Charakterystyka dziecka z porażenie mózgowym
Mózgowe porażenie dziecięce jest zespołem różnych objawów zaburzeń czynności ruchowych i napięcia mięśni, wywołanych uszkodzeniem mózgu lub nieprawidłowościami w jego rozwoju nabytymi przed urodzeniem lub w okresie okołoporodowym.
Po raz pierwszy zostało opisane w XIX wieku przez angielskiego lekarza i od jego nazwiska nazwane chorobą Littl'a.
Ze względu na objawy i przyczyny dzieli się na następujące postacie:
- niedowład kurczowy obustronny (diplegia); charakteryzuje się większym nasileniem zmian w kończynach dolnych niż górnych , które często są całkowicie sprawne
- niedowład połowiczny (hemiplegia ); dotyczy kończyny górnej i dolnej po tej samej stronie, w większym stopniu zaburzenie występuje w kończynie górnej
- niedowład połowiczy obustronny (hemiplegia bilateralis );jest najcięższą postacią mózgowego porażenia dziecięcego, są to znaczne zaburzenia czynności ruchowych oraz zaburzenia mowy
- postać poza piramidowa (dyskinetyczna); charakteryzuje się występowaniem ruchów mimowolnych
- postać móżdżkowa (ataktyczna); jest najrzadsza, typowe objawy to zaburzenia koordynacji ruchów i drżenia zamiarowe.
Nie oznacza to jednak , że powyższe objawy są przypisane do tylko jednej postaci m. p. dz. Oprócz wyżej opisanych postaci często współistnieją ze sobą różne rodzaje zaburzeń i różny stopień ich nasilenia. Dlatego występuje tak wiele obrazów klinicznych mózgowego porażenia dziecięcego i stąd znaczne różnice między dziećmi, w zależności od stopnia zwiększonego napięcia mięśni, czyli nasilenia spastyczności. W zespole mózgowego porażenia dziecięcego może występować również obniżone napięcie mięśni. Jest ono przeważnie stanem przejściowym, utrzymującym się u niemowląt i małych dzieci , przechodząc we wzmożone napięcie mięśni. Uszkodzenie mózgu powoduje zaburzenia psychoruchowego rozwoju dziecka. Wczesne wykrycie nieprawidłowości i usprawniające leczenie opiera się na znajomości prawidłowego rozwoju dziecka.
Upośledzenie narządu ruchu u dzieci z m. p. dz. nie jest jedynym objawem uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. W zespole tym mogą występować także zaburzenia wzroku, słuchu, mowy, zaburzenia w zachowaniu oraz padaczka. Wskutek tych zaburzeń lub uszkodzenia niektórych ośrodków o. u. n, mogą występować inne deficyty fragmentaryczne. Wśród tych mikro deficytów najczęściej obserwuje się zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej, schematu ciała, orientacji przestrzennej, nieprawidłowo ukształtowaną lateralizację, zaburzenia w widzeniu całości składającej się z części, analizy i syntezy słuchowej, trudności w myśleniu abstrakcyjnym i koncentracji uwagi. Mózgowe porażenie dziecięce nie powoduje jednakże upośledzenia umysłowego. W latach 70-ych podawano, że 50% - 70% dzieci z m. p. dz. to osoby z upośledzeniem umysłowym, a tylko około 40% będzie mogło podjąć naukę. Obecnie w świetle nowszych badań dominują poglądy skrajnie odmienne, nie łączące mózgowego porażenia dziecięcego z upośledzeniem umysłowym. O poziomie inteligencji dzieci z m. p. dz. nie świadczy stopień uszkodzenia narządu ruchu. Trudności w ocenie poziomu intelektualnego dzieci wynikają z braku długofalowych badań oraz braku odpowiednio opracowanych metod badań dostosowanych do ich niesprawności ruchowo-motorycznych w wyniku czego zostaje skutecznie zacierany obraz ich możliwości oraz stopnia inteligencji.
Wyżej wymienione deficyty, które mogą występować u dzieci z dziecięcym porażeniem mózgowym, pokazują ewentualne trudności i problemy , na jakie może natrafić nauczyciel w procesie nauczania. W związku z tym należy się z nimi bliżej zapoznać, aby uniknąć błędów w trakcie pracy z osobą niepełnosprawną.
Zaburzenia rozwoju funkcji wzrokowych występują u około 50% dzieci z m. p. dz. Polegają one głównie na zezie , na zaburzeniach refrakcji, na ubytkach w polu widzenia oraz na ośrodkowych zaburzeniach analizy i syntezy bodźców wzrokowych. Może występować oczopląs oraz zanik nerwu wzrokowego. Skutki uszkodzenia narządu wzroku to trudności w spostrzeganiu kształtów, w prawidłowym widzeniu całości, z wyodrębnieniem figury z tła oraz prawidłowym ujmowaniu stosunków przestrzennych. Powoduje to późniejszą dysgrafię i dysleksję.
