Fizjologia narządu żucia

Sem. I : Podstawy fizjologii układu mięśniowo- nerwowego. Układ mięśniowo- nerwowy narządu żucia.

Podstawy fizjologii układu mięśniowo- nerwowego.

Mięśnie szkieletowe stanowią największą tkankę organizmu osiągając 40-50% całkowitej masy.

Włókno mięśniowe wypełnione jest szczelnie drobnymi włókienkami - miofibrylami.

Miofibryle zbudowane są z białek kurczliwych:

1.Aktyny 2. Miozyny

Poszczególne segmenty miozyny i aktyny rozdzielone są prążkami Z.

Odcinek między dwoma prążkami Z o długości 2,5 nm nosi nazwę sarkomeru.

Skurcz miofibryli jest sumą skurczów szeregowo ułożonych sarkomerów.

Skurcz całej komórki mięśniowej jest skurczem równolegle ułożonych miofibryli.

Źródło energii dla włókien mięśniowych stanowi reakcja rozpadu ATD do ADP i kwasu fosforowego. Enzymem katalizującym tą reakcję jest ATP-aza.

Czynność bioelektryczna mięśni szkieletowych.

Potencjał błonowy (spoczynkowy) wynosi -70 do -90 mV. Stan równowagi utrzymuje się dzięki aktywności ATP-azy transportującej zwanej pompą jonową.

Równowaga ulega zakłóceniu z chwilą pobudzenia komórki. Potencjał progowy wynosi około -55 mV. Zjawisko aktywacji sodowej - wynikiem tego jest pojawienie się potencjału czynnościowego.

Okres refrakcji (niepobudliwości) - okres, w którym nie można wywołać potencjału czynnościowego nawet za pomocą najsilniejszych bodźców.

Amplituda potencjału czynnościowego jest stała niezależnie od tego jak silny był bodziec, o ile tylko przekroczył on próg pobudliwości. Zależność tą określamy prawem „wszystko albo nic”. Proces pobudzania włókien mięśniowych przez bodziec elektryczny nazywamy sprzężeniem elektromechanicznym.

Skurcz izotoniczny - następuje skrócenie długości mięśnia

Skurcz izometryczny - zmiana napięcia mięśnia bez zmiany długości

Skurcz tężcowy - przedłużony, silny skurcz powstały w skutek odpowiednio częstych pobudzeń

Rodzaje włókien mięśniowych: białe, czerwone, mieszane.

Przekaźnictwo nerwowo-mięśniowe

Miejsce kontaktu włókien nerwowych z komórkami mięśniowymi nosi nazwę płytki ruchowej. Mediatorem chemicznym pośredniczącym w przekazaniu pobudzenia jest acetylocholina.

Układ nerwowo-mięśniowy narządu żucia

Mięśnie narządu żucia wykazują te same cechy fizjologiczne i biologiczne jak inne mięśnie poprzecznie prążkowane: sprężystość, napięcie, kurczliwość

Układ stomatognatyczny: jest to układ ustno-twarzowy lub twarzowo-szczękowo-żuchwowo-zgryzowy, który stanowi w obrębie narządu żucia wzajemnie sprzężony czynnościowo i morfologicznie układ stawowy ( stawy skroniowo-żuchwowe, zębowo-zębowe (kontaktujące się zęby) i zębowo-zębodołowe (przez wyrostek zębodołowy)) wraz z zespołem nerwowo-mięśniowym i niektórymi cechami osobowości człowieka.

Narząd żucia - obejmuje tylko:

1.Szczękę i żuchwę wraz z zębami

2.Stawy skroniowo-żuchwowe

3.Mięśnie żwaczowe

Układ stomatognatyczny

Jest całością morfologiczną i czynnościową regulowaną i koordynowaną przez OUN i układ wegetatywny

Bodźce działające na staw zębowo-zębowy oraz na stawy zębowo-zębodołowe pobudzają za pośrednictwem proprioreceptorów przyzębia czynność odpowiednich mięśni, podobnie jak bodźce działające na powierzchnię stawowe stawów skroniowo-żuchwowych

Zaburzenia występujące w tych trzech stawach maja wpływ na czynność mięśni narządu żucia a pośrednictwem układu nerwowego

Spełnia trzy podstawowe funkcje: żucie, połykanie, artykulacja dźwięków. Zaburzenia w każdym z elementów oddziaływują poprzez połączenia nerwowe na inne jego elementy.

