ZASADY ŻYWIENIA

NIEMOWLĄT

–ŻYWIENIE

NATURALNE

PODSTAWY ŻYWIENIA CZŁOWIEKA

-wykład 4,5

Żywienie naturalne = karmienie

mlekiem matki

Karmienie piersią jest obecnie uznawane za jedyny

prawidłowy sposób odżywiania niemowląt

zapewniający im optymalny stan zdrowia i rozwoju.

Karmienie piersią nowo narodzonego dziecka w

sposób naturalny podtrzymuje harmonijny związek

pomiędzy dzieckiem a jego matką – do czasu

uodpornienia się niemowlęcia na działanie

szkodliwych czynników z otaczającego świata, np.

bakterii, wirusów, zmian temperatury.

Skład mleka kobiecego zmienia się w czasie całej

laktacji dostosowując się do potrzeb dziecka. WHO

zaleca karmienie

wyłącznie piersią do 6 miesiąca

życia, a następnie utrzymanie go do 2 roku życia

przy stopniowym wprowadzaniu żywności

dodatkowej.

Udowodniono, że niemowlęta karmione

naturalnie w stosunku do niemowląt

karmionych sztucznie:

• rzadziej zapadają na infekcje górnych dróg

oddechowych, w tym zapalenia ucha

środkowego, choroby przewodu pokarmowego

w tym zwężenie odźwiernika,

• zmniejsza się u nich ryzyko zgonu z powodu

biegunki od kilkunastu do 25 razy,

• kilkakrotnie rzadziej zapadają na schorzenia o

etiologii atopowej,

• 5-krotnie rzadziej na infekcje układu

moczowego,

• zmniejszenie ryzyka zespołu nagłej śmierci

niemowląt (SIDS) w 1. rż.

• z odległych skutków badania wykazują

-zmniejszenie o 50% zachorowalności na

nowotwory przed 15 rokiem życia u dzieci

karmionych piersią przez przynajmniej 6

miesięcy,

• o połowę zmniejsza się ilość zachorowań na

cukrzycę u dzieci nie odżywianych przed

ukończeniem 2 miesiąca życia mieszankami,

których podstawowym składnikiem jest mleko

krowie,

• zmniejszenie ryzyka rozwoju nadwagi, otyłości i

(lub) hipercholesterolemii,

• nieznacznie lepsze wyniki testów oceniających

rozwój czynności poznawczych.

KARMIENIE PIERSIĄ NA

ŻĄDANIE

• Niemowlę powinno być karmione na żądanie.
• karmienie zdrowego noworodka powinno rozpocząć się do godziny po

porodzie,

• sygnałem do rozpoczęcia karmienia jest krzyk głodnego dziecka,
• dotknięcie policzka powoduje, że szuka ono sutka odwracając głowę w

kierunku piersi,

• czas karmienia reguluje zwykle samo dziecko,
• największa ilość pokarmu jest wysysana w przeciągu pierwszy 5 minut,
• nasycone niemowlę śpi 3 - 4 godziny,
• początkowo dziecko domaga się karmienie wielokrotnie w ciągu doby,
• stopniowo przerwy między posiłkami wydłużają się, a ich częstość

zmniejsza się do 5-6 na dobę,

• z czasem niemowlę rezygnuje z karmienia nocnego,
• ilość wyssanego jednorazowo pokarmu nie jest stała,
• jeżeli dziecko wykazuje objawy głodu po opróżnieniu jednej piersi, należy

podać drugą,

• niedostatecznie karmione niemowlę żąda karmienia coraz częściej, płacze,

się piąstki, nie przybiera na wadze.

MECHANIZM PRODUKCJI MLEKA

Produkcja mleka zależy od: wyzwolenia prolaktyny która stymuluje

produkcję mleka, oraz oksytocyny która sprawia ze odpowiednie

komórki kurczą się, pozwalając aby wyprodukowane mleko

spływało.

