania i dojrzewania dziecka, dużą intensywność przemian metabolicznych, co skutkuje zwiększonym zapotrzebowaniem na energię i wszystkie składniki pokarmowe.
Sposób żywienia w okresie płodowym, niemowlęcym i wczesnego dzieciństwa wpływa znacząco na rozwój psychosomatyczny oraz kształtowanie zachowań żywieniowych w dalszych latach życia, determinując stan zdrowia przyszłej populacji dorosłych.
Żywienie niemowląt:
naturalnym i najlepszym sposobem żywienia noworodków i niemowląt jest karmienie piersią.
konieczność karmienia sztucznego noworodków i niemowląt zachodzi w sytuacji, gdy matka nie może karmić piersią lub gdy istnieją ze strony dziecka bezwzględne przeciwwskazania do karmienia naturalnego.
Przeciwwskazania bezwzględne do karmienia piersią ze strony matki:
czynna gruźlica,
nosicielstwo HIV,
stosowanie niektórych leków przez matkę, np. barbiturany, cytostatyki, leki przeciwpadaczkowe.
Przeciwwskazania do karmienia piersią ze strony dziecka:
galaktozemia,
fenyloketonuria (częściowo),
choroba syropu klonowego,
wrodzona nietolerancja laktozy,
rozległy rozszczep podniebienia - względne,
brak odruchu ssania i połykania - względne
Zalety karmienia naturalnego:
w pełni zaspokaja potrzeby energetyczne dziecka do 6 miesiąca życia,
zaspokaja potrzebę ssania u niemowlęcia,
kształtuje więź emocjonalną między matką a dzieckiem,
dostarcza niezbędnych składników odpornościowych,
jest swoiste gatunkowo - profilaktyka alergii,
sprzyja kolonizacji prawidłowej flory bakteryjnej w przewodzie pokarmowym,
kształtuje prawidłowy zgryz u dziecka,
jest wygodne, tanie, proste i szybkie,
karmienie piersią dla matki ma działanie antykoncepcyjne, przyspiesza okres połogu, pozwala powrócić do masy ciała sprzed ciąży, zmniejsza ryzyko nowotworu gruczołu piersiowego
Zasady karmienia naturalnego:
należy przystawić dziecko do piersi zaraz po urodzeniu i następnie na żądanie, również w porze nocnej,
zdrowe niemowlę karmione naturalnie w pierwszym półroczu życia nie wymaga dopajania,
optymalna pozycja ciała do karmienia: matka siedzi wygodnie trzymając dziecko na przedramieniu w pozycji skośnej przystawiając do piersi.
Czas trwania karmienia naturalnego:
po 6 miesiącu życia trudno jest zapewnić dziecku wszystkie potrzebne składniki odżywcze poprzez karmienie wyłącznie mlekiem matki (WHO/UNICEF 1998), a stopień dojrzałości większości niemowląt pozwala na ich żywienie innymi pokarmami
Pokrycie zapotrzebowania energetycznego dziecka przez karmienie piersią:
0 - 6 m.ż. - 100%
6 - 8 m.ż. - 70%
9 - 11 m.ż. - 55%
12 - 23 m.ż. - 40%
Wprowadzanie pokarmów uzupełniających:
Światowa organizacja zdrowia (WHO) określa wprowadzenie pokarmów uzupełniających jako proces przechodzenia z wyłącznego karmienia piersią do rodzinnej diety, a jest to okres od 6 do 18-24 miesiąca.
Zgodnie z zaleceniami Zespołu Ekspertów powołanego przez Konsultanta Krajowego ds. Pediatrii zaleca się wprowadzanie pokarmów uzupełniających w tym glutenu nie wcześniej niż w 5 m.ż., a nie później niż przed ukończeniem 6 m.ż.
Zasada wprowadzania pokarmów uzupełniających:
wartość odżywcza pokarmu uzupełniającego powinna zaspokajać zwiększające się potrzeby żywieniowe dziecka,
przygotowywanie i przechowywanie żywności dla dzieci powinno odbywać się w warunkach higienicznych,
konsystencja i forma podania powinna być dostosowana do wieku aby stymulować żucie oraz rozwój umiejętności dziecka,
kolejność wprowadzania taka jak u niemowląt karmionych sztucznie, ale wskazane jest utrzymanie karmienia naturalnego pomiędzy dodatkowymi posiłkami.