Regulacja nerwowa czynności układu stomatognatycznego odbywa się poprzez zakończenia nerwowe, zwane receptorami(proprioreceptorami), które w dużej liczbie są umiejscowione w przyzębiu, mięśniach, ścięgnach, błonie śluzowej jamy ustnej, torebce stawowej i miazdze.

Receptory te podporządkowane są jądru czuciowemu nerwu V znajdującemu się w rdzeniu przedłużonym. Dopływające podrażnieni z obwodu są przekształcane w impulsy ośrodkowe, wywodzące się z jądra motorycznego nerwu V w moście i przenoszone są do zakończeń nerwowych w mięśniach.

Odruchy stanowią reakcje na określone bodźce, których podrażnienia bez udziału kory mózgowej przebiegają po łukach odruchowych. W warunkach prawidłowych mechanizmy nerwowo-mięśniowe chronią układ stomatognatyczny przed działaniem czynników szkodliwych.

Mięśnie narządu żucia stanowią aktywną część układu stomatognatycznego. W odróżnieniu od większości mięśni poprzecznie prążkowanych są one sterowane przez dwie półkule mózgowe. Czynność tych mięśni może być pierwotnie inicjowana w mózgowiu, ponadto może być ona modyfikowana odruchowo przez impulsy biegnące z proprioreceptorów zlokalizowanych w tzw. Wrzecionach mięśniowych, zwanych ciałkami buławkowatymi (Golgiego) przyzębia, ścięgien, mięśni i torebki stawu skroniowo-żuchwowego.

Czynność mięśni narządu żucia

Mięśnie żucia ulegają pobudzeniu pod wpływem:

·ucisku na powierzchnie stawowe (nie tylko na staw skroniowo-żuchwowy, ale i na stawy zębowo-zębowe i zębowo-zębodołowe przy parafunkcjach zwarciowych i niezwarciowych: obgryzanie paznokci, długopisu, zgrzytanie zębami).

·zmiany długości i kierunku przebiegu mięśni (pobudzenie mięśni) (przemieszczanie głów żuchwy w maksymalnym zaguzkowaniu zębów (największa ilość kontaktów między zębami; zgrzytanie), przy zmniejszonej wysokości zwarcia powoduje skrócenie lub wzdłużenie mięśni, co prowadzi do nawykowego zaciskania zębów)

·wzmożonego napięcia mięśni (zaburzenia w stawach lub czynniki ogólne, głównie napięcia psychiczne w sytuacjach stresowych).

Nieprawidłowa czynność mięśni narządu żucia prowadzi do powstania objawów dysfunkcji, które mogą być umiejscowione w poszczególnych stawach oraz mięśniach narządu żucia, a także w mięśniach okolicznych (głowy, szyi, karku, pasa barkowego, kończyny górnej i klatki piersiowej).

Wynikiem skurczu mięśni może być jego: skrócenie, napięcie. Skrócenie mięśnia podczas działania stałej siły nosi nazwę skurczu izotonicznego. w jego wyniku dochodzi do przemieszczania kości, np. uniesienia żuchwy.

W skurczu izometrycznym długość mięśnia nie zmienia się, wzrasta natomiast jego napięcie. Ten typ skurczu występuje w ułożeniu spoczynkowym żuchwy, a w formie nasilonej w bruksizmie (zgrzytanie nocne zębami - podświadomie pod wpływem stresu z dnia - uwalnianie napięcia lub jakieś zaburzenia zgryzowe)

Przeciętny model aktywności mięśni stanowi wypadkową skurczu izometrycznego, izotonicznego mięśni sąsiadujących, co powoduje, że działają one w określonej sytuacji jako mięśnie synergistyczne lub antagonistyczne. Skurcz mięśni synergistycznych pobudza odruchowo mięśnie antagonistyczne. Głęboki, skoordynowany ruch jest wynikiem reakcji synergistycznych i przeciwnie działających mięśni.

W skład mięśni narządu żucia odpowiedzialnych za ruchy i położenie żuchwy wchodzą mięśnie żucia i nadgnykowe. Czynność tych mięśni podczas żucie, połykania i mówienia jest dodatkowo wspierana przez niektóre mięśnie mimiczne twarzy, języka i podniebienia miękkiego oraz mięśnie podgnykowe i podpotyliczne.

