trudnosci wychowawcze


Trudności wychowawcze

w szkole - refleksje szkolnego pedagoga

W ciągu ostatniego roku media często informowały o drastycznych sytuacjach występujących w polskich szkołach, szczególnie w gimnazjach. Akty przemocy wobec rówieśników i nauczycieli, skuteczne próby samobójstwa - pojawiały się jako „ informacje dnia”.

Co stało się, że takie sytuacje mają miejsce?, jaka jest ich przyczyna?, jak można

im zapobiegać?.

W niniejszym artykule z perspektywy szkolnego pedagoga z ponad 20 letnim stażem pracy w szkole ponadgimnazjalnej chciałabym zastanowić się nad tym problemem.

Chcąc opracować strategie, sposoby działań zapobiegania zagrożeniom rozwoju młodzieży należy rozumieć oraz mieć świadomość tego co dzieje się w życiu młodego człowieka, jak przebiega prawidłowy rozwój dziewczyny i chłopca w okresie dojrzewania

i dorastania, zwanym w psychologii adolescencją.

Adolescencja rozumiana, jako wzrastanie ku dorosłości, jest okresem życia, przez który przechodzi każdy młody człowiek w swoim jednostkowym rozwoju. Jest to czas przeistaczania się, odejścia od świata dziecięcego i wkraczania do świata ludzi dorosłych.

Ta metamorfoza zajmuje przeciętnie każdemu młodemu człowiekowi około 10 lat życia

( zaczyna się ok. 10 roku życia., a kończy ok. 20-23roku życia).

Okres dojrzewania jest kryzysowym momentem w życiu jednostki. Kryzys polega na tym, że wypracowane uprzednio przez osobę sposoby zaspokajania własnych potrzeb

i funkcjonowania w środowisku społecznym przestały być skuteczne.

Kryzys okresu adolescencji przebiega na co najmniej trzech płaszczyznach: biologicznej, rodzinnej i społecznej.

  1. W pierwszej kolejności pojawia się u młodego człowieka biologiczna zdolność do powołania nowego życia. Rozwój fizjologiczny organizmu powoduje konieczność podjęcia nowej roli mężczyzny lub kobiety, samookreślenia się w obrębie własnej płci (już nie dziewczyna, czy chłopiec ale młoda kobieta, mężczyzna).

  2. W relacjach z rodzicami dochodzi do rozdźwięku, konfliktu pomiędzy oczekiwaniami rodziców a nastolatka:

W relacjach z rodzicami zauważyć można zmniejszenie roli rodziny jako głównego wsparcia nastolatka na rzecz grupy rówieśniczej.

3. Na płaszczyźnie społecznej młody człowiek zmuszony jest do zaistnienia, zaadaptowania się w szerszym otoczeniu społecznym: przejście, do nowej szkoły ponadgimnazjalnej, nowej grupy rówieśniczej, perspektywa określenia siebie w przyszłości, swojej roli zawodowej .

Konsekwencją tych zmian jest kryzys tożsamości, który zmusza młodą osobę do odpowiedzenia sobie:„kim jestem?”, „kim są inni ludzie?”, „czym jest świat, który mnie otacza?”

Poszukiwaniom tożsamości towarzyszy niepokój, poczucie zagubienia. E. Erikson twórca koncepcji psychospołecznego rozwoju ego, pisze „Młody człowiek musi scalić całą dotychczasową wiedzę o sobie zawartą w pełnionych przez niego rolach ( syna, córki, ucznia, kolegi, sportowca itp.) i uzyskać integrację swojej przeszłości z teraźniejszością i koncepcją przyszłości”

Pozytywnie rozwiązany kryzys tożsamości umożliwia młodej osobie skrystalizowanie i utrwalenie realistycznej postawy wobec samego siebie i własnej samooceny, co pozwala wejść w dorosłe życie z siłą i poczuciem autonomii.

To jak młody człowiek poradzi sobie z kryzysem tożsamości zależy od tego, czego dotychczas nauczył się w swoim życiu, czyli od tak zwanego „wyposażenia socjalizacyjnego”.

