STRATEGIA DZIAŁAŃ POLITYCZNYCH - wybrane zagadnienia

Termin strategia wywodzi się z teorii sztuki wojennej, a początek rozważań nad nią sięga starożytnej Grecji i Chin. W obrębie zainteresowania specjalistów „cywilnych” strategia znalazła się na przełomie lat 50. i 60. XX w. Przy czym od początku rozważania te miały charakter interdyscyplinarny, prowadzący je bowiem sięgali po wiedzę z obszaru: ekonomii, statystyki, finansów, socjologii, psychologii i teorii marketingu. Rozwój nauki o strategii nastąpił w latach 60. i 70., owocując powstaniem wielu szkół teoretycznych.

Teoretycy organizacji i zarządzania definiowali strategię na różne sposoby, np. Neumann i Morgestern uważali, że strategia to kompletny plan; plan, który określa, jakie decyzje będą podjęte w każdej możliwej sytuacji” Drucker uważał, że „strategia polega na przeanalizowaniu obecnej sytuacji i jej zmianie, jeżeli jest to konieczne”; Chandler natomiast za strategię uważał „określenie głównych, długofalowych celów firmy i przyjęcie takich kierunków działania, oraz takiej alokacji zasobów, które są konieczne dla zrealizowania celów” „ Z definicji tych przebija podstawowy problem, jaki starano się rozwiązać, podejmując na gruncie nauk ekonomicznych i społecznych badanie zagadnienia strategii: Co decyduje, że w określonych momentach swojego istnienia organizacje zachowują się tak, a nie inaczej i czy zachowania te z punktu widzenia ich podstawowych celów jest optymalne?

W swoich rozważaniach o strategii autorzy szukający odpowiedzi na sformułowane wcześniej pytania, podkreślali konieczność zastosowania w procesie zarządzania organizacją tzw. myślenia strategicznego. Oznaczać miało ono:

• dążenie do poznania sytuacji, badanie szans, wybór celów i zasad wykorzystania zasobów na wiele lat naprzód;

• stosowanie zespołu metod i technik analizy oraz syntezy, umożliwiających realizację tych dążeń oraz gromadzenie niezbędnych do tego informacji;

• charakteryzowanie się wolą ustawicznej zmiany obszarów oraz sposobów działania organizacji zgodnie ze zmianą stanu jej otoczenia.

Ukształtowały się cztery szkoły teoretyczne:

1. tradycyjna (planistyczna) - zakładająca pełną kontrolę liderów nad procesem tworzenia strategii, który ma charakter racjonalny i polega na formalnej analizie otoczenia, sił i słabości organizacji oraz budowaniu planów strategicznych;

2. ewolucyjna - akcentująca obecność w procesie budowy strategii wielu różnorodnych procesów organizacyjnych, np. przetarg o władzę, zaspokojenie potrzeb klienta. Zdaniem zwolenników tej szkoły procesu tego nie można sformalizować ani zaplanować, strategia rodzi się bowiem na styku tego, co formalne i nieformalne, zamierzone i niezamierzone;

3. pozycyjna - uważająca proces budowy strategii za zracjonalizowany i zaplanowany, jednak w przeciwieństwie do szkoły tradycyjnej za czynnik w nim dominujący uważa analizę otoczenia organizacji;

4. zasobów i umiejętności - odwołująca się do dorobku trzech pozostałych i starająca się łączyć zawarte w nich wątki. Uważa ona proces budowy strategii za sformalizowany z widoczną swobodą twórczą liderów, przy czym analiza sytuacji wewnętrznej organizacji staje się ważniejsza niż analiza jej otoczenia.

Uwzględniając odmienność położenia organizacji gospodarczych i politycznych, można stwierdzić, że w odniesieniu do tych ostatnich najcelniej proces budowy ich strategii opisuje nurt ewolucyjny oraz szkoła zasobów i umiejętności.

