BIOMEDYczne podstawy rozwoju i wychowania

Moduł 1 - ROZWÓJ BIOLOGICZNY CZŁOWIEKA

ZAGADNIENIA OGÓLNE.

1. ROZWÓJ OSOBNICZY + JEGO ETAPY

rozwój osobniczy - ONTOGENEZA - proces przemian morfologicznych, psychologicznych i fizjologicznych od zapłodnienia komórki jajowej do śmierci.

Rozwój: fizyczny, psychiczny, społeczny, seksualny.

Nauka: aksjologia.

Etapy:

1. rozwój progresywny:

a) śródmaciczny:

*faza zarodkowa /do 8+/

*faza płodowa /9 - 40+/

b)pozałonowy:

-noworodkowy do 28 dni

-niemowlęcy do 12m

-poniemowlęcy 2-3

-przedszkolny 3-6

-młodszy szkolny 7-10

-dojrzewanie płciowe 10-15

-dorastanie do zakończenia wzrastania

-młodzieńczy

2) okres stabilizacji od 20-25 do 50-60

3) rozwój regresywny - inwolucja od 60

2. SFERY ROZWOJU OSOBNICZEGO I POWIĄZANIA MIĘDZY NIMI

~rozwój fizyczny (biologiczny) - morfologiczny, funkcjonalny, motoryczny

~rozwój psychiczny - umysłowy, emocjonalny, moralny, duchowy

~rozwój społeczny

~rozwój seksualny

3.CZYNNIKI ROZWOJU BIOLOGICZNEGO CZŁOWIEKA - GENETYCZNE I ŚRODOWISKOWE

wewnętrzne - genetyczne (determinanty rozwoju)

-decydują przy zapłodnieniu

Paragenetyczne - niegenetyczne matki, związane z warunkami wewnątrzmacicznymi, hormonalne

zewnętrzne - środowiskowe - biogeograficzne i społeczno - ekonomiczne

-styl życia i zachowania zdrowotne, choroby przewlekłe.

ROZWÓJ SOMATYCZNY I MOTORYCZNY.

4. CO TO JEST ROZWÓJ SOMATYCZNY (FIZYCZNY) I JAKIE SĄ JEGO ASPEKTY.

r.s. -> całokształt procesów biologicznych: morfologicznych (anatomia) i fizjologicznych (funkcje), które prowadzą do osiągnięcia rozmiarów, proporcji i funkcji organizmu osobnika dorosłego.

aspekty rozwoju fizycznego:

*wzrastanie -> zmiany ilościowe

=>rozrost (hipertrofia)

=>rozplem (hiperplaza)

*różnicowanie - zmiany w strukturze tkanek, komórek, formowanie się proporcji organizmu

->"Dziecko nie jest miniaturą człowieka dorosłego"

*dojrzewanie - doskonalenie funkcji narządów, układów i organizmu człowieka jako całości.

5. NA CZYM POLEGA PROCES WZRASTANIA I MECHANIZM NEUROHORMONALNEJ REGULACJI, WYJAŚNI JAK ZMIENIA SIĘ JEGO TEMPO I RYTM W RÓŻNYCH OKRESACH ŻYCIA, WYMIENI METODY JEGO OCENY

proces wzrastania -> nie tylko zmiana wymiarów, masy i proporcji ciała, ale także wzorce ruchu i mięśni.

0 - 3 lata => dynamicznie zwiększają się wymiary i masa ciała

1. rok -> bardzo wysokie tempo wzrostu

pierwsze półrocze -> maksymalne przyrosty, potem tempo wzrostu maleje do 2. r.ż., potem nieznaczny wzrost ok. 3.r.ż.

3 - 18 lat => różna dynamika rozwojowa, różny stopień zaawansowania w stosunku do wartości ostatecznych

dzieciństwo: zaawansowane wymiary głowy, obwody, cechy szerokościowe, a potem długościowe. Najmniej ciężar ciała.

proces wzrastania => skok wzrostu w okresie dojrzewania płciowego

szczyt szybkości wzrastania = koniec okresu akceleracji i rozpoczęcie zwalniania (deceleracji)

mechanizm jego neurohormalnej regulacji:

-> hormon wzrostu

-> proces wzrastania zależny od pobudzenia chondrogeneza i różnicowania chondrocytów w chrząstkach wzrostowych

-> tarczyca

6. INDYWIDUALNOŚĆ ROZWOJU I POJĘCIE "WIEK ROZWOJOWY"

"wiek rozwojowy" rzeczywisty poziom zaawansowania w rozwoju;

kryteria:

-wiek morfologiczny: "Wagowy", "wzrostowy"

-wiek kostny (zdjęcie dłoni i nadgarstka)

-wiek wtórnych cech płciowych

-wiek zębowy

akceleracja: przyspieszenie rozwoju - skraca się biologiczne dzieciństwo

*9cm w ciągu 65 lat wzrósł wzrost człowieka dorosłego

*wcześniejsze dojrzewanie płciowe

a) miesiączka: 3-4msce / dekada

b)skok pokwitaniowy ciała: 1 rok / 20 lat

*nazwa - 1935r. Koch

*zmienność nasilenia

*zaobserwowano w początkach XIX wieku (badania poborowe)

7. PROCES DETERMINACJI PŁCI, RODZAJE PŁCI: WYJAŚNIENIE POJĘCIA: PŁEĆ MÓZGU

determinacja płci: płeć zależna od typu chromosomów posiadanych przez plemniki; komórka jajowa: zawsze chromosom X; plemnik X lub Y

X (kom.jaj.) + X (plemnik) = dziewczynka

X (kom.jaj.) + Y (plemnik) = chłopiec

rodzaje płci:

~genetyczna - rodzaj chromosomów

~gonadalna - typ posiadanych gonad -> jajnik lub jądra

~hormonalna - związana z jakością wydzielanych hormonów -> estrogeny lub androgeny

~somatyczna - na podstawie zewnętrznych cech płciowych

~metrykalna - socjalna; ustalona po urodzeniu

~psychiczna - poczucie przynależności do danej płci

do 6 tygodni pierwotne gonady płodu mogą rozwinąć się w kierunku obu płci: w stronę żeńskiej samoistnie, a w stronę męskiej - kiedy płód wykształca odpowiednią

ilość androgenów (hormonów męskich), a przede wszystkim testosteronu.

"płeć mózgu" - jeżeli nie zostanie dostarczona odpowiednia ilość hormonów męskich, rozwija się "mózg kobiecy"

możliwe:

płód męski + niedostateczna liczba hormonów męskich = mózg męski -> zmiana płci pod wpływem hormonów

+ inaczej uformowane mózgi + inny rozwój społeczny (stereotypy)

8. DYMORFIZM PŁCIOWY I JEGO PRZEJAWY W ŻYCIU BIOLOGICZNYM

d.pł. = różnice w zakresie cech płciowych:

I-rzędowych

II-rzędowych (narządy płciowe)

III-rzędowych (różnice fizyczne między kobietami a mężczyznami)

*odrębności w zachowaniach, pełnieniu ról społecznych, właściwościach psychicznych

*zaznacza się w życiu płodowym, nasila w okresie dojrzewania

*zdeterminowany genetycznie (odmienne pary chromosomów płciowych)

*wpływ obyczajów, tradycji, stylu życia itp.

9. DOJRZAŁOŚĆ FIZYCZNA, PŁCIOWA, SEKSUALNA. ZJAWISKO ROZSZCZEPIENIA PROCESU DOJRZEWANIA, JEGO PRZYCZYNY I SKUTKI.

"Rozszczepienie" okresu dojrzewania na różne komponenty, przy czym ich osiąganie jest znacznie rozciągnięte w czasie (czas ich pełnej integracji trwa ok. 10 lat), kolejność ich występowania u dziewcząt i chłopców jest różna.

przyczyny:

poprawa standardu życia (żywienie, urbanizacja, postęp, poziom wykształcenia) i rozwój cywilizacji spowodowały, że dzieci są poddawane dużej

ilości bodźców.

To spowodowało wystąpienie zjawiska akceleracji.

akceleracja + wychowanie i struktura społeczna = rozszczepienie

kiedyś dojrzałość seksualną osiągano później, a obowiązki dorosłych obejmowana wcześniej - nie było rozszczepienia.

dojrzałość fizyczna (biologiczna):

osiągnięcie dorosłych rozmiarów i proporcji ciała, funkcji układów i narządów, zdolności do tworzenia komórek płciowych, zapłodnienia i donoszenia ciąży

dojrzałość seksualna:

napięcie seksualne i możliwość przeżywania orgazmu

dojrzałość psychiczna:

odpowiedzialność za czyny, zdolność kontrolowania zachowań i emocji, niezależność itd.

dojrzałość społeczna:

zdolność do produktywnego pełnienia ról społecznych, zarobkowania, utrzymania siebie i rodziny oraz skutecznego komunikowania się z ludźmi.

