D Y S K O P A T I A

Dyskopatia jest jedną z przyczyn bólu kręgosłupa i jest określeniem używanym dla wszystkich zmian zwyrodnieniowych krążka międzykręgowego nawet, gdy doraźnie nie daje objawów klinicznych i gdy na zdjęciu rentgenowskim nie stwierdza się żadnych uchwytnych odchyleń.

Procesy degeneracyjne krążków międzykręgowych rozwijają się zwykle od 30 roku życia. Związane to jest z ich specyficzną budową, zwłaszcza w odcinku szyjnym i lędźwiowym.

Krążki międzykręgowe

Krążki międzykręgowe spełniają potrójną funkcję: łączą poszczególne trzony kręgowe, wchodzą w skład stawów międzykręgowych oraz amortyzują wstrząsy. Krążek międzykręgowy u osoby dorosłej składa się z 3 elementów:

1. płytek chrzęstnych

2. pierścienia włóknistego

3. około 50- 60% objętości krążka w wymiarze poprzecznym zajmuje jądro miażdżyste. Ma ono konsystencję półgalaretowatą.

Jądro miażdżyste pełni trzy funkcje:

1. stanowi punkt podparcia dla kręgu leżącego powyżej;

2. amortyzuje napięcia, naciski i przenosi je równomiernie na cały pierścień włóknisty i na płytki chrzęstne trzonów kręgowych

3. pośredniczy w wymianie płynów między krążkiem a trzonami kręgowymi

Najczęściej uszkodzeniu ulegają krążki międzykręgowe w dolnym odcinku szyjnym i w odcinku lędźwiowym. Pierścień włóknisty ma różną rozciągliwość w różnych miejscach. Gdy zostanie przekroczony próg wytrzymałości, pierścień włóknisty pęka i jądro miażdżyste ulega wypadnięciu.

Przyczyny dyskopatii

Uszkodzenie krążków międzykręgowych może być następstwem urazu, ale zdecydowana większość tych uszkodzeń występuje z powodu zużywania się tkanek. Odgrywa tu pewną rolę wrodzona predyspozycja organizmu. Najbardziej obciążoną częścią kręgosłupa jest odcinek lędźwiowy, dlatego każde osłabienie naturalnej wytrzymałości tkanek na obciążenie prowadzi do zmian zwyrodnieniowych krążka międzykręgowego. Raz zapoczątkowane zmiany stopniowo osłabiają krążek i prowadzą do uszkodzeń nawet przy takich obciążeniach kręgosłupa, które zdrowe krążki znoszą bez żadnych następstw.

Nie rzadko jednak zmiany chorobowe zachodzące w dysku są skutkiem różnych innych czynników, takich jak otyłość, niewłaściwe odżywianie się, palenie papierosów, osłabione mięśnie grzbietu i brzucha, brak ruchu, zbyt miękki lub za twardy materac, na którym śpimy, wysoko ułożoną poduszką pod głową. Duży wpływ mają też urazy dynamiczne, powstające przy różnych ruchach kręgosłupa, np. wykonywanie nadmiernie obciążających kręgosłup prac w nieodpowiedniej pozycji, np. podnoszenie ciężarów z wyprostowanymi kończynami dolnymi w stawach kolanowych, wykonywanie nagłych ruchów takich jak zginanie, potem wyprost, skręcanie tułowia, długotrwałe siedzenie, zwłaszcza na niewłaściwym krześle lub fotelu w takiej pozycji, że plecy pochylone są do przodu. Praca siedząca często prowadzi do otyłości i zwiotczenia mięśni brzucha i hiperlordozy. Są to czynniki sprzyjające wypadnięciu jądra miażdżystego. Wady wrodzone kręgosłupa i nabyte na skutek niewłaściwej postawy ciała, np. lordozy szyjne i lędźwiowe stwarzają gorsze warunki do pracy statyczno-dynamicznej kręgosłupa i zwiększają możliwość wypadnięcia jądra miażdżystego.

