Nazwa- jest to wyrażenie, które w dowolnym zdaniu podmiotowo- orzecznikowym nadaje się na podmiot lub orzecznik.

N. indywiduowa- jest to wyrażenie, które w zdaniu podm- orzecz., przy zasadniczym rozumieniu słowa jest ("Є") nadaje się wyłącznie na podmiot.

N. generalna- … nadaje się wyłącznie na orzecznik.

Rodzaje nazw- [proste, złożone]

[konkretne (desygnatem jest rzecz, przedmiot, osoba); abstrakcyjne (nazywa zdarzenie, zjawisko, czynność, cechę, etc.)]

[generalne(); indywidualne (nazwa stosowana do określenia pewnej rzeczy, przedmiotu)]

[jednostkowe (tylko jeden egzemplarz pod tą nazwą), ogólne (człowiek, stół); puste]

[zbiorowe, nie zbiorowe] [ostre (np. człowiek); nieostre (nazwy, które nie są jednoznaczne)]

Błąd ekwiwokacji- w jakiejś zwartej wypowiedzi, używa się kilka razy pewnego wieloznacznego wyrażenia w różnych znaczeniach, podczas gdy dla właściwego zrozumienia tej wypowiedzi wymagane jest użycie danego wyrażenia za każdym razem w tym samym znaczeniu.

Błąd amfiboli- gdy jakieś wyrażenie złożone jest wieloznaczne na skutek tego, iż jego budowa składniowa dopuszcza co najmniej dwa różne sposoby rozumienia tego wyrażenia.

Stosunki miedzy zakresami nazw

1.Stosunek równoważności: gdy zakres nazwy S jest równy zakresowi nazwy P

2. nadrzędności: gdy zakres nazwy S obejmuje zakres nazwy P, ale nie na odwrót. "ssak" - "pies"

3. podrzędności: każdy desygnat nazwy S jest jednocześnie desygnatem nazwy P, ale nie na odwrót. ""pies" - "ssak"

4. krzyżowania się: gdy niektóre desygnaty nazwy S są jednocześnie desygnatami nazwy P, ale istnieją zarówno takie desygnaty S, które nie są desygnatami P i na odwrót.

"aktor" - "piosenkarz"

5. wykluczania się: (1) stosunek przeciwieństwa czyli gdy zakres nazwy S i P wykluczają się, ale się nie dopełniają np. "pies" - "ryba"

(2) s. sprzeczności- gdy zakresy nazw S i P wykluczają się i jednocześnie się dopełniają "widzialny" "niewidzialny"

definicje wyraźne

Definicja sprawozdawcza- która zdaje sprawę z dotychczasowego sposobu rozumienia pewnego wyrażenia w danym języku.

Def. projektująca- która dla pewnego wyrażenia, istniejącego już w jakimś języku, podaje propozycję nowego znaczenia.

Dwa rodzaje: (1) Konstrukcyjna- wprowadza do języka nowe wyrażenie lub proponuje nowe znaczenie dla istniejącego już wyrażenia, nie licząc się z dotychczasowym. (2) regulująca- liczy się z dotychczasowym rozumieniem pewnego terminu nieostrego i definiuje go w taki sposób aby stał się ostry.

Def. równościowa- która składa się z trzech członów: 1. Członu definiowanego definiendum 2. Członu definiującego definiens 3. Łącznika definicyjnego.

Def. klasyczna- definicja realna bądź nominalna w stylizacji przedmiotowej, zbudowana wg schematu: A jest to B o cechach C.

Definicje kontekstowe

Definicja przez abstrakcję, indukcujna, aksjomatyczna, ostensywna

Błędy definiowania

Ignotum per ignotum- budujemy definicję wyrażenia niezrozumiałego posługujemy się w definiensie wyrażeniami również niezrozumiałymi.

Idem per idem- definicja równościowa nie może zawierać wyrazu definiowanego w definiensie. 1.Błędne Koło bezpośrednie: gdy w tej samej definicji wyraz definiowany zostaje powtórzony w definiensie 2. B.K. pośrednie gdy wyrażenie A definiowane jest przy użyciu wyrażenia B, następnie B- przy użyciu C, a w końcu to C definiowane jest przy użyciu A.

Def. za szeroka- "termometr to przyrząd do mierzenia"

Def. za wąska- "termometr jest to przyrząd do mierzenia temp. ludzkiego ciała.

Błąd przesunięcia kategorialnego-

gdy zakresy definiendum i definiens wykluczają się.

Pytanie właściwe- to takie, na które możliwa jest przynajmniej jedna prawdziwa i przynajmniej jedna fałszywa odpowiedź bezpośrednia.