10. TENDENCJE PRZEMIAN W ROZWOJU SOMATYCZNYM. ICH PRZYCZYNY I SKUTKI.

-każde kolejne pokolenie dojrzewa o rok wcześniej (kryterium: miesiączka)

-akceleracja dotyczy wszystkich wskaźników rozwoju

-zmiany w tempie wzrostu większe w mieście niż na wsi

-im większy postęp urbanizacji, tym szybciej

-akceleracja - zjawisko ostatniego półtora wieku

przyczyny:

a) poprawa jakości żywienia

b) wzrost spożycia mięsa / cukru

c) większa podaż witamin i bardziej racjonalne jedzenie

d) działanie naświetlania (dłuższe oddziaływanie światła ; dzień sztucznie przedłużony, dzięki elektryczności)

e) heterozja (mieszanie puli genetycznej)

f) higiena

g) dzieci mające więcej wrażeń, otrzymują więcej bodźców psychicznych ze środowiska

skutki:

=> trend rozwojowy - dzieci i młodzież są wyżsi, masa ciała większa niż ich rówieśników sprzed kilku lat

=> akceleracja - przyspieszenie dojrzewania

11. NAJCZĘSTSZE ZABURZENIA ROZWOJU FIZYCZNEGO, WYJASNIENIE ICH WPŁYWU NA ZACHOWANIE I SAMOPOCZUCIE DZIECKA

1. niedobór wysokości ciała (niskorosłość)

przyczyny:

konstytucjonalna - uwarunkowania genetyczne

zwolnione tempo rozwoju

zaburzenia hormonalne - niedobór hormonu wzrostu

nieograniczony zespół opóźnienia rozwoju

przyczyny psychiczne - złe stosunki z matką

=> problem zdrowotny (szczególnie dla chłopców) - niskie poczucie wartości

2. nadmiar wysokości ciała (wysokorosłość)

przyczyny: najczęściej genetyczne

hormonalna - nadmiar hormonu wzrostu

3. otyłość: prosta (złe odżywiania się, brak ruchu)

wtórna (choroby)

typy:

-genoidalna

-androidalna

przyczyny:

czynniki genetyczne hormon - leptyna

czynniki środowiskowe

nieprawidłowy tryb życia w rodzinie

zrekompensowanie problemów "ucieczką w jedzenie"

=> problemy psychiczno-emocjonalne, niska samoocena, ograniczone kontakty z rówieśnikami, kompleksy

12. MOTORYCZNOŚĆ, ROZWÓJ MOTORYCZNY, SPRAWNOŚĆ I WYDOLNOŚĆ FIZYCZNA; PRZYKŁADY METOD ICH OCENY

motoryczność -całokształt czynności ruchowej człowieka; sfera aktywności ruchowej człowieka - poruszanie się na skutek zmian położenia ciała lub poszczególnych

jego części względem siebie.

rozwój motoryczny - Rozwój ruchowy polega na osiąganiu kontroli nad ruchami ciała poprzez skoordynowanie czynności ośrodków nerwowych, nerwów i mięśni. Kontrola ta wywodzi się z rozwoju odruchów i globalnej aktywności, charakterystycznej dla noworodka w chwili urodzenia.

sprawność fizyczna - każdy ruch spowodowany jest pracą mięśni szkieletowych. Wynikiem jest wysiłek energetyczny i zespół zmian czynnościowych w organizmie.

wydolność fizyczna - zdolność do wykonywania wysiłków fizycznych bez głębszych zaburzeń homeostazy i uwarunkowanych przez nie objawów zmęczenia

ocena sprawności fizycznej: testy sprawdzające umiejętności:

*szybkość

*siła

*moc

*zwinność

*wytrzymałość

13. CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA ROZWÓJ MOTORYCZNY W RÓZNYCH OKRESACH ŻYCIA

Motoryczność = pożądana wartość

"Wykres" rozwoju ruchowego dziecka:

-> bardzo niskie wartości w fazie noworodka

-> stopniowo w górę aż do okresu młodzieńczego (indywidualnie różny) => najwyższy poziom

-> obniżanie się w indywidualnym tempie

-> niskie wartości w wieku starczym

Dynamiczny rozwój -> 2 fazy:

a. okres niemowlęcy (do 1.r.ż.) i poniemowlęcy (1-3 r.ż.)

- z istoty bezradnej ruchowo w istotę ruchowo samodzielną

b. dojrzewanie:

I. okres przedszkolny:

*ukierunkowane zajęcia ruchowe (rytmika, tańce, zabawy grupowe)

*żywiołowe zabawy z rówieśnikami

*wielorakie zabawki

*place przedszkolne

II. młodszy wiek szkolny:

-oddziaływania hamujące (nowe rygory, psychiczne stresy, wymóg coraz dłuższego siedzenia w szkole)

-dzieci przystosowane do warunków szkolnych

-rygory współzawodnictwa, konkurencji

-porównywanie się uczniów

-rozszerzanie się wzorców społecznych zachęcających do nowych zadań

-identyfikacja uczniów z bohaterami filmowymi, książkowymi, telewizyjnymi skłaniającymi do naśladownictwa

III. okres dojrzewania:

#zanik harmonii w ogólnym rozwoju

#;liczne kłopoty społeczne [młodzieńczy bunt]

#kłopoty psychiczne [powstaje inny świat emocji]

#kłopoty zdrowotne [ze wzrostem nie nadąża np. praca mięśnia sercowego]

#asymetria morfotyczna [najpierw wzrost stopy, potem podudzie, udo, kończyny górne, tułów, tkanka mięśniowa..]

#okresowe obniżenie wydolności roboczej zniechęcające do wysiłku

#wykorzystywanie siły fizycznej u mężczyzn i wydolności roboczej organizmu

#ok. 16.r.ż. -> naturalny koniec rozwoju fizycznego

14. UCZENIE SIĘ MOTORYCZNE I JEGO ETAPY

15. WZRASTANIE, ROZWÓJ MOTORYCZNY ORAZ POTRZEBY BILOGICZNE W OKRESIE: PRENATALNYM, NOWORDKOWYM, NIEMOWLĘCYM, PONIEMOWLĘCYM, PRZEDSZKOLNYM, MŁODSZYM SZKOLNYM

Pyt.14 moduł I

16. CHARAKTERYSTYKA TYPOWEGO PRZEBIEGU DOJRZEWANIA PŁCIOWEGO DZIEWCZĄT I CHŁOPCÓW, WYJAŚNIENIE ZWIĄZKU MIĘDZY TEMPEM DOJRZEWANIA A ZACHOWANIEM MŁODZIEŻY

17. CHARAKTERYSTYKA ZMIANY W BUDOWIE I FUNKCJI ORGANIZMU W OKRESIE STARZENIA SIĘ, WYMIENIENIE SPOSOBÓW OPÓXNIANIA I ŁAGODZENIA SKUTKÓW STARZENIA SIĘ

ROZWÓJ SEKSUALNY TAK OGÓLNIE, WTRĄCENIE TAKIE ;-)

Rozwój seksualny

Dojrzałość

Termin wieloznaczny, najczęściej oznacza stan, zbiór cech lub właściwości, jakimi powinna odznaczać się osoba "dojrzała", "dorosła". Jest efektem różnorodnych procesów rozwojowych i dotyczy kilku sfer pełnego rozwoju osobowego.

Wyróżnia się dojrzałość: fizyczną, seksualną, psychiczną oraz prawną. Czas osiągania dojrzałości w tych sferach jest zróżnicowany indywidualnie i uzależniony od płci, np. dziewczęta szybciej dojrzewają fizycznie, psychicznie i osiągają dojrzałość prawną, chłopcy zaś o wiele szybciej dojrzewają seksualnie (może ona wyprzedzać dojrzałość społeczną nawet o 10 lat). Przysparza to wielu problemów pomiędzy rówieśnikami obu płci, sprawia kłopot rodzicom i wychowawcom.

Dojrzewanie chłopców

Pierwszy, widoczny objaw dojrzewania - gwałtowny skok wzrostu - pojawia się u chłopców nieco później niż u dziewcząt, około 12.-14. roku życia. Wyraźnie zaczynają się zmieniać też proporcje ciała: rozrastają się barki, następuje przyrost masy mięśni, skutkiem czego następuje utrata dziecięcej sylwetki. Podobnie, twarz traci dziecięcy wygląd, wyraźniej niż u dziewcząt rozrastają się kości policzkowe, łuki brwiowe oraz nos. Bardzo widocznym objawem dojrzewania chłopców jest mutacja, czyli wyraźne obniżenie barwy głosu. Zachodzi ona pod wpływem hormonów męskich. Zmiany hormonalne wywołują m.in. nadmierną aktywność gruczołów łojowych, co może niekorzystnie odbić się na wyglądzie skóry i włosów. Powodują one również zwiększenie zewnętrznych narządów płciowych, a zwłaszcza pobudzają jądra do produkcji komórek rozrodczych. Ponieważ komórki produkowane są w sposób ciągły, a nie zostało podjęte współżycie płciowe, dojrzałe plemniki usuwane są w czasie snu chłopca - w wyniku tzw. polucji, czyli zmaz nocnych. Podobnie jak u dziewcząt, zdolność produkowania komórek rozrodczych nie oznacza zakończenia dojrzewania. Mimo że chłopiec teoretycznie może zostać ojcem, nie jest jeszcze gotowy, aby sprostać tak odpowiedzialnej roli.

Dojrzewanie dziewcząt

Około 10.-12. roku życia można u dziewczynki zaobserwować gwałtowny skok wzrostu. Zaczynają się także zmieniać proporcje twarzy i ciała: rozrasta się miednica, zmniejsza obwód talii, zwiększają gruczoły piersiowe. Z powodu rozrastających się kości policzkowych, łuków brwiowych, nosa oraz uszu twarz traci swój dziecięcy wyraz. Zewnętrzne narządy płciowe zwiększają się, w określonych miejscach ciała pojawiają się włosy. W organizmie zachodzą bardzo intensywne zmiany - pod wpływem hormonów żeńskich jajniki rozpoczynają produkcję komórek rozrodczych. Zmiany hormonalne odbijają się również na wyglądzie skóry i włosów - zbyt intensywna działalność gruczołów łojowych może spowodować trądzik młodzieńczy. Często zmienia się też usposobienie, mogą pojawić się kłopoty z utrzymaniem równowagi emocjonalnej. Okres dojrzewania płciowego można uznać za zakończony, gdy jajniki regularnie produkują komórki jajowe, co objawia się systematycznymi miesiączkami (około 12.-14. roku życia). Pomimo możliwości zajścia w ciążę i pojawienia się popędu płciowego, organizm dziewczynki nie jest jeszcze przygotowany fizycznie, a przede wszystkim psychicznie do donoszenia ciąży i urodzenia dziecka. Pełna dojrzałość psychiczna oraz społeczna przypada mniej więcej 20. rok życia.

Dojrzewanie płciowe opóźnione

Zaburzenie rozwojowe, które polega na występowaniu charakterystycznego typu owłosienia oraz trzeciorzędowych cech płciowych 2-3 lata później w porównaniu z przeciętną populacją. Może być wynikiem uwarunkowań genetycznych, chorobowych bądź na skutek przyjmowania leków. W przypadku dziewcząt podstawowym symptomem jest brak miesiączki po 16. roku życia, zaś u chłopców niewystępowanie nocnych wytrysków nasienia po 16.-17. roku życia.