W zdecydowanej większości wyznaczony przez rodzinę charakter „wyposażenia socjalizacyjnego” wyraża się w: stosunku uczuciowym rodziców do siebie, stosunku emocjonalnym rodziców do dziecka, strukturze rodziny, stylu wychowawczym, obowiązującym systemie wartości.

Ten pierwszy związek ze światem społecznym staje się bowiem matrycą dla formowania innych dalszych już związków.

Bycie rodzicem jest trudnym i bardzo odpowiedzialnym zadaniem. Zdecydowana większość rodziców kocha swoje dzieci i wychowuje je najlepiej jak potrafi. Porażki wychowawcze rodziców wynikają z braków umiejętności wychowawczych, a nie złej woli.

Do niedawna nikt nie przywiązywał uwagi do edukacji rodziców i młodzieży

w zakresie dobrego, odpowiedzialnego rodzicielstwa.

Od lat naucza się matematyki, fizyki, języka ojczystego i języków obcych, historii, geografii, biologii i innych przedmiotów. Nie ma w szkołach przedmiotu, który przybliżyłby młodej osobie model zdrowego rozwoju i jego zagrożeń. Brzmi to paradoksalnie: przedmiotem nauczania w szkołach są wszystkie zagadnienia życia naszej planety

z wyjątkiem człowieka (nauka o człowieku na zajęciach z biologii ukazuje tylko fizjologiczny aspekt funkcjonowania człowieka).Wprowadzone od kilku lat do szkół wychowanie do życia w rodzinie jest drobnym postępem w tym kierunku.

Rodzina nie żyje w próżni, sytuacja społeczna i polityczna państwa wpływa w sposób istotny na jej byt. Nieformalny rozpad rodzin w postaci migracji zarobkowej rodziców (poza granice lub do innych miejsc zamieszkania), wzrost rozwodów, sposób sprawowania władzy przez rządzących (afery, skandale, często niekompetencja), negatywny wpływ czwartej władzy-masmediów (promowanie związków partnerskich, homoseksualnych, relatywizmu moralnego, postaw konsumpcyjnych).

Zadaniem szkoły, jako instytucji, jest pomoc rodzicom w wychowaniu ich dzieci. Ważne jest by szkoły profesjonalnie kształtowały proces wychowania i profilaktyki.

Wychowanie rozumiane jest jako wspomaganie osiągania dojrzałości ( fizycznej, psychicznej, społecznej, duchowej).

Profilaktyka natomiast jako korygowanie niedostatków wychowania w odniesieniu do wychowanka i środowiska, czyli eliminowanie czynników ryzyka, wprowadzanie czynników chroniących.

Do najpoważniejszych zachowań ryzykownych wg. A. Kazdin, Z. Gaś należy: palenie papierosów, używanie alkoholu, używanie innych środków psychoaktywnych, wczesna aktywność seksualna, zachowania agresywne i przestępcze.

Natomiast do czynników chroniących przed zaburzeniami zdaniem J.D.Hawkins, F.Dolto, P.Kay: silna więź emocjonalna z rodzicami, zainteresowanie nauką szkolną, regularne praktyki religijne, poszanowanie prawa, norm, autorytetów społecznych, przynależność do pozytywnej grupy.

Wpływ czynników ryzyka i czynników chroniących nie jest równie silny we wszystkich okresach rozwoju młodej osoby. Brak kontroli rodzicielskiej koreluje z zaburzeniami zachowania w dzieciństwie i okresie dojrzewania, natomiast kontakt z rówieśnikami przejawiającymi zachowania antyspołeczne ma największy wpływ ok.12 roku życia.

Efekty działania czynników kumulują się. Prawdopodobieństwo zachowań ryzykownych jest tym większe im więcej jest czynników ryzyka - im dłużej trwają, tym bardziej są szkodliwe.

Podłoże zaburzeń stanowi wspólny zestaw czynników ryzyka np. zaburzenia więzi z rodzicami są predykatorem sięgania po używki, wczesnej inicjacji seksualnej, nerwic, bulimii, samobójstw i innych.