Mięsień żwacz (musculus masseter)

początek:kość jarzmowa i łuk jarzmowy

koniec: okolica kąta żuchwy po stronie zewnętrznej

Jest to silny, prostokątny mięsień dzielący się na dwie warstwy: (inaczej działające; odpowiadają za inny ruch żuchwy)

·powierzchowna: początek na dolnym brzegu łuku i kości jarzmowej

·głęboka: początek na tylnej części łuku jarzmowego

W okolicy kąta żuchwy jego przyczep zaznacza się na kości żuchwy wyraźną guzowatością żwaczową.

Czynność:

·unosi żuchwę( powierzchowna warstwa wywiera nacisk prostopadły do powierzchni zgryzowej)

·jednostronny skurcz obraca żuchwę nieco na zewnątrz (w swoją stronę)

·warstwa głęboka cofa wysuniętą żuchwę

Unerwienie: nerw żwaczowy - od trzeciej gałęzi nerwu V

Żwacz ® skurcz prawego ® żuchwa w lewo; skrócenie warstwy głębokiej ® cofa żuchwę do tyłu z pozycji wysunięcia

Mięsień skroniowy (musculus temporalis)

początek:na płaszczyźnie skroniowej ograniczonej od przodu, góry i tyłu przez kresę skroniową dolną

koniec:wyrostek dziobiasty żuchwy

Czynność:

·unosi żuchwę zaciskając zęby

·włókna tylne cofają wysuniętą żuchwę

Unerwienie: nerwy skroniowe głębokie nerwu V3

Mięsień skrzydłowy boczny (musculus pterygoideus lateralis)

początek:

·głowa górna: grzebień podskroniowy i powierzchnia skroniowa skrzydła większego kości klinowej

·głowa dolna: zewnętrzna powierzchnia blaszki bocznej wyrostka skrzydłowego kości klinowej i powierzchnia podskroniowa szczęki

koniec: dwie głowy przyczepiają się do torebki stawowej stawu skroniowo-żuchwowego oraz do dołka skrzydłowego poniżej głowy żuchwy

Mięsień ten jest bezpośrednio połączony ze stawem skroniowo-żuchwowym

Czynność:

·skurcz jednostronny wykonuje ruch żuchwy w stronę przeciwną

·równoczesny skurcz obu mięśni wysuwa żuchwę

Unerwienie: nerw skrzydłowy boczny (V3)

Mięsień skrzydłowy przyśrodkowy (musculus pterygoideus medialis)

początek:dół skrzydłowy utworzony przez obydwie blaszki wyrostka skrzydłowatego, dolna powierzchnia wyrostka piramidowego kości podniebiennej i mały odcinek szczęki

koniec: wewnętrzna powierzchnia gałęzi żuchwy w okolicy kąta na guzowatości skrzydłowej

Czynność: unosi żuchwę i obraca nieco na zewnątrz (tak samo jak żwacz)

Unerwienie: nerw skrzydłowy przyśrodkowy (V3)

Mięśnie nadgnykowe - należą do mięśni szyi, przyczepiają się do kości gnykowej i żuchwy, powstają:

·z pierwszego łuku skrzelowego: mięśnie dna jamy ustnej (mięsień żuchwowo-gnykowy, przedni brzusiec mięśnia dwubrzuścowego) unerwione przez nerw V3

·z drugiego łuku skrzelowego: mięsień rylcowo-gnykowy i tylny brzusiec mięśnia dwubrzuścowego, unerwione przez nerw VII

·z wyrostków brzusznych miotomów: mięsień bródkowo-gnykowy unerwiony przez splot szyjny

Mięsień dwubrzuścowy (musculus digastricus)

brzusiec tylny:

·początek:wcięcie sutkowe kości skroniowej

·koniec: ścięgno pośrednie przyczepia się w miejscu połączenia rogów większych kości gnykowej z jej trzonem

brzusiec przedni:

·początek:ścięgno przednie w miejscu połączenia rogów większych kości gnykowej z trzonem

·koniec:dół dwubrzuścowy żuchwy

Czynność:

·unieruchomiona żuchwa - unosi kość gnykową oraz krtań (połykanie)

·unieruchomiona kość gnykowa - obniża żuchwę

Unerwienie:

·brzusiec przedni: nerw żuchwowo-gnykowy (V3)

·brzusiec tylny: nerw VII

Za unieruchomienie kości gnykowej odpowiadają mięśnie:

·tarczowo-gnykowy

·łopatkowo-gnykowy

·rylcowo-gnykowy

Mięśnie te stabilizują kość gnykową dzięki czemu dochodzi do ruchów żuchwy

Mięsień rylcowo-gnykowy (musculus stylohyoideus)

początek: wyrostek rylcowaty kości skroniowej biegnie po przyśrodkowej, potem górnej krawędzi mięśnia dwubrzuścowego, rozdzielając się na dwa pęczki obejmując ścięgno pośrednie mięśnia dwubrzuścowego

koniec: połączenie rogów większych z trzonem kości gnykowej

Czynność: pociąga kość gnykową ku górze i tyłowi

Unerwienie: gałąź nerwu VII

Mięsień żuchwowo-gnykowy (musculus mylohyoideus)

początek: kresa żuchwowo-gnykowa biegnie do tyłu i dochodzi do linii pośrodkowej tworząc szew żuchwowo-gnykowy; jest to przepona jamy ustnej

koniec: najbardziej tylne włókna dochodzą do przedniej powierzchni trzonu kości gnykowej

Czynność:

·unieruchomiona żuchwa - unosi kość gnykową do góry, a z nią krtań (połykanie); napina dno jamy ustnej i unosi język podczas połykania

·unieruchomiona kość gnykowa - obniża żuchwę

Unerwienie: nerw żuchwowo-gnykowy, gałąź V3­

Mięsień bródkowo-gnykowy (musculus geniohyoideus)

początek:wewnętrzna powierzchnia żuchwy - kolec bródkowy

koniec:przednia powierzchnia trzonu i rogów większych kości gnykowej

Czynność:

unieruchomiona żuchwa - pociąga kość gnykową do przodu i góry

unieruchomiona kość gnykowa - obniża żuchwę

Unerwienie: włókna pochodzące ze splotu szyjnego(od C­1 i C2) dochodzące drogą nerwu podjęzykowego oraz nerwu językowego

Mięśnie języka:

zewnętrzne:

·bródkowo-językowy

·gnykowo-językowy

·rylcowo-językowy

wewnętrzne:

1. podłużny języka (górny o dolny)

2. poprzeczny języka

3. pionowy języka

Tworzą główna masę języka (artykulacja, połykanie, wspomagają żucie przez przerzucanie pokarmu z jednej na drugą stronę ). Ruchy wykonywane przez żuchwę podczas jej czynności to ruchy:

·odwodzenia i przywodzenia

·wysuwania i cofania

·ruchy boczne

W ruchach żuchwy zawsze bierze udział kilka mięśni, każdy mięsień oprócz swojej podstawowej funkcji (np. przywodzeni, odwodzenia) współdziała w innych ruchach żuchwy

Ruch odwodzenia żuchwy zachodzi przy równoczesnym skurczu mięśni skrzydłowych bocznych, które ruch ten zapoczątkowują wraz z zespołem synergistycznie działających mięśni nadgnykowych (przedni brzusiec mięśnia dwubrzuścowego oraz mięsień żuchwowo-gnykowy i bródkowo-gnykowy przy unieruchomionej kości gnykowej przez mięsnie tarczowo-gnykowy, łopatkowo-gnykowy i rylcowo-gnykowy)

W ruchu przywodzenia żuchwy biorą udział obustronnie działające mięśnie:

·skroniowy

·żwacz

·skrzydłowy przyśrodkowy

Ruch wysuwania żuchwy jest zależny od obustronnego, synergistycznego skurczu mięśni skrzydłowych bocznych oraz od współdziałających z nimi mięśni odwodzących żuchwy

Cofanie żuchwy z pozycji wysunięcia odbywa się przez skurcz tylnych (poziomych) włókien mięśni skroniowych oraz warstwy głębokiej mięśni żwaczy, a także mięśni dna jamy ustnej (gdy ruch ma być wykonany z większą siłą to współdziała mięsień żuchwowo-gnykowy tej samej strony) oraz synergistycznego działania pozostałych mięśni żucia.

Ruchy boczne żuchwy powstają w wyniku jednostronnego działania mięśni skrzydłowych bocznych (gdy ruch ma być wykonany z większą siłą to współdziała mięsień żuchwowy tej samej strony)

Staw skroniowo-żuchwowy

Stawy skroniowo żuchwowe (articulatio temporomandibularis) łączą podstawę czaszki z żuchwą. Są to jedyne stawy w organizmie , których czynność jest sprzężona z sobą.