Mleko spływa do specjalnych „woreczków” które znajdują się za

sutkami i ssanie mleka jest uzależnione od nacisku

wywoływanego przez język dziecka. Im więcej i częściej dziecko

ssie pierś, tym więcej prolaktyny uwalnia się z przysadki

stymulując wytwarzanie pokarmu.

Efektywne funkcjonowanie obu elementów (wyzwolenia

prolaktyny i oksytocyny) jest zależne od efektywnego ssania

piersi przez dziecko. Poziom prolaktyny w krwiobiegu matki

rośnie systematycznie przez całą ciąże, ale produkcja mleka nie

zacznie się dopóki hormony sterydowe łożyska (progesteron i

estrogen) nie spadną (po „urodzeniu” łożyska) do poziomu w

którym już nie wpływają na działania prolaktyny (bardzo rzadko,

pozostałości łożyska w macicy mogą zakłócić ten proces).

SIARA, MŁODZIWO, COLOSTRUM

Siara to mleko wydzielane przez pierwsze 2-4 dni po porodzie.

Gesty żółty płyn zaczyna się gromadzić w piersi od około 20

tygodnia ciąży.

W porównaniu do mleka właściwego matki, siara jest

szczególnie bogata w białka, z których większość jest mało

odżywcza ale gra ważna rolę w dojrzewaniu przewodu

pokarmowego dziecka.

Siara zawiera bardzo wysoki poziom IgA, do 5mg na ml w

pierwszych dniach. Mała cześć tego jest wchłaniana, ale

zamiast tego pozostaje na powierzchni układu

pokarmowego dziecka, działając jako „płaszcz

odpornościowy”.

Prostaglandyny obecne w siarze nie są trawione przez żołądek

dziecka, ale pozostają nietknięte i działają jako ochrona

żołądka.

Podawanie innych płynów niż siara matki w pierwszych 3

dniach życia dziecka wykazało powiązania z większym

prawdopodobieństwem wystąpienia biegunki w pierwszych

6 miesiącach życia dziecka.

ILOŚĆ WYTWARZANEGO

MLEKA

Wiek - Średnia ilość na dzień w ml - Średnia ilość

na jedno karmienie w ml

• Dzień 1 (0-24h) - 37 (7-123) - 7ml
• Dzień 2 (24-48h) - 84 (44-335) - 14ml
• Dzień 3 (48-72h) - 408 (98-775) - 38ml
• Dzień 4 (72-96h) - 625 (378-876) - 58ml
• Dzień 5 (96-120h) - 700 (452-876) - 70ml
• 3 miesiące - 750 (609-837)
• 6 miesięcy - 800

SKŁAD MLEKA

KOBIECEGO

Energia

Wartość energetyczna mleka

kobiecego wynosi

70 kcal/100ml.

Wartość energetyczna mleka

krowiego jest identyczna.

Białko

•

Zawartość białka w dojrzałym pokarmie kobiecym

jest stosunkowo niska w porównaniu z mlekiem

innych ssaków. Wynosi średnio od

0,9-1,4 g/100ml

,

a w mleku krowim 3,5 g/100ml. Stężenie białka w

mleku matki zmniejsza się w czasie laktacji, w miarę

jak spada tempo rozwoju niemowlęcia. Białko,

chociaż występuje w niskim stężeniu, jest uznawane

za białko wzorcowe (wskaźnik NPU –100%).

•

Suma aminokwasów niezbędnych w pokarmie matki

stanowi około 50% wszystkich aminokwasów.

Występuje wysokie stężenie cysteiny przy wysokim

współczynniku cysteina/metionina i niskim stężeniu

aminokwasów aromatycznych - fenyloalaniny i

tyrozyny.Wiąże się to z możliwością przemian tych

aminokwasów u niemowląt.

•

W mleku kobiecym występuje przewaga

białek serwatkowych nad kazeinowymi

(65:35). Ponadto jest to β-kazeina, która

łatwiej ulega trawieniu niż α-kazeina zawarta

w mleku krowim, Proporcje te ulegają

zmianom w trakcie trwania laktacji. To

determinuje lepszą strawność białka.