U młodych osób podejmujących zachowania problemowe, ryzykowne występuje

wiele wspólnych uwarunkowań osobowościowych takich jak: wysoki poziom lęku, niepokoju, słaba odporność na frustracje, niska samoocena, niedojrzałość emocjonalna

i społeczna, słaba kontrola wewnętrzna, nierealistyczne oczekiwania wobec siebie

i otoczenia.

Planując proces wychowania i profilaktyki należy wiedzieć jak przedstawiają się profile osobowościowe: ucznia odpornego na czynniki ryzyka i ucznia zagrożonego w zdrowym rozwoju .

Uczeń odporny na czynniki ryzyka (za B. Bernard) to osoba, posiadająca :kompetencje społeczne, dobrze rozwinięte umiejętności rozwiązywania problemów, autonomię, poczucie sensu życia.

Kompetencje społeczne wyrażają się w formie zachowań prospołecznych. Są to umiejętności odnajdywania, budowania, utrzymywania zdrowych relacji z ludźmi. Należą do nich: osobista odpowiedzialność i umiejętność wzbudzania w ludziach pozytywnych nastawień do drugiego człowieka, plastyczność rozumiana jako umiejętność adekwatnego reagowania na sytuację i ludzi, empatia i troskliwość na bycie blisko drugiego człowieka,

sprawność w porozumiewaniu się, poczucie humoru, stwarzające sytuację do rozładowania napięć emocjonalnych i budowaniu wspólnoty.

Dobrze rozwinięte umiejętności rozwiązywania problemów są to umiejętności rozpoznawania wpływów społecznych w środowisku oraz celowego dokonania wyborów, czyli: umiejętność planowania i konstruktywnego organizowania swojej przyszłości, umiejętność krytycznej analizy, uwolnienie się od zewnętrznej presji, nabycie poczucia odpowiedzialności, wyobraźnia, inicjatywa.

Autonomia wyraża się w działaniu zgodnym z poczuciem własnej wartości. Oznacza to:

poczucie skuteczności w działaniu, poczucie własnej wartości(oparcie w samym sobie i zaufanie do konsekwentne realizowanie działań wynikających z konstruktywnych decyzji,

umiejętność niezależnego działania, umiejętność dystansowania się od dysfunkcjonalnego środowiska, odporność na negatywne opinie na własny temat. Ważne jest zaangażowanie religijne w praktyce, życie zgodne z deklarowaną wiarą. Poczucie sensu życia wyraża się w uświadomieniu sobie celowości istnienia. Tworzą je: specjalne zainteresowania ukierunkowanie na cel, motywacja osiągnięć, aspiracje edukacyjne, zdrowe oczekiwania wyrastające z prawidłowego systemu wartości, wytrwałość w realizacji celów, optymizm życiowy, wiara w siebie w ludzi, pozytywne nastawienie do przyszłości.

Uczeń wysokiego ryzyka to osoba, która nie ukończyła 21 roku życia, a w której życiu występuje przynajmniej jedna z poniższych cech: przynależność do grup subkulturowych lub gangów, używanie środków odurzających, zaangażowanie w działania przestępcze lub stosowanie przemocy, tendencje autodestrukcyjne lub inne problemy ze zdrowiem psychicznym, wychowanie w środowisku instytucjonalnym, ucieczki z domu lub bezdomność.

Przedstawiony powyżej obraz prawidłowego rozwoju i zagrożeń młodego człowieka niezbędny jest

Profesjonalne działania wychowawcze i profilaktyczne zakładają nacisk na działania wzmacniające czynniki chroniące a osłabiające czynniki ryzyka.

Na jakość pracy w szkole, odnoszone sukcesy lub porażki wpływa: organizacja zajęć lekcyjnych i pozalekcyjnych, relacje: uczeń-nauczyciel, uczeń-uczeń, nauczyciel-nauczyciel, nauczyciel- rodzic, dziecko-rodzic, postawa dyrekcji wobec problemów wychowania

i profilaktyki, rola szkolnego specjalisty ds. wychowania i profilaktyki to jest

(pedagoga/psychologa).