W ich skład wchodzą:

·powierzchnia stawowa położona w kości skroniowej

·głowa wyrostka kłykciowego żuchwy

·krążek stawowy

·torebka stawowa wzmocniona więzadłami

Powierzchnie stawowe kości skroniowej składają się z dwóch części:

·tylnej: dół żuchwowy (fossa mandibule) w swej przedniej części tworzy dołek stawowy (fovea articularis) pokryty chrząstką. W przeciwieństwie do chrząstek innych stawów chrząstka panewki stawu żuchwowego jest chrząstką włóknistą, nie szklistą.

·przedniej: guzek stawowy (tuberculum articulare), który jest uwypukleniem kostnym przechodzącym do przodu w wyrostek jarzmowy kości skroniowej. Guzek stawowy jest również podszyty chrząstką włóknistą

U dzieci guzek stawowy jest słabo rozwinięty, a także głowa żuchwy nie ma jeszcze kształtu walcowatego. Dziecko wykonuje inne ruchy żuchwą np. nie wykonuje ruchów bocznych, zwieranie szczęk u dziecka jest słabsze.

U dorosłych natomiast powierzchnie stawowe są dobrze określone przez część korową kości, którą wyścieła tkanka łączna o konsystencji gęstej, włóknistej, niezawierającą naczyń. W tkance tej znajdują się komórki chrzęstne, których liczba wzrasta z wiekiem i w miarę obciążenia stawu. Gładkie powierzchnie stawowe nie mają natomiast dobrze określonej wyściółki śluzowej.

Głowa stawowa (caput mandibule) stanowi przedłużenie szyjki żuchwy. Oba te elementy wchodzą w skład wyrostka kłykciowego żuchwy. Powierzchnia stawowa głowy znajduje się w części przednio-górnej i pokryta jest chrząstka włóknistą, tylna część natomiast nie tworzy powierzchni stawowej i jest pokryta tkanka łączną. Wielkość i kształt głowy żuchwy wykazują duże różnice indywidualne

Krążek stawowy (discus articularis) zwany chrząstką śródstawową lub dyskiem, jest położony między dołkiem stawowym a głową żuchwy i wyrównuje różnice w ukształtowaniu ich powierzchni. Dzieli on staw skroniowo-żuchwowy na dwa piętra:

·górne, w którym odbywają się ruchy poślizgowe

·dolne, w którym zachodzą ruchy obrotowe

Krążek jest zbudowany ze zbitej tkanki łącznej, o kształcie spłaszczonej krwinki czerwonej. Środkowa jego część nie ma nieomal zakończeń nerwowych i naczyń krwionośnych (może dojść do perforacji i piętra mogą się łączyć (warunki niefizjologiczne)

Torebka stawowa (capsula articularis) jest przytwierdzona do kości wzdłuż brzegu powierzchni stawowych dołka i guzka stawowego. Przyczepia się ona do dolnej części głowy żuchwy oraz do górnej części je szyjki. Zaokrąglony brzeg krążka jest tak połączony z torebką, że oba piętra stawu są całkowicie od siebie oddzielone.

Zarówno przednia jak i tylna część torebki stawowej zawiera głównie luźna tkankę łączną, która umożliwia zwichnięcie głowy bez przerwania torebki (znacznie grubsza torebka jest z tyłu.

Włókna mięśnia skrzydłowego bocznego przenikają przez przednio-przyśrodkową cześć i przyczepiają się do dysku (górny brzusiec) i do głowy żuchwy (dolny brzusiec). Czynność obydwu głów przyczepu końcowego mięśnia skrzydłowego bocznego jest ściśle skorelowana, a zaburzenia tej korelacji są uważane za jedna z głównych przyczyn powstania patologicznych objawów akustycznych w stawach.

Układ więzadeł torebki pozwala na małe poprzeczne i boczne ruchy żuchwy. Najbogatsze unerwienie wykazuje tylna i boczna cześć torebki. Unerwiona ona jest przez gałązki n. uszno-skroniowego, n. skroniowo-żuchwowego i n. skroniowego.

Płyn maziowy - wygładza powierzchnie stawowe, uczestniczy w odżywianiu części stawów pozbawionych naczyń krwionośnych.

