26.04.2009

METANAUKI - nauki o nauce.

Do metanauk zalicza się:

• historia nauki - zajmuje się rozwojem myśli naukowej (typ postępowania - dedukcyjne, indukcyjne);

• filozofia nauki - w wąskim rozumieniu ściśle związana z logiką, zajmuje się logiczną analizą języka naukowego;

• psychologia nauki (twórczości naukowej) - zajmuje się cechami umysłu, osobowości pracowników naukowych, uczonych (m.in. Józef Pieter „Psychologia nauki”), bazuje na autobiografiach, dziennikach, ankietach i testach w celu poznania cech osobowości charakterystycznych dla naukowców o wysokich osiągnięciach, takie jak: uznanie poznawania jako naczelnej wartości życiowej, odkrywanie nie jest traktowane jako praca ale ulubiony styl życia, pracowitość, dokładność, rzetelność, wytrwałość mimo niepowodzeń, niepokój twórczy, niezadowolenie z osiągnięć, krytycyzm, skłonność do introwersji 0 szczególnie w naukach ścisłych, zdolności analityczno-krytyczne lub syntetyczne u teoretyków. Zbigniew Skorny wyróżnia dwa typy czynności naukowej:

• związane z kontekstem odkrycia (tworzenie nowych hipotez - myślenie dedukcyjne, myślenie teoretyczne, samodzielność, intuicja),

• związane z kontekstem uzasadniania (wymagają długich czasochłonnych badań, wytrwałości i pracowitości);

• socjologia nauki - jest częścią socjologii wiedzy, zajmuje się m.in. związkami między ideologią a nauką, rozwojem nauki;

• ekonomia nauki - zajmuje się uzasadnianiem prognoz nauki, planowaniem i organizacją;

• metodologia nauki - wyróżnia się:

• ogólną metodologię nauki - zbliżona do filozofii nauki,

• z przymiotnikiem, np. metodologię nauk społecznych - ma charakter praktyczny, ale praktyczny w mniejszym stopniu niż metodyka.

• opisowa - opisuje procedury, podejścia, strategie,

• normatywna - postuluje, jakie postępowanie jest właściwe przy rozwiązywaniu określonych problemów badawczych.

Metodologia kształtuje świadomość metodologiczną - przestrzega, by nie podejmować jakichś metod i technik badawczych bezrefleksyjnie (refleksja o naturze rzeczywistości, uznanie słuszności strategii ilościowej i jakościowej związanych z założeniami teoretycznej).

KLASYFIKACJA NAUK - wybrane typologie na przestrzeni dziejów:

Ogólna metodologia nauk oraz filozofia zajmuje się klasyfikacją (za: Sush, Szcześniak, Filozofia nauki).

ARYSTOTELES:

• nauki teoretyczne - poznanie w tych naukach stanowi cel sam w sobie (a nie cel praktyczny):

• logika,

• filozofia,

• fizyka,

• matematyka;

• nauki praktyczne - udzielają pewnych wskazówek dotyczących postępowania:

• etyka,

• ekonomika,

• polityka;

• nauki twórcze - mają na celu psychiczny rozwój jednostki:

• poetyka,

• retoryka,

• sztuka.

W średniowieczu teologia królowała jako nauka, ale wyróżniało się

• triwium nauk - ich zadaniem była kultura języka:

• gramatyka łacińska,

• retoryka,

• dialektyka - logika.

• kwadrilium nauk - ich zadaniem był rozwój kultury matematyczno-przyrodniczej:

• arytmetyka,

• geometria,

• astronomia,

• matematyka.

FRANCIS BACON:

• nauki historyczne - oparte na pamięci;

• nauki teoretyczne - oparte na rozumie, myśleniu:

• matematyka,

• logika,

• nauki empiryczne (przyrodnicze);

• sztuki - bazują na wyobraźni.

THOMAS HOBBES:

• nauki dedukcyjne - oparte na racjonalnym rozumie;

• indukcyjne - oparte na doświadczeniu empirycznym.

AUGUST COMTE:

• nauki abstrakcyjne, teoretyczne - traktują o ogólnych prawach i procesach:

• matematyka,

• astronomia,

• fizyka,

• chemia,

• biologia,

• socjologia;

• konkretne - zajmują się opisywaniem jednostkowych faktów doświadczalnych, są podrzędne i podporządkowane naukom abstrakcyjnym:

• geologia,

• mineralogia,

• medycyna.

PODZIAŁ WSPÓŁCZESNY:

• nauki formalne:

• logika,

• matematyka;

• nauki empiryczne:

• przyrodnicze,

• humanistyczno-społeczne.

Inna typologia nauk uwzględnia trendy łączenia się nauk:

• nauki matematyczne:

• logika,

• geometria,

• algebra;

• nauki fizyczne - nauki o tzw. przyrodzie nieożywionej:

• fizyka,

• chemia,

• astronomia,

• geologia;

• nauki biologiczne - nauki o materii ożywionej:

• fizjologiczne,

• morfologia,

• systematyka roślin i zwierząt,

• genetyka,

• biologia molekularna;

• nauki społeczne:

• filozofia,

• socjologia,

• psychologia,

• historia,

• nauki polityczne;

• nauki stykowe (pograniczne) - powstają na pograniczu 2, 3 lub 4 nauk:

• biofizyka,

• etologia,

• fizykochemia;

• nauki kompleksowe - szukają powiązań między naukami bardziej odległymi:

• cybernetyka,

• naukoznawstwo;

• nauki stosowane - praktycznie stosowane:

• techniczne,

• rolnicze,

• ekonomiczne,

• medyczne,

• pedagogiczne.