Połowa białek serwatkowych nie jest

wchłaniana ani użytkowana do syntezy białka,

lecz zaangażowana w miejscowej odporności

jelita, dostarczając czynników wzrostowych.

• W mleku matki dominują α-laktoalbuminy,

podczas gdy w mleku krowim β-

laktoglobuliny, uznane za najbardziej

alergizującą frakcję. W pokarmie matki to

białko nie występuje.

• W mleku matki występują immunoglobuliny.
Immunoglobuliny to białka, które mają zdolność unieszkodliwiania tego,

co w organizmie obce. Niektóre immunoglobuliny krążą stale we

krwi, co świadczy o odporności na daną chorobę. Jeżeli dziecko

chorowało już na przykład na różyczkę, krążące we krwi przeciwciała

sprawią, że przy ponownym kontakcie z wirusem różyczki do

zachorowania nie dojdzie. Wirus zostanie unieszkodliwiony, zanim

jeszcze organizm zdąży zareagować gorączką lub wysypką.

Sekrecyjna immunoglobulina A (SIgA) – jest obecna w dużych

ilościach w przewodzie pokarmowym dziecka karmionego piersią i

pokrywa szczelną warstwą jego nabłonek jelitowy, niszcząc

drobnoustroje i chroniąc przed przenikaniem alergenów. Najwyższe

stężenie SIgA w pokarmie obserwuje się w pierwszych dniach po

porodzie i w czasie powolnego odstawiania dziecka od piersi.

SIgA powstaje w wyniku ekspozycji matki na drobnoustroje obecne

we wspólnym środowisku matki i dziecka. Kontakt drobnoustrojów z

błonami śluzowymi matki wyzwala swoistą reakcję immunologiczną,

w czasie której dochodzi do namnażania się komórek plazmatycznych

wytwarzających swoiste przeciwciała. Komórki te osiedlają się w

sąsiedztwie pęcherzyków mlecznych i bezpośrednio do pokarmu

wydzielają przeciwciała skierowane przeciwko antygenom, które

pobudziły układ limfatyczny matki.

• W mleku kobiecym występują również:
-Lakktoferryna – białko, które wiąże żelazo

wpływając na jego lepsze wchłanianie. Dzięki

temu z pokarmu matki wchłania się około 70%

żelaza, podczas gdy z mleka krowiego 10-20%.

Laktoferryna odbiera wolne żelazo niezbędne

do rozmnażania się patogennych E.coli, tym

samym wpływa na skład fory jelitowej.

-Lizozym –enzym rozpuszczający ścianę

komórkową bakterii – działanie

bakteriobójcze.

-Nukleotydy zawarte w mleku matki wpływają

na rozwój przewodu pokarmowego i

regenerację uszkodzonej błony komórkowej.

• Mleko kobiece zawiera związki ułatwiające trawienie i

metabolizowanie tłuszczów: lipazę, taurynę, karnitynę.

Tauryna -organiczny związek chemiczny, uważana za

aminokwas, chociaż nie posiada grupy karboksylowej.
Związek ten jest produktem końcowym degradacji
cysteiny. U dzieci uważany jest za aminokwas egzogenny, z
powodu niedojrzałość enzymów biorących udział w
przemianach cysteiny. Tauryna tworzy połączenia z
kwasami żółciowymi ułatwiając w ten sposób trawienie
tłuszczów. Bierze również udział w budowie siatkówki oka.

Karnityna -dwupeptyd syntetyzowany w wątrobie, nerkach i

mózgu z aminokwasów lizyny i metioniny. Karnityna
wchodzi w skład enzymu przenoszącego długołańcuchowe
kwasy tłuszczowe do mitochondriów. Odpowiada również
za transport witamin D i E do wnętrza komórek.