Więzadła stawowe:

w. boczne - złożone z w. bocznego, pobocznego i przyśrodkowego:

·jego przednia część napina się przy przesuwaniu się głowy ku tyłowi

·tylna - przy maksymalnym przesunięciu ku przodowi (głowy)

w. klinowo-żuchwowe i w. rylcowo-żuchwowe napinają się przy maksymalnych ruchach ograniczając je. Stanowią wzmocnienie torebki stawowej, wpływają na ograniczenie ruchów żuchwy w kierunku bocznym, tylnym, ku dołowi i na boki.

Zakończenia nerwowe zawarte w więzadłach są źródłem impulsów kierujących czynnością mięśni.

Cechy różnicujące staw skroniowo-żuchwowy od innych stawów człowieka:

1. Sprzężone działanie obu symetrycznych stawów.

2. Przyczep m. (skrzydłowy boczny) wnikający wprost do jamy stawu.

3. Łącznotkankowa budowa krążków stawowych.

4. Łącznotkankowe pokrycie powierzchni stawowych.

Adaptacje i kompensacje w stawie skroniowo-żuchwowych:

- współdziałanie proprioceptorów stawu, mięśni i przyzębia w odbieraniu bodźców pozafizjologicznych

- proces ten przebiega stale

- może mieć charakter czynnościowy - kompensacja mięśniowa

- może dochodzić do zmian strukturalnych

- żaden proces adaptacyjny nie występuje w sposób izolowany.

Starzenie się stawu skroniowo-żuchwowego:

·Są to zmiany anatomopatologiczne, podobne do zmian w innych stawach.

·Występują cechy osteoporozy.

·Powierzchnie stawu ulegają spłaszczeniu.

·Pojawiają się ośrodki wapnienia w krążku stawowym.

·Zmiany zależą od stanu ogólnego (układu krążenia, hormonalnego) jak również stanu narządu żucia.

Statyka i dynamika żuchwy a układ żuchwy.

Ruchy w stawie odbywają się w 3 kierunkach:

- ruchy zawiasowe - opuszczanie i unoszenie

- ruchy ślizgowe - wysuwanie i cofanie

- ruchy żucia - ruchy boczne

Rozwieranie szczęk:

·głowa żuchwy przesuwa się pod szczyt guzka stawowego

·krążek ślizga się ku przodowi

·ruch zawiasowy odbywa się pomiędzy nim a głową żuchwy

·głowa żuchwy przesuwa się wraz z krążkiem stawowym, który jest ciągnięty przez część włókien m. skrzydłowego bocznego.

Unoszenie żuchwy:

·głowa żuchwy przesuwa się ze szczytu na podstawę guzka stawowego - zmniejsza to szerokość rozwarcia j. ustnej o 1/3

·dalej następuje poślizg głowy żuchwy ku tyłowi i ruch zawiasowy.

Wysunięcie żuchwy do przodu: przy zachowanym uzębieniu jest możliwe dopiero przy uprzednim opuszczeniu żuchwy.

Ruch żuchwy do tyłu: zaczyna się od ustawienia siekaczy w pozycji tete a tete i głowa żuchwy wchodzi głębiej w panewkę stawową.

Ruchy boczne:

·po stronie pracującej głowa obraca się w miejscu koło swojej osi pionowej

·po stronie balansującej - głowa wchodzi na guzek stawowy.

Zgryz jest to kontakt zębów szczęki i żuchwy w różnych pozycjach i ruchach czynnościowych żuchwy. Zgryz idealny występuje gdy warunki zgryzowe nie wymagają adaptacji nerwowo-mięśniowej. Obserwuje się wtedy harmonijne zwarcie łuków zębowych, łatwość ruchów żuchwy do przodu i na boki oraz korzystny kierunek działania sił zgryzowych na zęby (przewaga sił pionowych).

Zgryz normalny (prawidłowy) - drobne nieprawidłowości są wyrównywane mechanizmami nerwowo-mięśniowymi lub fizjologicznym starciem zębów. Najczęściej ścierają się kły -są największe i najczęściej przeszkadzają w żuciu. Aby stwierdzić czy zgryz jest prawidłowy należy sprawdzić jak zachowują się względem siebie łuki zębowe w:

·zwarciu centralnym (największa ilość kontaktów międzyzębowych)

·w pozycji i ruchu bocznym

·w pozycji i ruchu protruzyjnym

Fizjologia zgryzu

Cechy zwarcia centralnego przy pełnym uzębieniu:

1. Zęby przednie są wychylone do przodu w stosunku do szczęki - siekacze górne od 5­° do 15° a dolne od 0° do 5°.

2. Górne siekacze pokrywają ok. 1/3 wysokości koron dolnych siekaczy a zęby boczne górne pokrywają policzkowe guzki zębów dolnych.