Pytania rozstrzygnięcia- składają się z partykuły pytajnej "czy" oraz zdania w sensie logicznym. Rodzaje: 1.dwuczłonowe zbudowane wg schematu "czy P?"; wyznacza dwie możliwe odpowiedzi- P lub ~P

2.wieloczłonowe gdzie partykuła pytajna "czy" występuje kilka razy.

Pytania dopełnienia:

1.prostego dopełnienia- rozpoczynają się od zaimków pytających "kto" "co"

2.wymagające wyjaśnienia- "dlaczego"

3.wymagające narracji- "jak"

Rozumowanie dedukcyjne- takie rozumowanie, w którym za pomocą racji logicznej uzasadnia się następstwo logiczne. Kierunek uzasadniania jest zgodny z kierunkiem wynikania logicznego.

Wnioskowanie dedukcyjne- dedukcja progresywna; do racji logicznej, uznanej skądinąd za prawdę, dobiera się jej następstwo.

Rozumowanie redukcyjne- takie rozumowanie, w którym za pomocą następstwa logicznego uzasadnia się (częściowo) racje logiczną. Kierunek uzasadniania jest tu przeciwny do kierunku wynikania.

Dowodzenie- dedukcja regresywna; mając okazać prawdziwość jakiegoś zdania, dobieramy do niego rację logiczną wśród zdań już wcześniej przyjętych, a następnie wyprowadzamy to dowodzone zdanie jako wniosek wynikający logicznie ze znalezionej racji.

Rodzaje indukcji

Indukcja enumeracyjna- na podstawie pewnej liczby szczegółowych przypadków, stwierdzających, że określone przedmioty czy zjawiska należące do danej klasy mają jakąś wspólną własność, formułuje się wniosek ogólny, iż wszystkie przedmioty lub zjawiska danej klasy mają tę własność.

Indukcja eliminacyjna- rozumowanie zmierzające do wykrycia pewnych zależności miedzy zjawiskami na podstawie jednostkowych obserwacji.

Indukcja matematyczna- polega na zastosowaniu reguły, zgodnie z którą: jeżeli jakaś własność F przysługuje liczbie 1 i jeżeli przysługuje ona liczbie k, to przysługuje ona także liczbie k+1, wówczas własność F przysługuje każdej liczbie naturalnej.

Podział logiczny(PL)- jest to pewna operacja na zakresie nazwy ogólnej czy pojęcia bądź też rezultat takiej operacji. Polega ona na podzieleniu całego zakresu owej nazwy na pewne podzakresy, czyli człony podziału.

PL jest adekwatny gdy suma podzakresów jest równa całemu zakresowi dzielonemu, czyli gdy każdy desygnat nazwy rodzajowej należy do któregoś z zakresów nazw gatunkowych.

PL jest rozłączny gdy wszystkie podzakresy wzajemnie się wykluczają, czyli gdy każdy desygnat nazwy rodzajowej jest desygnatem tylko jedne nazwy gatunkowej.

Zasada podziału- jest to pewien aspekt czyli wzgląd, pod jakim w danym zakresie rodzajowym wyróżnia się podzakresy.

Typologia- jest to taki zabieg metodologiczny, który polega na wskazaniu pewnych idealnych albo realnych obiektów wzorcowych o wyraźnie określonych własnościach I grupowaniu wokół nich pozostałych przedmiotów.

p	q	p^q	pvq	p→g	p↔q
1	1	1	1	1	1
1	0	0	1	0	0
0	1	0	1	1	0
0	0	0	0	1	1

Dedukcja to rodzaj rozumowania logicznego, mającego na celu dojście do określonego wniosku na podstawie założonego wcześniej zbioru przesłanek. Rozumowanie dedukcyjne w odróżnieniu od rozumowania indukcyjnego jest w całości zawarte wewnątrz swoich założeń, to znaczy nie wymaga tworzenia nowych twierdzeń czy pojęć, lecz jest tylko prostym wyciąganiem wniosków. Jeśli jest przeprowadzone poprawnie, zaś zbiór przesłanek nie zawiera zdań fałszywych, to wnioski wyciągnięte w wyniku rozumowania dedukcyjnego są nieodparcie prawdziwe i nie można ich zasadnie zakwestionować.

Redukcja (wnioskowanie redukcyjne) - wnioskowanie uprawdopadabniające. Rodzaj rozumowania logicznego. Jest to rozumowanie zawodne, ponieważ wnioskowanie przeprowadzane jest od następstwa do racji (kierunek niezgodny z kierunkien wynikania zdań). Możliwa jest bowiem sytuacja, że prawdziwe następstwo prowadzi do fałszywej racji. Aby wnioskować za pomocą redukcji należy być przekonanym, że inne racje są mało prawdopodobne.