Tłuszcze

Zawartość tłuszczu w dojrzałym mleku kobiet wynosi średnio

4,4

g/100ml

, w mleku krowim jest niższa -3,7 g/100ml.

Spektrum kwasów tłuszczowych występujących w mleku kobiecym

jest szerokie:

- występują długołańcuchowe kwasy wielonienasycone (LCPUFA) –

niezbędne do rozwoju centralnego układu nerwowego i siatkówki

oka,

- średniołańcuchowe kwasy (MCT) stanowią ok. 10% tłuszczu

całkowitego (w naturalnej postaci występują w bardzo ograniczonej

ilości),

Kwasy tłuszczowe nasycone i nienasycone występują w zbliżonych

proporcjach (48:52). W mleku krowim jest zdecydowanie mniej

kwasów nienasyconych.

Występuje unikalny skład frakcji wielonienasyconych kwasów

tłuszczowych (PUFA). Poza kwasem linolowym i -linolenowym

zawiera kwasy dekozaheksaenowy i arachidonowy, które sa

niezbedne do rozwoju centralnego układu nerwowego.

Największe stężenie cholesterolu występuje w siarze, do około 3

miesiąca spada do około 13 mg/100ml.

Zawartość i skład tłuszczu w mleku

kobiecym zależy od diety matki np.

duże spożycie przez matkę

węglowodanów powoduje, że mleko

zawiera większe ilości nasyconych

kwasów tłuszczowych.

Około 50 % energii w pokarmie

kobiecym pochodzi z tłuszczu, co

oznacza większą jej koncentracje w

mniejszej objętości pożywienia i jest

korzystne ze względu na małą

pojemność żołądka.

Węglowodany

Węglowodany w mleku kobiecym stanowią około 7

g/ 100ml ( w mleku krowim 4,7 g/100ml). Składają

się głównie z laktozy (80%) i oligosacharydów

(20%). W mleku kobiet jest więcej laktozy niż w

mleku krowim.

Poza funkcją energetyczną laktoza jest źródłem

galaktozy niezbędnej do syntezy glikolipidów

mózgu, ułatwia wchłanianie wapnia, magnezu i

cynku oraz stymuluje rozwój korzystnej mikroflory

w przewodzie pokarmowym niemowlęcia.

Oligosacharydy -pobudzają rozwój Lactobacillus

bifidus w jelitach dziecka, które namnażając się

wypierają patogenne bakterie.

Składniki mineralne

 

Koncentracja minerałów w mleku ludzkim jest mniejsza niż w

mleku krowim. Jest jednak dokładnie taka jaka dziecko

potrzebuje.Minerały zawarte w mleku kobiecym

charakteryzuje wysoka biodostępność, przez co minerały w

mleku matki są dokładnie dopasowane do zdolności

metabolicznych dziecka.

Wapń jest najłatwiej przyswajalne właśnie z mleka matki,

ponieważ ludzkie mleko posiada wysokie proporcje wapnia do

fosforu (2:1).

Sodu jest 3 razy mniej niż w mleku krowim.
Zawartość żelaza w mleku matki jest stosunkowo niska, ale

odznacza się szczególnie wysoką biodostepnością (ok. 50%).

Przyswajalność żelaza z mieszanek wynosi ok. 4%. Ze względu

na duże rezerwy żelaza w organizmie, niemowlęta do około 6

miesiąca życia nie wymagają dodatkowego podawania żelaza.

Laktoferryna, poprzez silne powinowactwo żelaza, ma

działanie bakteriostatyczne.

Skład mleka kobiecego wg. J. Sochy 2001r

Składnik

Pokarm

kobiecy

Mleko

krowie

Sód (mg)/100ml

17,5

58,0

Potas (mg)/100ml

52,3

96,0

Magnez
(mg)/100ml

3,1

12,0

Wapń (mg)/100ml

33,0

125,0

Fosfor
(mg)/100ml

14,0

96,0

Żelazo
(mg)/100ml

0,03

0,055

Witaminy

Pokarm kobiecy dostarcza

odpowiednich do potrzeb organizmu
niemowlęcia ilości witamin, z
wyjątkiem witaminy D i K.