Przebieg dyskopatii

Uszkodzony krążek międzykręgowy podlega 3-etapowym zmianom:

OKRES I to zwyrodnienie jądra miażdżystego. Najwcześniejszą zmianą jest rozmiękczenie jądra oraz tylnej części pierścienia włóknistego. Proces chorobowy zaczyna się od pękania jądra i rozpadu na fragmenty wolno leżące w półpłynnym środowisku. Na niewielkiej przestrzeni z boku następuje przerwanie pierścienia włóknistego. W miarę postępowania procesu chorobowego jądra, tylna część pierścienia włóknistego podlega coraz większym zmianom, ulega osłabieniu, potem pęka i tym samym umożliwia (pod wpływem nacisku) przemieszczanie się do tyłu zmienionego chorobowo jądra.

OKRES II to przemieszczenie się jądra miażdżystego. Nie jest to proces nagły. Tyłoprzemieszczanie jądra przebiega najczęściej powoli i stopniowo.

Gdy pierścień zostanie przerwany, jądro wpukla się w powstałą przerwę. Dochodzi do odepchnięcia więzadła podłużnego tylnego od trzonu i powstania przepukliny jądra miażdżystego, które uwypukla się na zewnątrz krążka i uciska struktury nerwowe.

II okres choroby krążka międzykręgowego może trwać nawet całymi latami, gdy wcześnie nie podejmie się odpowiedniego leczenia. Kończy się on z chwilą wypchnięcia całego rozkawałkowanego jądra, lub gdy jego resztki ulegną takiemu zwłóknieniu, że stracą ruchomość.

Czasami okres ten może zostać ominięty. Ma to miejsce wówczas, gdy chore jądro miażdżyste ulegnie zwłóknieniu, zanim dojdzie do uszkodzenia pierścienia włóknistego.

OKRES III to włóknienie krążka międzykręgowego. Jest to etap naprawy, chociaż nadal trwa proces zwyrodnieniowy całego krążka międzykręgowego. Początek tego okresu charakteryzuje się przewagą procesów włóknienia nad procesami rozpadu jądra i pierścienia włóknistego. Dzieje się tak dlatego, że jądro miażdżyste rzadko ulega w całości tyłoprzemieszczeniu i uwypukleniu się na zewnątrz. Pozostała część jądra i pierścienia ulega typowym zmianom wstecznym, potem zwłóknieniu, a tym samym unieruchomieniu na miejscu.

Zmianom wstecznym ulegają również przemieszczone fragmenty jądra. W miarę upływu czasu tracą one elastyczność, twardnieją, zmniejszają swoje rozmiary, a nawet wapnieją.

Zmianom wstecznym ulega też chory pierścień włóknisty.

W okresie tym dochodzi też do stopniowego zwężania się szpar międzytrzonowych.

Procesy patologiczne zachodzące w III okresie prowadzą do usztywnienia włóknistego stawów międzytrzonowych. Wówczas ustępują dolegliwości bólowe, jeżeli nie dojdzie do uszkodzenia krążka międzykręgowego na innym poziomie, co niestety często się zdarza.

Objawy dyskopatii w odcinku lędźwiowym kręgosłupa

Uszkodzenie krążków międzykręgowych daje wiele objawów klinicznych. Są one zróżnicowane w zależności od umiejscowienia zmian. (Tabela)

Objawy są również różne w zależności od stopnia uwypuklenia się jądra miażdżystego. Można je podzielić na 3 zasadnicze grupy:

1) Częściowe przerwanie włókien pierścienia włóknistego i wypadanie jądra miażdżystego daje ucisk na więzadła podłużne kręgosłupa. Występują wówczas bóle w okolicy przykręgosłupowej oraz zwiększone napięcie mięśni przykręgosłupowych. Nie dochodzi do ucisku na korzenie nerwowe, toteż nie stwierdza się objawów korzeniowych zarówno czuciowych, jak i ruchowych.

2) Druga grupa obejmuje przypadki wypadnięcia jądra miażdżystego powodujące ucisk na korzenie kręgowe. Występują wówczas silne bóle promieniujące do kończyn dolnych. W większości przypadków stwierdza się zaburzenia czucia i dosyć często niedowłady.