Dojrzewanie płciowe przedwczesne

Zaburzenie rozwojowe, które polega na występowaniu charakterystycznego typu owłosienia oraz trzeciorzędowych cech płciowych przed 9. rokiem życia u dziewcząt oraz 10. u chłopców. Może być ono uwarunkowane genetycznie, hormonalnie albo lekami.

Dojrzewanie płciowe

Okres życia cechujący się wzrastaniem, różnicowaniem oraz dojrzewaniem tkanek i układów organizmu, odpowiedzialnych za wyprodukowanie komórek płciowych, zapłodnienie oraz donoszenie ciąży. Wydzielanie hormonów płciowych gwałtownie wówczas wzrasta, co powoduje szybki rozwój narządów płciowych oraz erotyzację psychiki (do głosu dochodzi popęd seksualny). Przemiany te są stosunkowo nagłe. Dziewczęta i chłopcy różnią się znacznie przebiegiem procesu dojrzewania. Dojrzewanie dziewcząt rozpoczyna się wcześniej i przebiega wolniej.

Fazy dojrzewania płciowego

Wyróżniamy 5 faz dojrzewania:

Dziewczęta:

• Faza dziecięca - trwa od 8. do 12. roku życia, brak wówczas wyraźnych oznak dojrzewania.

• Faza zwiastunów pokwitania - zaczyna się pomiędzy 8. a 14. rokiem życia (przeciętnie w 11. roku życia). Następuje wówczas gwałtowny przyrost wysokości oraz masy ciała, poszerzenie i uwypuklenie otoczki brodawki sutkowej (tzw. stadium pączka), pojawiają się delikatne włosy na skórze zewnętrznych części warg sromowych.

• Faza przedpokwitaniowa - zaczyna się między 9. a 15. rokiem (przeciętnie występuje w 12. roku życia). Nadal utrzymuje się przyrost wielkości ciała, piersi stają się okrąglejsze i pełniejsze, otoczka oraz brodawka sutkowa nabiera wyraźnej pigmentacji, powiększa się owłosienie łonowe, staje się ono również grubsze i ciemniejsze, biodra poszerzają się, pojawia się także wydzielina z pochwy - przezroczysta lub biała.

• Faza pokwitania właściwego - zaczyna się między 10. a 16. rokiem życia (zwykle w 13. roku życia). Pojawia się owłosienie pachowe, wyraźnie zarysowane piersi, otoczka brodawki sutkowej i brodawka o ciemnym zabarwieniu, owłosienie łonowe zaczyna przybierać kształt trójkąta, wiele dziewcząt w tej fazie zaczyna miesiączkować.

• Faza młodzieńcza - zaczyna się pomiędzy 12. a 19. (zwykle w 15. roku życia). Sylwetka staje się kobieca, piersi w pełni rozwinięte, otoczka sutkowa wtapia się w linię piersi, owłosienie łonowe ma kształt trójkąta, włosy łonowe są grube, gęste oraz skręcone, jajeczkowanie oraz miesiączkowanie występuje regularnie, osiągnięta zostaje też ostateczna wysokość ciała.

Chłopcy:

• Faza dziecięca - trwa od 9. do 13. roku życia. Nie występują wówczas widoczne oznaki dojrzewania.

• Faza zwiastunów pokwitania - może się zaczynać między 9.a 15. rokiem życia (przeciętnie występuje w 12. roku życia). W tym czasie następuje powiększenie się jąder i moszny oraz pojawiają się proste i cienkie włosy u podstawy członka.

• Faza przedpokwitaniowa - rozpoczyna się pomiędzy 11. a 16. rokiem życia (średnio w 13. roku życia). Następuje dalszy rozwój jąder i moszny, zwiększenie prącia, włosy łonowe stają się grubsze oraz ciemniejsze, struny głosowe rozrastają się, głos staje się niższy (mutacja), może też wystąpić gwałtowny przyrost wzrostu.

• Faza pokwitania właściwego - zaczyna się pomiędzy 12. a 18. rokiem życia (przeciętnie w 14. roku życia). Skok wzrostu trwa, ramiona poszerzają się, sylwetka staje się bardziej umięśniona, członek powiększa się, pojawia się wyraźne owłosienie łonowe i pachowe, zaczyna się pojawiać zarost nad górną wargą i na policzkach, jądra zaczynają wytwarzać plemniki, pierwszy raz występuje wytrysk nasienia.

• Faza młodzieńcza - zaczyna się pomiędzy 14. a 19. rokiem życia (średnio w 15. roku życia). Sylwetka jest już męska, narządy płciowe oraz owłosienie łonowe osiągają wygląd jak u osoby dorosłej, przyrost wysokości ciała zmniejsza się, zarost na twarzy staje się mocniejszy, owłosienie ciała powiększa się, zwłaszcza na piersiach. Faza ta trwa do 20. roku życia.

Płeć

Zespół cech charakteryzujących oraz odróżniających osobniki żeńskie i męskie. Wyróżnia się:

• płeć chromosomalną (genotypową), czyli uzależnioną od odziedziczonych genów (allosomów)

• płeć gonadalną, uzależnioną od posiadanych gonad - jąder lub jajników

• płeć genitalną, uzależnioną od posiadanych narządów płciowych (członka lub pochwy)

• płeć hormonalną (wewnątrzwydzielniczą), uzależnioną od wydzielania hormonów męskich lub żeńskich

• płeć psychiczną, uzależnioną od poczucia własnej płci

• płeć metrykalną, zapisaną w dokumentach stwierdzających tożsamość
  
  

Przekwitanie kobiet

Przekwitanie, faza przejściowa pomiędzy okresem pełnej siły rozrodczej kobiety a menopauzą. Rozpoczyna się zazwyczaj między 45. a 50. rokiem życia, trwa kilka lat i charakteryzuje się występowaniem zróżnicowanego indywidualnie zespołu zmian biologiczno-psychicznych. Krwawienia miesiączkowe stają się nieregularne, czasem na przemian bardzo obfite i skąpe. Pojawiają się zawroty i bóle głowy, częste uderzenia krwi do głowy połączone z uczuciem gorąca, gwałtowne pocenie się, kołatanie, bicie serca. Występują zaburzenia snu, chwiejność emocjonalna, drażliwość, czasem depresja. U niektórych kobiet pojawia się zmiana postaw życiowych, np. ujawnia się dążenie do dominacji. Popęd płciowy ulega osłabieniu, rzadziej wzmożeniu. Po menopauzie następuje nowy stan równowagi nerwowo-hormonalnej organizmu, a większość dolegliwości ustępuje. W porównaniu z andropauzą przekwitanie ma bardziej dokuczliwy i przykry przebieg.

Różnice seksualne

Istnieje niezwykle dużo teorii charakteryzujących typowe cechy danej płci. Z jednej strony są zwolennicy poglądów, że w każdym człowieku są elementy drugiej płci, np. popularna teoria ról płciowych Sandry Bem. Twierdzi ona, że osoby typowo kobiece i typowo męskie dysponują ograniczonym, wąskim repertuarem zachowań, natomiast osoby psychologicznie androgeniczne, czyli posiadające cechy zarówno męskie, jak i kobiece są elastyczne, wolne od stereotypowych uwarunkowań i potrafią wybierać zachowania najbardziej odpowiednie w danej chwili. Teoria ta zakłada, że każdy człowiek niezależnie od płci, należy do jednego z 4 typów: męskiego, kobiecego, androgynicznego lub niezróżnicowanego. Z drugiej strony powstają równie popularne teorie podkreślające wrodzoność różnic płciowych.

Kobiety:

• mają szerzej wyspecjalizowany mózg

• działanie mózgu jest u nich bardziej całościowe, wynikiem tego jest np. większa intuicja, wyższy poziom uspołecznienia, a także zdolność odczytywania sygnałów niewerbalnych, trudność w oddzielaniu emocji od rozumowania, wcześniejszy rozwój mowy, większa wrażliwość zmysłowa, itd.

• są bardziej wrażliwe na dotyk

• mają lepszy węch i słuch muzyczny

• są bardziej skrajne w ocenach

• mają większą potrzebę zażyłości

• potrzebują konsultacji przy podejmowaniu decyzji

• więcej mówią w sytuacjach prywatnych

• rozmowa służy im do tworzeniu kontaktu

• zauważają więcej szczegółów, myślą analitycznie

• uprawiają grę "czy mnie lubisz?"

• maskują rywalizację

• wolniej rozwija się u nich seksualność

• mają wyższy poziom wrażliwości na bodźce erotyczne: dotykowe i słuchowe

• występuje u nich większa potrzeba otrzymywania czułości i pieszczot

• mają bogatsze i bardziej zróżnicowane sfery erogeniczne

• wykazują większą skłonność do monogamii

• z biegiem czasu stają się coraz bardziej zmysłowe

Mężczyźni:

• mają asymetryczny mózg

• występuje u nich węższa specjalizacja mózgu

• wynikiem specjalizacji są: rzeczowość, uzdolnienia matematyczne, przestrzenne myślenie i inne umiejętności specyficzne, większa agresywność

• lepiej orientują się w przestrzeni

• są bardziej wrażliwi na bodźce wzrokowe

• mają większą potrzebę niezależności

• potrzebują samodzielności przy podejmowaniu decyzji

• więcej mówią w sytuacjach publicznych

• rozmowa służy im do wymiany informacji

• częściej uogólniają, myślą syntetycznie

• uprawiają grę "czy mnie szanujesz?"

• ujawniają rywalizację

• występuje u nich silna pobudliwość płciowa już w okresie dojrzewania

• mają wyższy poziom wrażliwości na wzrokowe bodźce seksualne

• częściej przejawiają tendencje dewiacyjne

• mają większe nastawienie na przyjemność

• częściej myślą o seksie i częściej uprawiają masturbację

• częściej oddzielają seks od uczuć, ale trudniej się odkochują

18. PRZEBIEG ROZWOJU UKŁADU ROZRODCZEGO W DZIECINSTWIE I MŁODOŚCI ORAZ NEUROHORMONALNE MECHANIZMY JEGO REGULACJI

dziewczęta po urodzeniu - obrzęknięte wargi sromowe i łechtaczka, czasem z gruczołów piersiowych mleko

dzieciństwo = okres spokoju hormonalnego

jajniki => komplet komórek, z których stopniowo powstają komórki jajowe

podjęcie czynności układu rozrodczego = miesiączka

orgazm (zależny od androgenów - u kobiety jest to proces bardziej złożony aniżeli u mężczyzny

do okresu dojrzewania narządy rozrodcze nie rozwijają się prawie w ogóle.