Działania podejmowane w szkole powinny być skierowane do: uczniów, nauczycieli rodziców. W zależności od potrzeb szkoły powinno się stosować strategie:

    1. Informacyjne - dostarczanie podstawowych i rzetelnych informacji, pozwalających podejmować trafne i konstruktywne decyzje życiowe,

    2. Edukacyjne - stworzenie możliwości nabywania nowych umiejętności konstruktywnego zaspokajania potrzeb fizycznych, psychicznych, społecznych, duchowych,

    3. Alternatyw - ukierunkowane na tworzenie warunków do konstruktywnego działania, samorealizacji bez wchodzenia w zachowania problemowe.

    4. Wczesnej interwencji - pomoc osobom mającym trudności w identyfikacji swoich problemów i możliwości ich rozwiązywania,

    5. Zmian środowiskowych - ukierunkowane na eliminowanie bądź osłabianie w środowisku wychowawczym czynników ryzyka i wprowadzaniu czynników chroniących,

    6. Zmian przepisów - ukierunkowane na eliminowanie przepisów i zarządzeń promujących dysfunkcjonalność oraz wprowadzanie takich, które sprzyjają prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu.

W dalszej części artykułu zostaną przedstawione problemy wychowawcze zauważone przez szkolnych pedagogów w Lublinie.

Na potrzeby pracy naukowej na przełomie 2005/2006 roku zostały przeprowadzone badania wśród pedagogów i psychologów zatrudnionych w lubelskich szkołach ponadgimnazjalnych. Badania objęły 27 z ogólnej liczby 30 szkół ponadgimnazjalnych, co stanowiło 90% populacji. Podstawowym celem badawczym była odpowiedź na pytanie: jak przedstawia się rola pedagoga szkolnego w kształtowaniu procesu wychowawczo-profilaktycznego w szkole ponadgimnazjalnej?

W poszukiwaniu odpowiedzi na powyższy problem, zwrócono się do respondentów z pytaniem „Jakie problemy dotyczące ucznia rozwiązuje Pan/i w pracy?.”

Otrzymano następujące odpowiedzi (podane w kolejności występowania według częstotliwość: bardzo często i często) to: radzenie sobie z emocjami -86,6%, trudności w uczeniu się -83,4%, wagarowanie - 83,3%, niewłaściwe zachowanie w szkole i poza nią - 79,3%, palenie papierosów - 73,4%, problemy zdrowotne - 69%,wysoki poziom lęku - 62,1%, zachowania agresywne -58,6%, problemy adaptacyjne -58,6%,sposób funkcjonowania w grupie - 57,7%, picie alkoholu -46,6%,zażywanie narkotyków - 31%, wchodzenie w związki - 31%, konflikty wewnątrz grup klasowych - 26,6%, konflikty z nauczycielami - 26,6%, zbyt wysokie wymagania nauczycieli - 26,6%, nierespektowanie praw ucznia przez nauczycieli -20,7%, zachowania autoagresyjne -14,3%,przemoc wobec klas pierwszych- 3,4%.

Jakie informacje można odczytać z tych danych?

    1. Pierwsza kategoria problemów wychowawczych to wysoki wskaźnik wagarowania i trudności w uczeniu się-83,3%, niewłaściwego zachowania w szkole i poza nią -79,3%,

    2. Pozytywnym symptomem odnośnie szkoły są dużo niższe wskaźniki sytuacji trudnych, które mogą być generowane przez nauczycieli takich jak: zbyt wysokie wymagania nauczycieli- 26,6%, konflikty z nauczycielami, -26,6%, dobry kontakt pedagoga z uczniami, wychowawcami, nauczycielami.