Teoria organizacji i zarządzania definiuje strategię jako praktykę związaną z planowaniem tego, jakie decyzje będą podjęte w miarę rozwoju zdarzeń. W tym sensie strategia to seria działań zorientowanych na cele średnio- i długoterminowe, podejmowanych przez względnie autonomiczny ośrodek decyzyjny, który w swoich przedsięwzięciach liczy się z wewnątrz- oraz zewnątrzorganizacyjnymi szansami i ograniczeniami podejmowanych decyzji. Używając metafory, można powiedzieć, że strategia przypomina most, za pomocą którego decydent stara się osiągnąć wytyczone cele, przy czym w trakcie konstrukcji kolejnych przęseł budowli powinien uwzględniać zmienne środowiska, np. wzrost natężenia nurtu wody.

Istotne jest, że strategia nie stoi w miejscu. Zmienia się pod wpływem warunków i ludzi. Jest wynikiem trzech procesów. Po pierwsze, jej ewolucja to proces inkrementalny. Zwykle zmienia się w wyniku szeregu drobnych posunięć. Nowe pomysły są sprawdzane w praktyce. Gromadzi się doświadczenie, które posłuży do sformułowania nowej strategii. Organizacje starają się ograniczyć ryzyko, nieodłącznie związane z każdym nowym pomysłem, eksperymentując, ucząc się na wynikach prób i modyfikując nowe propozycje. W związku z tym strategii nie należy traktować jako czegoś, co pojawiło się dopiero w momencie opracowywania planu działania.

Ewolucja strategii jest również procesem politycznym. Strategia jest rezultatem negocjacji, targów, ustępstw osób, których interesy w organizacji konkurują ze sobą. Relatywnie silne osoby i grupy mają zatem poważny wpływ na strategię. Ich opinia może mieć większe znaczenie, niż obiektywne fakty. W związku z tym strategia nie jest jedynie wynikiem bezstronnych analiz - znacznie częściej odzwierciedla siłę i wpływy poszczególnych ludzi i grup.

Strategia wynika też z pewnego procesu analitycznego, Powstaje na podstawie systematycznej i logicznej analizy otoczenia organizacji i jej bieżących działań. Analiza prowadzi do określenia nowych celów i strategii, które zwykle przybierają formę planu.

Lobbing jako strategia organizacyjna

Strategie organizacyjne stanowią odpowiedź na wyzwania, pojawiające się w środowisku. Skoro w środowisku pojawiają się nowe wyzwania - np. rozpisane są przedterminowe wybory do parlamentu - to i cele organizacji będą ulegać modyfikacji. Decydent powinien dostrzec i określić charakter zachodzących zmian, a następnie przeformułować cele organizacyjne i przedstawić je, w przystępnej i możliwie atrakcyjnej formie, zespołowi, z którym pracuje. Lider postępujący w ten sposób wyraża ideę zarządzania przez cele. Jeśli zgodzimy się z takim podejściem do pojęcia strategii, możemy wskazać na cztery zbiorcze kategorie strategii organizacyjnych: pasywne, reaktywne, uprzedzające oraz interakcyjne. W obrębie wyodrębnionych kategorii mieszczą się poszczególne rodzaje strategii.

Lobbing to przede wszystkim strategia uprzedzająca, polegająca głównie na sztuce perswazji, przekonywania osób, w których gestii leżą decyzje polityczne i administracyjne, o potrzebie wzięcia pod uwagę określonych interesów grupowych. Lobbyści starają się przedstawić swoje racje w taki sposób, aby odbiorcy ich produktów byli przekonani, że dokonali dobrej transakcji. Zasadniczym narzędziem lobbingu są zatem w odpowiedni sposób spreparowane, informacje, którym towarzyszą zasoby o innym charakterze.