Jeżeli zachodzi p to prawdopodnobne jest, że q

p - przesłanka formułowana

jeżeli p, to q - przesłanka uprawdopadabniająca więc q

przykład: kwiaty marnieją (następstwo/przesłanka). W doniczce jest sucho (racja/wniosek). Nasz wniosek jest uprawdopadabniający, bowiem kwiaty mogą równie dobrze marnieć od nadmiaru wody.

Indukcja (łac. inductio - wprowadzenie) - typ rozumowania redukcyjnego określany jako wnioskowanie "od szczegółu do ogółu", tj. wnioskowanie z prawdziwości racji (wniosków w szerokim znaczeniu tego słowa) o prawdziwości następstw (przesłanek w szerokim znaczeniu tego słowa), przy czym bardziej złożone niż prosta indukcja enumeracyjna niezupełna typy indukcji przy pewnych interpretacjach stanowią rozumowania dedukcyjne. W odróżnieniu od rozumowania dedukcyjnego indukcja enumeracyjna niezupełna stanowi rozumowanie zawodne, tj. takie, w którym prawdziwość przesłanek nie gwarantuje pewności wniosku. Głównymi postaciami indukcji są indukcja enumeracyjna niezupełna, indukcja enumeracyjna zupełna, indukcja eliminacyjna i indukcja statystyczna - indukcja matematyczna jest natomiast uznawana za specyficzne rozumowanie dedukcyjne.

Głównym problemem filozoficznym związanym z rozumowaniami indukcyjnymi jest to, czy stanowią one rozumowania uzasadniające: skoro konkluzja wnioskowania indukcyjnego nie jest w pełni uzasadniona przez jej przesłanki, pojawia się problem, w jaki sposób, w jakim stopniu i czy w ogóle wnioskowania indukcyjne prowadzą do prawdziwych wniosków. Ci, którzy uznają wnioskowania indukcyjne za wnioskowania uzasadniające (zwolennicy indukcjonizmu) tłumaczą zazwyczaj stopień uzasadnienia konkluzji wnioskowania indukcyjnego za pomocą pojęcia prawdopodobieństwa logicznego. Krytyka indukcjonizmu dokonana przez dedukcjonizm (antyindukcjonizm) opiera się przede wszystkim na fakcie, że nie skonstruowano dotychczas zadowalającej odpowiedzi na pytanie, jak mierzyć to prawdopodobieństwo.

Rozumowania indukcyjne bywają uważane za główne narzędzie tzw. nauk empirycznych, przeciwstawianych z tego powodu tzw. naukom dedukcyjnym (głównie matematyka i logika), posługujących się rozumowaniami dedukcyjnymi. Metoda stosowana przez nauki empiryczne, polegająca na zastosowaniu eksperymentu, obserwacji, indukcji enumeracyjnej i indukcji eliminacyjnej nosi miano metody indukcyjnej - współczesna metodologia nauk empirycznych zwraca jednak uwagę na fakt, że nauki empiryczne w szerokim stopniu używają także narzędzi dedukcyjnych, których dostarcza im matematyka. Podział metod naukowych na dedukcyjne i indukcyjne stał się podstawą do wyróżnienia logiki indukcji jako samodzielnej dyscypliny badań logicznych.

Indukcja niezupełna

Podstawowa reguła nauki i logiki oparta na podstawowej biologicznej funkcjonalności ludzkiego mózgu, to jest na: zdolności do uogólnień na podstawie skończonej (niezupełnej) powtarzalności wyników (porównaj też z ekstrapolacją).

Jest najoczywistszym typem wnioskowania indukcyjnego i jedynym możliwym, na którym oparte są podstawy sformułowań ogólnych praw natury kiedykolwiek odkrytych przez człowieka (człowiek, a nawet ludzkość ma możliwość przeprowadzenia jedynie skończonej czyli niezupełnej liczby eksperymentów, na potwierdzenie danego prawa natury). Niezupełność ujawnia się wielokrotnie na przestrzeni dziejów, np. gdy Einstein uzupełnił prawa Newtona.

Indukcja niezupełna (indukcja enumeracyjna niezupełna), polega na uznaniu jakiejś ogólnej prawidłowości na podstawie skończonej liczby zdań stwierdzających niektóre wystąpienia tej prawidłowości. Jest to jedno z podstawowych narzędzi nauk doświadczalnych, jej stosowanie wymaga oczywiście odpowiedniej metodologii (por. rachunek błędów w naukach doświadczalnych).