3) Trzecia grupa objawów dyskopatii związana jest z uciskiem wypadniętego jądra miażdżystego na rdzeń kręgowy. Charakteryzuje się on zwykle występowaniem odległych bólów (czasami przebieg może być bezbólowy), zaburzeniami czucia, porażeniami lub niedowładami. Duże wypadnięcie jądra galaretowatego w kierunku tylnym w odcinku lędźwiowym kręgosłupa powoduje ucisk na ogon koński. Występują wówczas wielokorzeniowe zaburzenia czuciowe i ruchowe oraz zaburzenia w oddawaniu stolca i moczu, osłabienie czucia w okolicy krocza i odbytu.

Z powyższego wynika, że najczęstszym objawem dyskopatii lędźwiowego odcinka kręgosłupa jest ból w okolicy krzyża. Może to być ból tępy, rozlany, stopniowo narastający, zaostrzający się podczas długotrwałego siedzenia lub stania, albo podczas zginania tułowia. Ten typ bólów występuje dla okresu zwyrodnienia krążka międzykręgowego przed przerwaniem pierścienia włóknistego.

Typ drugi bólów krzyża, to bóle ostre, występujące nagle. Każdy nawet najmniejszy ruch tułowia powoduje ból. Niekiedy chory nie jest zdolny do przybrania pozycji siedzącej lub stojącej. Ostre napady bólu są typowe dla rozerwania pierścienia włóknistego oraz dla okresowego wkleszczania się fragmentów jądra między tylne krawędzie trzonów międzykręgowych.

Rwa kulszowa

Silny, ostry i przeszywający ból okolicy lędźwiowej promieniujący wzdłuż kończyny dolnej.

może wystąpić nagle po uniesieniu ciężaru, nagłym ruchu, potknięciu się itp. Ból rozpoczyna się zwykle w okolicy lędźwiowej i promieniuje wzdłuż nerwu kulszowego przez pośladek w kierunku uda i podudzia czasem aż do stopy.

Lumbago (postrzał)

Lumbago objawia się bólem okolicy lędźwiowo-krzyżowej występującym z reguły ostro. Może być objawem rozmaitych zespołów chorobowych, m.in. dyskopatii i wypadnięcia jądra miażdżystego krążka międzykręgowego. Powód urazu jest zazwyczaj ten sam zwykle przeszywający ból pojawia się podczas wykonywania czynności, w której nadmiernie przeciążamy kręgosłup, np. przy podnoszeniu czegoś ciężkiego.

DIAGNOSTYKA

Postępowanie diagnostyczne w zespołach bólowych kręgosłupa opiera się na kilku zasadniczych elementach:

- wywiadzie chorobowym,

- badaniu klinicznym,

- badaniu radiologicznym,

- dodatkowych metodach obrazowania (radikulografa, TK, MRJ).

BADANIE KLINICZNE

Sylwetka pacjenta, sposób poruszania się, chodu dają wiele wskazówek, co do źródła

i charakteru dolegliwości oraz istniejących ubytków neurologicznych. Ocenia się szczegółowo jego chód oraz w pozycji swobodnie stojącej zachowanie się krzywizn kręgosłupa.

W pozycji leżącej na plecach ocenia się nasilenie bólu podczas wywoływania objawu Lassequa przy napinaniu tłoczni brzucha, bada się odruchy brzuszne, kolanowe, siłę zespołów mięśniowych, mięśni prostowników i zginaczy stóp, mięśni prostowników kolan, bada się czucie dotyku, bólu, ewentualnie temperatury.

W pozycji leżącej na brzuchu, z rękami ułożonymi wzdłuż ciała bada się ruchomość

i bolesność kręgosłupa oraz bolesność na przebiegu nerwu kulszowego.

BADANIE RADIOLOGICZNE

Badanie radiologiczne kręgosłupa ma na celu ocenę elementów kostnych kręgosłupa. Najczęściej wykonuje się zdjęcia w dwu projekcjach: przednio-tylnej (a-p) i bocznej.

DODATKOWE METODY OBRAZOWANIA

Tomografia komputerowa oraz magnetyczny rezonans jądrowy stanowią nowoczesne metody obrazowania tkanek zawartych w kanale kręgowym.

---