Kategorie strategii organizacyjnych przedstawia tabela nr 1. Tabela nr 2 dotyczy wiodących różnic pomiędzy podstawowymi rodzajami organizacyjnych strategii grup interesu wobec politycznych kręgów decyzyjnych. Kolejna tabela prezentuje Kosztowność organizacyjnych strategii grup interesu wobec politycznych kręgów decyzyjnych

Strategia polityczna

Rozwój politologicznych rozważań nad strategiami politycznymi doprowadził do powstania trzech podstawowych kierunków badań nad nimi. Pierwszy, ukształtowany najszybciej, wywodzący się bowiem wprost z militarnego rozumienia strategii, zajmował się strategiami państwa realizowanymi na arenie międzynarodowej w stosunkach z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi. W rozważaniach tych używano pojęcia wielka strategia, strategia narodowa czy polistrategia państwowa. Twórcami, którzy rozwinęli ten nurt rozważań strategii, byli m.in. gen. A. Beaufre, B. Liddell Hart F. Ruge czy H. Kissinger, który uważał, „że rozdzielenie strategii i polityki może być dokonane jedynie z uszczerbkiem dla obydwu“. Drugi koncentrował swoją uwagę na działaniach partii politycznych jako podstawowym typie zbiorowych aktorów polityki, uczestniczących w procesie decyzyjnym realizowanym we współczesnych demokracjach. W ramach trzeciego nurtu natomiast podjęto badania nad strategiami stosowanymi przez grupy interesu. Wszystkie jednak były zgodne co do tego, że strategia to wybór metod i środków służących osiągnięciu celów politycznych stawianych sobie przez określony podmiot polityki (państwo, partię, grupę interesu).

W rozważaniach o strategiach partii politycznych najwięcej miejsca poświęca się strategiom wyborczym.

Proces budowy strategii partii politycznych przedstawia tabela nr 4. Natomiast podstawowe kategorie w obszarze analizy relacji pomiędzy strategią polityczną a wyborczą prezentuje tabela nr 5.

Tabela nr 1

Kategorie strategii organizacyjnych

1. Strategie pasywne

2. Strategie reaktywne

3. Strategie uprzedzające

4. Strategie interakcyjne

Źródło: J. E. Post i in. Business and Society. Corporate Strategy, Public Policy, Ethics, New Delhi, 1999, s. 49.

Tabela nr 2

Wiodące różnice pomiędzy podstawowymi rodzajami organizacyjnych strategii grup interesu wobec politycznych kręgów decyzyjnych