Inny podział:

• nauki idiograficzne - opisują to, co jednostkowe;

• nauki nomologiczne - ustalają prawa, np. socjologia;

• nauki mieszane, idiograficzno-nomologiczne:

• geografia ekonomiczna,

• historia polityczna,

• ekonomiki szczegółowe,

• nauki prawnicze.

PODEJŚCIE ILOŚCIOWE I JAKOŚCIOWE W BADANIACH - MODELE TEORETYCZNE
PODEJŚCIE (BADANIE, STRATEGIA) ILOŚCIOWE	PODEJŚCIE (BADANIE, STRATEGIA) JAKOŚCIOWE
RODOWÓD
Rodowód neopozytywistyczny, scjentystyczny, gloryfikujący nauki przyrodnicze	Korzenie w socjologii humanistycznej (począwszy od Ditleya, Znanieckiego)
ZAŁOŻENIA
Jedność nauk przyrodniczych i społecznych	Nauki o kulturze wymagają odmiennego podejścia z powodu udziału świadomości, wartościowania podmiotu
Ludzkie działania zbiorowe będące częścią natury dają się zbadać metodami przyrodoznawstwa (przez działanie, obserwacje, etc.)	Celem badania jest rozumienie badanych zjawisk i ich unikalności, która jest wynikiem badania kontekstu historyczno-kulturowego
Celem badań jest weryfikacja hipotez mówiących o związkach przyczynowo-skutkowych lub o wpływie jednych zmiennych na inne	W celu poznania dopuszcza się wczuwanie w stan jednostek, intuicję
Zmienne należy ściśle zdefiniować, zaś problematykę zoperacjonalizować (ustalić wskaźniki), a także należy zastosować wystandaryzowane narzędzie badawcze (kwestionariusze, ankiety)	Badacz nie może narzucać badanemu sposobu odpowiedzi
Należy opracować dane statystyczne
TYPOWE METODY I TECHNIKI BADAWCZE
Wywiad kwestionariuszowy	Obserwacja niekontrolowana i uczestnicząca jawna lub niejawna
Ankieta bez pytań otwartych	Analiza dokumentów osobistych (pamiętniki, listy, biografie)
Skale	Wywiad swobodny narracyjny
Testy	Wywiad fokusowy (stosowany w badaniach marketingowych)
Techniki eksperymentalne	Techniki projekcyjne
Techniki socjometryczne	Metoda monograficzna (rozpatrywanie wszechstronne)
Obserwacja kontrolowana przy pomocy arkusza	Studium przypadku
Statystyczna analiza danych	Metoda historyczna
Tabele	Esej, felieton jako forma wyrażania wyniku badań
Wyniki procentowe	Technika fotografowania
INNE RÓŻNICE
Obserwacja występuje w początkowej fazie badań w celu przygotowania odpowiedniego kwestionariusza	Obserwacja pełni rolę podstawową w celu zrozumienia innej kultury, problemu, etc.
Analiza tekstu ma na celu liczenie stworzonych przez badaczy kategorii	Analiza tekstu ma na celu zrozumienie formułowanych przez badaczy odpowiedzi, intencji
Badanie przeprowadza ankieter w imieniu badacza, nie musi on posiadać wysokich kwalifikacji	Badacz osobiście przeprowadza wywiady, obserwacje i musi posiadać wiedzę i kompetencje
Komunikaty niewerbalne badanych nie mają znaczenia	Badacz zwraca uwagę na komunikaty niewerbalne, które mówią o nastawieniach emocjonalnych
Regułą jest konstruowanie roboczych hipotez	Rezygnuje się z hipotez, gdyż zawężają kierunek badań
Współcześnie oba podejścia są uznawane za ważne
SPOSOBY ŁĄCZENIA PODEJŚCIA ILOŚCIOWEGO I JAKOŚCIOWEGO
Badanie jakościowe jako wstęp do badania ilościowego (obserwacja, wywiad są pomocne w konstruowaniu narzędzi badawczych)
Badanie jakościowe może sprowadzać wyniki badania ilościowego
Łączenie elementów ilościowych i jakościowych w tym samym badaniu

Podstawy teoretyczne podejścia jakościowego daje interakcjonizm symboliczny:

• Świat społeczny nie jest obiektywny, gotowy;

• Świat społeczny zmienia się nieustannie;

• Zrozumienie podmiotów jest najważniejszym celem - współczynnik humanistyczny Znanieckiego;

• Odmiany: socjologia życia codziennego - świat życia codziennego powinien być przedmiotem badań; socjologia krytyczna - konieczne jest powiązanie badań z krytyką społeczną.

3. METANAUKI, KLASYFIKACJA NAUK

7

METODOLOGIA NAUK SPOŁECZNYCH - WYKŁADY

---