Dziecko rośnie, a jego genitalia pozostają wciąż takie same jak u noworodka

Chłopcy => androgeny przyczyną ich dojrzałości

przed dojrzewaniem: ilość wydzielanych androgenów jest niewielka, zaś w trakcie jego trwania wzrasta i to znacznie.

androgeny wpływają na erotyzację zakończeń czuciowych w skórze.

dziewczęta:

-estrogen

-układ rozrodczy kobiety + regulacja cyklu płciowego

-kształty kobiece

19. FAZY ROZWOJU SEKSUALNEGO W DZIECIŃSTWIE I MŁODOŚCI, WYJAŚNIENIE JEGO BIOLOGICZNYCH I PSYCHOSPOŁECZNYCH UWARUNKOWAŃ

Fazy rozwoju psychoseksualnego

Według psychoanalizy fazy rozwoju psychoseksualnego to przejściowy stan rozwoju psychoseksualnego, różniący się od stanu poprzedniego oraz następnego przemianami libido, czyli popędu seksualnego.

• Fazy życia prenatalnego - przez pierwsze osiem tygodni życia zespół dzielących się komórek nazywany jest embrionem (lub zarodkiem). Od momentu zagnieżdżenia się w błonie śluzowej macicy embrion jest połączony z układem krwionośnym matki, skąd czerpie tlen i substancje niezbędne dla rozwoju. W szóstym tygodniu wykształca się kręgosłup, oczy, a serce rozpoczyna swoją pracę, Zaczynają rozwijać się wszystkie ważne narządy, takie jak płuca i nerki. Około 7.-8. tygodnia ciąży embrion zaczyna przypominać istotę ludzką i odtąd nazywany jest płodem. Wtedy wszystkie ważne dla życia narządy już pracują, za wyjątkiem płuc, łożysko przejmuje funkcję zaopatrzenia płodu w tlen, substancje odżywcze i wydalania zbędnych produktów przemiany materii. Druga faza ciąży rozpoczyna się w 13. tygodniu od momentu zapłodnienia. Na tym etapie ciało dziecka jest już całkowicie ukształtowane, pozostały czas ciąży przeznaczony jest na odpowiedni wzrost i dojrzewanie do samodzielnego życia poza łonem matki. Około 20. tygodnia ciąży matka zaczyna wyczuwać ruchy płodu. Między 24. a 28. tygodniem życia płodowego dojrzewają płuca, dlatego dziecko urodzone po 28. tygodniu ciąży ma szansę przeżycia - jest wtedy określane jako wcześniak. W ostatnich dwunastu tygodniach ciąży płód rośnie i dojrzewa, przygotowując się do samodzielnego życia po urodzeniu. Na tym etapie ciąży dziecko ustawia się w macicy głową w dół - jest gotowe do porodu. Po urodzeniu dziecko rozpoczyna nową fazę życia - już jako noworodek.

• Faza oralna ("os", "oris" znaczy usta) - obejmuje pierwszych 12-18 miesięcy życia, kiedy dziecko jest skupione na czynnościach związanych ze ssaniem, co przez drażnienie okolic ust sprawia mu przyjemność. Ustami dotyka również przedmiotów - są one jego narzędziem poznania. Zakłócenia w przebiegu tej fazy (brak matki lub niekarmienie piersią) wiążą się z zaburzeniami dalszego rozwoju.

• Faza analna ("anus" znaczy odbyt) - obejmuje okres pomiędzy 1. a 3. rokiem życia, kiedy dziecko jest poddawane treningowi czystości i czynność wydalania kału. Zabiegi higieniczne związane z drażnieniem odbytu sprawiają mu przyjemność. Psychoanalitycy przywiązują duże znaczenie uczeniu się kontroli własnych funkcji wydalniczych, gdyż jest to moment, w którym po raz pierwszy są stawiane dziecku wymagania - traktuje się go jako początek socjalizacji. Zaburzenie jej przebiegu ma się wiązać z rozwojem sztywności charakteru, późniejszym rygoryzmem, brakiem wyobraźni, zahamowaniami w życiu seksualnym.

• Faza falliczna - obejmuje okres pomiędzy 3. a 6. rokiem życia, kiedy dziecko skupia zainteresowania na własnych narządach płciowych. Działania z tym związane sprawiają mu przyjemność. Od zachowania rodziców w tym czasie zależeć będzie, czy aktywności dziecka będzie towarzyszyć uczucie wstydu i/lub winy, co w przyszłości stanie się przyczyną kompleksów. Charakterystyczny dla fazy fallicznej jest Kompleks Edypa u chłopców i Kompleks Elektry u dziewcząt.

• Faza latencji - czyli wyciszenia, brak zainteresowania sprawami seksualnymi, występuje w okresie wczesnoszkolnym, około 7.-10. roku życia.

• Faza homofilna - faza wyprzedzająca dojrzewanie i występująca w jego początkowym okresie (10.-12. rok życia), może się jednak wydłużyć. Przejawia się latentnymi tendencjami homoseksualnymi i wyraża się m.in. w dążeniu do przebywania w obecności osób jedynie tej samej płci, w wysublimowanych zachowaniach w stosunku do płci własnej, z reguły związanych z uczuciem głębokiej przyjaźni (zwłaszcza u dziewcząt). W niektórych przypadkach (z badań wynika, że takie doświadczenia ma 6% dziewcząt i 12 % chłopców) może dochodzić do kontaktów homoseksualnych, najczęściej w formie pieszczot. Rzadko jest to symptom orientacji homoseksualnej.

• Faza genitalna - zaczyna się w okresie dojrzewania płciowego, około 12.-14. roku życia; zanim rozwinie się w pełni, występują zachowania typu masturbacyjnego. Obejmuje okres dojrzałości, kiedy człowiek jest zdolny do współżycia seksualnego z partnerem płci przeciwnej, przeżywania satysfakcji seksualnej i uczucia.

Według innych podziałów rozwój psychoseksualny człowieka trwa od poczęcia do starości. Obejmuje kolejne fazy, z których każda ma właściwe sobie cechy i zadania oraz uwarunkowuje przebieg faz następnych.

• Faza płodowa; cechy istotne: determinacja płci, powstanie ośrodków seksualnych w mózgu, początki życia psychicznego; uwarunkowania: czynniki genetyczne, zdrowie rodziców, przebieg ciąży, postawy wobec rodzicielstwa, płci.

• Faza narodzin; cechy istotne: szok porodowy; uwarunkowania: przebieg porodu, pierwsza reakcja uczuciowa matki, wspólne przebywanie.

• Faza niemowlęca; cechy istotne: poczucie bezpieczeństwa, uczucie przyjemności; uwarunkowania: postawa uczuciowa matki, karmienie piersią, postawa wobec płci dziecka.

• Faza wczesnodziecięca (1-2 lata); cechy istotne: matryca uczuciowości, podstawy osobowości; uwarunkowania: więź uczuciowa z matką, trening czystości, odżywianie, warunki życia, bodźce.

• Faza edypalna (3-4 lata); cechy istotne: świadomość płci, doświadczanie zazdrości; uwarunkowania: więź z ojcem, jego postawa wobec płci dziecka, więź partnerska rodziców.

• Faza zabaw (4-7 lat); cechy istotne: trening przyszłych ról, ciekawość seksualna, zabawy erotyczne; uwarunkowania: kontakty z rówieśnikami, uświadamianie seksualne, więzi między rodzeństwem.

• Faza szkolna (7-11 lat); cechy istotne: identyfikacja z płcią, socjalizacja; uwarunkowania: osobowość wychowawców, kontakty z rówieśnikami, wychowanie seksualne w rodzinie, kultura.

• Faza przedpokwitaniowa (10-12 lat); cechy istotne: poczucie tożsamości, potrzeba intymności; uwarunkowania: grupy homoerotyczne, usamodzielnianie.

• Faza dojrzewania (11-19 lat); cechy istotne: biologiczne zmiany, seksualność, związki uczuciowe; uwarunkowania: "odpępnianie się" od rodziców, autonomia, wpływ rówieśników, samowychowanie, samorealizacja, Ja idealne i Ja realne, moda młodzieżowa.

• Faza wczesnej dojrzałości (20-35 lat); cechy istotne: role płciowe, związki partnerskie, rodzicielstwo; uwarunkowania: zawarcie małżeństwa, założenie rodziny, przystosowanie seksualne partnerów, satysfakcjonująca aktywność seksualna, nawyki i upodobania seksualne.

• Faza wieku średniego (35-50 lat); cechy istotne: pełna realizacja roli partnerskiej i rodzicielskiej; uwarunkowania: u kobiet rozwój seksualności, u mężczyzn stabilna lub zmniejszająca się stopniowo aktywność seksualna, typowe kryzysy np. "smuga cienia" 40-letnich mężczyzn, obawy kobiet przed zmniejszeniem się ich atrakcyjności.

• Faza wieku przekwitania (48-55 lat) - menopauza, a także andropauza; cechy istotne: ustanie miesiączkowania, objawy andropauzy; uwarunkowania: zespół zmian biologicznych i psychicznych, tzw."druga młodość", zmniejszanie aktywności seksualnej.

• Faza "jesieni życia" (powyżej 55 lat); cechy istotne: mniejsza aktywność seksualna, dolegliwości, choroby; uwarunkowania: osamotnienie, wiek emerytalny.