	Nacisk/presja	Lobbing	Reprezentacja	Konsultacja	Kooperacja
Kierunki komunikacji	Zdecydowana przewaga komunikacji jednokierunkowej pośredniej: od elit zorganizowanych grup interesu, za pośrednictwem funkcjonariuszy aparatu publicznego, mediów i opinii publicznej do politycznych kręgów decyzyjnych	Przewaga komunikacji jednokierunkowej bezpośredniej: od elit grup interesu do politycznych kręgów decyzyjnych. Przy czym nosicielem informacji są agenci interesów, czyli lobbyści, którzy dążą do spotkań „twarzą w twarz” z decydentami.	Przewaga komunikacji jednokierunkowej pośredniej: od elit grup interesu i za ich pośrednictwem do grupowej klienteli wyborczej i odwrotnie.	Przewaga komunikacji dwukierunkowej: od politycznych kręgów decyzyjnych do elit grup interesu i za ich pośrednictwem do grupowej klienteli wyborczej i odwrotnie.	Zdecydowana przewaga komunikacji dwukierunkowej, wykorzystanie zasad partnerstwa społecznego w dyskursie politycznym oraz współuczestnictwa grup interesu w procesie decyzyjnym na poziomach mikro, mezo i makro.
Cele strategiczne	Wymuszenie pożądanych decyzji politycznych, prezentacja konfrontacyjnej postawy w mediach. Zastraszenie rywali. Narażenie rywali i/lub publicznych instytucji budżetowych na poniesienie strat materialnych.	Przeforsowanie pożądanych zmian legislacyjnych i/lub dostosowanie aktualnych kierunków polityki administracyjnej i gospodarczej do interesów oraz oczekiwań zorganizowanej grupy stosującej lobbing.	Wprowadzenie do politycznego procesu decyzyjnego, za pośrednictwem reprezentantów, informacji, poglądów, oczekiwań oraz interesów szerszych wspólnot obywatelskich.	Korekta przepływu strumienia dóbr i usług społecznych oraz wsparcie tego rodzaju polityki poprzez utrzymywanie stałych kontaktów z decydentami oraz zainteresowanymi wspólnotami (stakeholders i clients).	Kooperacja w procesie redystrybucji dóbr i usług oraz współdecydowanie w zakresie wiodących parametrów polityki społecznej i przemysłowej. Mobilizacja poparcia zorganizowanych wspólnot, których elity korzystają z „koncesji” władzy.
Lokalizacja kluczowych gremiów decyzyjnych reżimu politycznego	W obrębie instytucji państwa i/lub instytucji transnarodowych (np. Unii Europejskiej).	W obrębie instytucji państwa i administracji publicznej z uwzględnieniem nierównomiernej i często nieformalnej lokalizacji zdolności decyzyjnych związanej ze strukturą eksponowanych stanowisk.	W obrębie egzekutywy, której kształt uzależniony jest od rywalizacji partyjnej, struktury legislatywy oraz ustaleń koalicyjnych, a także w obrębie agend administracji publicznej, gdzie eksponowane stanowiska obsadzane są „z klucza” partyjnego.	W obrębie departamentów oraz agencji administracji publicznej, w których gestii znajduje się obsługa przepływu określonych dóbr i usług, a także na wierzchołkach władzy - jeśli istnieje tradycja tego rodzaju konsultacji (np. niemiecki zwyczaj zwany Kanzlersrunde, szeroko wykorzystywany przez H. Schmidta).	W obrębie struktur administracji publicznej oraz instytucji służących uzgadnianiu interesów, a także na poziomie środowisk lokalnych i zakładowych, przy szerokim wykorzystaniu struktur samorządu zawodowego i pracowniczego oraz instytucji demokracji przemysłowej.
Postrzeganie organizacji pozarządowych (przede wszystkim organizacji grup interesu)	Jako niezdyscyplinowanych rywali, którzy mogą stanowić zagrożenie dla porządku publicznego i ładu instytucjonalnego lub jako „jedynych obrońców” interesu grupowego, który nie jest reprezentowany w należytym stopniu i na odpowiednim poziomie.	Przede wszystkim jako wyrazicielek interesu o relatywnie wąskim i/lub specyficznym charakterze, które powinny być jednak uwzględnione w toku realizacji programów administracyjnych. Ich nieuwzględnienie może przyczynić się do deformacji lub niepowodzenia procesu implementacji.	Jako reprezentantek silnych grup interesu, nosicielek wiodących wartości społecznych oraz tych aspektów interesu publicznego oraz interesów partykularnych, które powinny znaleźć odbicie w aktualnie realizowanych kierunkach polityki.	Przede wszystkim jako wspólnot zainteresowanych promocja określonego programu lub typu polityki.	Reprezentanci najsilniejszych grup interesu, droga negocjacji, przetargu interesów, promocji określonych rozwiązań oraz konsensu, przyczyniają się do wypracowania i wdrażania kierunków polityki w których obrębie uwzględniane są wiodące wartości społeczne oraz komplementarne aspekty interesu publicznego.
Wybrane przykłady praktyki	Blokady dróg i węzłów kolejowych, niszczenie nieoclonych towarów, niszczenie urządzeń przemysłowych, „dzikie strajki”, okupacja budynków użyteczności publicznej, dramatyczne wystąpienia uliczne lub w skrajnej formie: tzw. akcja bezpośrednia przechodząca w terroryzm.	Spotkania przedstawicieli organizacji przemysłowych z szefami departamentów, upowszechnianie fachowych ekspertyz, korespondencja, petycje, wywieranie wpływu na parlamentarzystów lub na radnych, organizowanie akcji promujących rozwiązania kwestii problemowych, pokojowe manifestacje, bojkoty (grass roots lobbing)	Wybory parlamentarne i samorządowe (samorząd terytorialny i zawodowy), prace w obrębie stałych komisji i gremiów eksperckich.	Rokowania Okrągłego Stołu, komisje powoływane ad hoc, obywatelskie projekty aktów prawnych.	Praca w obrębie komisji trójstronnych (tripartism), cedowanie części uprawnień wykonawczych egzekutywy na rzecz organizacji interesu, administracyjne „stemplowanie” projektów ustaw stanowiących efekt uzgodnień dwustronnych (bipartism).