Karmienie sztuczne niemowląt:
wzorcem dla mieszanek modyfikowanych jest pokarm kobiecy,
pomimo postępu technicznego dotychczas nie uzyskano jednak mieszanki idealnie odpowiadającej pokarmowi kobiecemu,
mleka modyfikowane dla niemowląt są przygotowywane na bazie mleka krowiego,
jego modyfikacja ma na celu:
- przybliżenie zawartości składników odżywczych i wartości energetycznej do poziomu w mleku kobiecym,
- zapewnienie właściwej bioprzyswajalności wszystkich składników odżywczych, aby zrealizować zapotrzebowanie żywieniowe niemowlęcia.
normą o zasięgu międzynarodowym dotyczącą składu jakościowego i ilościowego oraz bezpieczeństwa mleka modyfikowanego dla niemowląt jest Codex Standart for Infant Formula Kodeksu Żywieniowego (FAO/WHO),
mleka modyfikowane w myśl Dyrektywy z 1999r. należą do środków spożywczych specjalnego żywieniowego przeznaczenia.
Mleka modyfikowane przeznaczone dla niemowląt zdrowych karmionych sztucznie:
mleko początkowe (typu 1, infant formulae ),
mleko następne (typu 2, follow - on formulae).
Mleko modyfikowane typu 1 (mleko początkowe):
np.: Bebiko 1, Bebilon 1, NAN 1, Nan 1 Active, Hipp 1, Humana 1 Enfamil 1
są przeznaczone dla niemowląt do końca 6 m.ż.
posiadają obniżoną w porównaniu do mleka krowiego:
- zawartość białka [1,2 - 1,5g/100ml], dodatek białek serwatkowych,
- zawartość jonów obciążających nerki (w mleku krowim jest 3 razy więcej składników mineralnych),
- stosunek Ca/P (1,2 - 2,0)
posiadają zwiększoną ilość tłuszczów nienasyconych - kwasu linolowego i linolenowego (mleko krowie zawiera duże ilości tłuszczów nasyconych)
- zawartość tłuszczu 4,4 - 6,0 g/100 kcal (40 - 55% energii)
zawierają wyłącznie laktozę (3,5 g/ 100 kcal),
normokaloryczne (64 - 72 kcal/ 100 ml),
są wzbogacane tauryną, L-karnityną oraz choliną, inozytolem.
Mleko modyfikowane typu 2 (mleko następne):
np.: Bebiko 2, Bebilon 2, NAN 2, Nan 2 Active, Hipp 2, Enfamil 2
przeznaczone dla niemowląt od 7 m.ż.
zawiera więcej białka niż mleko modyfikowane typu 1 (1,6 - 3,1 g/ 100 ml),
zawartość tłuszczu 3,3 - 6,5 g/ 100 kcal,
zmniejszona zawartość laktozy (1,8 g/100kcal),
wzbogacone w żelazo i jod,
kaloryczność 72 - 78 kcal/ 100 ml,
wzbogacone w cholinę, inozytol.
Mleko modyfikowane typu 3 ("Junior"):
Bebiko 3, Nestle Junior, Nestle Junior Bifidus, Humana 3R, Hipp 3, NAN 3, Nan 3 Active,
przeznaczone dla dzieci powyżej 12 m.ż.
zaleca się podawanie mleka modyfikowanego do 2 a nawet 3 roku życia,
wzbogacone w witaminy, mikro- i makroelementy (Fe, J), nienasycone wasy tłuszczowe (oleje roślinne)
Żywienie noworodków urodzonych przedwcześnie:
dzieci urodzone przedwcześnie wymagają specjalnego zabezpieczenia żywieniowego, uwarunkowanego odmiennym metabolizmem w porównaniu z noworodkiem donoszonym, na który dodatkowo wpływają problemy adaptacyjne i chorobowe,
zapotrzebowanie energetyczne w powyższych grupach dzieci jest wyjątkowo wysokie ze względu na konieczność zabezpieczenie prawidłowego wzrostu,
rekomendowana podaż energii mieści się w zakresie 110-135 kcal/kg masy ciała,
zapotrzebowanie na białko (3 – 4,5/kg masy ciała),
tłuszcze powinny stanowić 50% zapotrzebowania energetycznego (5 – 7 g/kg m.c). Szczególnie długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe (LCPUFA, ARA, DHA) wpływają na wytwarzanie w organizmie dziecka czynników warunkujących prawidłowy rozwój dojrzewania funkcji układu nerwowego.