Biologiczne uwarunkowania:

-> popęd seksualny (wewnętrzna siła pobudzająca do zachowan seksualncyh) i potrzeba seksualna (+potrzeba kontaktu emocjonalnego => niezwykle silne w okresie dojrzewania)

*czynniki genetyczne - nasze uwarunkowania, predyspozycje, od nich zalezy płeć, konstytucja, funkcjonowanie układu neurohormonalnego

*czynniki morfologiczne - istotne znaczenie dla rozwoju seksualnego, przy czym szczególna rola przypada prawidłowemu rozwojowi struktur nerwowych i gruczołów wewnątrzwydzielniczych, a wszelkie ich uszkodzenia wpływają negatywnie na rozwój seksualny

*czynniki fizjologiczne - związane z funkcjonowaniem kory mózgowej, ośrodków podkory, gruczołów wewnątrzwydzielniczych i narządów płciowych

kora mózgowa -> funkcja regulująca i kontrolująca w stodunku do popędu seksualnego

Psychospołeczne uwarunkowania:

a. rola środowiska rodzinnego:

^w dziecinstwie rozwijają się takie właściwości psychiczne, których konsekwencją może być postawa w stosunku do erotyzmu:

-> otwartość na świat

-> ukierunkowanie moralne

^umiejętność komunikowania uczuć

^dostarczenie przez to środowisko najwcześniejszych wzorców pełnienia ról społecznych związanych z płcią

b. rola środowiska rówieśniczego:

#proces identyfikacji z własną płcią

#teren treningu społecznego -> przygotowanie do przyszłości

#teren wstępnych doświadczeń seksualnych

c. sytuacyjne uwarunkowanie zachowań erotycznych

20. PRZEJAWY EKSPRESJI SEKSUALNEJ DZIECKA

masturbacja dziecięca - autostymulacja obszarów erogennych

- dostarczanie przyjemności

- zaspakajanie ciekawości

-cele pozaseksualne (zwrócenie uwagi otoczenia, obniżenia napięcia emocjonalnego)

zachowania orientacyjne - przyglądanie się narządom płciowym innych osób, zadawanie pytań o treści seksualnej

* zdobycie i weryfikacja informacji

* sygnalizowanie potrzeby wsparcie i uspokojenia

* funkcja więziotwórcza

zachowania interakcyjne - zabawa o treści seksualnej lub inna włączająca kontakt manipulację ciałem rówieśników

-> zdobycie informacji

-> dostarczanie przyjemności

-> stymulacja i ekspresja seksualna

-> uzyskanie uznania ze strony rówieśników

zachowania twórcze - rysowanie, układanie wierszyków, opowiadań o treściach seksualnych

~ekspresja i zaspokojenie zainteresowania treściami seksualnymi

~testowanie reakcji dorosłych

21. ZDROWIE SEKSUALNE I PROKREACYJNE, CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA TĘ SFERĘ ZDROWIA I ZAGROŻENIA DLA ZDROWIA SEKSUALNEGO

22. NORMA SEKSUALNA, ORIENTACJA SEKSUALNA, ZABURZENIA IDENTYFIKACJI PŁCIOWEJ

Norma seksualna,

1) ogólnie przyjęte w danej kulturze zachowania seksualnego, stanowiące wzorzec postępowania i kryterium oceny,

2) relatywny miernik wpływający na kształtowanie poglądów i sposobów działania.

Wśród norm seksualnych w tym rozumieniu wyróżnić można:

-statystyczne (np. masturbacja u chłopców jest normą, ponieważ większość ją uprawia),

-zwyczajowe (np. przedmałżeńskie kontakty seksualne w różnych kulturach),

-religijne (np. zakaz masturbacji, kontaktów przedmałżeńskich u katolików),

-układu partnerskiego (np. oboje akceptują kontakty oralne),

-społeczne (np. poligamia w niektórych kulturach),

-prawne (np. homoseksualizm w zależności od państwa bywa uznawany za przestępstwo bądź nie),

-medyczne (międzynarodowa klasyfikacja chorób i zaburzeń, w której są opisane zaburzenia seksualne).

Orientacja seksualna

Termin 'orientacja seksualna' odnosi się do stałej tendencji doświadczania erotycznych i uczuciowych reakcji w stosunku do mężczyzn, kobiet lub mężczyzn i kobiet oraz wynikające z tego poczucie własnej tożsamości. Orientacja seksualna jest generalnie klasyfikowana jako heteroseksualna, biseksualna lub homoseksualna, z rozpiętością między tymi punktami widzianą jako kontinuum, co oznacza praktycznie, że człowiek nie musi być wyłącznie homo lub hetero-seksualny. Co więcej orientacja seksualna może rozwijać się w czasie i różni ludzie w różnych okresach życia mogą zdawać sobie sprawę z tego, że są homoseksualni, heteroseksualni lub bi-seksualni.

Orientacja seksualna ma kilka aspektów w tym: doświadczanie stałego pociągu uczuciowego i seksualnego do ludzi o określonej płci, rozwinięcie własnej prywatnej tożsamości homo, hetero lub biseksualnej, rozwinięcie publicznej tożsamości bazującej na orientacji seksualnej oraz identyfikacje z innymi ludźmi o tej samej orientacji.

Należy odróżnić orientację seksualną od zachowań seksualnych. Fakt, że dana osoba wykazuje homoseksualne lub inne zachowania, lub nie wykazuje żadnej aktywności seksualnej nie jest wystarczający do określenia orientacji seksualnej tej osoby. Według naukowców każda definicja seksualności, która opiera się wyłącznie na zachowaniu seksualnym jest niekompletna i wprowadza w błąd. Wobec tego, wiele osób, które identyfikują się jako geje czy lesbijki i czują stały pociąg do osób tej samej płci, wykazują czasami zachowania heteroseksualne. Podobnie, osoby identyfikujące się jako heteroseksualne mogą czasami wykazywać zachowania homoseksualne. Tak samo jak w przypadku heteroseksualistów, niektóre osoby homoseksualne nie wykazują żadnych zachowań seksualnych. Niektóre ze związków gejów czy lesbijek, znów podobnie jak w przypadku heteroseksualistów, nie zawierają komponentu seksualnego.

• płciowa identyfikacja, med. poczucie psychiczne przynależności do jednej z płci;

• seksualna identyfikacja, med. składowa identyfikacji płciowej człowieka;

• biseksualizm [łac. bis ‘dwa razy’, sexualis ‘płciowy’], med. zaburzenie identyfikacji płciowej;

• homoseksualizm [gr. homós ‘taki sam’, ‘równy’, łac. sexualis ‘płciowy’], med. zaburzenie identyfikacji płciowej i roli płciowej;

• płci transpozycja, med. przechodzenie cechy lub wielu cech identyfikacji płciowej w okresie rozwoju płodowego człowieka i wczesnym okresie pourodzeniowym właściwych jednej płci na drugą.

• płciowa rola, med. repertuar zachowań wraz z cyklem reakcji seksualnych właściwych kobiecie lub mężczyźnie;

• płeć kulturowa, płeć społeczna, ang. gender, identyfikacja jednostki z rolą płci wynikająca z uwarunkowań kulturowych i społecznych;

• transgenderyzm [łac.-ang.], med. zespół zaburzeń identyfikacji i roli płciowej;

• transseksualizm [łac.], jedna z form zaburzonej identyfikacji i roli płciowej;

• transwestytyzm [łac.], eonizm, jedna z form

23. RYZYKOWNE ZACHOWANIA SEKSUALNE, ICH PRZYCZYNY I SKUTKI ORAZ SPOSBY PRZECIWDZIAŁANIA IM

MODUŁ DRUGI PYT. 11

MODUŁ II. WYBRANE UKŁADY, FUNKCJE I REAKCJE ORGAZNIZMU.

24. CHARAKTERYSTYKA ZMIAN W UKŁADZIE NERWOWYM W RÓŻNYCH OKRESACH ROZWOJU CZŁOWIEKA

1. W pierwszych tyg. po zapłodnieniu powstaje pojedyncza warstwa komórek, która pogrubia się

2. Ok. 2,5 tyg. tworzy się tzw. płytka nerwowa

3. W 4 tyg. płytka zamyka się i tworzy cewę nerwową –z której rozwija się układ nerwowy.

Zmiany w ukł. nerwowym dotyczą: mielinizacji oraz zmiany liczby synaps i dendrytów

Okresy rozwoju mózgu:

• Zawiązkiem mózgu jest pęcherzyk powstający w przedniej części cewki nerwowej

• Pęcherzyk dzieli się na 5 pęcherzyków z których rozwijają się:1. kresomózgowie, 2. międzymózgowie, 3. śródmózgowie, 4. móżdżek, 5. rdzeń przedłużony

1. Płodowy: rozplem neuronów, tworzenie wypustek i synaps, migracja neuronów

Rodzimy się z połączeniami, które odpowiadają za podst. funkcje organizmu(sen, ssanie, oddychanie), a pod wpływem umysłowej i fizycznej aktywności oraz różnych stanów emocjonalnych dochodzi do powstania nowych dendrytów.

2. Dzieciństwo i młodość: niewielki wzrost liczby neuronów, rozrost neuronów, nowe wypustki i synapsy, rozwój kolców dendrytów

3. Dojrzałość: nowe synapsy

4. Starość: ubytek neuronów, łysienie dendrytów, utrata synaps, utrata białej istoty,

25. PLASTYCZNOŚĆ MÓZGU I JEJ ZNACZENIE DLA ROZWOJU, UCZENIA SIĘ I ZDROWIA

plastyczność mózgu, właściwość mózgu polegająca na powstawaniu pod wpływem bodźców środowiska trwałych zmian biochem. i morfologicznych w obrębie neuronów, synaps i sieci nerwowych

+moduł III pyt 3

26. BIOLOGICZNE MECHANIZMY UCZENIA SIĘ

Uczenie się, proces zdobywania i gromadzenia doświadczeń, w wyniku czego powstają nowe formy zachowania się i działania lub następuje modyfikacja zachowań i działań wcześniej nabytych. Wskutek uczenia się opanowany zostaje cały system wiadomości, umiejętności, nawyków, przyzwyczajeń, przekonań. Terminu uczenie się używa się zarówno w znaczeniu wąskim - dla określenia świadomego i zamierzonego zdobywania wiadomości i umiejętności, jak i w znaczeniu szerokim - dla określenia zarówno uczenia się zamierzonego, jak i nie zamierzonego (mimowolnego). Istnieje wiele teorii wyjaśniających zjawisko uczenia się. Współcześnie wyodrębnia się dwie ich grupy:

1) teorie koneksjonistyczne, przyjmujące, że podstawą uczenia się są różnego typu połączenia między bodźcami i reakcjami (np. teorie I.P. Pawłowa, B.F. Skinnera, L. Thorndike'a),

2) teorie poznawcze, wyjaśniające uczenie się jako zmianę schematów poznawczych (np. teorie K. Lewina, E.Ch. Tolmana).