Zaburzenia słuchu zaś powodują zniekształcony odbiór słów i upośledzenie rozumienia mowy, co prowadzić może do wykształcenia się nieprawidłowej mowy, agramatycznej, o ubogim słownictwie. U dzieci z m. p. dz. zaburzenia mowy uważa się za jedne z najczęściej spotykanych, obok dysfunkcji narządu ruchu .Zaburzenia te wynikają z uszkodzenia zarówno ośrodków mózgowych, dróg nerwowych unerwiających narządy mowy, jak i obwodowego aparatu mowy i są określane terminem dysartria. Wyróżniamy różne objawy dysartrii, w zależności od tego, jakie grupy mięśni zostały porażone i w jakim stopniu. Do objawów tych zalicza się zaburzenia oddychania, trudności w wytwarzaniu głosu, zaburzenia artykulacyjne ,zmiany w rytmie mowy, melodii i akcentowaniu, a u wielu dzieci z ciężką postacią dysartrii mowa może się nie rozwinąć.
Dzieci z m. p. dz. przejawiają także mniej lub bardziej nasilone zaburzenia zachowania. Wynikają one z nadpobudliwości psychoruchowej i słabej kontroli reakcji emocjonalnych oraz ze zmniejszonej odporności psychicznej na sytuacje psychotraumatyzujące, na które dziecko upośledzone fizycznie narażone jest bardzo często. Ograniczenie lub brak zaspokojenia podstawowych potrzeb emocjonalnych spowodowane utrudnionym poruszaniem się, brakiem sukcesów w zabawie i ograniczonymi kontaktami z rówieśnikami, są przyczyną przewlekłego napięcia emocjonalnego, powodującego destruktywne zachowania. Dlatego dzieci z m. p. dz. są nadmiernie wrażliwe i lękliwe.
Wśród fragmentarycznych deficytów zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej są jednymi z najczęściej występujących w zespole m. p. dz. Przyczynami opóźniania tej funkcji mogą być zarówno upośledzenie narządu wzroku, jak i zaburzone z powodu uszkodzenia analizatora ruchowego czynności manipulacyjne. Podstawą tych czynności jest chwyt dowolny. U dzieci z m.p.dz. rozwój kolejnych etapów chwytu dowolnego jest opóźniony, a u niektórych z ciężkim porażeniem kończyn górnych nie da się go wypracować.
Także z powodu uszkodzenia o. u. n oraz mniejszego doświadczenia w zakresie lokomocji i manipulacji, proces ustalania lateralizacji przebiega znacznie wolniej w porównaniu z dziećmi pełnosprawnymi. Opóźnia to kształtowanie się coraz lepszej sprawności ręki dominującej, czego wyrazem są wolne tempo i brak dokładności przy rysowaniu i odwzorowaniu znaków graficznych oraz pisaniu. Występuje też często typ lateralizacji skrzyżowanej, która wraz z nieustaloną dominacją przyczyniają się do zaburzeń w pisaniu, głównie pisma lustrzanego oraz inwersji statycznej i dynamicznej.
Orientacja w przestrzeni rozwija się dzięki analizatorom wzroku, słuchu, dotyku, a szczególnie ruchu. Brak doświadczeń motorycznych jest przyczyną szczególnych trudności w prawidłowym opanowaniu orientacji wzrokowo-przestrzennej, co uwidacznia się nieprawidłowym odwzorowaniem figur i układów przestrzennych oraz liter.
Przyczyną trudności w prawidłowej orientacji w przestrzeni u dzieci z m. p. dz. są również zaburzenia poczucia swojego ciała inaczej orientacji w schemacie ciała. Występujące uszkodzenia ośrodków ruchowych oraz połączeń ruchowo-czuciowych, ruchowo-wzrokowych, ruchowo-słuchowych wpływają na trudności dziecka w odczuwaniu swojego ciała. Poczucie ciała związane jest ze świadomością człowieka, z jego wyodrębnieniem się z otaczającego świata, jest, więc czynnikiem bardzo ważnym w rozwoju poznawczym jednostki, szczególnie dla funkcji mowy i orientacji w przestrzeni i w czasie. Skutkiem tego typu zaburzenia jest brak symetrii, brak integracji elementów, dziecko rysuje poszczególne części w zupełnej izolacji .
Zaburzenia koncentracji uwagi, u dzieci z uszkodzeniami neurologicznymi, wynikają z wrażliwości układu nerwowego oraz zaburzeń w postrzeganiu np.: utrudnione odróżnianie postaci od tła zaburza koncentrację dziecka, podobnie jak uwagę jego rozpraszają różne obrazy i dźwięki nakładające się na siebie.
Mnogość problemów i ich różnorodność wymaga indywidualizacji podejścia i stosowania różnorodnych metod usprawniających.