Mieszanki dla noworodków urodzonych przedwcześnie:
zawierają więcej białka (ok. 2,4g/100ml), energii (70 – 80 kcal/100ml),
wzbogacone w Ca, P, Mg, Fe, Zn, J, wit. D, E, K, C, kwas foliowy,
posiadają dodatek tłuszczy MCT (średniołańcuchowych kwasów tłuszczowych) oraz LC – PUFA (długołańcuchowych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych),
poza laktozą zawierają polimery glukozy,
wzbogacone w cholinę, inozytol, taurynę, karnitynę.
Probiotyki i prebiotyki w mlekach modyfikowanych dla niemowląt:
probiotyki – preparaty lub produkty żywieniowe zawierające pojedyncze lub mieszane kultury żywych mikroorganizmów, które podane wywierają korzystny wpływ na ich zdrowie,
lactobacillus rhamnosus (LGG), acidophilus, casei, Bifidobacterium Lactis,
regulują odpowiedź immunologiczną, wspomagają funkcję bariery jelitowej, zmniejszają częstość zachorowań oraz występowania wyprysku atopowego u dzieci, ryzyko próchnicy, skracają czas biegunki.
Prebiotyki – składniki żywności nie ulegające strawieniu przez enzymy jelitowe, które mogą korzystnie oddziaływać na organizm człowieka na drodze selektywnej stymulacji w okrężnicy, wzrostu i/lub aktywności jednego lub określonej liczby gatunków (szczepów) korzystnych dla zdrowia gospodarza bakterii:
oligosacharydy (galaktozooligosacharydy (GOS): fruktozooligosacharydy (FOS) – 9:1),
stymulują rozwój korzystnej mikroflory jelitowej, naturalnie wzmacniają układ odpornościowy oraz wpływają korzystnie na motorykę przewodu pokarmowego.
Karmienie sztuczne niemowląt:
u niemowląt karmionych sztucznie zaczynając od ukończenia 4 m.ż. wprowadzamy stopniowo do żywienia inne (niemleczne) posiłki – zaczynając od soków warzywnych i owocowych, zupy jarzynowej, następnie mięsa, żółtka oraz posiłków zbożowych,
nowe pokarmy wprowadza się pojedynczo i stopniowo w ilościach wzrastająch,
wielkość porcji indywidualna w zależności od potrzeb dziecka,
odpowiedni stopień rozdrobnienia pokarmu w zależności od wieku,
konieczność dopajania,
przygotowanie posiłków z produktów wysokogatunkowych oraz „czystych” chemicznie i biologicznie,
prawidłowy sposób przygotowywania posiłków,
zalecane stosowanie gotowych przetworów
|
Wiek (miesiące) |
Liczba posiłków |
Rodzaj posiłków |
|
1 |
7 x 90 -110 ml |
Mleko początkowe |
|
2 |
6x 110 – 130 ml |
Mleko początkowe |
|
3 |
6 x 130 ml |
Mleko początkowe |
|
4 |
6 x 150 ml |
Mleko początkowe |
|
5 |
5 x 180 ml |
4 x mleko początkowe z dodatkiem kleiku bezglutenowego, skrobane jabłko i/lub sok (50 – 100 ml) 1 x zupa – papka jarzynowa |
|
6 |
5 x 180 ml |
4 x mleko początkowe z dodatkiem kleiku bezglutenowego, 1 x zupa jarzynowa ( + pół łyżeczki, czyli ok. 2 – 3 g na 100 ml kleiku/ kaszki glutenowej + 10 g gotowanego mięsa (bez wywaru) lub ryby (1 –2 razy w tygodniu)), przecier owocowy lub sok(najlepiej przecierowy) – nie więcej niż 150g. |
|
7 |
5 x |
1 x 180 ml – mleko następne z dodatkiem kaszki zbożowej glutenowej (2 –3 g na 100 ml) 2 x 180 ml – mleko następne z dodatkiem bezglutenowego kleiku (2 –3 g na 100 ml) 1 x 200 ml zupa – przecier jarzynowy z ½ żółtka (co drugi dzień) i z gotowanym mięsem (10g) lub rybą (1- 2 razy w tygodniu) 1 x 150 g kaszka na mleku następnym lub deser mleczno-owocowy przecier owocowy lub sok nie więcej niż 150g |
|
9 |
5 x |
1 x 200 ml – mleko następne z dodatkiem kaszki glutenowej 1 x 200 ml – mleko następne z dodatkiem kaszki bezglutenowej 1 x 200 ml kaszka na mleku następnym 1 x 200 ml zupa – przecier jarzynowy z dodatkiem ½ żółtka i z gotowanym mięsem (10 – 15 g) lub rybą (1 – 2 razy w tygodniu) 1 x 150 g – owoce lub kompot lub sok (najlepiej przecierowy) + biszkopt |
|
10 |
5 x |