    3. Inna kategoria trudności to przebieg indywidualnego rozwoju uczniów w wymiarze: fizycznym, psychicznym, społecznym i duchowym w kontekście doświadczeń socjalizacyjnych. Problemy z radzeniem sobie z emocjami-86,6%,palenie papierosów-73,4%,problemy zdrowotne-69%,wysoki poziom lęku, obawa przed niepowodzeniem-62,1%, problemy adaptacyjne, zachowania agresywne-58,6%, sposób funkcjonowania w grupie -57,7%, picie alkoholu-46,6%,zażywanie narkotyków, wchodzenie w związki -31%.

Wielkość tych trudności wskazuje na niebezpieczeństwo wejścia w proces tak zwanej „błędnej adaptacji” prowadzącej do zachowań z kręgu psychopatologii ( nerwice, psychozy) lub do patologii społecznej ( zachowania antysocjalne, alkoholizm, narkomania) niekorzystnych z punktu widzenia prawidłowego rozwoju doświadczeń socjalizacyjnych.

Jakie należy podjąć działania ażeby zapobiec zagrożeniom rozwoju młodego pokolenia w okresie dorastania?

W pracy profilaktycznej i wychowawczej należy skoncentrować się na zagadnieniach:

  1. klasy szkolnej - pomóc w integracji stworzonej formalnie grupy: tak aby mogła zaspokoić potrzebę przynależności, wpłynąć na sposób porozumiewania się, zwiększyć poziom otwartości co pomocne będzie w rozwiązywania konfliktów w grupie; dobre relacje w grupie i z grupą dają wychowawcy możliwość rozeznania z obowiązującym systemem wartości (jeśli jest on sprzeczny z ogólnie panującym, dobre relacje dają możliwość działań korygujących)

  2. uczenia kompetencji społecznych: komunikowania się, rozwiązywania konfliktów, radzenia sobie z sytuacjami trudnymi, ze stresem,

  3. stwarzania sytuacji wychowawczych gdzie dzieci i młodzież mogłaby mieć możliwość budowania własnej kompetencji i pozytywnego realistycznego obrazu siebie,

  4. wczesnego wyrównywania (szkoła podstawowa i gimnazjum), we współpracy

z rodzicami braków edukacyjnych dzieci i młodzieży, ponieważ trudności z nauką

są najczęstszą przyczyną wagarów szkolnych,

Jakie konkretne, profesjonalne działania obejmuje praca pedagoga szkolnego ?

Najczęściej stosowane są strategie: informacyjne, edukacyjne, alternatyw, wczesnej interwencji skierowane do uczniów, nauczycieli i rodziców ( w oparciu o doświadczenia autorki).

  1. Strategie informacyjne to :

  1. Strategie edukacyjne to:

(wyjazdowych i stacjonarnych), organizowanie, prowadzenie zajęć warsztatowych

z profilaktyki uzależnień, prowadzenie dla klas maturalnych zajęć na temat stresu, organizowanie zajęć na temat zaistnienia na rynku pracy dla klas kończących, organizowanie spotkań z autorytetami moralnymi, ciekawymi ludźmi, przedstawicielami prawa, promowanie literatury pedagogiczno-psychologicznej.

3.Strategie alternatywne to:

  1. dla uczniów: organizacja wraz z młodzieżą happeningów (w b.r. czwarty) pod hasłem „Dobre Życie” ( w tym roku rozszerzyliśmy formułę i zaprosiliśmy inną szkołę do współpracy i 1 czerwca mieliśmy wielki radosny finał, a oprócz tego dobrą zabawę. W programie mieliśmy Quiz wiedzy, karaoke, pokazy tańca, rozgrywki sportowe, wspólny posiłek oraz nagrody i wyróżnienia dla uczestników).

4. Strategie interwencyjne to:

Praca pedagoga szkolnego jest realizowana we współpracy z poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, ośrodkami pomocy psychologicznej, społecznej, prawnej, uniwersytetami ( np. wydziałem psychologii UMCS).