Źródło: J. Sroka, proces decyzyjny w układzie przetargów przemysłowych, [w:] Administracja i polityka. Proces decyzyjny w administracji publicznej, L. Habuda, (red.), Wrocław 2000, s. 160.

Tabela nr 3

Kosztowność organizacyjnych strategii grup interesu wobec politycznych kręgów decyzyjnych

Niskie

Koszty strategii

Wysokie

Żródło: P. Dunleavy, Democracy, Bureaucracy and Public Choice. Economic Explanations in Political Science, Harvester, New York, 1991, s. 20 oraz J. Sroka, Proces decyzyjny w układzie przetargów przemysłowych, [w:] Administracja i polityka. Proces decyzyjny w administracji publicznej, L. Habuda (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2001, s. 160.

Tabela nr 4

Proces budowy strategii partii politycznej

Źródło: K. Obłój, strategia organizacji, PWE, Warszawa

Tabela nr 5

Podstawowe kategorie w obszarze analizy relacji pomiędzy strategia polityczną a wyborczą

Kategoria	Treść i cel	Perspektywa czasowa realizacji	odbiorcy	Kanały przekazu
Strategia polityczna	. długofalowe cele polityczne ugrupowania . podstawowe cechy ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego . podstawowy katalog wartości, mających tworzyć podstawy programu politycznego partii . stosunek partii do pozostałych aktorów politycznych i innych elementów otoczenia . skierowana tylko i wyłącznie do wewnątrz ugrupowania . jeśli jakaś jej część stanie się przedmiotem upublicznienia ma ono charakter manipulatywny	W zależności od stabilności systemu politycznego i zmienności otoczenia od kilku miesięcy do kilku, kilkunastu lat	Wąskie gremia władz partyjnych	Rozmowy i ustalenia tak oficjalne, jak i nieoficjalne
Program polityczny	. „docelowa” wizja systemu społecznego, w jakim działa dane ugrupowanie wraz z określeniem jego stosunku do najważniejszych problemów politycznych, społecznych i ekonomicznych . jego treść zależy w dużym stopniu od charakterów i poglądów politycznych bezpośrednich twórców programu . ma charakter komunikatu publicznego . bywa konkretyzacją niektórych wątków strategii	Najczęściej jedna, dwie kadencje władz publicznych	Władze statutowe ugrupowania, jego członkowie, koalicjanci, publiczność krajowa i zagraniczna	Uchwały władz statutowych, biuletyny organizacyjne, oficjalne spotkania z członkami partii, reprezentantami grup interesu i wyborcami
Strategia wyborcza	. zbiór metod, technik i procedur decyzyjnych, służących racjonalnej maksymalizacji wyniku wyborczego w danym miejscu, czasie i okolicznościach w celu pozyskania możliwości realizacji strategii i programu politycznego danego ugrupowania . zawiera wskazówki taktyczne i operacyjne oraz szczegóły personalne, organizacyjne i programowe	Optimum to czas jednej kadencji	Władze partii, sztaby wyborcze wraz z kręgiem doradców	Spotkania władz statutowych, zespołów eksperckich
Program wyborczy	. sprowadzony do konkretów i obietnic program polityczny wpisany w merytoryczne personalne i polityczne wymogi strategii wyborczej . powinien być to komunikat skierowany przez dane ugrupowanie do tych wyborców, którzy są jego „twardym” i „miękkim” elektoratem i odpowiadać w maksymalnym stopniu jego potrzebom . innym odbiorca programu są media, traktowane jako podstawowy kanał komunikowania się partii z jej otoczeniem w ramach realizowanej strategii komunikacyjnej	Kilka tygodni, miesięcy- czas trwania kampanii wyborczej	Wszelkie możliwe publiczności	Wszelkie możliwe kanały komunikacji wyborczej