We współczesnej psychologii amerykańskiej procesy uczenia się uznawane są za główną dziedzinę badań psychologicznych. W zależności od przyjętych kryteriów rozróżnia się wiele rodzajów i form uczenia się. W związku z rodzajem motywacji i nastawienia wyodrębnia się:

1) uczenie się umyślne, ukierunkowane na zdobycie wiedzy, umiejętności, sprawności itp.,

2) uczenie się mimowolne (uboczne), nie zamierzone.

Zależnie od przyjętych sposobów i technik wyróżnia się:

1) uczenie się pamięciowe (mechaniczne) metodą biernego powtarzania,

2) uczenie się przez zrozumienie (wgląd), wniknięcie w istotę zagadnienia, sens opanowywanego materiału,

3) uczenie się sensoryczne (spostrzeżeniowe, percepcyjne), polegające na wytwarzaniu się odruchów warunkowych pod wpływem wzmacniania określonych doświadczeń,

4) uczenie się metodą prób i błędów (porażek i sukcesów), występujące najczęściej u dzieci i zwierząt oraz w sytuacjach, gdy brak jest wskazówek, jak rozwiązać zadanie przejawia się w szukaniu, próbowaniu i eliminowaniu czynności zbędnych, ćwiczeniu się w czynnościach skutecznych, prowadzących do celu,

5) uczenie się przez naśladownictwo, czyli intencjonalne wykonywanie przez osobę uczącą się czynności, które przedtem wykonywał ktoś inny,

6) uczenie się przez działanie, tzn. wykorzystywanie opanowanej wiedzy do rozwiązywania zadań praktycznych,

7) uczenie się przez przeżywanie, co oznacza kształtowanie stosunku do określonych wartości moralnych, społecznych, estetycznych i innych. Efekty uczenia się zależą od właściwości psychofizycznych ucznia, przede wszystkim od zdolności zapamiętywania oraz od koncentracji i trwałości uwagi. Od sytuacji uczenia się (struktura i rodzaj przyswajanych treści, lokal i jego urządzenie, stan organizmu uczącego się itp.).

27. CO TO SĄ RYTMY BIOLOGICZNE, ICH RODZAJE, ICH ZANCZENIE DLA PRAWIDŁOWEGO FUNKCJONOWANIA CZŁOWIEKA ORAZ PRZYCZYNY I SKUTKI ICH ZABURZEŃ

rytmy biologiczne - cykliczne nasilanie sie i zmniejszanie wszelkich przejawów aktywności życiowej organizmów roślinnych i zwierzęcych

czynniki:

^zewnątrzpochodne (egzogenne) + synchronizatory (kontrolujące je czynniki)

^wewnątrzpochodne (endogenne) + zegar biologiczny

rytmy:

okołodobowe: sen/czuwanie, podziały komórkowe, temperatura ciała, hormony itp.

księżycowe (lunarne)

roczne / sezonowe

przyczyny zaburzeń:

-sztuczne oświetlenie

-praca zmianowa (nocna)

-odizolowanie się od światła zewnętrznego

-zmiana stref czasu -> podróże

-loty w kosmos

skutki:

=> obciążenie organizmu

=> dezorganizacja funkcji

=> obniżenie odporności

=> zaburzenia czynnościowe

=> złe samopoczucie i zmęczenie

znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania:

28. ZMIANY W UKŁADZIE WZROKOWYM W OKRESIE ROZWOJU CZŁOWIEKA I ZASADY HIGIENY WZROKU

• Pod koniec pierwszego miesiąca życia zarodek ma zawiązek oka.

• W okresie prenatalnym powstaje większość struktur oka, są one jednak jeszcze niedojrzałe (np. zróżnicowanie czopków i pręcików już w drugim trymestrze ciązy, ale dynamiczne zmiany w siatkówce i nerwie wzrokowym następują po urodzeniu. U noworodka większa ilość włókien nerwowych (nadprodukcja).

• Gałka oczna noworodka stanowi 35% masy gałki dorosłego.

• W trakcie życia zmienia się kształt gałki ocznej. U noworodków występuje nadwzroczność (dalekowzroczność 2-3 dioprii), która ustępuje w okresie przedszkolnym – spowodowana ukształtowaniem rogówki i soczewki.

• Dziecko widzi zaraz po urodzeniu, jednak brak mu poczucia perspektywy, odróżniania kolorów i szczegółów.

• Widzenie barw pojawia się prawdopodobnie między 2-6 mż. Niemowlę rozróżnia najpierw barwę żółta, niebieską, czerwoną, później zieloną.

• Widzenie obuoczne jest skoordynowaną czynnością pozwalającą na widzenie trójwymiarowe (zdolność widzenia równoczesnego, każdym z obojga oczu + złożony proces percepcji w OUN.

• Wyraźny obraz – na początku 2 rż. – ocena odległości, drobnych szczegółów, pole widzenia jak u osoby dorosłej.

• Ostrość widzenia polepsza się do ok. 18 rż. I do 60 r.ż. niewiele się zmienia

• Zmiany w KORZE WZROKOWEJ intensywne do 2 r.ż. i maja podstawowe znaczenie dla wykształcenia się prawidłowego widzenia

• Rozwój drogi wzrokowej oraz środków wzrokowych w OUN uzależniony jest od dopływu prawidłowych bodźców

ZASADY HIGIENY WZROKU:

• Odpowiednia odległość czytanej książki

• Rodzaj oświetlenia i unikanie czytania przy słabym i jarzeniowym świetle

• Przemywanie oka w momencie zetknięcia z ciałem obcym lub jakaś substancją (naturalne łzawienie)

• Odpowiedni i częsty odpoczynek

• Okłady relaksacyjne

• Badania oczu, prawidłowa profilaktyka

29. CO TO JEST POSTAWA CIAŁA, PRZEDSTAWIENIE JEJ ZMIAN W RÓZNYCH OKRESACH ONTOGENEZY ORAZ NAJCZĘSTSZE ZABURZENIA

Moduł III (pod koniec)

30. FIZJOLOGICZNY MECHANIZM REAKCJI STRESOWEJ, OMÓWIENIE WPŁYWU STRESU NA ZACHOWANIE I ZDROWIE ORAZ SPOSOBY OSOBISTE I INSTYTUCJONALNE OGRANICZANIA NEGATYWNEGO WPŁYWU STRESU NA ZDROWIE UCZNIÓW I NAUCZYCIELI

bodziec -> [receptory nad strzałką :P] kora mózgowa i układ limbiczny -> ocena emocjonalna zdarzenia (układ limbiczny) ->

interpretacja poznawcza bodźca (kora)

To, czy sytuacja będzie dla nas stresująca, zależy od doświadczeń.

Sytuacja odebrana jako stresująca:

-> mobilizacja organizmu do walki lub ucieczki / pobudzenie nerwowego układu wegetatywnego części współczulnej oraz osi hormonalnej

podwzgórza - przysadka - nadnercza (tętno przyspieszone, zwiększony przepływ krwi do mózgu, źrenice ulegają rozszerzeniu itp.)

wyciszenie organizmu - układ przywspółczulny

"ogólny zespół przystosowania" GAS:

1. reakcja alarmowa -> mobilizacja

2.stadium odporności

3. stadium wyczerpania -> nie jest w stanie walczyć

wpływ stresu:

- uwalnianie hormonów, które zaburzają pracę układu odpornościowego, krążenia i innych

-stres u matki w ciąży - wpływ na kształtowanie się płci mózgu

31. BIOLOGICZNE UWARUNKOWANIA DYSLEKSJI ROZWOJOWEJ I NADPOBUDLIWOŚCI PSYCHORUCHOWEJ

Objawy dysleksji występują u mniej więcej 10% uczniów, pięciokrotnie częściej u chłopców. Dysleksja może być sprzężona z chromosomem Y decydującym o płci męskiej i dlatego jest przekazywana po linii męskiej z pokolenia na pokolenie. Niektórzy wskazują na rolę hormonu męskiego – testosteronu. Jego nadprodukcja u chłopców, jeszcze w okresie prenatalnym modeluje rozwój mózgu, wywołując dysleksję. Są i tacy badacze, którzy przewagę chłopców w grupie dzieci dyslektycznych wyjaśniają mniejszą zdolnością osób płci męskiej do adaptacji i wyrównywania deficytów rozwojowych powstałych wskutek nieprawidłowego przebiegu okresu okołoporodowego. Niektórzy też wskazują na nadpobudliwość psychoruchową, agresywność i trudności wychowawcze, które powodują, że chłopcy są w centrum uwagi nauczyciela i z tych powodów są kierowani do psychologa, co sprzyja wczesnemu i częstszemu wykrywaniu tych trudności u chłopców

Mimo, że przyczyny i rozwój zespołu ADHD nie są jeszcze do końca wyjaśnione, badania naukowe wskazują na duży udział czynników genetycznych. Czynniki te wpływają na budowę i działanie struktur mózgowych i sposób przekazywania pobudzeń w centralnym systemie nerwowym.

Uważa się, że przyczyną ADHD jest zaburzony proces dojrzewania układu nerwowego. Niektóre obszary mózgu pracują mniej skutecznie niż u pozostałych dzieci, czego wyrazem są objawy ADHD. Za takim wyjaśnieniem przemawia zmniejszanie się nasilenia lub ustępowanie objawów wraz z wiekiem u znacznej liczby pacjentów.

Podatność na ADHD rośnie w miarę jak zwiększa się liczba niekorzystnych czynników środowiskowych działających na dziecko, takich jak komplikacje w okresie rozwoju płodowego albo toksyny obecne w pożywieniu i wdychanym powietrzu (np. ekspozycja na dym tytoniowy w czasie ciąży).