3. Brzegi sieczne dolnych siekaczy kontaktują się z powierzchniami podniebiennymi górnych siekaczy w obrębie zagłębienia poniżej guzka zębowego.

4. Guzek policzkowy przedni pierwszego zęba trzonowego górnego wklinowuje się w przestrzeń między guzkami policzkowymi pierwszego dolnego trzonowca.

5. Każdy ząb styka się z dwoma zębami antagonistycznymi z wyjątkiem siekaczy dolnych przyśrodkowych i zębów mądrości.

6. W zwarciu centralnym powstaje maksymalna liczba punktów zetknięcia się zębów obu szczęk; głowa żuchwy znajduje się w centralnej części dołu stawowego.

Sytuacja protruzyjna powstaje w skutek wysuwania żuchwy do przodu - brzegi sieczne siekaczy obu szczęk stykają się ze sobą. W przypadku prawidłowego zgryzu przynajmniej wszystkie siekacze powinny się zetknąć brzegami siecznymi. Ruch wysuwania żuchwy do przodu ze zwarcia centralnego do sytuacji protruzyjnej nosi nazwę ruchu protruzyjnego.

Ruch protruzyjny powinien się odbywać między brzegami siecznymi dolnych siekaczy i ewentualnie guzkami dolnych kłów, a podniebiennymi powierzchniami zębów górnych przednich. Wysuwanie żuchwy do przodu, zetknięcie protruzyjne siekaczy i cofanie żuchwy mają miejsce podczas odgryzania pokarmów.

Ruchy boczne żuchwy w prawo i w lewo oraz odpowiednie sytuacje boczne są wykonywane normalnie podczas żucia. Ruchy boczne żuchwy odbywają się między guzkami policzkowymi dolnych zębów trzonowych i przedtrzonowych a stokami podniebiennymi guzków policzkowych odpowiednich zębów górnych.

Ruch boczny lewy kończy się sytuacją boczną lewą, w której w warunkach prawidłowych guzki policzkowe zębów dolnych (zwykle począwszy od kła do drugiego trzonowca) kontaktują równomiernie z zębami górnymi.

W przypadku ruchu bocznego lewego strona lewa jest stroną pracującą a strona prawa balansującą, nie przeszkadzającą stronie pracującej, odwrotnie jest w przypadku ruchu bocznego prawego.

Zgryz urazowy charakteryzuje się odchyleniami od normy w zakresie poszczególnych sytuacji i ruchów zgryzowych. Pojedyncze zęby lub grupy zębów znajdują się wówczas w nadczynności lub niedoczynności.

W wyniku tego powstają przeszkody - węzły urazowe nie pozwalające na równomierne zetknięcie się zębów w poszczególnych sytuacjach zgryzowych luba na harmonijne przesuwanie się zębów żuchwy wobec zębów szczęki.

Parafunkcje, czyli nawyki ruchowe narządu żucia można podzielić na 2 podstawowe rodzaje:

·parafunkcje zwarciowe, czyli nawykowe zaciskanie zębów i zgrzytanie zębami, czyli zawsze z kontaktem zębów przeciwstawnych.

·parafunkcje niezwarciowe - ta takie nawyki ruchowe, w których nie dochodzi do kontaktów zębów.

W obydwu przypadkach działa zarówno czynnik miejscowy jak i psychogenny. Rozpoznanie następuje na podstawie wywiadu oraz charakterystycznych patologicznych starć zębów oraz ubytków klinowych.

Badanie czynnościowe narządu żucia:

1. Dokładny wywiad

2. Zbadanie objawów dysfunkcji

3. Analiza patologicznego starcia zębów.

4. Badanie palpacyjne mięśni żucia i mięśni okolicznych

5. Obserwacja swobodnych ruchów żuchwy

6. Badanie stawów skroniowo-żuchwowych

7. Analiza czynnościowa zgryzu

8. Badanie szpary spoczynkowej

9. Ustalenie miejscowych przyczyn parafunkcji niezwarciowych (i zwarciowych)

10. Badania dodatkowe

Ad. 2: Objawy kliniczne dysfunkcji mogą być zlokalizowane w poszczególnych "stawach" narządu żucia, a także w mięśniach okolicznych.