1 x 200 ml – mleko następne z dodatkiem kaszki glutenowej 1 x 200 ml – mleko następne z dodatkiem kaszki bezglutenowej 1 x 200 ml kaszka na mleku następnym 1 x 200 ml zupa – przecier jarzynowy z dodatkiem ½ żółtka i z gotowanym mięsem (10 – 15 g) lub rybą (1 – 2 razy w tygodniu) 1 x 150 g – owoce lub kompot lub sok (najlepiej przecierowy) + biszkopt |
Zalecenia dotyczące dziennego zapotrzebowania na witaminę D3:
kobiety ciężarne – 400 j.m./24h począwszy od 2 trymestru ciąży
noworodki donoszone – łączne spożycie z diety i preparatów farmaceutycznych powinno wynosić 400 j.m. wit.D3/24h
karmienie mieszane – zalecenia indywidualne zależne od zawartości witaminy w mieszance mlecznej (mleka początkowe dostępne w Polsce zawierają wit. D w stężeniu 400 – 560 j.m./l, a następne w stężeniu 440 – 800 j.m./l)
Zalecenia dotyczące dziennego zapotrzebowania na wit. D3 i K u noworodków karmionych sztucznie:
noworodki karmione mlekiem modyfikowanym w ilości pokrywającej zapotrzebowanie na wit. D3, K nie wymagają dodatkowej podaży tych witamin.
Żywienie dzieci w okresie wczesnego dzieciństwa i w wieku przedszkolnym:
w tym okresie dokonuje się stopniowe przejście na dietę zbliżoną do diety dorosłych,
sposób żywienia w tym okresie jest bardzo istotny dla kształtowania się prawidłowych lub nieprawidłowych nawyków żywieniowych w dalszych latach życia.
|
Chłopcy |
Dziewczęta |
|
2 lata – 82 kcal/ kg m.c. 3 lata – 84 kcal/ kg m.c. |
2 lata – 80 kcal/ kg m.c. 3 lata – 81 kcal/ kg m.c. |
Rozkład podaży energii pozabiałkowej:
60 –65 % z węglowodanów – z ograniczeniem podaży dodatkowego cukru (unikanie żywności i napojów słodzonych)
35- 40 % z tłuszczów – z ograniczeniem podaży tłuszczy zawierających nasycone kwasy tłuszczowe typu trans i cholesterol.
Zalecenia podaży składników pokarmowych u dzieci w 2 – 3 r.ż.:
podaż białka w wieku 13 – 36 mies. powinna wynosić ok. 1 g/kg
zalecane spożycie błonnika pokarmowego powinno wynosić ok. 10 – 15 g/ dzień
zalecane spożycie wapnia – 800 – 1000 mg (400 ml mleka + 150g jogurt + 30g żółtego sera).
Żywienie dzieci w okresie wczesnego dzieciństwa i w wieku przedszkolnym:
stopniowe wprowadzanie szerokiego asortymentu produktów zapewniających urozmaicenie jadłospisu i pokrycie zapotrzebowania na energię oraz wszystkie składniki odżywcze,
do końca 2 r.ż. nie należy ograniczać tłuszczu i cholesterolu jako składników niezbędnych do prawidłowego rozwoju CUN, powyżej 2 r.ż. tłuszcz powinien pokrywać 30% zapotrzebowania energetycznego głównie w postaci nienasyconych kwasów tłuszczowych (stopniowe zwiększanie olejów roślinnych w diecie),
jadłospis powinien być urozmaicony, bogaty w węglowodany złożone i zawierać 3 –5 posiłków dziennie, należy unikać dojadania między posiłkami i ograniczyć tzw. Posiłki telewizyjne,
należy unikać przetworów wysoko przetworzonych, zwykle bogatych w tłuszcze nasycone, cholesterol, sól i cukier,
należy unikać nadmiernego rozdrabniania (miksowania) co może wpływać niekorzystnie na rozwój narządu żucia,
proporcje białka roślinnego w stosunku do zwierzęcego u dzieci powinny wynosić 1:2,
dieta wegetariańska i inne niekonwencjonalne diety nie zapewniają pokrycia zapotrzebowania energetycznego i niektórych składników odżywczych np. białka, żelaza, witaminy B12, co może prowadzić do opóźnienia wzrastania i niedokrwistości,
najlepszym źródłem cukrów prostych są owoce i warzywa,
sacharoza (cukier i słodycze) jako czynnik próchniczogenny powinna być ograniczona,
kształtowaniu nawyków żywieniowych sprzyja regularność i urozmaicenie posiłków, estetyka ich podania i pogodny nastrój przy stole,
z jadłospisu dziecka należy wykluczyć koncentraty spożywcze, konserwowane wędliny (nadmiar soli, sztuczne dodatki) i gazowane napoje.
