Zwierciadło:
Nazwa i pojęcie.
Łac. nazwa speculum,
Jedna z podstawowych form literatury parenetycznej (prozatorska lub wierszowana),
Zadanie prezentacja wzorca osobowego,
uniwersalne normy moralne,
„wzory życia” stosowne dla poszczególnych stanów,
prezentacja statyczna, kolejne ukazywanie cech,
ukazywanie wzoru do naśladowania
Forma literacka:
traktat,
dialog,
wprowadzano przykłady, anegdoty, dygresje itp.,
schemat biograficzny,
funkcja pouczająca.
Tradycja europejska.
Geneza: starożytność:
starożytna Grecja Izokrates (V —IV w. p. n. e.), sylwetki księcia i króla, określając wzajemne obowiązki władcy i podwładnych; tzw. zwierciadło obywatelskie,
kontynuowanie koncepcji Izokratesa przez Rzym i Bizancjum,
Rozwój: średniowiecze:
Poszerzenie pojęcia zwierciadła o wzorzec osobowy dworzanina, senatora, urzędnika, wojownika itp.
Jan z Salisbury: Policratius sive de nugis curialium et vestigiis philosophorum (XII w.),
Renesans:
XIV/XV w. - zwierciadło pojawia się we Włoszech
model dworzanina: dodano normy obyczajowe, towarzyskie, przepisy dotyczące stroju i szczegółów życia codziennego,
B. Castiglioni: Cortegiano (1528 r.),
N. Machiavelli: Książę (II Principe, powst. 1512— 1520 r.),
R. Lorichius: De institutioneprincipum (1541 r.).
Zwierciadła staropolskie.
Początki: przekłady i adaptacje ze swobodnymi modyfikacjami,
M. Rej: Zwierciadło albo kształt, w którym każdy stan snadnie się może swym sprawom jako we zwierciadle przypatrzyć (1567—1568 r.),
Ł. Górnicki, Dworzanin polski (1566 r.),
S. Koszutski - przekład zwierciadła R. Lorichiusa (1551 r.),
W. Gorlicki: De optima senatore libri duo (1568 r.),
K. Warszewicki: De legato legationeaue liber (1595 r.).