Indukcja enumeracyjna niezupełna jest wnioskowaniem w najprostszej postaci (stosującym się do sytuacji, gdy przesłanki i wniosek to zdania kategoryczne podmiotowo-orzecznikowe, nie np. okresy warunkowe) przebiegającym według schematu:

Indukcja enumeracyjna niezupełna wychodzi więc od obserwacji pewnej skończonej liczby przedmiotów, zdarzeń i sytuacji, należącej do jednej skończonej klasy, oznaczonej tu przez S. Za pomocą tej obserwacji stwierdza się, że niektórym przedmiotom należącym do klasy S przysługuje cecha P. Wnioskowanie polega tu na stwierdzeniu, że skoro niektórym przedmiotom należącym do klasy S przysługuje cecha P, to wszystkim przedmiotom należącym do klasy S przysługuje cecha P. Wystarczy jeden kontrprzykład, to znaczy chociaż jeden przedmiot należący do klasy S, któremu cecha P nie przysługuje, by uznać wniosek otrzymany przez indukcję enumeracyjną niezupełną za fałszywy.

Wnioskowania za pomocą indukcji enumeracyjnej niezupełnej rodzą wiele problemów metodologicznych. Przy wnioskowaniu przez indukcję enumeracyjną niezupełną brak nam przesłanki, że wszystkie przedmioty należące do klasy S zostały zbadane pod kątem posiadania cechy P - właśnie to sprawia, że wnioskowania przez indukcję enumeracyjną niezupełną są zawodne. Nie znając wszystkich przedmiotów klasy S nie możemy bowiem wykluczyć, że wśród tych nieznanych istnieją takie, które cechy P nie posiadają - a gdyby istniał chociaż jeden przedmiot klasy S nie posiadający cechy P, całe wnioskowanie musiałby zostać odrzucone. Tak np. obserwując pewną liczbę grudek soli stwierdzamy, że każda z nich rozpuszcza się w wodzie - nie odnaleziono dotąd kontrprzykładu dla wniosku tej indukcji enumeracyjnej, przyjmujemy więc wniosek, że wszystkie grudki soli rozpuszczają się w wodzie. Obserwując pewną liczbę grudek metalu stwierdziliśmy, że rozszerzały się pod wpływem ciepła, przyjęliśmy więc wniosek, że wszystkie grudki metalu rozszerzają się pod wpływem ciepła - wiedząc jednak, że w pewnych warunkach grudki żeliwa kurczą się pod wpływem ciepła, musimy wniosek, że wszystkie grudki metalu rozszerzają się pod wpływem ciepła odrzucić.

Współczesna logika indukcji próbuje oprzeć je na teorii prawdopodobieństwa, w praktyce naukowej, a tym bardziej w rozumowaniach indukcyjnych dokonywanych potocznie, głównym czynnikiem odróżniania wartościowych i bezwartościowych wnioskowań dokonywanych za pomocą indukcji enumeracyjnej niezupełnej pozostaje zdrowy rozsądek - podstawowe aspekty zdroworozsądkowej oceny poprawności rozumowań redukcyjnych, do których należy zwłaszcza potrzeba zachowania właściwej proporcji między subiektywnym poczuciem stopnia pewności przesłanek a stopnia pewności wniosku, omawia rozdział Ocena poprawności rozumowań artykułu Rozumowanie. Trudno np. uznać za rozsądne rozumowanie indukcyjne głoszące, że wszystkie powstania polskie były nierozsądne, bo wszystkie zakończyły się klęską - w przypadku tego rozumowania przyjmuje się bowiem bardzo niewielką liczbę przesłanek (jako że polskich powstań narodowych było tylko kilka) dla tezy o zjawisku o wielkim zasięgu.

Indukcja zupełna (indukcja enumeracyjna zupełna, indukcja wyczerpująca) to wnioskowanie, w którym jakąś ogólną prawidłowość uznaje się na podstawie zdań stwierdzających wszystkie możliwe przypadki wystąpienia tej prawidłowości. Od indukcji enumeracyjnej niezupełnej różni się tym, że indukcja enumeracyjna niezupełna stwierdza występowanie jakiejś ogólnej prawidłowości na podstawie tylko niektórych, a nie wszystkich możliwych jej wystąpień. Indukcja zupełna jest w istocie rozumowaniem dedukcyjnym i niezawodnym - wprawdzie przesłanki w niej wynikają logicznie z wniosku, ale o jej dedukcyjności stanowi to, że zarazem wniosek wynika w niej logicznie z przesłanek. Przykładem rozumowania przez indukcję zupełną może być stwierdzenie przez nauczyciela obecności wszystkich uczniów przez stwierdzenie przy wyczytywaniu listy obecności, że obecny jest każdy poszczególny uczeń. W praktyce naukowej zastosowania indukcji zupełnej są bardzo ograniczone, istnieje bowiem wiele sytuacji, w których liczba możliwych wystąpień danej sytuacji jest niezmiernie duża lub wręcz nieskończona.