Żywienie dzieci w wieku szkolnym:
W każdym jadłospisie odzwierciedlenie powinna znaleźć piramida zdrowego żywienia.
Głównym źródłem energii powinny być węglowodany złożone (różnorodne pieczywo, makarony, kasze),
Zaleca się ograniczenie sacharozy oraz izomerów trans nienasyconych kwasów tłuszczowych obecnych w margarynach twardych,
Z tłuszczy preferuje się oleje roślinne, wysokogatunkową margarynę oraz ryby morskie jako źródło długołańcuchowych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych,
Drugą pozycję w jadłospisie zajmują owoce i warzywa. Stanowią one podstawowe źródło cukrów prostych, witamin, soli mineralnych i błonnika,
Ponieważ mogą kumulować azotyny, pestycydy i szkodliwe metale (Pb, Cd, Hg), dlatego wskazane jest podawanie dzieciom warzyw z upraw ekologicznych,
W okresie intensywnego wzrastania dzieci powinny spożywać mleko i jego przetwory, łącznie w ilości ok. 1 l na dobę (4 szklanki mleka), aby pokryć zapotrzebowanie na wapń (800mg),
W dziennym jadłospisie powinny się znaleźć ½ - 1 żółtka jaja kurzego,
Spożycie wody u starszych dzieci powinno wynosić ok. 1,5 litra dziennie.
Żywienie młodzieży:
Prawidłowo zestawiona dieta dla młodzieży powinna dostarczać:
10 – 15% energii z białka (2/3 białka – nie mniej niż połowa – powinno pochodzić z produktów zwierzęcych. Aby temu sprostać produkty zawierające białko zwierzęce powinny wchodzić w skład 3-4 posiłków w ciągu dnia),
30% energii z tłuszczu (ograniczenie spożywania tłuszczów zwierzęcych i produktów obfitujących w cholesterol),
55 – 60% energii z węglowodanów (przede wszystkim węglowodany zawarte w produktach zbożowych z pełnego przemiału, płatkach śniadaniowych, pieczywie pełnoziarnistym z dodatkiem ziaren, orzechów oraz warzyw i owoców. Cukier powinien być ograniczony, gdyż jest źródłem „pustych kalorii”).
Młodzież powinna spożywać co najmniej 4 posiłki dziennie (optymalnie 5) z zachowaniem równomiernych przerw między nimi (nie dłuższe niż 4h) i prawidłowym rozkładem energii w ramach poszczególnych posiłków. Ostatni posiłek powinien być jedzony nie później niż 2h przed snem.
Śniadanie 20 –25%
II śniadanie 15 – 20%
Obiad 35 – 40%
Podwieczorek 5 – 10%
Kolacja 10 – 15%
Zbyt długie przerwy między posiłkami wpływają negatywnie na organizm, dochodzi do znacznego spadku poziomu glukozy we krwi, co wpływa na zmniejszenie wydolności umysłowej i fizycznej, obniżenie zdolności koncentracji, powoduje rozdrażnienie.
Nieregularne spożywanie posiłków jest przyczyną otyłości oraz zwiększa ryzyko wystąpienia nadciśnienia, cukrzycy i miażdżycy.
Nie zaleca się spożywania żywności typu „fast food” takich jak frytki (48% tłuszczu), hamburgery, cheesburgery (37-47% tłuszczu), pizza (33% tłuszczu), ponieważ zawierają dużo tłuszczu (szczególnie nasyconego i trans).
Ponadto spożywanie tych produktów zmniejsza spożywanie warzyw, owoców, produktów mlecznych, chudego mięsa i ryb.
Niewystarczająca w takiej diecie jest też podaż mikroelementów i witamin.
W skład podjadania powinny wchodzić owoce, warzywa, przetwory mleczne, nasiona i orzechy, soki.