W stawie zębowo-zębowym: patologiczne starcie zębów; dodatnie testy zwarciowe zaciskania i zgrzytania.

W stawie zębowo-zębodołowym: rozchwianie pojedynczych zębów; rozchwianie grupy zębów; przemieszczenie zębów.

Ad. 10: I. Badania radiologiczne stawów skroniowo-żuchwowych: 1. zdjęcia przeglądowe (sumacyjne) 2. warstwowe (tomograficzne) 3. kinematograficznie, które stosunkowo rzadko uzupełniane są artrografią. II. Badania elektromiograficzne EMG.

Spoczynkowe położenie żuchwy:

1. Żuchwa nie bierze udziału w żadnej czynności.

2. W położeniu tym nie występuje zwarcie łuków zębowych.

3. Jest to pozycja, którą żuchwa przyjmuje mimowolnie.

4. Mięśnie przywodzące i odwodzące znajdują się w równowadze.

5. Żuchwa jest nieznacznie przesunięta ku przodowi w porównaniu z położeniem w zwarciu centralnym.

Klinicznym wyrazem spoczynkowego położenia żuchwy jest tzw. szpara spoczynkowa. Przeciętną jej wielkość określa się na 2-3 mm (nie ma kontaktu między zębami). Szpara spoczynkowa pozwala na odciążenie struktur narządu żucia: 1. Kości szczęk 2. Mięśni i więzadeł 3. Ozębnej 4. Stawu skroniowo-żuchwowego.

Wielkość szpary spoczynkowej ulega zmianom pod wpływem czynników:

·Zmniejszających napięcie mięśni (różne pozycje głowy, zmęczenie, sen)

·W schorzeniach układu stomatognatycznego.

·Przy zaburzeniach zgryzu, dysfunkcjach, parafunkcjach.

·Zmienia się również z wiekiem.

Czynność żucia.

Żucie jest to proces przygotowujący w jamie ustnej pokarm o stałej konsystencji do trawienia w dalszych odcinkach przewodu pokarmowego. Kęs pokarmowy ulega rozdrobnieniu i zmieszaniu ze śliną. W celu rozdrobnienia kęsa pokarmowego żuchwa musi wykonać pewną liczbę cykli żucia. Na cykl żucia składa się ruch odwodzenia i przywodzenia żuchwy oraz ruchy boczne. W warunkach fizjologicznych żucie dokonuje się obustronnie, na zmianę po prawej i po lewej stronie.

W zwarciu centralnym żuchwa znajduje się w określonym położeniu pionowym i poziomym, które charakteryzuje się przede wszystkim typowym kontaktem łuków zębowych. W tym położeniu:

1. Zęby stykają się w maksymalnej liczbie punktów.

2. Żuchwa jest najbardziej zbliżona do szczęki.

3. Głowa żuchwy znajduje się w dole stawowym w najwyższym położeniu.

4. Mięśnie przywodzące są w stanie skurczu.

Centralne zwarcie i związane z nim położenie żuchwy jest u danej osoby powtarzalne. Jest to możliwe głównie dzięki anatomicznemu kształtowi powierzchni żujących zębów przedtrzonowych i trzonowych i ich ustawieniu w łuku. Położenie żuchwy w zwarciu centralnym określone jest również jako zwarcie nawykowe. Niektórzy autorzy określają nawykowe położenie żuchwy jako nieco doprzednie w stosunku do zwarcia centralnego w granicach 1 mm. Często jest ono nazywane położeniem mięśniowym. W warunkach idealnej okluzji zwarcie centralne oraz położenie mięśniowe są jednakowe.

Kontakty przeciwstawnych zębów bocznych w zwarciu centralnym.

U młodych osób z pełnym uzębieniem stałym guzki zębów mają kształt owalny, kontakty mają więc charakter punktowy. W miarę ścierania się zębów przeciwstawnych kontakty zmieniają się na powierzchniowe.

Więzadłowe położenie żuchwy:

Jest to położenie żuchwy, przy którym głowy żuchwy znajdują się w pozycji najbardziej dotylnej w dole żuchwowym. Więzadłowe położenie żuchwy nie jest fizjologiczne. Położenie więzadłowe żuchwy ma znaczenie w diagnostyce stosunków żuchwy do szczęki.

5

---