Pewne znaczenie przypisuje się także uwarunkowaniom psychologicznym (np. relacje miedzy rodzicami, rozwód rodziców) i psychospołecznym (jak np. częste zmiany miejsca zamieszkania albo trudna sytuacja w szkole). Inne czynniki takie jak rodzaj diety, alergie pokarmowe oraz astma, mimo, że same nie wywołują nadpobudliwości psychoruchowej mogą nasilać jej objawy.

Ponieważ zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi jest zaburzeniem w znacznym stopniu uwarunkowanym genetycznie, czyli przekazywanym z pokolenia na pokolenie, często obserwuje się rodzinne występowanie ADHD. Oznacza to, że prawdopodobieństwo wystąpienia ADHD u dzieci wzrasta jeśli rodzice (lub jedno z nich) mieli rozpoznaną nadpobudliwość psychoruchową. Ponadto, jeśli już mamy dziecko nadpobudliwe, wzrastają szanse, że kolejne dziecko również rozwinie zespół ADHD. Ponieważ nie znaleziono w ludzkim materiale genetycznym jednego miejsca odpowiedzialnego za powstawanie zespołu ADHD, mówi się, że jest on dziedziczony wielogenowo.

Obecność u dziecka genów odpowiedzialnych za wystąpienie zespołu ADHD powoduje nieprawidłowy przebieg procesów zachodzących w korze mózgowej i jądrach podkorowych. Stwierdzono, że u dzieci z ADHD płaty czołowe półkul mózgowych i ich połączenia z innymi strukturami mózgu pracują mniej wydajnie niż u dzieci zdrowych. Także obszary odpowiedzialne w mózgu za kojarzenie informacji słuchowych i wzrokowych funkcjonują słabiej u dzieci nadpobudliwych.

Na poziomie biochemicznym, u osób z ADHD dochodzi prawdopodobnie do osłabienia działania dwu substancji uczestniczących w przekazywaniu pobudzeń w układnie nerwowym (tak zwanych neuroprzekaźników): noradrenaliny i dopaminy. Leki stosowane w farmakoterapii ADHD modyfikują aktywność tych przekaźników w mózgu.

Przez wiele lat uważano, że przyczyną zespołu nadpobudliwości psychoruchowej mogą być zaburzone relacje między członkami rodziny lub błędy wychowawcze popełnione przez rodziców. Współczesne badania naukowe nie potwierdzają tych poglądów. Można natomiast stwierdzić, że takie czynniki psychospołeczne jak trudna sytuacja rodzinna, brak stałych norm i zasad, impulsywność rodziców mogą nasilać objawy ADHD. Przeciwnie, w troskliwej, tolerancyjnej, przestrzegającej stałych zasad rodzinie, objawy dziecka z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej mogą być słabo wyrażone.

MODUŁ III. POTRZEBY BIOLOGICZNE I SPOSOBY ICH ZASPOKAJANIA

32. ZASADY RACJONALNEGO ŻYWIENIA W RÓŻNYCH OKRESACH ŻYCIA ORAZ MECHANIZMY REGULUJĄCE PRZYJMOWANIE POKARMU

(……………………………..)

Mechanizmy regulujące przyjmowanie pokarmu:

• Uczucie głodu: pobudzenie jąder podstawy mózgu(podwzgórze); mała różnica poziomu cukru we krwi żylnej i tętniczej; obniżenie poziomu kwasów tłuszczowych i aminokwasów; skurcze żołądka i jelit

• Uczucie sytości: duża różnica poziomu cukru we krwi tętniczej i żylnej; sam proces jedzenia; ustalona nawykowo objętość masy pokarmowej(związana z rozciąganiem ścian ukł. pokarmowego)

33. WYJAŚNIENIE ZWIĄZKU MIĘDZY ŻYWIENIEM A DYSPOZYCJĄ DO NAUKI I PRACY ORAZ SAMOPOCZUCIEM I ZDROWIEM: WYMIENIENIE ZABURZEŃ ZWIĄZANYCH Z NIEPRAWIDŁOWYM ŻYWIENIEM

Przy obniżonej podaży niektórych składników odżywczych:

• Instynktowne obniżenie wydatków na pracę mięśni, zwolnienie procesu wzrastania, zwolnienie niektórych przemian,

• Zużywanie materiału zapasowego, a nawet budulcowego tkanek(tłuszczowej i mięśniowej)

• Niedobór energetyczny i białkowy

Przy zawyżonej podaży:

• Odkładanie nadmiaru składnika w organizmie(tkanka tłuszczowa, witaminy)

• Zaburzenia metabolizmu tkankowego aż do wystąpienia działania toksycznego(hiperwitaminoza A, zatrucie miedzią)

Objawy obniżonej zdolności do pracy zaznaczają się nawet przy zmianie i nieprawidłowościach rytmu spożycia posiłków w ciągu dnia.

Zaburzenia związane z nieprawidłowym żywieniem:

• Niedożywienie- spożycie niedostatecznych ilości żywienia przy zaniżonej wartości energetycznej w stosunku do wydatków energetycznych osobnika

• Przekarmienie- spożywanie przez dłuższy czas pokarmu o nadmiernej wartości energetycznej w stosunku do zapotrzebowania

• Niedobór specyficzny- jest wynikiem zaniżonej ilości lub (rzadko) całkowitego braku jednego lub (częściej) kilku składników odżywczych o charakterze budulcowo-regulacyjnym

• Zaburzenie równowagi składników odżywczych- skutek dysproporcji wzajemnych stosunków między ilością niezbędnych składników odżywczych i bywa połączone z niedoborem lub z nadmiarem jednego lub kilku składników pożywienia

34. ZNACZENIE AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ DLA ROZWOJU I ZDROWIA W RÓŻNYCH OKRESACH ZYCIA, PRZYCZYNY I SKUTKI JEJ NIEDOSTATKÓW ORAZ ZALECENIA DOTYCZĄCE OPTYMALNEGO JEJ POZIOMU

35. CHARAKTRYSTYKA FAZ I OKRESÓW SNU, OMÓWIENIE JEGO BIOLOGICZNEJ ROLI ORAZ WPŁYWU NIEDOSTATKÓW I ZABURZEŃ SNU NA ZDOOLNOŚĆ UCZENIA SIĘ I ZACHOWANIE CZŁOWIEKA

1. faza I : po 5 - 10 minut -> 'hipnagogi' [sfera między snem a jawą, gdzie mięśnie są odprężone, pojawiają się obrazy, kropki, scenki. Większość ludzi, która o tym nie wie, nie zauważa ich.

2. faza II: płytki sen -> mózg przesyła fale theta.

trwa ok. 20 minut, człowiek porusza się, łatwo go obudzić.

Stan bardzo głębokiego relaksu.

3. faza III i IV: fale delta, serce bije wolniej, wolny i regularny rytm oddechu. Obudzenie = dezorientacja.

4. faza powrót do fazy III i II -> cały proces ok. 90-120 minut / N - REM

5. faza REM - szybkie ruchy gałek ocznych, napięcie mięśniowe (szczególnie karku), nasilenie się niektórych czynności fizjologicznych: bicie serca, ciśnienie tętnicze krwi, oddech przyspieszony i nieregularny, erekcje członka. Wyłączenie ośrodkowych mechanizmów termoregulacyjnych - organizm stałocieplny na krótko przekształca się w zmiennocieplny. Obniżenie temperatury ciała - budzi człowieka. tutaj śnimy.

6. cykl się powtarza: REM -> faza II -> faza III i IV -> faza II -> N-REM (II i III) -> REM

I faza REM 10- 20 minut i wzrasta wraz z czasem, w którym śpimy - nawet do godziny

1 cykl - 90 minut ( w ciągu nocy 4-5 = 4 - 5 faz REM = 4 - 5 snów)

wpływ niedostatków i zaburzeń na zdolności uczenia się i zachowania człowieka:

zespoły przyspieszonej i pobudzonej fazy snu: desynchronizacja pracy wewnętrznej zegara biologicznego

36. WYJAŚNIENIE NA CZYM POLEGA ZACHOWANIE ODPOWIEDNIEGO RYTMU PRACY I WYPOCZYNKU ORAZ CO TO JEST ZMĘCZENIE, JAKIE SĄ JEGO RODZAJE, FAZY I PRZYCZYNY ORAZ SKUTKI

(ksero z ćwiczeń)

37. PRZEDSTAWIENIE NA CZYM POLEGA HARTOWANIE ORGANIZMU, JAKIE SĄ JEGO METODY I ZNACZENIE DLA ZDROWIA

MODUŁ IV. ZDROWIE DZIECI I MŁODZIEŻY

38. WYJASNIENIE POJĘCIA ZDROWIA, WYMIENIENIE JEGO ASPEKTÓW, WYJASNIENEI HOLISTYCZNEGO PODEJŚCIA DO ZDROWIA

zdrowie - stan dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego, społecznego, a nie wyłącznie brak choroby lub niedomagań (ułomność) [WHO]

zdrowie - stan, w którym jednostka wykazuje optymalna umiejętność efektywnego pełnienia ról i zadań wyznaczonych jej przez proces socjalizacji [T. Parsons]

aspekty zdrowia:

a. psychiczny

b. fizyczny

c. społeczny

zdrowie:

* zdrowie do normalnego funkcjonowania (pełnieni ról społecznych)

* potencjał psychiczny i fizyczny człowieka

*równowaga możliwości fizycznych, psychicznych i społecznych ; możliwość utrzymania równowagi między organizmem a wymogami środowiska

* dobra jakość życia

holistyczne podejście = całościowe

=> L. von Bertalanfly - hierarchia systemów, z których każdy jest jednocześnie częścią większego systemu i zbiorem systemów podrzędnych, każdy system stanowi jednocześnie całość i część

=> Julian Aleksandrowicz - "człowiek: dynamiczny system funkcjonujący w sprzężeniu z innymi systemami, poddany oddziaływaniu środowiska przyrodniczego i społecznego i sam na nie oddziałujący"

społeczno - ekologiczny model zdrowia:

-skomplikowane powiązania między człowiekiem i społecznością

-na zdrowie człowieka wpływa wiele czynników

-równy dostęp do zdrowia w zależności od cech położenia społecznego

zdrowie człowieka - całość, równowaga między poszczególnymi wymiarami i aspektami:

~zdrowie fizyczne

~zdrowie psychiczne:

-umysłowe (poznawcze)

-emocjonalne ( efektywne)

~zdrowie społeczne -> niezależność, relacje interpersonalne, odpowiedzialność za siebie i innych

~zdrowie duchowe -> zdolność do dawania i brania, okazywania ciepła, bezwarunkowa miłość, poczucie sensu życia

~zdrowie seksualne -> zespół biologicznych, emocjonalnych, intelektualnych i społecznych aspektów życia seksualnego, ważnych dla prawidłowego rozwoju osobowości, komunikacji i miłości

+zdrowie prokreacyjne
~zdrowie publiczne - promowanie zdrowia, zapobieganie chorobom, przedłużanie życia - organizacja zbiorowych wysiłków społeczeństwa

czynniki wpływające na zdrowie -> 4 podstawowe grupy:

1.styl życia i zachowanie zdrowotne

2.środowisko fizyczne i społeczne

3.czynniki genetyczne

4.służba zdrowia

39. WYJAŚNIENIE WSPÓŁZALEŻNOŚCI MIĘDZY ZDROWIEM FIZYCZNYM I PSYCHICZNYM; OMÓWIENIE ZWIĄZKÓW MIĘDZY ZDROWIEM A DYSPOZYCJĄ DO UCZENIA SIĘ, OSIĄGNIĘCIAMI SZKOLNYMI I ZACHOWANIEM DZIECI I MŁODZIEŻY

40. WYMIENIENIE ZASOBÓW I CZYNNIKÓW RYZYKA DLA ZDROWIA

41. WYJAŚNIENIE TERMINU "PROZDROWOTNY STYL ŻYCIA" I WYMIENIENIE ZACHOWAŃ, KTÓRE SIĘ NA NIEGO SKŁADAJĄ

prozdrowotny styl życia

~koncepcja M. Lalondea - styl życia determinuje zdrowie jednostki

-> wzory świadomych zachowań związanych ze zdrowiem, będących efektem wyborów dokonywanych przez ludzi na podstawie dostępnych, determinowanych ich sytuacją życiową alternatyw / Cockerham

-> nie tylko wzory zachowań związanych ze zdrowiem, ale także wartości i postawy reprezentowane przez ludzi w odpowiedzi na warunki ich społecznego, kulturowego i ekonomicznego środowiska / Abel

Zachowania:

*związane ze zdrowiem fizycznym

-dbałość o ciało i najbliższe otoczenie

-aktywność fizyczna

-racjonalne żywienie

-hartowanie się

-sen - czas i jakość

*związane ze zdrowiem psychospołecznym"

-korzystanie i dawanie wsparcia społecznego

-unikanie nadmiernego stresu i radzenie sobie z nim

*zachowania prewencyjne:

-bezpieczne zachowania w życiu codziennym i seksualnym

-poddawanie się badaniom profilaktycznym

-samokontrola i samoobadanie

*niepodejmowanie zachowań ryzykownych:

-niepalenie tytoniu

-ograniczenie alkoholu

-nienadużywanie leków

-nieużywanie substancji psychotropowych

42. WYMIENIENIE NAJCZĘŚCIEJ WYSTĘPUJĄCYCH PROBLEMÓW ZDROWOTNYCH I CHORÓB PRZEWLEKŁYCH W POPULACJI DZIECI I MŁODZIEŻY W WIEKU PRZEDSZKOLNYM I SZKOLNYM

43. OMÓWIENIE RODZAJÓW I PRZYCZYN ZACHOWAŃ RYZYKOWNYCH ORAZ SZKÓD ZDROWOTNYCH I SPOŁECZNYCH ZWIĄZANYCH Z UŻYWANIEM SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH

44. OMÓWIENIE ROLI NAUCZYCIELA W PROFILAKTYCE, DIAGNOZIE ORAZ TERAPII PROBLEMÓW I ZABURZEŃ ZDROWIA PSYCHICZNEGO U UCZNIÓW

45. OMÓWIENIE ODRĘBNOŚCI W ROZOWJU, ZACHOWANIACH I FUNKCJONOWANIU W SKZOLE UCZNIÓW PRZEWLEKLE CHORYCH ORAZ ROLI PEDAGOGA I NAUCZYCIELA W ICH WSPIERANIU

46. OMÓWIENIE ZASAD UDZIELANIA POMOCY W STANACH NAGŁYCH ZAOSTRZEŃ U UCZNIÓW Z CUKRZYCĄ, ASTMĄ, PADACZKĄ

47. WYMIENIENIE FAZ PROFILAKTYKI, PODANIE PRZYKŁADÓW DZIAŁAŃ W PROFILAKTYCE ZABURZEŃ I CHORÓB U DZIECI I MŁODZIEZY W WIEKU PRZEDSZKOLNYM I SZKOLNYM

profilaktyka - działania, których celem jest zapobieganie chorobom i innym zaburzeniom lub ich skutkom

1.profilaktyka pierwotna

-dotyczy ludzi zdrowych

-zapobieganiem niektórych chorób i zaburzeń:

=> działanie:

a. swoiste:

^chorobom zakaźnym - szczepienia

^próchnicy zębów - uzupełnianie fluoru

^krzywicy - podawanie witaminy D

^nowotworom skóry - ograniczenie nasłonecznienia

^niedoczynności tarczycy - dodawanie jodu do soli kuchennej

^niedokrwistości - dodawanie żelaza do pieczywa

b. nieswoiste:

#zwiększenie odporności organizmu, ogólnej kondycji i sprawności

#eliminowanie zagrożeń dla zdrowia

#stwarzanie dziecku warunków zapewniających prawidłowy rozwój

#wyposażenie człowieka w wiedzę i umiejętności umożliwiające walkę ze stresem

2. profilaktyka wtórna:

-dotyczy osób, u których istnieje zwiększone ryzyko niektórych zaburzeń lub chorób

a. testy przesiewowe, np.:

^badania krwi u noworodków (fenyloketunia, wrodzona niedoczynność tarczycy)

^stawy biodrowe u noworodków, niemowląt

^wzroku (zez, wady refrakcji)

^słuchu (upośledzenie)

^układu ruchu (skolioza)

b. badania dzieci w szkołach co jakiś czas

3. profilaktyka trzeciorzędowa:

-dotyczy ludzi przewlekle chorych i niepełnosprawnych

=>wobec dzieci i młodzieży przewlekle chorych:

a. zapobieganie rozwojowi wtórnego kalectwa społecznego poprzez: pomoc rodzicom i dzieciom w akceptacji choroby, kształtowanie postaw rodzicielskich

b. pomoc dziecku w utrzymaniu dobrej kondycji i samopoczucia

metody pracy i formy kontaktu z uczniem:

*zachęcenie ucznia do samodzielnego odkrywania i współtworzenia rzeczywistości, w tym także zdrowia

własnego i innych ludzi

a. wybór tematów do realizacji

b. zebranie informacji

c. organizacja lekcji

d. wprowadzenie metod:

-aktywizujących

-interakcyjnych

48. PRZEDSTAWIENIE ZASAD PROFILAKTYCZNEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ NAD UCZNIAMI ORAZ WPSÓŁPRACY NAUCZCIELA I PEDAGOGA Z PIELĘGNIARKĄ SZKOLNĄ

MODUŁ V. ZDROWOTNE SPAKETY ŚRODOWISKA I ORGANIZACJI PROCESU KSZTAŁCENIA. ZDROWIE NAUCZYCIELI.

49. WYJAŚNIENIE POJĘCIA ŚRODOWISKA SZKOŁY, WYMIENIENIE JEGO SKŁADOWYCH, OMÓWIENIE ICH WPŁYWU NA SAMOPOCZUCIE I BEZPIECZEŃSTWO UCZNIÓW I NAUCZYCIELI

50. WYJAŚNIENIE POJĘCIA KLIMAT SPOŁECZNY SZKOŁY I OMÓWIENIE JEGO WPŁYWU NA ZDROWIE UCZNIÓW I NAUCZYCIELI

51. OMÓWIENIE ZASAD ERGONOMICZNYCH DOBORU MEBLI DLA UCZNIÓW I NAUCZYCIELI

52. OMÓWIENIE ZASAD UKŁADANIA PLANÓW LEKCJI I ORGANIZACJI PRZERW MIĘDZYLEKCYJNYCH, UWZGLĘDNIAJĄCYCH POTRZEBY BIOLOGICZNE I PSYCHICZNE UCZNIÓW

53. UZASADNIENIE POTRZEBY ZWIĘKSZENIA AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ UCZNIÓW W CZASIE POBYTU W SZKOLE I TWORZENIE WARUNKÓW TEMU SPRZYJAJĄCYH

54. UZASADNIENIE POTRZEBY SPOŻYWANIA W SZKOLE POSIŁKÓW PRZEZ WSZYSTKICH UCZNIÓW I ZAPEWNIENIE IM NAPOJÓW ORAZ MOŻLIWOŚCI ZASPOKOJENIA TEJ POTRZEBY W PRAKTYCE

55. OMÓWIENIE PRZYCZYN URAZÓW UCZNIÓW W SZKOLE I SPOSOBÓW ZAPOBIEGANIA IM

56. WYJAŚNIENIE, NA CZYM POLEGA KONCEPCJA SZKOŁY PROMUJĄCEJ ZDROWIE

57. WYJAŚNIENIE, JAKI JEST ZWIĄZEK MIĘDZY SAMOPOCZUCIEM I ZDROWIEM NAUCZYCIELI I UCZNIÓW, WYMIENIENIE PROBLEMÓW ZDROWOTNYCH NAUCZYCIELII METOD ZAPOBIEGANIA IM

58. OMÓWIENIE ZAGROŻEŃ DLA ZDROWIA ZWIĄZANYCH Z WYKONYWANIEM PRACY NAUCZYCIELA

Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – opracowanie modułów do egzaminu43 | Strona