Witamina D na zlecenie lekarza

powinna być suplementowana w
postaci D

3.

Witamina K jest podawana wszystkim

noworodkom bezpośrednio po
urodzeniu.

Skład mleka kobiecego wg. J. Sochy 2001r

Składnik

Pokarm
kobiecy

Mleko
krowie

Witamina A

(j.m.)/100ml

241,0

138,0

Witamina D

(j.m.)/100ml

0,42

0,3-1,3

Witamina E

(mg)/100ml

0,56

0,1

Witamina K

(μg)/100ml

0,25

0,8

Woda

Podstawowym składnikiem mleka kobiecego jest

woda. Jest ona całkowicie czysta, przefiltrowana

przez organizm matki. Występuje w takich

ilościach, w jakich potrzebuje dziecko. W

cieplejsze dni w pokarmie jest więcej wody w

chłodniejsze mniej. Proporcje te również

zmieniają się podczas karmienia piersią. Na

początku z  piersi wypływa mleko zawierające

większą ilość wody, a po paru minutach mleko

jest bardziej pożywne. Ilość wody jest na tyle

wystarczająca, że w pierwszych 6 miesiącach

karmienia nie jest wskazane dopajanie.

Enzymy i hormony

• Oprócz lipazy mleko kobiece zawiera amylazę,

katalazę, proteazę, których aktywność jest

większa od enzymów mleka krowiego.

• Mleko kobiece zawiera czynniki wzrostu -
cytokiny, które wpływają korzystnie na rozwój

wielu narządów i układów, przede wszystkim

układu pokarmowego, między innymi: czynnik

wzrostu nabłonka (EGF epidermal growth

factor), insulinopodobny czynnik wzrostu (I-GF

I insulin-like growth factor-I), nerwowy czynnik

wzrostu (NGF nerve growth factor).

Podsumowanie

Mleko kobiece jest:
1. biologicznie swoiste dostosowanie do możliwości trawienia,

metabolizowania przez organizm dziecka .

2. zawiera wszystkie niezbędne składniki odżywcze w odpowiednich ilościach

i korzystnym składzie.

3. nie obciąża niedojrzałego jeszcze w pełni układu pokarmowego i układu

wydalniczego.

4. zapewnia dobry rozwój fizyczny i psychiczny - daje poczucie

bezpieczeństwa i po-głębia więzi uczuciowe.

5. białko jest lepiej przyswajalne, nie zawiera obcych gatunkowo białek

wywołujących uczulenia.

6. zapewnia pełną odporność na czynniki zakaźne.
8. jest wolne od bakterii chorobowych zanieczyszczonych chemicznie i

czynników alergicznych.

9. ma różny skład w zależności od okresu laktacji noworodka.
- na początku karmienia jest więcej wody, potem tłuszczu
- w nocy jest więcej tłuszczu
- mleko dojrzałe jest bogatsze w tłuszcz niż siara czy mleko przejściowe.
10. ma więcej witamin rozpuszczalnych w tłuszczach.
11. sprzyja rozwojowi enzymatycznemu flory bakteryjnej układu trawiennego.

PRZECIWWSKAZANIA DO

KARMIENIA PIERSIĄ

Ze strony dziecka bezwzględnymi

przeciwwskazaniami są:

• fenyloketonuria,
• galaktozemia,
• wrodzona nietolerancja laktozy.
W tych przypadkach decyzja o karmieniu

piersią wymaga bezwzględnej

konsultacji

w Poradni Zaburzeń Metabolicznych.

Względne przeciwwskazania do

karmienia piersią ze strony dziecka to:

• rozszczep podniebienia,
• wyniszczenie,
• ciężkie wady serca,
• wcześniactwo,
• ciężkie schorzenia ogólnoustrojowe

uniemożliwiające ssanie.