Reasumując, aby skutecznie przeciwdziałać trudnościom wychowawczym należy być profesjonalnie przygotowanym do swojej pracy. Oznacza to posiadanie wiedzy z zakresu problemów rozwojowych dzieci i młodzieży uczęszczającej do określonej placówki oraz nabycie wiedzy i umiejętności z zakresu metod wychowania i profilaktyki. Nade wszystko jednak ważna jest osobowość nauczyciela-wychowawcy, jego postawa nacechowana akceptacja uczniów i zmierzająca intencjonalnie do maksymalnej pomocy w ich rozwoju.

W tym streszcza się pojęcie nauczycielskiego powołania.

Alina M. Krzyżanowska

Bibliografia:

Gaś Z., Szkolny program profilaktyki. Warszawa 2003

Harwas- Napierała B., J Trempała, Psychologia rozwoju człowieka t. 2. Warszawa 2000

Kowalewicz T., Kryzys wieku dojrzewania. Poradnia. narkomania. org. pl serwis pomocowo- edukacyjny, 2006

Obuchowska I., Adolescencja (w;)Harwas-Napierała B.,Trempała J., Psychologia rozwoju człowieka t.2.Warszawa 2000

Obuchowska I., Drogi dorastania. Warszawa 1996

Szymańska J., Programy profilaktyczne. Podstawy profesjonalnej psychoprofilaktyki. Warszawa 2000

A. Krzyżanowska w „Cywilizacja” nr 22/2007, Lublin, s.146-154

Zob. B. Harwas-Napierała, J. Trempała, Psychologia rozwoju człowieka t.2,Warszawa 2000, s.15.

I. Obuchowska, Drogi dorastania, Warszawa 1996,s.96

I. Obuchowska, Drogi...,dz.cyt., s.100.

T. Kowalewicz, Kryzys wieku dojrzewania a profilaktyka.

Zob. Z.Gaś, Szkolny program profilaktyki, Warszawa 2003,s.19.

Zob.J.Szymańska , Programy profilaktyczne.Podstawy profesjonalnej psychoprofilaktyki, Warszawa 2000s.11.

Zob. Z.Gaś, Szkolny...,dz.cyt. s.17.

J. Szymańska, Programy profilaktyczne...., dz. cyt., s.17.

Zob. Z.Gaś, Szkolny program..., s.

Z.Gaś, Program profilaktyczny, s.

Zob.Tamże, s.

Zob. T. Kowalewicz, Kryzys wieku dojrzewania .Poradnia. narkomania. Org. pl serwis pomocowo-edukacyjny, 12.05.2006 r., godz.13.30.



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Trudności wychowawcze ich rodzaje i przyczyny w świetle literatury, Szkoła- Porady pedagog
Trudności wychowawcze w pracy z młodzieżą, Problemy i zagadnienia wychowawcze
TRUDNOSCI WYCHOWAWCZE W ZACHOWANIU
Trudności wychowawcze przyczyny
Przyczyny trudności wychowawczych, Prace dyplomowe, pedagogika i psychologia
Trudności wychowawcze wynikające, ### Fizjoterapia ###, Psychologia, Psychologia
Trudności wychowawcze u dzieci w wieku przedszkolnym stają się coraz powszechniejszym zjawiskiemx
Praca z uczniem sprawiającym trudności wychowawcze
TRUDNOŚCI WYCHOWAWCZE (2), TRUDNOŚCI WYCHOWAWCZE
TRUDNOŚCI WYCHOWAWCZE (2), TRUDNOŚCI WYCHOWAWCZE
praca z psychol. trudnosci wychowawcze, szkoła, psychologia
Przyczyny niepowodzeń szkolnych i trudności wychowawczych 400
TRUDNOŚCI WYCHOWAWCZE, Problemy i zagadnienia wychowawcze
trudności wychowawcze
trudności wychowawcze-peda, pedagogika WF
Opiekowanie się dziećmi z trudnościami wychowawczymi i zaburzeniami w rozwoju
WYKŁAD TRUDNOŚCI WYCHOWAWCZE
Trudności wychowawcze i ich podstawowe przyczyny, Zachomikowane, Nauka, Studia i szkoła, Pedagogika,
Trudnosci wychowawcze

więcej podobnych podstron