Źródło: na podstawie D. Skrzypiński, Strategie partii politycznych, [w:], A. Jabłoński, L. Sobkowiak, (red.), Marketing polityczny w teorii i praktyce, Wrocław 2002

D. Skrzypiński, Strategie partii politycznych, [w:] Marketing polityczny w teorii i praktyce, red. A. W. Jabłoński, L. Sobkowiak, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2002, s. 126-128.

Dokonały się zmiany w środowisku

Organizacja nie zareagowała na zmiany

Dokonują się zmiany w środowisku

Organizacja reaguje na zmiany

W środowisku zachodzą zmiany, które zainicjowała organizacja

Organizacja koordynuje przebieg zmian

Podmioty znajdujące się w środowisku oraz organizacja podlegają stałym zmianom, które przyczyniają się do bieżącej modyfikacji ich wzajemnych relacji

Organizacja

Środowisko

Udział w zinstytucjonalizowanych formach kooperacji - partnerstwo społeczne (niskie koszty uczestnictwa w procesie decyzyjnym, wysoka odpowiedzialność, wysoka skuteczność wpływu, wąskie możliwości manewru).

Udział w zrutynizowanych procedurach konsultacji - dialog społeczny (stosunkowo niskie koszty uczestnictwa w procesie decyzyjnym, ograniczona odpowiedzialność, umiarkowana skuteczność wpływu, ograniczone możliwości manewru).

Lobbing - rzecznictwo interesów (umiarkowane koszty uczestnictwa w procesie decyzyjnym, niska odpowiedzialność, zróżnicowana skuteczność wpływu, szerokie możliwości manewru).

Reprezentacja na forum parlamentu - koalicja dystrybucyjna (wysokie koszty kampanii wyborczej, wysokie koszty udziału w tworzeniu rządów odpowiedzialnych, skuteczność wpływu uzależniona od charakteru układu parakoalicyjnego, politycznego profilu rządu oraz rozkładu kontroli nad poszczególnymi pionami administracji centralnej, czasowo ograniczone możliwości manewru).

Nacisk/presja - konfrontacja (stosunkowo niskie koszty podjęcia akcji, którym towarzyszy wysokie zagrożenie utraty społecznej „reputacji” organizacji, odpowiedzialność zależna od aktualnego stanu gry politycznej, zróżnicowana skuteczność wpływu - zależna od charakteru podziałów socjopolitycznych siły sytuacji konfliktowej oraz natężenia lęku w opinii publicznej, wąskie możliwości manewru, silne zagrożenie utraty kontroli na rozwojem sytuacji).

Polityczne efekty strategii, czyli taktyka i działania operacyjne

Czynniki wewnętrzne

• ludzie oraz ich wiedza i umiejętności

• autorytety społeczne;

• sprawna i rozległa przestrzennie struktura organizacyjna

• zakres kontroli wewnętrznej

• zasoby materialne;

• symbole

• liderzy

• posiadany zakres władzy politycznej i (lub) wpływu na polityczne ośrodki decyzyjne

• polityczne know how

• prestiż

• kultura organizacyjna

• wyznawane zasady i wartości

Czynniki zewnętrzne

• bieżąca sytuacja polityczna

• prawne reguły funkcjonowania systemu politycznego

• kulturowe reguły funkcjonowania systemu politycznego

• charakter relacji z mediami

• socjoekonomiczny, demograficzny i przestrzenny charakter społeczeństwa

• nastroje społeczne

• aktualna i przewidywalna kondycja gospodarki

• sytuacja międzynarodowa

• czas

• środowisko fizyczne

Strategia polityczna

• stosunek do innych aktorów politycznych

• stosunek do otoczenia

• program polityczny

• model organizacyjny

• model przywództwa

Strategie funkcjonalne i sektorowe

---