Najprostszy schemat wnioskowania przy użyciu indukcji zupełnej (w sytuacji, gdy wniosek i przesłanki są zdaniami kategorycznymi podmiotowo orzecznikowymi, nie np. okresami warunkowymi) przedstawia się następująco:

Indukcja eliminacyjna
Indukcja eliminacyjna Francisa Bacona
Indukcja eliminacyjna sprowadza się do sformułowania wyczerpującej listy hipotez na dany temat, które wzajemnie się wykluczają a następnie dokonanie eliminacji z użyciem narzędzia jakim jest eksperyment. Zakłada się, że jeśli lista hipotez jest wyczerpująca to musi się wśród nich znajdować także hipoteza prawdziwa. F. Bacon sformułował zasadę ograniczonej różnorodności świata, która zakłada, że dany temat można sformułować wyczerpująco i przedstawić skończoną listę.

Indukcja eliminacyjna Johna Stuarta Milla
Pierwszą próbą udoskonalenia indukcji enumeracyjnej niezupełnej była indukcja eliminacyjna Francisa Bacona, w doskonalszej postaci przedstawił indukcję eliminacyjną John Stuart Mill. Indukcja eliminacyjna Milla stanowi metodę poszukiwania związków przyczynowych między zjawiskami, a więc albo przyczyn pewnego zjawiska, albo skutków innego. Punktem wyjścia poszukiwania związku przyczynowego jest zgromadzenie możliwych przyczyn
danego zjawiska (okoliczności, w których zjawisko to zachodzi) lub analogicznie prawdopodobnych skutków danego zjawiska
. By wyodrębnić spośród przyczyn A₁ − A_n rzeczywistą przyczynę zjawiska lub spośród skutków B₁ − B_n rzeczywisty skutek zjawiska, Mill zbudował 5 schematów wnioskowań: kanon jedynej zgodności, kanon jedynej różnicy, kanon zmian współtowarzyszących, kanon połączonej metody zgodności i kanon różnicy reszt.

Według kanonu jedynej zgodności przyczyną lub skutkiem danego zjawiska jest ta okoliczność, która zjawisku temu stale towarzyszy, podczas gdy pozostałe ulegają zmianie. Kanon umożliwia odnalezienie tego zjawiska, które jest konieczne dla zajścia pewnego innego zjawiska - przez przyczynę rozumie się tu warunek konieczny. Kanon jedynej zgodności nie stanowi metody odnalezienia warunku wystarczającego.

Interpretacja humanistyczna (Jerzy Kmita):

Humanistyczny (jako przydawka) stosuje się do 1. działań i 2.wytworów ludzkich. Nigdy do zjawisk przyrodniczych

3 procedury I.H.:

I. założenie o racjonalności działań ludzkich

II. opis sytuacji uczestników danej sytuacji

III. opis warunków początkowych

 

Założenie o racjonalności- dana osoba podejmuje takie czynności, które prowadzą do osiągnięcia przez nią przewidywanych  wartości  w  danym miejscu i czasie

Zachowywać się racjonalnie to zachowywać się wg. norm

Stąd powstają DYLEMATY. Przykład działanie Antygony. „Pochować brata czy nie narażać się prawu?”

Interpretacja Humanistyczna sprawdza gdzie mamy do czynienia z dylematem, musimy się zdecydować na realizacje różnych wartości.

 

 

Wady interpretacji humani-stycznej:

Nie zawsze zgodna ze swoim systemem wartościami, nie jest w życiu tak zawsze, często jesteśmy ograniczeni, indywidualizacja

 

(1)Akceptacja przekonań i (2)Respektowanie przekonań wiążą się z Interp. Human.

(1) wyznajemy jakieś wartości , pogląd  i zawsze staramy się te wartości  realizować (w sposób racjonalny)

(2) respektuję, ze wartości religijne są ważne, ALE nie zgadzam się z nimi. <Zachowuję się jakbym się z nimi zgadzał>

Działanie nie racjonalne bo to narzucone przez kulturę. Ludzie często działają wobec sobie.

---