W tych przypadkach pokarm matki może być

podawany przez sondę lub butelką.

Przeciwwskazania ze strony matki:
• czynna gruźlica,
• zakażenie wirusem HIV (gdy matka jest

zakażona a noworodek jest seronegatywny),

• matka nosicielem wirusa żółtaczki zakaźnej

(HBsAg+) a noworodek nie,

• leki zakazane przy karmieniu piersią,
• ciężka psychoza mogąca zagrażać życiu

dziecka.

SCHEMAT KARMIENIA

NATURALNEGO

przed wprowadzeniem zmian z 2007r

Do 6 miesiąca

liczba
posiłkó

w

rodzaj pożywienia

Zależni
e od

potrzeb
dziecka

• Wyłącznie karmienie piersią
•Posiłki uzupełniające można wprowadzić
przed ukończeniem 6 mż. w wyjątkowych

sytuacjach (ze wskazań lekarskich lub na
życzenie matki):
•początkowo papka jarzynowa, (lub zupa

jarzynowa) ale bez mięsa, tylko na wywarze
jarskim
•a następnie zupa jarzynowa z gotowanym
mięsem (bez wywaru) i

bezglutenowym

kleikiem zbożowym lub papka jarzynowa z
gotowanym mięsem; sok owocowy lub

przecier owocowy (jabłko)

7 miesiąc

Około 6

posiłkó

w

•Karmienie piersią np.4X
•posiłki uzupełniające należy
wprowadzić w 7. mż. zgodnie z

zasadami podanymi dla okresu
wcześniejszego, a następnie

wprowadzić stopniowo kaszkę
(

kleik bezglutenowy

) i 1/2 żółtka

Przykład
•4x karmienie piersią
•1x zupa lub papka jarzynowa z
mięsem (ok.10g mięsa)
•1x sok lub przecier owocowy

8 miesiąc

Około
5

posiłkó
w

•Karmienie piersią np.4X
•posiłki uzupełniające jak w 7 mż. Zupę

można przygotowywać na wywarze
mięsnym.

Przykład
•3x karmienie piersią
•1x zupa lub papka jarzynowa z

mięsem
•1x sok lub przecier owocowy ,

deser owocowy

9 miesiąc

Około

5

posiłk
ów

•Karmienie piersią np.4X
•posiłki uzupełniające jak w 8 mż.

oraz biszkopty

bezglutenowe

i

chrupki kukurydziane; całe żółtko

co 2 dzień

10 miesiąc

4-5

posiłkó

w

•Korzystne jest utrzymanie

karmienia piersią. Jeżeli nie to

stosujemy mieszanki mleczne oraz

pozostałe posiłki jak w schemacie

żywienia sztucznego.
•posiłki uzupełniające jak w 9 mż.;

zmiana: obiad z dwóch dań (zupka

+ jarzynka z dodatkiem

gotowanego mięsa) oraz produkty
zbożowe (w tym glutenowe):

kaszki, kleiki, kasze, bułki, chleb,

sucharki

11-12 miesiąc

4-5

•Jak w schemacie żywienia

sztucznego

•posiłki uzupełniające jak w 10.

mż.; zmiana: wprowadzić całe jajo

3-4 razy w tygodniu oraz

twarożek, kefir i jogurt 1-2 razy w

tygodniu

NOWE ZALECENIA DOTYCZĄCE

WPROWADZANIA DO DIETY NIEMOWLĄT

PRODUKTÓW ZAWIERAJĄCYCH GLUTEN

■

Dzieci karmione piersią mogą już w 5. miesiącu

życia dostawać raz dziennie zupkę z dodatkiem

2–3 g (na 100 ml przecieru jarzynowego) kaszy

manny.

Zmiany zasad żywienia wprowadzili specjaliści

po rozważeniu wszystkich „za” i „przeciw”.

rok 2007 (patrz schemat żywienia sztucznego)

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